Choroby oczu

Choroby oczodołu

Choroby oczodołu wywołane są zaburzeniami krążenia ogólnego lub miejscowego w obrębie oczodołu, procesami zapalnymi ostrymi lub przewlekłymi, procesami rozrostowymi (nowotwory), lub zaburzeniami wewnątrzwydzielniczymi.


Krwotoki do oczodołu
Występują w przebiegu niektórych chorób ogólnych (hemofilia), w wyniku pęknięcia tętniaków lub żylaków oraz po tępych lub drążących urazach oczodołu. Wynaczynienia powodują wytrzeszcz gałki ocznej, utrudnienie lub całkowite zniesienie jej ruchomości oraz krwawe podbiegnięcie spojówek i powiek. W większości przypadków stosuje się leczenie zachowawcze.


Wytrzeszcz oczu
Wytrzeszcz oczu jest jednym z głównych objawów zmian chorobowych w oczodole polegające na nadmiernym wysunięciu gałki ocznej ku przodowi jedno- lub, częściej występujące, obustronne. Niekiedy następuje przemieszczenie gałki ocznej w kierunku poziomym lub pionowym.
Wytrzeszczowi towarzyszą często:
· ograniczenie ruchomości oka
· obrzęk i przekrwienie powiek oraz spojówek
· bolesność samoistna lub w czasie poruszania okiem.
Istnieje również możliwość uszkodzenia rogówki wskutek jej wysuszenia w następstwie niedomykalności powiek oraz uszkodzenia nerwu wzrokowego.
Do przyczyn powstawania wytrzeszczu zalicza się:
· zmiany w oczodole (nowotwory, stany zapalne ostre lub przewlekłe w obrębie oczodołu albo przechodzące z otoczenia, np. z zatok),
· urazy kości czaszki,
· rozszerzenia żył w oczodołach,
· zmiany spoistości wiotkiej tkanki pozagałkowej nadczynności tarczycy (choroba Basedowa) oraz
· przypadki znacznego stopnia krótkowzroczności.
Wyróżnia się wytrzeszcz oczu:
· obustronny, którego główną przyczyną są choroby gruczoły tarczowego. Może on występować w postaci złośliwej, z dużym obrzękiem spojówki i utrudnieniem zamykania powiek, co stanowi częstą przyczynę ciężkiego uszkodzenia rogówki. Stan ten wymaga szybkiego leczenia przez internistę i okulistę;
· jednostronny, powodowany najczęściej stanem zapalnym tkanek oczodołu. W tym przypadku poza wytrzeszczem występują obrzęk, zaczerwienienie oraz bolesność powiek i spojówek a także podwyższenie temperatury ciała. Konieczna jest więc szybka pomoc lekarska, gdyż zakażenia oczodołowe moga szybko rozprzestrzeniać się, dając groźne dla życia powikłania ogólne. Inną, równie częstą przyczyną wytrzeszczu jednostronnego są nowotwory - łagodne lub złośliwe - wzrastające w oczodole. Niejednokrotnie konieczny staje się zabieg operacyjny;
· uszkodzenie ściany tętnicy szyjnej wewnętrznej w obrębie zatoki jamistej powoduję powstanie tzw. wytrzeszczu tętniącego, pulsującego. Lekarze rozpoznają go poprzez wysłuchanie szmeru skurczowego, zanikającego po uciśnięciu tętnicy szyjnej po tej samej stronie. Konieczne jest tu leczenie operacyjne;
· wytrzeszcz przepuszczający jest związany występowaniem żylaków w oczodole. Uwidacznia się on przy pochylaniu głowy, gdyż wówczas żylaki wypełniają się krwią i wypierają gałkę oczną ku przodowi. W tym przypadku stosuje się leczenie zachowawcze.

Zapalenie tkanek oczodołu
Częstą przyczyną zapalenia tkanek oczodołu są procesy zapalne, zwłaszcza ropne, zatok przynosowych.
Po usunięciu przyczyny stan zapalny może całkowicie ustąpić. Jeśli jednak nastąpiło rozprzestrzenienie się zakażenia drogą naczyń żylnych, wytwarza się ropowica oczodołu. Wśród głównych objawów wyróżniamy:
· wytrzeszcz zapalny gałki ocznej,
· ograniczenie jej ruchomości,
· obrzęk i zaczerwienienie powiek,
· silny obrzęk spojówki gałkowej oraz
· podwyższona temperatura ciała.
Ropowicę leczy się antybiotykami o szerokim zakresie działania, a w przypadku dużego nagromadzenia się ropy stosuje się leczenie operacyjne (nacięcie ropowicy). Szybka interwencja lekarska jest bardzo ważna ze względu na grożące powikłania. Może bowiem nastąpić utrata widzenia spowodowana zapaleniem nerwu wzrokowego lub zakrzepem żyły środkowej siatkówki albo też zatorem tętnicy środkowej siatkówki.



Choroby powiek

Aby móc mówić o chorobach powiek należy najpierw przedstawić w kilku słowach, czym właściwie są powieki...
Są to tzw. ruchome części miękkie twarzy pokrywające od przodu gałkę oczną. Stanowią - zarówno powieka górna, jak i dolna - część aparatu ochronnego oka. Powierzchnia zewnętrzna, skórna powieki przechodzi na wolnym jej brzegu w powierzchnię wewnętrzną - spojówkę. Skóra powiek jest cienka, zawiera gruczoły potowe i łojowe a brzegi powiek zawierają rzęsy. Za tkanką podskórną znajdują się mięśnie powiek - ścięgno mięśnia dźwigacza powieki górnej oraz część mięśnia okrężnego oka. Natomiast za warstwą mięśniową jest tarczka powiekowa, nadająca powiece określoną sztywność.


Zmiany w ustawieniu powiek
Są one wywoływane różnymi zmianami chorobowymi, z których wiele dotyczy skóry powiek. W jej obrębie można obserwować zmiany podobne do stwierdzanych na skórze innych części ciała, np. czyraki, ropnie, liszaje, opryszczkę i pokrzywkę uczuleniową. Zmiany te powodują zniekształcenia szpary powiek i wymagają leczenia przez alergologa, dermatologa i okulistę.
Głównymi przyczynami występowania zmian w ustawieniu powiek są:
· ścieńczenie skóry powiek
· zmniejszenie jej elastyczności
· nadmierna suchość skóry powiek.
Tworzą się wówczas zmarszczki i poszerzają naczynia krwionośne włosowate. Objawy te występują głównie u osób w starszym wieku. Starczy zanik tkanki tłuszczowej oczodołu powoduje zapadanie się gałki ocznej i zwężenie szpary powiek. Czasem tłuszcz oczodołowy przemieszcza się do przodu i powieki dolne stają się workowate.
Do głównych zmian w ustawieniu powiek zaliczamy:
· ENTROPION, czyli podwinięcie powieki - jest to nieprawidłowe ustawienie powiek wskutek zwiotczenia skóry. Wynikiem tego jest światłowstręt i kurczowe zamykanie powiek, co prowadzi z kolei do stanu zapalnego spojówek i rogówki. Entropion powstaje najczęściej u ludzi starszych i wymaga leczenia operacyjnego.



· EKTROPION, czyli wywinięcie powieki - może być następstwem zmian bliznowatych skóry powiek lub policzka, albo następstwem porażenia nerwu twarzowego. Nieprawidłowe zamykanie szpary powiekowej powodować może wysychanie rogówki. Także wymagane jest leczenie operacyjne.



Stany zapalne powiek
Są wywoływane zakażeniem bakteryjnym, któremu towarzyszy najczęściej obniżona odporność organizmu.
JĘCZMIEŃ - W tarczkach powiekowych znajdują się gruczoły, których ujścia są widoczne w brzegu powieki. Jęczmień jest gronkowcowym, ropnym zapaleniem tych właśnie gruczołów. Wyróżniamy dwie odmiany jęczmienia: wewnętrzny i zewnętrzny.
· Jęczmień wewnętrzny - jest to ropne zapalenie gruczołu tarczkowego. Do objawów zaliczamy:
o zaczerwienienie,
o obrzęk i
o dużą bolesność tej części powieki, w której znajduje się zmieniony zapalnie gruczoł, w którym zbiera się treść ropna. Może ona samoistnie przebić się poprzez skórę na zewnątrz, lub poprzez tarczkę ku wewnętrznej części powieki.
Na ogół zapalenie mija samoistnie po kilku dniach, zdarza się jednak, że powstają powikłania w postaci ropnia powieki, lub nawet zapalenia oczodołu.
· Jęczmień zewnętrzny - jest zapaleniem ropnym gruczołu łojowego i rzęskowego. Objawy są mniej nasilone niż przy jęczmieniu wewnętrznym, a jeśli treść ropna wydostaje się na zewnątrz (wzdłuż rzęsy) - choroba zwykle ulega likwidacji. Czasem mogą ulec jednak zakażeniu sąsiednie mieszki włosowe.
Leczenie jęczmienia polega na stosowaniu okładów rozgrzewających, stosowanych na zamknięte powieki, oraz antybiotyków do worka spojówkowego. Nie wolno stosować leków zawierających kortykosteroidy. Gdy jęczmień jest duży, a objawy chorobowe nasilone, należy zwrócić po poradę do okulisty. Schorzenie to bowiem, uważane zwykle za banalne i niegroźne, może być przyczyną poważnych powikłań, np. zakrzepowego zapalenia żył oczodołu czy zatoki jamistej.

GRADÓWKA - jest przewlekłym stanem zapalnym gruczołu tarczkowego Meiboma. Do głównych objawów zalicza się ograniczone, niebolesne zgrubienie tarczki na brzegu powieki, które wypukla się pod skórą, lub - od wewnątrz - pod spojówkę powiek. Zdarza się również, że jęczmień wewnętrzny przechodzi w gradówkę. Gdy zastosowane leczenie (takie, jak w przypadku jęczmienia) nie odniesie skutku i gradówka nie cofnie się, należy ją usunąć operacyjnie. Jest to jednak tylko drobny zabieg wykonywany ambulatoryjnie w przychodniach i szpitalach okulistycznych.

ZAPALENIE BRZEGÓW POWIEK - występuje zwykle z przewlekłym zapaleniem spojówek powiek. Brzegi powiek są stale zaczerwienione, zaczerwienienie to nasila się na wietrze, w atmosferze kurzu, pod wpływem działania promieni słonecznych. Przyczyn zapalenia brzegów powiek może być wiele: praca w pyle, kurzu, wady refrakcji (np. niezborność), ogniska zakażenia w migdałkach, zatokach, uczulenie. Choroba ta jest zwykle niegroźna, ale uporczywa i przykra dla chorego (głównie ze względów kosmetycznych).
Leczenie polega na usunięciu zasadniczej przyczyny (np. noszenie okularów ochronnych przy pracy w pyle, usunięcie ognisk zapalnych w zatokach nosowych), oraz stosowaniu okładów, smarowaniu specjalnymi maściami i podawaniu witamin.

Choroby wirusowe powiek
OPRYSZCZKA ZWYKŁA POWIEK - Objawia się pojawieniem na skórze powieki drobnych przezroczystych pęcherzyków wypełnionych płynem surowicznym. W tym przypadku stosuje się leczenie miejscowe lekami przeciwwirusowymi.

PÓŁPASIEC OCZNY - Zmiany chorobowe występują najczęściej wzdłuż brzegu I gałązki nerwu trójdzielnego. Choroba ta objawia się silnym pieczeniem i bólem towarzyszącym pojawiającym się na skórze drobnych przezroczystych pęcherzyków wypełnionych płynem surowicznym. Leczenie odbywa się przy wykorzystaniu leków przeciwwirusowych, zespołów witaminy B oraz środków przeciwbólowych.

OSPICA KROWIANKOWA - Jest to przeniesienie na powieki uprzednio szczepionej ospy. Choroba objawia się:
· podwyższoną temperaturą ciała,
· obrzękiem zapalnym powiek,
· pojedynczymi pęcherzami z charakterystycznym zagłębieniem w części środkowej.
Przy tej chorobie możliwe są powikłania, takie jak zapalenie rogówki, zapalenie tkanek oczodołu, a nawet zapalenie mózgu. W leczeniu stosowane są antybiotyki w celu zapobieżenia wtórnemu zakażeniu, gamma - globulina, zespół witamin B, krowiankowa globulina odpornościowa.


Zapalenie spojówek


Najczęstszą chorobą spojówek są jej stany zapalne. Rozwijają się one wskutek działania drobnoustrojów chorobotwórczych, takich jak gronkowce, paciorkowce, pneumokoki, wirusy, lub różnorodnych czynników zewnętrznych, np. złych warunków oświetleniowych, pyłu, kurzu, kosmetyków i dymu. Choroba może występować w postaci ortej lub przewlekłej.
Zapalenie ostre charakteryzuje się:
· silnym przekrwieniem spojówek powiekowych i gałkowych,
· światłowstrętem,
· swędzeniem i pieczeniem powiek,
· niekiedy następuje obrzęk limfatycznych węzłów przyuszniczych, podżuchwowych i szyjnych.
W zapaleniu przewlekłym:
· spojówka gałkowa jest przekrwiona,
· występuje wydzielina w kątach oka.



Zapalenie spojówek bakteryjne
ZAPALENIE SPOJÓWEK OSTRE PNEUMOKOKOWE - Zapalenie to występuje zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, często razem z nieżytem górnych dróg oddechowych, gdyż wywoływane jest przez Gram - dodatnie dwoinki zapalenia płuc. Objawia się silnym przekrwieniem i obrzękiem powiek, rozpoczynając się najczęściej najpierw w jednym oku a następnie przechodząc do drugiego. Zapalenie to leczy się antybiotykami.

ZAPALENIE KĄTOWE SPOJÓWEK MORAXA - AXENFELDA - Ta choroba wywoływana jest z kolei przez Gram - ujemny dwuprątek. Wśród objawów wymienić można:
· gromadzenie lepkiej wydzieliny w kątach powiek,
· silne swędzenie i pieczenie oczu,
· silne zaczerwienienie i wilgotnienie skóry w kątach powiek.
Leczenie zapalenia kątowego spojówek polega na stosowaniu do oczu 0,25% roztworu siarczanu cynku, będącego środkiem ściągającym.

ZAPALENIE SPOJÓWEK U NOWORODKÓW - Wywoływane jest ono podczas porodu przez gronkowce złociste lub dwoinki rzeżączki. Stan zapalny cechuje silne ropienie obu oczu ze skłonnością przechodzenia na rogówkę. Leczenie polega na podawaniu antybiotyku do worka spojówkowego.

Zapalenie spojówek wirusowe
NAGMINNE ZAPALENIE SPOJÓWEK I ROGÓWKI - Jest ono wywoływane przez adenowirus 8, a do objawów zalicza się:
· silne przekrwienie spojówek powiekowych i gałkowych,
· obfitą wydzielinę ropną w worku spojówkowym,
· zmiany w rogówce mogące pojawić się w parę dni od wystąpienia objawów spojówkowych.
Zapalenie to leczy się antybiotykami w celu zapobieżenia wtórnym zakażeniom oraz podając leki łagodzące objawy zapalne.

ZAPALENIE SPOJÓWEK WYWOŁANE WIRUSEM OPRYSZCZKI ZWYKŁEJ - Choroba ta występuje zwykle u dzieci i objawia się:
· ostrym, grudkowym zapaleniem spojówek,
· powiększeniem limfatycznych węzłów okolicy przyusznej,
· często dołączają się objawy zapalne ze strony rogówki: nacieki i ubytki nabłonka o kształcie drzewkowatym.
Leczenie w tym przypadku zależy od objawów klinicznych.

Uczuleniowe zapalenie spojówek
Jest to ostatnio dość często spotykane schorzenie. Choroba ta może być wywołana pyłami roślinnymi, cząstkami pochodzenia zwierzęcego, kurzem, substancjami chemicznymi, bakteriami, kosmetykami, a nawet lekarstwami. Zapalenia alergiczne występują zwykle w postaci ostrej z silnym obrzękiem spojówek i powiek oraz obfitą wydzieliną. Zwykle powyższym objawom towarzyszy świąd, pieczenie, łzawienie, światłowstręt. W przewlekłych zapaleniach alergicznych objawy są znacznie łagodniejsze i przeważa swędzenie i pieczenie powiek i spojówek. Stosuje się leczenie lekami ściągającymi i odczulającymi.

ZAPALENIE SPOJÓWEK WIOSENNE - Na spojówkach obu oczu pojawiają się grudki o wyglądzie kamieni brukowych. Spojówki powieki dolnej staja się mleczne, a w ciężkich przypadkach spojówka gałkowa wokół rogówki fałduje się. Stosowana jest zwykle kuracja kortykosteroidami.
ZAPALENIE SPOJÓWEK POLEKOWE - Choroba ta objawia się ciastowatym obrzękiem skóry powiek z silnym przekrwieniem spojówek powiekowej i gałkowej. Po ustąpieniu objawów ostrych zdarza się, że pojawi się stan przewlekły. Skóra powiek jest wówczas mniej zaczerwieniona, ale marszy się i jest chropowata. Długo natomiast może utrzymywać się światłowstręt, łzawienie i przekrwienie spojówek. Leczenie, które stosuje się w takich przypadkach, polega na aplikowaniu leków odczulających i ściągających.
ZAPALENIE SPOJÓWEK I ROGÓWKI PRYSZCZYKOWE - Jest reakcją alergiczną na tuberkuloproteinę. Na spojówce gałkowej w pobliżu brzegu rogówki widać małe białe pryszcze, a także podobne nacieki skierowane do środka rogówki. Charakterystyczne jest wnikanie naczyń krwionośnych z obwodu rogówki w kierunku nacieku. Kuracja polega na stosowaniu leków rozszerzających źrenicę, przeciwzapalnych, oraz antybiotyków.

Zapalenie spojówek o nieustalonej etiologii
ZAPALENIE GRUDKOWE SPOJÓWEK - może występować w postaci ostrej i przewlekłej, a choroba objawia się występowaniem twardych grudek na spojówce powiekowej. Leczenie odbywa się przez podanie leków ściągających i odczulających.


Zwyrodnienie spojówek
TŁUSZCZYK - jest to szarawo-żółtawe wzniesienie na spojówce gałkowej, zlokalizowane najczęściej po stronie nosowej w obrębie szpary powiekowej. Zwyrodnienie to leczy się operacyjnie.
SKRZYDLIK - to zgrubienie spojówki gałkowej w obrębie szpary powiekowej, występujące w kształcie trojkąta zwróconego wierzchołkiem do rogówki. Tutaj także stosuje się leczenie operacyjne.



Choroby narządu łzowego


Objawy towarzyszące chorobom narządu łzowego przejawiają się zwykle w jego nieprawidłowym działaniu, a mianowicie w nadmiernym łzawieniu lub upośledzeniu wydzielania łez.

Najczęstszym objawem chorób spojówki, tęczówki i ciała rzęskowego jest nadmierne wydzielanie łez. Objaw ten może także być symptomem reakcji obronnej oka po jego urazach, na skutek działania kurzu, pyłów, dymu tytoniowego, silnego światła, a nawet zimna. U niektórych osób bardzo łatwo dochodzi do nadprodukcji łez przez gruczoł łzowy.
Nadmierne łzawienie może także być spowodowane utrudnionym odpływem łez przez drogi łzowe oraz w przypadku podwijania się lub odwijania powiek.
Leczenie tej dolegliwości polega na usunięciu jego przyczyny. Czasami wystarczającym zabiegiem jest używanie okularów ochronnych lub przeciwsłonecznych. W trudniejszych przypadkach konieczna jest interwencja okulisty.
Upośledzenie wydzielania łez jest przyczyną wysychania spojówek i rogówki, które są tym samym pozbawione naturalnej ochrony przez łzy. Dolegliwość ta jest dość przykra, a ostatnio dość \"modna\", jako, że jest jednym z głównych przeciwwskazań do noszenia soczewek kontaktowych.
Stan taki nazywany jest zwykle \"suchym zapaleniem\" lub \"zespołem suchego oka\". Zespół suchego oka objawia się zwykle uczuciem suchości spojówek, śluzówki nosa i gardła, odczuwaniem przez chorych świądu i pieczenia, a nawet kłucia w przypadku wysychania rogówki.
Choroba występuje czasem u kobiet w średnim lub starszym wieku cierpiących na przewlekły reumatyzm. Innymi przyczynami choroby mogą być też: źle leczone choroby spojówek, nadużywanie leków okulistycznych, porażenie nerwu twarzowego lub trójdzielnego, niedobór witaminy A.
Leczenie musi być prowadzone przez okulistę i polega na zwalczaniu przyczyn choroby i stosowaniu kropli zastępujących naturalne łzy, tzw. sztucznych łez.

Ostre zapalenie gruczołu łzowego
Przyczyną może być zakażenie miejscowe lub ogólne. Podstawowym objawem jest silny ból powieki w okolicy górno-bocznej, często połączony z obrzękiem, w wyniku którego dojść może do całkowitego zniesienia szpary powiekowej. Dość charakterystyczne jest także powiększenie i bolesność węzłów przyuszniczych. Schorzenie to może przejść w postać przewlekłą, dlatego konieczna jest interwencja okulisty. Leczenie polega na miejscowym lub ogólnym zastosowaniu antybiotyków.

Choroby dróg łzowych
Postać wrodzona wad dróg łzowych należy raczej do rzadkości. Zdarzają się przypadki wrodzonego braku dróg łzowych i nieprawidłowości w budowie anatomicznej kanalików łzowych, woreczka łzowego lub przewodu nosowo-łzowego. Wszystkie one są ściśle związane z zaburzeniami drożności dróg łzowych.
Częściej zdarzają się przypadki zapalenia dróg łzowych. Choroba ta może być zlokalizowana wewnątrz kanalika łzowego lub dotyczyć także woreczka łzowego. Ropne zapalenie kanalika może być spowodowane przez paciorkowce, dwoinki zapalenia płuc, pałeczkę ropy błękitnej lub grzyby chorobotwórcze. Zwykle dotyczy kanalika górnego i objawia się obrzękiem, bolesnością i zaczerwienieniem skóry w jego okolicy. Interwencja okulistyczna polega na płukaniu dróg łzowych antybiotykami.


Zapalenie woreczka łzowego
Może przebiegać w sposób ostry lub przewlekły. Przebieg ostry objawia się silnym zaczerwienieniem, obrzękiem i bolesnością skóry w okolicy woreczka łzowego. Spojówki są przekrwione, a w woreczku łzowym gromadzi się wydzielina ropna. Gdy wydzielina obejmie cały woreczek łzowy, na bocznej ścianie nosa powstaje duży naciek zapalny. Treść ropna z woreczka łzowego może niekiedy wydostać się na zewnątrz poprzez wytworzoną przez siebie przetokę skórną. Wówczas objawy zapalne powoli cofają się, a ostry stan przechodzi w przewlekły stan ropiejący. Stan ostry leczy się stosując kurację antybiotykową oraz kompresy rozgrzewające.
Stan przewlekły polega na zbliznowaceniu dróg łzowych i ciągłym łzawieniu. W początkowej jego fazie można udrożnić drogi łzowe specjalną sondą, zapobiegając dalszym komplikacjom. Ważne jest też leczenie stanów zapalnych spojówek. Czasem w przypadku bliznowaceń dróg łzowych występuje konieczność usunięcia woreczka łzowego, lub chirurgiczne stworzenie połączenia między woreczkiem łzowym a jama nosową.
Zapalenie woreczka łzowego może pojawić się także u noworodków. Przybiera zwykle postać podobną jak u dorosłych. Może być spowodowane niedrożnością przewodu łzowego w wyniku zablokowaniu go przez złuszczony nabłonek lub wrodzoną błonę, która uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie dróg łzowych. Często mówi się w takich przypadkach o opóźnieniu rozwoju dróg łzowych i zastoju łez, które ulegają zakażeniu bakteryjnemu. Leczenie polega na płukaniu dróg łzowych antybiotykiem, a w przypadku braku poprawy - na sondowaniu. Przeważnie po jednokrotnym wykonaniu takiego zabiegu wszelkie objawy choroby ustępują.



Choroby rogówki



Rogówka jest to przezroczysta, beznaczyniowa tkanka o elipsoidalnym kształcie. Należy do najbardziej wrażliwych tkanek, gdyż jest bogato unerwiona czuciowo. Z tego powodu jej choroby czy kontakt z jakimkolwiek ciałem obcym wywołuje silne uczucie bólu. Rogówka nie jest natomiast wrażliwa na zmiany temperatury.

Anomalie rogówki
ROGÓWKA MAŁA - Jest to wada występująca najczęściej we wrodzonym małooczu. Wówczas wymiary rogówki są zmniejszone do 8 - 10 mm. Wadzie tej mogą towarzyszyć inne wady wrodzone oczu, takie jak np. ubytek tęczówki czy naczyniówki.
ROGÓWKA OLBRZYMIA - Rogówka olbrzymia, o wymiarach powyżej 12 mm, również należy do wad wrodzonych oka. Oczy z rogówką olbrzymią mają ogólnie większe rozmiary. Wadzie tej może towarzyszyć podwichnięcie soczewki. Rogówka olbrzymia może również występować we wrodzonej jaskrze.
STOŻEK ROGÓWKI - Polega on na tworzeniu się w części środkowej rogówki uwypuklenia w kształcie stożka. Jest to wada wrodzona, a pierwsze objawy mogą występować w pierwszych latach życia. Obniżenie ostrości wzroku związane z ta wadą daje się jednak zauważyć dopiero w późniejszych latach życia. Leczenie stożka rogówki polega na stosowaniu twardych szkieł kontaktowych, a przy znacznym obniżeniu ostrości wzroku wskazane jest leczenie operacyjne.




Stany zapalne i owrzodzenia rogówki
Zmiany zapalne polegają na powstawaniu nacieków w obrębie powierzchownych lub głębszych warstw rogówki. W zależności od głębokości nacieczenia rozróżnia się:
· zapalenie rogówki powierzchowne, oraz
· zapalenie rogówki głębokie.
W cięższych przypadkach dochodzi do powstawania głębszych ubytków tkanki rogówkowej, które określane są jako owrzodzenia. W zależności od przyczyny wywołujące stany zapalne rogówki, choroby rogówki dzieli się na:
· bakteryjne;
· wirusowe;
· alergiczne.


Zapalenie rogówki bakteryjne
WRZÓD PEŁZAJĄCY OSTRY - jest najczęstszą postacią bakteryjnego zapalenia rogówki. Ich źródłem może być zmieniony zapalnie woreczek łzowy lub spojówka. Choroba zaczyna się najczęściej od drobnego urazu rogówki, która następnie ulega zakażeniu. Powstaje wówczas w jej środkowej części naciek, który szybko przeistacza się w ubytek w kształcie sierpa. Towarzyszy temu odczyn ze strony tęczówki oraz wysięk ropny na dnie przedniej komory oka. Choroba ta występuje częściej u ludzi mieszkających na wsi, narażonych na drobne urazy oka i objawia się:
· silnym bólem,
· światłowstrętem,
· łzawieniem,
· postępującym pogorszeniem wzroku,
· silnym przekrwieniem oka,
· rogówka oka jest matowa, o nierównej powierzchni.
Wrzód pełzający jest bardzo groźny - może doprowadzić do utraty wzroku lub oka - i dlatego wymaga leczenia prowadzonego w warunkach szpitalnych. Leczenie polega na stosowaniu leków rozszerzających źrenicę, antybiotyków do worka spojówkowego lub w postaci wstrzyknięć pod spojówkę gałki ocznej. Z reguły jednak po wygojeniu pozostaje w rogówce biała blizna, zwana bielmem.
Inne rodzaje owrzodzenia rogówki mogą być wywołane zakażeniem paciorkowcowym lub pałeczką ropy błękitnej. Ten typ owrzodzenia daje gwałtowne objawy zapalne. Jest najczęściej spowodowany urazem rogówki i drążąc w głąb jej tkanek prowadzi niejednokrotnie do jej przebicia. Owrzodzeniu towarzyszy odczyn ze strony błony naczyniowej oraz wysięk ropny na dnie przedniej komory oka. Leczenie polega na stosowaniu środków rozszerzających źrenicę oraz podspojówkowo antybiotyków.



Choroby soczewki


Soczewka mała
Wada ta występuje w obu oczach i objawia się wnikaniem brzegu soczewki w obręb źrenicy oka. Niekiedy soczewka może być podwichnięta lub zmętniała.


Wrodzone przemieszczenie soczewki
Wada ta współistnieje z innymi wadami wrodzonymi oka, najczęściej z przemieszczeniem źrenicy. Jest typowym objawem w zespole chorobowym Marfana. Soczewka najczęściej przemieszczona jest ku górze i na zewnątrz.

Zaćma
Zaćma, albo inaczej katarakta, to zmętnienie soczewki oka powstające w procesie normalnego starzenia się organizmu, w następstwie urazu mechanicznego, chemicznego lub energią promienistą, chorób ogólnoustrojowych lub miejscowych oka. Nie wszystkie przyczyny powstawania zaćmy są znane, jednak pewnym jest, że prowadzą do zaburzenia przemiany materii soczewki i powodują utratę jej przejrzystości. Leczenie wszystkich rodzajów zaćmy polega na operacyjnym usunięciu zmętniałej i nieprzejrzystej soczewki. Czasami, zanim soczewka stanie się zupełnie nieprzejrzysta, stosuje się leki w postaci kropli opóźniające rozwój zaćmy. Nie zawsze jednak istnieje taka możliwość i nie zawsze leki te są skuteczne.
ZAĆMA WRODZONA - Powstaje w życiu płodowym pod wpływem pewnych czynników działających na kobietę w pierwszych miesiącach ciąży. Najczęściej czynnikami takimi są: choroba matki, głównie zakażenia wirusowe (różyczka, żółtaczka zakaźna, grypa), awitaminoza (w szczególności niedobór witamin z grupy B) i substancje toksyczne. Rozróżnia się zaćmę wrodzoną torebkową, torebkowo-soczewkową, śródsoczewkową całkowitą i błoniastą, przy czym rozróżnienie poszczególnych rodzajów bywa bardzo trudne. Leczenie wyłącznie operacyjne.
ZAĆMA MŁODZIEŃCZA - Choroba rozwija się w okresie młodzieńczym lub wczesnego dzieciństwa. Przybiera zwykle postać plam lub punktów zmętnienia w soczewce.
ZAĆMA STARCZA - Nazywana jest też czasami starczym zmętnieniem soczewki. Objawia się różnymi zaburzeniami wzroku, zależnymi od umiejscowienia zmętnień. Chorzy skarżą się początkowo na widzenie jak przez mgłę lub w otoczkach barwnych, by w zaawansowanym stadium odbierać już tylko wrażenia świetlne. Czasami ostrość wzroku jest lepsza wieczorem, gdy źrenica się rozszerza, a czasami pacjenci twierdzą, że lepszą ostrość wzroku maja w dzień, przy węższej źrenicy. Zaćma starcza rozwija się zwykle po 45 roku życia i dzieli się ją na dwa typy w zależności od miejsca, w którym rozpoczyna się proces zmętnienia soczewki: zaćma korowa lub jądrowa. Rozwija się powoli pod wpływem stopniowej denaturacji i koagulacji białka soczewki. Po upływie pewnego czasu dochodzi do nieodwracalnego zmętnienia całej soczewki. Ten rodzaj zaćmy dotyczy najczęściej obu oczu, przy czym rzadko zdarza się by proces przebiegał w obu oczach jednocześnie. Proces zmętnienia może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, a gdy stadium jest zaawansowane, zmianę chorobową soczewki można obserwować gołym okiem - kolor źrenicy zmienia się z czarnego na szarobiały.
ZAĆMA POWIKŁANA - W tej grupie mieszczą się wszystkie rodzaje zaćmy nabytej. Do przyczyn powstawania zaćmy powikłanej należą: choroby przedniego lub tylnego odcinka gałki ocznej (wszelkie stany zapalne, jaskra, odwarstwienie siatkówki), wysoka krótkowzroczność, choroby ogólnoustrojowe (cukrzyca, tężyczka, choroby skórne), niewłaściwe (np. zbyt długie) stosowanie pewnych leków (zaćma toksyczna), urazy mechaniczne, chemiczne lub energią promienistą (zaćma pourazowa).
Jaskra

W prawidłowym oku odbywa się stale krążenie płynu śródocznego, który ożywia przejrzyste tkanki oka i utrzymuje prawidłowe ciśnienie śródoczne. Terminem jaskra określa się wiele jednostek chorobowych, których wspólnym głównym objawem jest podwyższenie tego właśnie ciśnienia
Ciśnienie to, nazywane również wewnątrzgałkowym lub śródgałkowym, uwarunkowane jest ilością cieczy wodnistej wypełniającej przednią i tylną komorę oka w przednim odcinku gałki ocznej. Ciecz wodnista wytwarzana jest przez ciało rzęskowe, które stanowi część błony naczyniowej. Przedostając się poprzez otwór źreniczny do komory przedniej, ciecz wodnista odpływa przez tzw. kąt przesączania, czyli tkankę o charakterystycznej porowatej strukturze, znajdującą się miedzy rogówkę a nasadą tęczówki. W prawidłowych warunkach fizjologicznych istnieje stan równowagi pomiędzy wytwarzaniem cieczy wodnistej a jej odpływem. Tak więc zaburzenia tego stanu, najczęściej w postaci utrudnionego odpływu, prowadzą do wzrostu ciśnienia śródgałkowego, które - jak wyżej wspomniano - określa się mianem jaskry.
Warto jeszcze dodać, iż prawidłowe ciśnienie śródoczne waha się w granicach od 14 do 26 mm Hg (1,82-3,38 hPa), przy czym mogą wystąpić wahania dobowe nie przekraczające jednak wartości 5 mm Hg.

Rozpoznanie jaskry
Wyróżnia się kilka rodzajów badań służących ustaleniu zarówno diagnozy jak i przebiegu jaskry. Do podstawowych badań zalicza się:
· TONOMETRIĘ - badanie ciśnienia wewnatrzgałkowego;

· TONOGRAFIĘ - ma ona duże znaczenie w diagnozie jaskry, zwłaszcza jaskry prostej. Badanie to polega na mierzeniu łatwości odpływu cieczy wodnistej z gałki ocznej za pomocą przyrządu zwanego TONOMETREM. Tonometr służy również do wykonywania tonometrii;

· GONIOSKOPIA - jest to badanie kąta przesączenia, wykonywane przy użyciu GONIOSKOPU - przyrządu optycznego pozwalającego ocenić miejsce odpływu cieczy wodnistej dzięki specjalnemu układowi zwierciadeł. Obraz gonioskopowy kąta przesączania jest różny w jaskrze prostej, ostrej i wrodzonej.



· BADANIE POLA WIDZENIA (PERYMETRIA) - należy do podstawowych badań w jaskrze, wykonywanych zarówno w celach diagnostycznych, jak i w prognostycznych. Niedokrwienie siatkówki powoduje zmiany w polu widzenia w postaci ubytków występujących początkowo głównie od strony nosowej. Stopniowo następują koncentryczne zawężenia pola widzenia aż do zachowania widzenia jedynie w części skroniowej (patrz rysunki poniżej; pola jasne - obszary dobrego widzenia). Czasem niewielkie nawet podwyższenie ciśnienia wewnątrzgałkowego powoduje powiększenie się ubytków, dlatego też chorzy ze zmianami w polu widzenia powinni być poddawani badaniom kontrolnym;





· BADANIE TARCZY NERWU WZROKOWEGO - w rozwiniętej postaci tej choroby tarcza nerwu wzrokowego ma barwę bledszą od prawidłowej i jest dobrzeżnie zagłębiona. Zmiany te są spowodowane zanikiem włókien nerwowych. Z tego wiec powodu badanie to ma bardzo duże znaczenie w badaniu jaskry i ocenie jej przebiegu.

W zależności od przyczyny powodującej wzrost ciśnienia śródgałkowego, a także od dynamiki powstania tego zaburzenia i związanego z tym odmiennego obrazu choroby, wszystkie rodzaje jaskry dzieli się na dwie główne grupy: jaskrę pierwotną i jaskrę wtórną. Wyróżnia się jednakże jeszcze trzecią grupę: jaskrę dokonaną, która stanowi niepomyślne zejście wszystkich rodzajów jaskry.

Jaskra pierwotna
Jaskra pierwotna jest chorobą obuoczną, uwarunkowaną genetycznie a charakteryzuje się nieprawidłowością budowy kąta przesączania. Chorobę tę można określić jako jaskrę osób dorosłych, gdyż ujawnia się zazwyczaj po 50 roku życia, nieco wcześniej u kobiet niż u mężczyzn. Ostre napady jaskry u osób, które przeszły silne stany emocjonalne, wzruszenia czy zdenerwowanie, świadczą o tym, że na przebieg choroby niekorzystny wpływ ma wzmożone napięcie układu nerwowego.

Jaskra pierwotna dzieli się na:
· jaskrę z otwartym kątem przesączania, tzw. jaskrę prostą;
· jaskrę z zamknięciem kąta przesączania, wśród których wyróżniamy jaskrę ostrą, podostrą i przewlekłą;
· jaskra mieszana, oraz
· jaskrę wrodzoną, zwaną jaskrą dziecięcą.

Jaskra prosta - z otwartym kątem przesączania
Jest to najczęściej spotykana postać jaskry spowodowana upośledzeniem odpływu cieczy wodnistej z oka przy zachowanym otwartym kącie przesączania. Choroba ta przebiega skrycie, bez objawów bólowych i często jedynym jej objawem są mroczki w polu widzenia. Jaskra prosta częściej występuje u mężczyzn i w oczach krótkowzrocznych. Ciśnienie śródoczne nie jest tu tak wysokie, jak w jaskrze ostrej, a jego okresowe zwyżki - szczególnie w godzinach rannych - są zazwyczaj niezauważalne; nie powodują dolegliwości a oko na zewnątrz wygląda prawidłowo. Często więc dopiero przypadkowe badanie okulistyczne pozwala ustalić właściwe rozpoznanie. Choroba z biegiem lat doprowadza do zaniku nerwu wzrokowego i całkowitej utraty obwodowego i centralnego pola widzenia, toteż niezbędne jest podjęcie przez pacjenta bardzo systematycznego leczenia. Należy więc ściśle przestrzegać zaleceń lekarzy i terminowo zgłaszać się na badania kontrolne. Jeżeli leczenie zachowawcze - czyli przyjmowanie wielu różnych leków jest nieskuteczne, konieczne staje się poddanie zabiegowi operacyjnemu.

Jaskra zamykającego się kąta przesączania
Istnieją pacjenci predysponowani do jaskry z zamknięciem kąta przesączania. U osób takich spotyka się:
· płytką komorę przednią i wąski kąt przesączania;
· nadwzroczność;
· nieprawidłowości w umiejscowieniu i wielkości soczewki;
· nieprawidłowości w położeniu nasady tęczówki;
· blok źrenicy spowodowany przyleganiem soczewki na większej przestrzeni - poza częścią przyźreniczną - do tęczówki;
· rozszerzenie źrenicy wywołane lekami, stanami emocjonalnymi, złym oświetleniem oraz leżeniem przez dłuższy czas na twarzy.

Jaskra ostra
Gdy kąt przesączania ulegnie zamknięciu, jaskra przyjmuje tzw. ostrą postać, charakteryzującą się gwałtownymi objawami w postaci ataków lub napadów choroby. Do objawów jaskry ostrej zalicza się zatem:
· wywołane nagłym zamknięciem kąta przesączania przez obwodową część tęczówki silne bóle gałki ocznej promieniujące do czoła, skroni i szczęki górnej z towarzyszącymi nudnościami i wymiotami oraz podwyższoną temperaturą ciała;
· obrzęk nabłonka rogówki, który jest przyczyną widzenia kół tęczowych, łzawienia i światłowstrętu spowodowany nagłym wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego, wielokrotnie przewyższającego prawidłowe granice (60-100 mm Hg);
· na skutek niedokrwienia siatkówki i obrzęku nabłonka rogówki następuje znaczne obniżenie ostrości wzroku, a niekiedy tylko zachowanie poczucia światła;
· przekrwienie spojówki gałkowej, przymglenie rogówki oraz rozszerzenie źrenicy;
· dno oka jest niewidoczne z powodu nieprzezroczystości środków optycznych;
· oko staje się twarde (czasem jak kamień), co można łatwo stwierdzic dotykając gałki ocznej przez powiekę palcami i porównując jaj napięcie z drugą gałką oczną;
· w badaniu gonioskopowym kąt przesączania jest całkowicie zamknięty.

Skutki ostrego ataku jaskry są bardzo poważne. Już po kilkunastu godzinach utrzymywania się wysokiego ciśnienia śródocznego może nastąpić zanik nerwu wzrokowego i nieodwracalna utrata wzroku. Jeśli zaś pierwszy atak choroby minie bez szkody dla oka, możemy być pewni, że każdy następny powodować będzie coraz większe uszkodzenia nerwu wzrokowego. Uszkodzenia te będą objawiać się mroczkami i zawężeniem pola widzenia oraz osłabieniem wzroku.
Postępowanie lecznicze w ostrym napadzie jaskry ma na celu odblokowanie kąta przesączania. Stosuje się zatem leki zwężające źrenicę i obniżające ciśnienie śródoczne, najczęściej pilokarpinę. Leki obniżające ciśnienie wewnątrzgałkowe stosuje się też doustnie lub dożylnie. Jeśli spadek ciśnienia jest nieznaczny, podaje się leki zmniejszające wytwarzanie płynu komorowego. Jeżeli pomimo leczenia zachowawczego ostry napad jaskry nie zostanie opanowany, należy wykonać operację przeciwjaskrową. Oczywiste jest więc, że każdy pacjent z ostrym napadem jaskry powinien być odesłany do szpitala na oddział okulistyczny.

Jaskra podostra
Objawy w jaskrze podostrej są trochę łagodniejszej niż w ostrej odmianie tej choroby:
· ciśnienie śródgałkowe jest niższe niż w ostrym napadzie jaskry, ponieważ kąt przesączania nie jest całkowicie zamknięty;
· występują tzw. objawy prodromalne, czyli:
o widzenie kół tęczowych wokół źródeł światła,
o okresowe obniżenie ostrości wzroku,
o okresowe bóle oka i głowy;
· badanie gonioskopowe stwierdza wąski kąt przesączania;
· w kącie przesączania mogą powstać zrosty, które doprowadzają do zmian destrukcyjnych, stałego wzrostu ciśnienia śródgałkowego, zmian w polu widzenia i zmian w nerwie wzrokowym.
Leczenie zachowawcze daje wyniki tylko we wczesnym stadium choroby, gdy nie ma jeszcze zrostów. Zazwyczaj jednak podawanie pilokarpiny stanowi przygotowanie do operacji przeciwjaskrowej. Leczenie jaskry wymaga dużej wiedzy i doświadczenia klinicznego.

Jaskra przewlekła
Ta postać jaskry powstaje w wyniku braku leczenia jaskry ostrej lub jego zaniedbania. Ataki choroby powtarzają się, lub też ciśnienie śródoczne jest stale podwyższone, co doprowadza do zaniku nerwu wzrokowego i nieodwracalnej utraty wzroku. Choroba rozwija się zwykle w obu oczach, choć nierównocześnie. Jaskra przewlekła częstsza jest u kobiet i u osób z nadwzrocznością.



Jaskra mieszana
Mieszana postać jaskry stanowi niepomyślne zejście wszystkich rodzajów jaskry, zarówno jaskry z otwartym, jak i z zamkniętym kątem przesączania.



Jaskra wrodzona - dziecięca
Choroba ta ujawnia się tuż po urodzeniu lub w pierwszych latach życia. W przeciwieństwie do innych rodzajów jaskry pierwotnej, jaskra wrodzona często dotyczy tylko jednego oka. Jaskra wrodzona jest spowodowana niedorozwojem kąta przesączania, co utrudnia odpływ cieczy wodnistej. Spowodowany wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego utrzymujący się obrzęk nabłonka rogówki prowadzi do zaburzeń jej przezierności i powstania zmętnienia, czyli bielma.
Wśród objawów jaskry wrodzonej wyróżnia się:
· powiększenie średnicy rogówki spowodowane rozciągnięciem ściany gałki ocznej pod wpływem wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego;
· wole oko, czyli powiększenie objętości gałki ocznej.

Jaskra wtórna
O jaskrze wtórnej mówimy wówczas, gdy zamknięcie kąta przesączenia lub zablokowanie źrenicy powstało wskutek przewlekłego schorzenia gałki ocznej, przewlekłych chorób układowych ze zmianami w naczyniach krwionośnych, urazu mechanicznego lub operacyjnego, zmieniającego stosunki anatomiczne w gałce ocznej. Wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego jest spowodowany zablokowaniem dróg odpływu - czyli kąta przesączania - wysiękiem zapalnym w przednim odcinku gałki ocznej procesach chorobowych, takich jak guzy nowotworowe, wylewy krwi czy pęcznienie mętniejącej soczewki.