Luter i Kalwin

Na przełomie XV i XVI wieku było coraz więcej ludzi wykształconych (poprzez druk, szkolnictwo i humanizm). Duchowni juz nie spełniali oczekiwań i wymagań wiernych, gdyż niektórzy nawet nie potrafili czytać, łamali celibat, zaniedbywali obowiązki. Papieże odpuszczali grzechy za pieniądze. Łączono w jednym ręku kilka stanowisk, przez co coraz częściej nieobecni byli Biskupowie i proboszczowie. Wywoływało to zgorszenie wśród humanistów, którzy patrzyli na człowieka przez pryzmat wiedzy i cnoty.

Marcin Luter był zakonnikiem augustiańskim. W 1517r ogłosił "95 tez". Przekonany był ze zbawienie chrześcijanina dokonuje sie dzieki głębokiej wierze, a nie przez kupowanie odpustów czy praktyki religijne. Wątpił w potrzebę istnienia hierarchii kościelnej jako pośrednika w przekazywaniu łaski bożej. Papież żądał odwołania tych tez, natomiast profesorowie i studenci Uniwersytetu Witenberskiego poparli je. Ogłoszono go heretykiem, przez co spalił bullę papieską, zrywając z Rzymem. Zwolennicy Lutra zmienili przebieg mszy, głosząc koncepcje swojego mistrza. Luter przełożył Biblię na język niemiecki, by wszyscy mogli ją czytać. Liturgia i kult religijny ograniczały sie do głośnego czytania Biblii, śpiewania psalmów oraz przyjmowania dwóch sakramentów: chrztu i komunii, gdyż tylko te były wg niego zgodne z Biblią.

Idee reformy luterańskiej szybko sie rozprzestrzeniły, przyjęły je północne Niemcy oraz książęta świeccy i duchowni. Stanowiło to dla nich okazję do pozbycia się zwierzchnictwa papieża i cesarza, oraz do przejęcia ziemi należącej do kościoła.

W latach 1524-1526 chłopi wzniecili powstanie przeciwko szlachcie i duchownieństwu. Uznali, że wolność czytania Biblii oznacza powrót stosunków z początków chrześcijaństwa. Książęta odparli atak krwawo rozprawiając się z nimi, co poparł sam Luter przerażony skutkami społecznymi swych nauk.

W latach 1531-1555 trwała wojna domowa pomiędzy katolikami a protestantami. Zakończyła się ona pokojem w Augsburgu. Ten właśnie pokój uznał rozłam w Niemczech za fakt dokonany. Przyznano miastom cesarskim i książętom wolność religijną, więc władca danego terytorium mógł narzucić jego mieszkańcom religię, którą sam wyznawał. Przyjęcie luteranizmu wiązało się z likwidacją klasztorów i przejęciem ziem na rzecz władcy, który decydował o powoływaniu pastorów oraz o szkole i innych instytucjach dobroczynnych.
Twórcą kalwinizmu był Jan Kalwin. Był on teologiem protestanckim, który uciekł z Francji i zamieszkał w Genewie. Dążył on do całkowitego zerwania z katolicyzmem poprzez zmianę myśli teologicznej oraz sposób odprawiania mszy.

Podstawą nauki Kalwina było to, iż Bóg wybrał sobie ludzi do przyjęcia łaski, innym jej odmówił. Potwierdzeniem posiadania łaski było cnotliwe i pracowite życie.
Istniała też gmina kalwińska, która miała charakter demokratyczny - wierni wybierali senatorów, którzy zarządzali gminą i utrzymywali szkolnictwo.

W połowie XVI wieku kalwinizm dotarł do Francji. Jego rozpowszechnienie się wywołało rozłam. W noc św. Bartłomieja, z 23 na 24 sierpnia 1572 roku rozpoczęła sie wojna domowa pomiędzy gałęziami rodu królewskiego. Walezjuszowie bronili katolicyzmu, a Burbonowie kalwinizmu. Wymordowano wtedy wielu Francuzów wyznających ten odłam protestantyzmu.

Wojna osłabiła autorytet władcy oraz wyniszczyła Francję przez sprowadzenie państw ościennych. Tron objął Henryk Burbon. Wydał on edykt tolerancyjny, by w 1594r przywrócić pokój pomiedzy wyznawcami.