Armia Krajowa, jej struktura, historia.

Kryptonimy : Polski Związek Powstańczy [PZP], Siły Zbrojne w Kraju [SZK]
Konspiracyjna organizacja wojskowa, działająca w okresie okupacji niemieckiej i sowieckiej [1939-1945] na obszarze państwa polskiego w granicach RP sprzed 1 września 1039. Stanowiła integralną część Sił Zbrojnych RP. Powstała w wyniku przekształcenia powołanej 27 IX 1939 Służby Zwycięstwu Polski [SZP] w utworzony 13 XI 1939 Związek Walki Zbrojnej [ZWZ], który rozkazem Naczelnego Wodza Sił Zbrojnych gen. Władysława Sikorskiego z 14 II 1942 przemianowany został na Armię Krajową [AK].

AK podlegała Naczelnemu Wodzowi i rządowi RP na Uchodźstwie.
W zamierzeniach rządu miała to być organizacja ogólnonarodowościowa, ponadpartyjna, a jej
Komendant Główny był jedynym, upełnomocnionym przez rząd dowódcą wszystkich krajowych sił zbrojnych. Podstawowym zadaniem AK było prowadzenie waliki o odzyskanie niepodległości przez organizowanie i prowadzenie samoobrony oraz przygotowanie armii podziemnej do powstania narodowego, które miało wybuchnąć na ziemiach polskich w okresie militarnego załamania Niemiec.

Początkowo krajowa konspiracja podlegała rządowi polskiemu w Paryżu. Na czele ZWZ stanął wówczas jako jej Komendant Główny gen. „Józef Godziemba” Kazimierz Sosnowski, który po kampanii wrześniowej przedostał się do Paryża. W styczniu 1940 Komendant Główny ZWZ swoją „Instrukcją nr 2” zarządził podział całego obszaru Polski na dwie części:
1. Okupację niemiecką – pod komendę płk. Stefana Roweckiego z siedzibą w Warszawie
2. Okupację sowiecką - pod komendę gen. Michała Tokarzewskiego-Kaaszewicza z siedzibą we Lwowie (został aresztowany w drodze z Warszawy d Lwowa przez NKWD)
30 VI 1940 Wódz Naczelny i zarazem premier rządu RP gen. Sikorki, nakazał utworzenie Komendy Głównej ZWZ w Kraju i mianował Komendantem Głównym ZWZ płk. Roweckiego. Rozkaz ten przekazywał władzę wojskową na terenie kraju, w ręce oficerów będących w centrum wydarzeń i najlepiej zorientowanych w realiach okupacji.
Komenda Główna podlegała rządowi RP w Londynie uzyskując jednak większą samodzielność w kierowaniu całością życia Polski Podziemnej.
Komendantami Głównymi ZWZ – Dowódcami AK w Kraju byli:
• Gen. Bryg. Stefan „GROT” – Rowerki (II 1942 r.- 30 VI 1943 r.)
• Gen. Bryg. Tadeusz „BÓR” – Komorowski (30 VI 1943 r.- 2 X 1944 r.)
• Gen. Bryg. Leopold „KOBRA” – Okulicki (2 X 1944 r. 19 I 1945 r.)

W działalności AK można wyróżnić trzy okresy:
I okres - scalanie i odtwarzanie jednostek wojskowych w konspiracji
Akcja scaleniowa trwałą do końca wojny i nie została w pełni zrealizowana. W latach 1942- 1944 AK podporządkowały się następujące formacje wojskowe będące siłami zbrojnymi partii uznających rząd emigracyjny:
• GWARDIA LUDOWA- WOLNOŚĆ RÓWNOŚĆ NIEPODLEGŁOŚĆ (PPS)
• Część Narodowej Organizacji Wojskowej (Stronnictwo Narodowe)
• Część Batalionów Chłopskich (Stronnictwo Ludowe)
• Część Narodowych Sił Zbrojnych
II okres - odtwarzanie sił zbrojnych na wzór przedwojennego wojska, które miało być trzonem armii w powszechnym powstaniu. Wierzono, że powtórzy się sytuacja z I Wojny Światowej i państwo polskie odbuduje się w podobnych warunkach jak w 1918 r.
III okres - walki powstańcze


Armia Krajowa na szeroką skalę prowadziła akcje szkoleniowe, dywersyjne, sabotażowe i bojowe. Działalność propagandowa prowadzona była przez Biuro Informacji i Propagandy (BiP). Wydawano czasopisma: Biuletyn Informacyjny, Wiadomości Polskie, Insurekcję, Żołnierz Polski.
AK na wielką skalę rozwinęła wywiad, który stał się polską specjalnością i przyniósł aliantom duże korzyści.
Partyzantka AK działała na terytorium całego państwa polskiego, które zostało podzielone na:
• Obszary (kilka województw)
• Okręgi (województwo)
• Obwody (powiaty) [na początku 1944 było 280]
• Placówki (gminy), które składały się z 2- 3 plutonów liczących po 35- 60 żołnierzy

Żołnierze AK pochodzili z zaciągu ochotniczego. Jako podstawowe zadanie armia postawiła sobie walkę o odzyskanie niepodległości i odbudowę demokratycznego państwa.
Pod koniec wojny AK liczyła 380tys. żołnierzy. Była to największa podziemna armia świata. Charakteryzowała się wysokim morale, zdyscyplinowaniem, dużą wartością bojową.
Kadra oficerska rekrutowała się spośród oficerów przedwojennych, oficerów przeszkolonych w Wielkiej Brytanii i przerzuconych do kraju oraz wykształconych na konspiracyjnych Zastępczych Kursach Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty i Zastępczych Kursach Szkoły Podoficerów Piechoty. W ramach AK istniała też Wojskowa Służba Kobiet. Armii Krajowej podlegały Szare Szeregi- zakonspirowana organizacja harcerska prowadząca różne formy (zależne od grup wiekowych) walki z okupantem.
Organem komendanta była Komenda Główna złożona z następujących oddziałów:
1. Organizacyjny
Zajmował się planowaniem i organizacją działań, sprawami personalnymi, utrzymaniem łączności konspiracyjnej z obozami jenieckimi i skupiskami Polaków na terenie Rzeszy, wywiezionych na robty przymusowe. Oddziałowi podlegały m.in.: Centralne Biuro Legalizacyjne, Wojskowa Służba Kobiet oraz Szefostwo Służby Sprawiedliwości i Duszpasterstwa.
2. Informacyjno- Wywiadowczy
Zajmował się sprawami bezpieczeństwa, wywiadu ofensywnego, kontrwywiadu, legalizacji i łączności.
3. Operacyjno- Szkoleniowy
Planował i przygotowywał działania związane z bieżącą walką zbrojną i przyszłym powstaniem powszechnym [ogólnonarodowym] oraz koordynował pracę inspektorów poszczególnych rodzajów broni.
4. Zaopatrzeniowy [Kwatermistrzowski]
Koordynował prace służb: uzbrojenia, intendentury, sanitarnej, geograficznej i weterynaryjnej, kierował produkcją konspiracyjną, Oddziałowi podlegała Wojskowa Służba Ochrony Powstania [WOSP]
5. Łączności
• O [Operacyjna]
Zajmował się sprawami łączności operacyjno-technicznej, w tym także produkcją sprzętu, planowaniem i odbiorem zrzutów, opieką nad żołnierzami wojsk sprzymierzonych i służbą kurierską.
• K [Konspiracyjna]
6. Biuro Informacji Propagandy
Kierował działalnością propagandową.
7. Finansów i Kontroli
Zajmował się kontrolą gospodarki finansowej i zaopatrzenia finansowego oraz organizowaniem lokali konspiracyjnych.
8 Szefostwo Biur Wojskowych „Taczka”, ”Głóg”, ”Róża”, ”Zeszyt”
9Kedyw KG AK [Kierownictwo Dywizji]

Dowództwo AK utrzymywało stałą łączność z Rządem RP w Londynie i z Wodzem Naczelnym. AK uważana była za ramię zbrojne rządu emigracyjnego i nierozłączną część Polskich Sił Zbrojnych podległą naczelnemu wodzowi.
Istniała do 19 I 1945 r., została rozwiązana rozkazem Komendanta Głównego Leopolda Okulickiego.


Zestawienie akcji sabotażowo-dywersyjnych ZWZ-AK od stycznia 1941 do 30 czerwca 1944 r.
Źródło: Bohdan Kwiatkowski, Sabotaż i Dywersja, Bellona, Londyn 1949, z.1, s.21

Rodzaj akcji sabotażu / dywersji Liczba
1 Uszkodzono parowozów 6 930
2 Przetrzymano w remoncie parowozów 803
3 Wykolejono transportów 732
4 Podpalono transportów 443
5 Uszkodzono wagonów kolejowych 19 058
6 Wysadzono mostów kolejowych 38
7 Przerwano sieci elektrycznych na węźle Warszawa 638
8 Uszkodzono lub zniszczono samochodów wojskowych 4 326
9 Uszkodzono samolotów 28
10 Zniszczono cystern benzyny 1 167
Oprócz tego zniszczono ton benzyny 4 674
11 Zagwożdżono szybów naftowych 5
12 Spalono wełny drzewnej (wagonów) 150
13 Spalono magazynów wojskowych różnych 130
14 Unieruchomiono czasowo produkcję w fabrykach 7
15 Wykonano wadliwie części silników lotniczych 4 710
16 Wykonano wadliwie lufy dział 203
17 Wykonano wadliwie pocisków artyleryjskich 92 000
18 Wykonano wadliwie radiostacji lotniczych 107
19 Wykonano wadliwie części do przemysłu elektrotechnicznego (kondensatorów) 70 000
20 Wykonano wadliwie obrabiarek 1 700
21 Uszkodzono ważnych maszyn w fabrykach 2 872
22 Wykonano różnych aktów sabotażu 25 145
23 Wykonano zamachów na Niemców 5 733