Konstytucja 3 maja - postanowienia i znaczenie

Konstytucja 3 Maja, ustawa zasadnicza z 1791 uchwalona na Sejmie Czteroletnim przez stronnictwo patriotyczne jako rezultat kompromisu ze stronnictwem królewskim, będąca wynikiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczpospolitej po I rozbiorze (Rozbiory Polski), ustalająca podstawy ustroju nowożytnego w Polsce. Była to pierwsza w Europie konstytucja oparta na monteskiuszowskiej koncepcji podziału władz na władzę: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Polska stała sie moonarchią konstytucyjną opartą o zasady: zwierzchnictwa narodu, podziału władzy i głosowania większością głosów.

Jej wstępnym etapem było Prawo o sejmikach z 24 III 1791 oraz Prawo o miastach (królewskich) z 18 IV 1791. Pozostawiała ustrój stanowy, z pewnymi drobnymi zmianami: znacznie uszczuplono wpływy magnaterii na elekcję, Senat i zarząd kraju, wykluczając z sejmików szlachtę nieposesjonatów, stanowiącą najgorliwszą klientelę magnatów. W prawie wyborczym feudalny cenzus urodzenia szlacheckiego zastąpiono burżuazyjnym cenzusem posiadania. Mieszczanom zatwierdzono prawo nabywania dóbr i uzyskiwania nobilitacji.

Jeśli chodzi o reformy państwowe to postanowienia konstytucji centralizowały państwo, znosząc odrębność pomiędzy Korona, a Litwą, wprowadzając jednolity rząd, skarb i wojsko.

Za religię panującą uznano katolicyzm, przy zupełnej tolerancji innych, uznanych przez państwo wyznań. Konstytucja wprowadziła trójpodział władzy: władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy Sejm, składający się ze szlachty-posesjonatów (204 posłów) i 24 plenipotentów miast. Zmniejszono natomiast znacznie rolę Senatu, instrukcje poselskie, konfederacje i liberum veto zostały zniesione, decyzje miały zapadać zwykłą większością głosów. Kadencja Sejmu trwała 2 lata, posiedzenia zwoływane były w razie potrzeby, co 25 lat miano zwoływać Sejm w celu poprawy konstytucji. W sprawie władzy wykonawczej to przyznano ją królowi i Radzie zwanej Strażą Praw, która składała się z prymasa, marszałka sejmu, przewodniczącego Komisji Edukacji Narodowej oraz 5 ministrów oraz oczywiście króla, który stał na jej czele.

Konstytucja 3 maja miała ogromne znaczenie, ponieważ zniesiono wolną elekcję, a po śmierci Stanisława Augusta tron miał być dziedziczny, tylko w razie wymarcia rodziny królewskiej szlachta miała wybierać nową dynastię. Poza tym była wielkim osiągnięciem narodu polskiego, który chciał zachować niezależność państwową i zabezpieczyć możliwość rozwoju gospodarczego i politycznego kraju.