Paeolit

Paeolit- starsza epoka kamienia, termin zaproponowany przez J. Lubbocka (1865) na oznaczenie starszego odcinka epoki kamienia („wieku kamienia łupanego”), w celu odróżnienia go od odcinka młodszego, neolitu („wieku kamienia gładzonego”). Dziś termin ten obejmuje okres pradziejów od czasów, kiedy człowiek zaczął produkować narzędzia (ok. 4–4,5 mln lat temu) do schyłku epoki plejstocenu (ok. 8300 p.n.e. dla terenów środk. Europy). Paleolit dzieli się na:

· paleolit dolny (ok. 4–4,5 mln lat–ok. 120 tys. lat p.n.e.), Paleolit dolny to okres, kiedy przedstawiciele form przedludzkich (proteroantropy i archantropy) produkowali prymitywne, rdzeniowe narzędzia kam. i krzemienne (narzędzia otoczakowe, pięściaki; otoczakowe kultury abwilska kultura, aszelska kultura, a także klaktońska kultura), wznosili pierwsze budowle mieszkalne, umieli wykorzystywać ogień. Charakteryzuje się rozwojem społeczności ludzkiej, powstaniem pierwszych kultur pradziejowych i rodzaju Homo.

· paleolit środkowy (ok. 120 tys.–ok. 40 tys. lat p.n.e.), . W paleolicie środkowym paleoantropy (homo sapiens neanderthalensis) produkowały gł. narzędzia odłupkowe (zgrzebła, noże tylcowe, ostrza), używając w tym celu skomplikowanych technik krzemieniarskich (lewaluaska technika, mustierska technika, mikocka kultura, mustierska kultura), stworzyli zalążki kultury duchowej (obrządek pogrzebowy, przechowywanie czaszek przodków, rytualny kanibalizm

· paleolit górny (ok. 40 tys.–ok. 8300 lat p.n.e.). Końcowa część paleolitu górnego (ok. 11 000–ok. 8300 lat p.n.e.) bywa nazywana paleolitem schyłkowym W paleolicie górnym pojawiły się neoantropy (Homo sapiens fossilis) odpowiadające zarówno pod względem budowy fiz., jak i potencjalnych możliwości umysłowych człowiekowi współczesnemu.Nastąpił wówczas gwałtowny rozwój wiórowych technik krzemieniarskich i ogromne zróżnicowanie form narzędziowych z silnie zaznaczającymi się lokalnymi odmiennościami tradycji produkcyjnych; rozkwit przemysłu rogowego i kościanego, zwł. związanego ze stosowaniem wyszukanych strategii myśliwskich; różnorodne formy budownictwa mieszkalnego; bogactwo obiektów sztuki w postaci rytów, malowideł i płaskorzeźb naskalnych, a także plastyki figuralnej, ozdób i ornamentyki na narzędziach. Głównymi kręgami kulturowymi wyróżnianymi w paleolicie górnym Europy są: kultury ostrzy liściowatych, kultury oryniackie, kultury magdaleńskie i kultury graweckie. Paleolit schyłkowy jest wyróżniany gł. dla obszarów Niżu Środkowoeuropejskiego i wiąże się ze stałym zasiedleniem tych ziem przez gromady ludzkie po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia (Wrm). W okresie tym wyróżnia się 2 gł. kręgi kulturowe: tarnowiański krąg (z tylczakami), związany genetycznie z kręgiem kultur magdaleńskich (tarnowiańskie kultury), oraz krąg kultur liściakowych.

Paleolit późny trwał 6 tys. lat, od 14 tys. lat p.n.e. do 8 tys. lat p.n.e. Ostatny etap paleolitu, ograniczony do Niżu Północnoeuropejskiego i sąsiadującego z nim pasma wyżyn. Cofnięcie się lądolodu skandynawskiego pobudziło wówczas żyjące na tym obszarze grupu ludzi do ekspansji na obszary położone na nizinach. Doszło do wykształcenia nowych kultur:

·magdaleńskiej
·kultura z tylczakami łukowymi
·kultura hamburska
·kultura z liściakami

Około 12 tys. lat temu dochodzi do udomowienia psa, 10 tys. lat temu zaczyna się rozwijać rolnictwo i hodowla zwierząt, a 8 tys. lat temu powstają pierwsze miasta, dając początek wielkim cywilizacjom, a tym samym kończąc prehistoryczny etap rozwoju ludzkości.

Paleolit w Europie
Najstarsze ślady ludzkiego bytowania, sprzed ok. 1,2 mln - 800 tys. lat, odkryto w Orce i w Atapuerca (Hiszpania), co by świadczyło o tym, że pierwsza kolonizacja naszego kontynentu nastąpiła poprzez Gibraltar. Ślady w Ca' Belvedere di Monte Poggiolo (Forli, Italia) i w La Grotte du Vallonnet (Nicea, Francja), pochodzą sprzed ok. 1 mln - 800 tys. lat. 736 tys. lat temu stacjonowała grupka ludzi w Isernii (Italia). Na Ukrainę Zakarpacką (Korolew) Homo erectus dotarł 800 tys. lat temu, a na ziemie polskie ok. 500 tys. lat temu (Trzebnica).
Ci pierwsi mieszkańcy Europy posługiwali się prymitywnymi kamiennymi narzędziami zwanymi otoczakami. Przez około milion lat surowcem do wyrobu narzędzi był kamień. W tym czasie człowiek doskonalił techniki jego obróbki i otoczaki zostały zastąpione pięściakami (kultura abwilska, aszelska) oraz narzędziami odłupkowymi (kultura klaktońska). Najstarsze ślady obozowisk pochodzą sprzed 500 tys. - 380 tys. lat, m.in. szałasy z Lazaret i Terra Amata we Francji.
Około 200 tys. lat temu pojawił się człowiek neandertalski, twórca kultur środkowego paleolitu - Homo heidelbergensis i Homo neanderthalensis. Najstarsze znalezisko pochodzi z Heidelbergu (Niemcy) - tzw. szczęka z Mauer. Kultura mustierska charakteryzowała się rozwiniętymi technikami krzemieniarskimi i licznymi wyspecjalizowanymi narzędziami odłupkowymi (zgrzebła, noże, ostrza).
Ok. 45 - 40 tys. lat temu nowa fala emigracji z Afryki, poprzez Bliski Wschód, dotarła do Europy. Tym razem jest to Homo sapiens sapiens. Przynosi on nowy typ kultur - oryniackie - najpierw na Bałkany, a później do środkowej i zachodniej Europy. Udoskonalony oszczep i wynalazek łuku usprawniły łowiectwo, doprowadzając je do znacznej specjalizacji. Pojawiły się wysoce zorganizowane osady jedno- i wielosezonowe (np. Doln Vstonice na Morawach).
Z tego okresu znane są przejawy sztuki - malowidła naskalne w jaskiniach Francji i pn. Hiszpanii oraz figurki kobiece (Wenus paleolityczna). Wyodrębniły się liczne kultury, m.in.: solutrejska, magdaleńska, graweckie, w końcu tego okresu m.in. kultury azylska i świderska.

Paleolit w Polsce
Na terenach Polski odnaleziono najstarszy na świecie bumerang datowany na 24000 lat. W górnym paleolicie występowała na Mazowszu, miedzy innymi kultura świderska.