Tektonika i litologia trzonu krystalicznego Tatr Wysokich

Skały krystaliczne najstarsze uzyskały swą obecną postać już około 300 milionów lat temu. Powstały one w głębi Ziemi, na głębokości co najmniej kilku kilometrów, w warunkach wysokich ciśnień i temperatur. Następnie zostały wydźwignięte dzięki ruchom górotwórczym, a szybko postępująca erozja zdarła pierwotnie pokrywające te skały.
Trzon krystaliczny zbudowany jest głównie przez granity, jednakże zawierają one plagioklazy, więc noszą nazwę granitoidów.
W niektórych partiach, np. na Koszowej, czy na Małym Kościelcu występują jednak granity. Stygnięcie granitu powoduje, że w zakrzepłym granicie tworzą się napięcia wskutek krzepnięcia całej masy. Te napięcia wywołuje powstanie pewnych płaszczowin, wzdłuż których granit rozpada się na wielkościenne bryły.
Takie oddzielenie skał nazywamy ciosem.
W granitoidzie Tatr Wysokich obserwować można wielką ilość zorientowanych powierzchni nieciągłości ciosu, systemu spękań i uskoków.
Cios tekto- magmowy – cios prostopadłościenny, dominujący w obrębie trzonu krystalicznego Tatr Wysokich, reprezentuje najstarszy system dysjunkcji.
Strome powierzchnie prostopadłościennego ciosu mają orientację NW-SE i NE-SW. Spękania ścięciowe w granitoidzie Tatr Wysokich tworzyły się później niż faza deformacyjna ciosu pierwotnego (tekto- magmowego). Wyróżnić można 2 systemy spękań ścięciowych: starszy (S1) tworzy strome pionowe powierzchnie nieciągłości, przecinające się wzdłuż pionowej krawędzi. Drugi system spękań (S2) reprezentują zespoły powierzchni nieciągłości dających w przecięciu lineacje krawędziowe poziome lub pod niewielkimi kątami, wskazując na pole naprężeń o kierunkach maksymalnego skrócenia od NE-SW, przez N-W do NW-SE.

Uskoki – dominujące są pionowe o kierunku NW-SE NE-SW. Wykorzystują predyspozycje mechaniczne wynikające z układu ciosu tekto – magmowego. Przemieszczenia po tych powierzchniach mogły zachodzić już w czasie deformacji późno- waryscyjskiej, a ich silne odnowienie nastąpiło w czasie orogenezy alpejskiej towarzysząc procesom nasuwczym, a następnie wynoszącym masyw tatrzański.
Liczne strome przesunięcia zostały potwierdzone obecnością dużej ilości luster tektonicznych z pionowymi rysami ślizgowymi. Obserwuje się także wielokrotne przemieszczenia poziome lub pochylone (średnio do 30) zachodzące po pionowych lub stromych powierzchniach uskoków.
Po powierzchniach spękań ścięciowych deformacji alpejskiej zachodziły znaczne przemieszczenia ogólne skierowane na N, związane z etapem głównych nasunięć jednostek wierchowych i reglowych. Po powierzchniach pochylonychku S, doszło do powstania uskoków odwróconych (w warunkach silnej kompresji) aż do nasunięć.
Rzeźba Tatr jest rezultatem długotrwałej działalności różnych czynników w wielu epokach historii Ziemi, począwszy od okresu węglowego (karbon), przez perm, trias, jurę, kredę, trzeciorzęd, aż po epokę lodową, która nadała ostateczne oblicze tej części naszego kraju. W epoce tej Tatry były aż trzykrotnie zlodowacone, przy czym formy wytworzone i pozostawione przez poszczególne zlodowacenia
są widoczne w różnym natężeniu w poszczególnych częściach Tatr w postaci licznych form polodowcowych: kotły lodowcowe zajęte często przez jeziora, żłoby lodowcowe, doliny zawieszone, rygle skalne, wały moren czołowych i bocznych,
wygłady lodowcowe.