Kryzys monarchii stanowej, rozkwit monarchii absolutnej w Europie

U schyłku średniowiecza w Europie Zachodniej nastąpił kryzys ustroju monarchii stanowej (władca współpracował z przedstawicielami stanów głównie duchowieństwa i rycerstwa). Następujące przemiany gospodarcze i polityczne doprowadziły do wzrostu roli mieszczaństwa, spadło jednak znaczenie duchowieństwa i rycerstwa – szlachty, spadła również pozycja Kościoła. Na skutek wojen (m.in. wojny stuletniej 1337-1453, i wojny Dwóch Róż w Anglii 1455-1485) znaczenie utraciło rycerstwo – szlachta. Przestało istnieć wiele rodów szlacheckich we Francji i Anglii, zanik systemu lennego. Rola szlachty – rycerstwa zmalała na skutek rozwoju sztuki wojennej. Najważniejszym rodzajem wojsk stała się piechota. Centralizacja władzy wymagała od króla zdobycia przewagi militarnej nad możnowładztwem również organizacja sprawnej administracji, która miała osłabić wpływ szlachty i feudałów. Jednak dochody królewskie były zbyt małe aby utworzyć silną armię, żeby zdobyć pieniądze władcy konfiskowali majątki kościelne, zastawiali dobra królewskie, sprzedawali urzędy, zaciągali pożyczki u bankierów, co prowadziło do powstania ekonomicznego sojuszu bogatego mieszczaństwa z dworem. Powodem upadku znaczenia godności dworskiej sprawowanych przez feudalną arystokrację było tworzenie aparatu administracyjnego. Powstawały rady królewskie które czasem przekształcały się w ministerstwa, zarówno szlachcie jak i mieszczaństwie po ukończeniu studiów prawniczych lud mający doświadczenia w zarządzaniu mogły obejmować te stanowiska. Władza centralna była coraz silniejsza, malały natomiast uprawnienia administracji lokalnej na skutek zwiększenia kompetencji polityczno – sądowych urzędów królewskich. Polityka podatkowa władców polegała na zwiększaniu obciążeń, aby je wprowadzić potrzebna była zgoda zgromadzeń stanowych (miały one znaczenie jeszcze w I poł. XVI w.) co przedłużało istnienie monarchii stanowej. Jednak stopniowo na rzecz władców malały uprawnienia szlachty.

Szlachta utrzymała swoje przywileje ekonomiczne czy sądownicze oraz władze nad chłopem. Miała również wyłączność na obejmowanie stanowisk oficerskich w wojsku w nowotworzonych armiach. Poparcie mieszczan było bardzo ważne dla centralizacji władzy. Tracili oni sądy stanowe, możliwość pobierania ceł i myt, ale zyskali możliwości awansu społecznego (dzięki pracy w administracji, systemie podatkowym i sądownictwie). Najaktywniejsi mieszczanie mogli wejść do stanu szlacheckiego. Wszelkie zmiany ustrojowe nie przynosiły korzyści chłopom, tracili oni samorządy wiejskie. Ustrój monarchii stanowej stopniowo przekształcał się w monarchię absolutną (władca skupiał w swoich rękach pełnię władzy, sprawował ją przy pomocy aparatu biurokratycznego). Przedstawicielstwa stanowe były odsuwane od udziału w rządach.

Monarchia absolutna stała się ustrojem dominującym w II połowie XVII w. i na początku XVIII w. powstanie monarchii absolutnej spowodowało wprowadzenie przez władców merkantylizmu, czyli nowej polityki ekonomicznej. Miała ona zwiększyć siłę i bogactwo państwa. Władcy popierali rozwój rzemiosła, likwidacje cła, myta ściągane przez miasta. Władza dążyła również do uzyskania plusowego bilansu handlowego obrotach zagranicznych, popierali eksport. Poprzez wysokie cła ograniczali napływ cudzoziemskich towarów. Monarchowie innych państw prowadzili podobną politykę, przez co w następnym stuleciu prowadzi do mocnego ograniczenia handlu międzynarodowego stało się przyczyną regresu gospodarczego XVII w.

We Francji podstawy monarchii absolutnej stworzył Ludwik XI (1461 – 1483) z dynastii Walezjuszy, jednak dopiero za panowania Franciszka I (1515 – 1547) stała się ona silnym państwem. Francja ukształtowała się jako państwo narodowe. Przykładem utworzenia jednolitego organizmu może być zastępowanie w oficjalnych dokumentach językiem francuskim łaciny.

W Anglii po zakończeniu wojny Dwóch Róż 1455-1485 między Laneasterami a Yorkami władzę przejął Henryk VII z dynastii Tudorów. On, jego syn i następca Henryk VIII doprowadzili do ograniczenia uprawnień arystokracji. Za ich panowania Anglia przekształcała się w monarchię absolutną.

Henryk VIII narzucił protestantyzm. Rządy opierał na silnym mieszczaństwie i dbał o rozwój rzemiosła oraz handlu. Stworzył nowoczesną flotę wojenną. Za jego panowania Anglia zajęła księstwo Walii (1536). Politykę Henryka VIII kontynuowała jego córka Elżbieta I Tudor. Wprowadziła ona religię anglikańską, dążyła do osłabienia pozycji Habsburgów. Za jej panowania nastąpił rozkwit ekonomiczny państwa (powstała między innymi giełda londyńska).