Unia Europejska a polskie rolnictwo

Wstęp

Przemiany ustrojowe zainicjowane w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych postawiły przed polską gospodarką, w tym także przed rolnictwem i wsią nowe wyzwania. Wiążą się one zarówno z obiektywną koniecznością głębokiej restrukturyzacji i modernizacji sektora rolnego; jak również z potrzebą poprawy spójności społeczno – ekonomicznej oraz niwelowania skutków zapóźnień cywilizacyjnych na obszarach wiejskich.
Impulsem do przyspieszenia tych przemian stała się bliska perspektywa członkostwa w Unii Europejskiej. Proces dostosowania polskiego sektora rolnego do przyszłego członkostwa w Unii Europejskiej ściśle wiąże się z unijną Wspólną Polityką Rolną oraz zmianami, które w niej zachodzą. Z tego to powodu, zaprezentuję tutaj główne cechy Europejskiego Modelu Rolnictwa oraz jego wpływ na rolnictwo polskie. Chciałabym także poruszyć temat szans i wyzwań, jakie stawia przed nami Unia Europejska oraz zagrożeń, jakie mogą się z tym członkostwem wiązać. Na koniec zaprezentuję rachunek symulacyjny próbujący przewidzieć korzyści i koszty integracji polskich gospodarstw rolnych z rolnictwem Unii Europejskiej.

1. Wspólna Polityka Rolna

„Dzięki Wspólnej Polityce Rolnej możliwe było i jest utrzymanie w rolnictwie dominacji gospodarstwa rodzinnego – podstawy ustroju rolnego Unii – oraz ochrona historycznie ukształtowanego Modelu Wsi Europejskiej”
Europejski Model Rolnictwa (EMR)
Główne cechy modelu:
- rolnictwo konkurencyjne zdolne stopniowo zwiększać eksport (na rynek światowy) bez nadmiernego subsydiowania
- zrównoważony rozwój obszarów wiejskich w całej Unii
- metody produkcji rolnej sprzyjające środowisku i zapewniające produkty o wysokiej jakości zdrowotnej, zgodnie z zapotrzebowaniem społecznym
- rolnictwo zrównoważone z bogatymi tradycjami zorientowane nie tylko na wydajność, ale i na środowisko wsi i krajobraz, zapewniające żywność społeczeństwu i zwiększające zatrudnienie
- prostsza bardziej zrozumiała polityka rolna, która jasno rozgranicza decyzje wspólnoty od tych, jakie powinny pozostać w kompetencji krajów członkowskich
- polityka rolna zapewniająca, że wydatki na jej realizację są uzasadnione działaniem rolników oczekiwanym przez społeczeństwo ( ochrona i kształtowanie środowiska)
Rozwijając produkcję, przetwórstwo i powiązania z rynkiem światowym, Unia stworzyła niezwykle złożony system ekonomiczno- prawny rozwijania rynku i podtrzymywania cen rolnych, wspierania modernizacji gospodarstw, rozwoju wsi i środowiska rolniczego, promocji i dotowania eksportu. „Corocznie Unia poświęca na te cele połowę swojego budżetu (ponad 40 mld euro). Do tego dochodzą środki budżetowe krajów w wysokości 15- 20 mld euro. Dla porównania- wsparcie polskiego rolnictwa szacuje się obecnie na 0,8 mld USD rocznie” Ponad to rolnictwo dofinansowywane jest w dużym zakresie przez konsumentów.
Rolnictwo polskie zwiąże się za kilka lat z tak wysoko rozwiniętym i ściśle finansowanym rolnictwem Unii Europejskiej, będąc znacznie mniej rozwinięte, o wielokrotnie mniejszym wsparciu finansowym. Integracja w takiej sytuacji stwarza wielkie szanse dla naszego rolnictwa,ale rodzi także wielkie wyzwania, problemy i obawy. Polska musi bowiem w bardzo krótkim czasie dokonać wielu radykalnych zmian ekonomicznych, społecznych, w sferze postaw oraz w systemie oddziaływania państwa, zarządzania i administrowania rolnictwem. Dokonuje się to w procesie dostosowań przedakcesyjnych: prawa, instytucji, otoczenia rolnictwa i samych gospodarstw i przedsiębiorstw rolnych.
Jak obecna polityka rolna Unii Europejskiej wpływa na ekonomikę gospodarstwa pokazuje poniższa tablica numer 1 ujmująca porównawczo podstawowe parametry typowego gospodarstwa rolnego Unii Europejskiej i Polski. Są to dwie różne historycznie ekonomiki.



Tabela nr1. Produkcja , koszty i dochody rodzinnego gospodarstwa rolnego w Polsce i w Unii Europejskiej, w euro
Polska, 1996r UE 15, 1995r
Powierzchnia zagospodarowanych gruntów (ha) 8,7 32,1
ProdukcjaProdukcja roślinnaProdukcja zwierzęcaInna produkcjaDotacjaProdukcja całkowita 8219443037873288247 5683125772282722787839665227
Zużycie pośredniePodatki AmortyzacjaNakłady zewnętrzne(opłaty dzierżawne, odsetki od kredytów) 4456144876256 3102814779338705
Dochody gospodarstwa rodzinnegoDochody gospodarstwa rodzinnego bez dotacji 25062479 174149018
Dochody gospodarstwa rodzinnego na haDochody gospodarstwa rodzinnego bez dopłat na ha 288285 542281


Źródło: Raport Komisji Europejskiej z 1998r


Dochody gospodarstwa rodzinnego Unii Europejskiej w połowie pochodzą z dotacji, a sama dotacja jest ponad siedemdziesiąt razy wyższa niż polskiego gospodarstwa chłopskiego. Jeszcze większy jest udział dotacji w funduszu inwestycyjnym tych gospodarstw. Obciążenia podatkowe są prawie czterokrotnie niższe niż w Polsce. Zużycie pośrednie środków produkcji (porównywalne) jest trzykrotnie wyższe niż w Polsce, a zużycie nakładów zewnętrznych aż trzydziestokrotnie. Dzięki temu miedzy innymi wartość produkcji zwierzęcej w gospodarstwie Unii Europejskiej wysoko przekracza wartość produkcji polowej (odwrotnie niż w Polsce). Jeszcze bardziej szokujące jest porównanie dochodów rolniczych bez dotacji. W Polsce dochód przypadający na jeden hektar, bez subsydiów bezpośrednich jest porównywalny do analogicznego średniego dochodu rodziny w Europie lub we Francji, trzy do dziesięciu razy wyższy niż w Portugalii lub Niemczech. Są to dane sprzed kilku lat, ale proporcje czynników ekonomicznych kształtujących ekonomikę i efektywność gospodarstw są aktualne.
Wypada tu podkreślić, iż istotą Wspólnej Polityki Rolnej jest:
- wspólny rynek z jednolitymi cenami rolnymi i ze swobodnym przepływem towarów rolno- spożywczych w obrębie całej Wspólnoty Europejskiej
- solidarność finansowa tj. wspólne finansowanie wszystkich podstawowych wydatków na stabilizację rynków rolnych oraz na przemiany strukturalne rolnictwa
- preferencje dla Wspólnoty tj. uprzywilejowanie handlu wzajemnego wewnątrz Unii Europejskiej przy wspólnej ochronie celnej, granicznej osłonie fitosanitarnej, wspólnych standardach, dopłatach eksportowych itd.

2. Wpływ Wspólnej Polityki Rolnej na rolnictwo polskie.


Mimo ewolucji Wspólna Polityka Rolna zachowa swą istotę i skalę wsparcia rolnictwa i wsi do 2006 roku, a także w następnych latach. Z punktu widzenia polskiej wsi, ważne jest ze Wspólna Polityka Rolna opiera się na kilku zasadach, które umożliwią szybszą modernizację rolnictwa i przekształcenie strukturalne rolnictwa. Są to następujące zasady:
-Zapewnienie bieżącej opłacalności i dochodowości rolnictwa. Warunki (ceny, kwoty, dopłaty) produkcji i zbytu są nie tylko negocjowane z rolnikami, ale znane z góry na 6-7 lat. Duże zapasy, wspólny rynek i systemy powszechnych ubezpieczeń łagodzą też znacznie skutki nieurodzaju i zdarzenia losowe, tak dotkliwe ostatnio dla polskich rolników. Ceny, kwoty produkcji i dopłaty ustalone na szczycie Unii Europejskiej w Berlinie (wiosną 1999 roku) obowiązywać będą do 2006 roku. „Wszystkie te warunki zapewniają w założeniach wzrost dochodów rolników Unii Europejskiej w tym okresie o około ¼. Co ważne- podczas berlińskiego spotkania ustalono tym samym ceny dla polskich rolników po akcesji ( na lata 2004- 2006), które są korzystniejsze od obecnych polskich warunków. Ceny te nie podlegają negocjacjom” Zapowiadane obecnie korekty Wspólnej Polityki Rolnej nie zmienią istotnie warunków ekonomicznych produkcji.
-Dofinansowanie „opłacalności” przez odrębne i coraz rozleglejsze finansowanie przemian agrarnych- powiększenia i modernizacji gospodarstw, osadnictwa młodych rolników, wczesnych emerytur, zalesień. To ułatwia przemiany rolnictwa, a zwłaszcza zmniejszenie liczby gospodarstw i zatrudnienia – co budzi tyle obaw w Polsce – poprzez tworzenie warunków do pracy i zarobkowania pozarolniczego i większa efektywność powiększonych gospodarstw.
-Aktywna polityka rozwoju regionalnego, która wspiera programy rolne i wsi Unii Europejskiej, jest ona odrębnie finansowana i tworzy pośrednio korzystne warunki ekonomiczno- społeczne rozwoju wsi i rolnictwa dla efektywnego gospodarowania.
-Odrębne dopłaty do ochrony i kształtowania środowiska, stanowiące coraz większą cześć przychodów gospodarstw.
To wszystko powoduje, ze rozwój rolnictwa, a zwłaszcza przekształcenia agrarne w Polsce przebiegać będą po akcesji w znacznie innych i korzystniejszych warunkach niż dotychczas i niż obecnie. Ważna jest zwłaszcza jednoczesność działań dwu z tych instrumentów- wspomagania opłacalności i dochodowości produkcji rolnej i dofinansowania restrukturyzacji rolnictwa, której w Polsce nie udało się dotychczas zapewnić, a której brak powoduje, np. nie pełne realizowanie rządowych programów branżowych (preferencyjne kredyty), przy określonych spadkach cen rolnych i zwiększeniu trudności ze zbytem surowców rolnych.


3. Finansowanie rozszerzenia Unii Europejskiej.


Postanowienia szczytu berlińskiego nakreślają ogólną strategię rozwoju i powiększania Unii. Unia Wydziela w budżecie dodatkowe środki w ramach funduszy:
-pomocy przedakcesyjnej (PHARE, ISPA, SAPARD)
-na finansowanie wdrażania w nowych krajach członkowskich zasad Wspólnej Polityki Rolnej
-funduszy strukturalnych


Tabela numer2. Budżet UE 15 na lata 2000-2006 w mld euro- wartości realne


2000r 2001r 2002r 2003r 2004r 2005r 2006r
1.Rolnictwo i wieś-rolnictwo (WPR)-rozwój wsi 40,936,64,3 42,838,54,3 43,939,64,3 43,839,44,3 42,838,44,4 41,937,64,4 41,737,34,4
2. Fundusze strukturalne i wielkości 32,0 31,5 30,9 30,3 29,6 29,6 29,2
3.Wydatki przedakcesyjne 3,1 3,1 3,1 3,1 3,1 3,1 3,1
4.Wydatki na powiększenie- w tym rolnictwo 4,11,6 6,72,0 8,92,5 11,42,9 14,23,4
5. InneRazemudział w GNP (%)w dochodach krajów Unii 89,61,131,27 91,11,121,27 98,31,181,27 101,51,191,27 100,61,151,27 101,41,131,27 103,51,131,27
Źródło: Rozporządzenie Rady WE 1255/1999


Sumę środków pomocy przedakcesyjnej określono na 3,1 mld euro rocznie (do 2006 roku) z tego 0,52 mld na pomoc rolnictwu, 1,04 mld na pomoc strukturalną i 1,56 mld na program PHARE. Łącznie Unia wydziela około 21,7 mld euro na tę pomoc, z tego na rolnictwo- ponad 3,6 mld euro plus środki PHARE – około 1,5 mld euro. Można szacować, że roczna pomoc rolnictwu polskiemu i wsi przed akcesją mogła wynieść około 220 mln euro. Stanowić to miało około 1/5 polskich wydatków publicznych na rozwój wsi i rolnictwa, jeśli stworzone były warunki ich efektywnego wykorzystania. Na razie uruchomiono tylko wydatki PHARE, co wskazuje że około 2/3 desygnowanych środków nie będzie wykorzystane do dnia wstąpienia do Unii Europejskiej. Wydzielono odrębne Środki na powiększenie ustalono je na 4,1 mld w pierwszym roku i 14,2 mld w 2006 roku, z tego na rolnictwo 1,6 mld euro w 2002 roku i 3,4 mld euro w 2006 roku. Obecnie szuka się oszczędności w tym zakresie.
Panuje powszechna opinia,że Unia nie doszacowała środków na powiększenie, zwłaszcza w części rolnej. Paradoksalnie Unia w budżecie na powiększenie wydziela mniej niż jedną trzecią środków na rolnictwo, podczas gdy w budżecie UE15 prawie połowę, mimo, ze potrzeby rolnictwa krajów EŚW są większe niż unijnego. Trwają obecnie dyskusje na ten temat, które ostatecznie zakończą się wynikami negocjacji akcesyjnych.

4. Szanse i wyzwania.

Przyjęcie reguł Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) w polskim rolnictwie przyspieszy jego zmiany i zwiększy wieź polskich producentów rolnych z wielkim europejskim rynkiem produktów rolno- spożywczych.

Obecnie rolnictwo polskie tylko w kilku dziedzinach jest konkurencyjne względem unijnego (uwzględniając wysokie dotacje Unii Europejskiej). Ceny bardzo wielu produktów rolnych są już podobne, zatem włączenie Polski do Unii i potęcjalnie szerszy dostęp polskich rolników do unijnego rynku nie powiększy w istotnym stopniu produkcji rolniczej oraz pochodzących z niej dochodów. Struktura agrarna w Polsce i niskie zasoby kapitałowe polskich rolników sprawiają, że będą oni w mniejszym stopniu korzystać z najnowszych rozwiązań naukowo- technicznych. Dopiero objęcie polskich rolników płatnościami bezpośrednimi może znacznie poprawić sytuacje ekonomiczna gospodarstw.

Polscy rolnicy mogą natomiast mieć pewną przewagę w rywalizacji z rolnictwem zachodnioeuropejskim, zwłaszcza w dziedzinach wymagających dużej pracochłonności, ponieważ niższy jest niż w Unii Europejskiej poziom wynagrodzeń za pracę.

Niska opłacalność polskiego rolnictwa w latach dziewięćdziesiątych nie sprzyjała modernizacji nawet dużych gospodarstw, a bardzo często prowadziła do dekapitalizacji majątku produkcyjnego. Należy jednak oczekiwać, że początkowa faza członkostwa w Unii Europejskiej będzie okresem przyspieszonej modernizacji przede wszystkim dużych gospodarstw rolnych. Złoży się na to pewna poprawa opłacalności produkcji, a przede wszystkim większe bezpośrednie wsparcie (typu strukturalnego) procesów modernizacji gospodarstw. Oznacza to poprawę stanu rolnictwa, ale nie musi być równoznaczne z istotną poprawą społeczno – ekonomicznego położenia całej ludności rolniczej, a zwłaszcza warunków życia ogółu mieszkańców wsi.

Wzrost dochodów ludności wiejskiej będzie zależał w większym stopniu od rozwoju pozarolniczych źródeł dochodów, w tym lokalnego przetwórstwa rolno- spożywczego, turystyki wiejskiej czy aktywniejszego zaangażowania się w działalność grup produkcyjno- marketingowych. Dla sytuacji materialnej ludności wiejskiej istotne jest,ze większość (60%) polskich gospodarstw posiada poniżej 5 ha użytków rolnych, zatem bardzo duża ich część będzie w ograniczonym zakresie korzystać z wsparcia Wspólnej Polityki Rolnej. Efektem integracji będzie dalsza polaryzacja sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych- co ma miejsce w Unii Europejskiej.

„Problemu tego nie zmniejsza podkreślany niekiedy fakt, że w północnej i zachodniej części Polski przeciętne gospodarstwo ma 18 ha ziemi, czyli prawie tyle samo, co przeciętne gospodarstwo w Unii. Dla większości gospodarstw rodzinnych stanowi to wyzwanie, bowiem duże gospodarstwa uzyskujące pomoc z Wspólnej Polityki rolnej będą bardziej groźnym rywalem na lokalnym i regionalnym rynku produktów rolnych, niż były dotąd. Prawdopodobna zmiana sposobów produkcji w dzisiejszych gospodarstwach rolnych na technologie pracooszczędne nie poprawi a wręcz może pogorszyć sytuację zatrudnienia na wsi.”

Unijny rynek towarów rolno- spożywczych wraz z bogatym instrumentarium Wspólnej Polityki Rolnej powinien zwiększać stabilność polskiego rolnictwa, ale nie jest jej gwarantem. Obserwowane w latach dziewięćdziesiątych zakłócenia na międzynarodowym rynku finansowym oraz znaczne zmiany cen nośników energii zakłóciły stabilność rynku, a unijne systemy kontroli jakości nie uchroniły farmerów i konsumentów przed problemami związanymi z BSE, nadmiernym stosowaniem antybiotyków oraz skażeniem żywności toksynami.

W tym kontekście uzasadnione wydaje się wiązanie przez polskich rolników większych nadziei z dokonującymi się od dłuższego czasu zmianami w unijnej polityce wobec rolnictwa i obszarów wiejskich. Jeżeli kierunek tych zmian zostanie utrzymany, to rolnictwo polskie, upodabniane do rolnictwa Unii Europejskiej, będzie miało mniejszy dystans do pokonania. Wynika to z dążeń Unii Europejskiej do ekstensyfikacji produkcji rolnej, wspierania gospodarstw rodzinnych i ograniczenia funkcji produkcyjnej rolnictwa na rzecz funkcji środowiskowych i społecznych. Nowy model rolnictwa Unii Europejskiej stwarza szanse wspierania tych cech polskiego rolnictwa, które dotychczas traktowane były jako przejawy zacofania i nieefektywności. Przede wszystkim wzrasta waga aspektów ekologicznych i społeczno- kulturowych w ocenie skutków rolniczej działalności gospodarczej.

5. Korzyści i koszty integracji polskich gospodarstw rolnych z rolnictwem Unii Europejskiej- rachunek symulacyjny.


Gospodarstwo przykładowe.
Przedmiotem analizy jest gospodarstwo rolne położone w powiecie łomżyńskim. Obszar gospodarstwa: 14,63 ha użytków rolnych. W produkcji roślinnej dominują zboża i rośliny pastewne. Produkcja zwierzęca- krowy mleczne, 10 krów (oraz jałówki i cielęta)



5.1. Sytuacja ekonomiczna gospodarstwa z uwzględnieniem korzyści wynikających z integracji. Stan w roku 2003- 2004.

Analizowane gospodarstwo nie ma prostych możliwości powiększenia obszaru, natomiast może zmienić strukturę produkcji dostosowując ją do sytuacji rynkowej. Gospodarstwo to utrzyma produkcję zbóż i produkcję mleka. Gospodarstwo będzie się ubiegać o dopłaty bezpośrednie do uprawy zbóż oraz prawo do kwoty mlecznej i dopłat.
Przy obsadzie dwóch sztuk dużych na hektar rolnik wykorzystywać będzie 6 ha powierzchni paszowej, resztę użytków (8,5 ha rolnych) przeznaczy pod uprawę zbóż.

5.2. Korzyści cenowe wynikające z uprawy zbóż.

Pszenica- powierzchnia 4,5 ha- plon 4,5 t/ha; produkcja- 20,25 tony
Jęczmień- powierzchnia 4 ha- plon 4,8 t/ha; produkcja 19,2 tony
Rolnik nie będzie zobowiązany do odłogowania, również nie jest zainteresowany odłogowaniem dobrowolnym, gdyż ma dobre gleby i spodziewa się uzyskać większe korzyści z uprawy ziemi.

Tabela nr3. Prognozowanie ceny zbóż w Polsce i w UE w 2003 i 2004

2003r 2004r
Polska(zł/tonę) UE(euro/tonę) Polska(zł/tonę) UE(euro/tonę)
Pszenica 565 116 580 114
jęczmień 522 98 550 98
Źródło: OECD, Agricultural outlook 2002-2005, OECD 2000 Edition

Po integracji ceny rynkowe zbóż w Polsce będą na poziomie cen unijnych, co oznacza, że ich obniżenie do poziomu: dla pszenicy 498,8 zł w 2003 roku oraz 490zł w 2004 roku. Dla jęczmienia ceny wynosić będą: 421,4 zł w 2003 roku i 2004 roku (kurs 4,3 zł/euro według Ministerstwa Finansów).


Zboża Bez integracji Po integracji
Cena rynkowa Cena rynkowa Dopłata na tonę Cena łącznie z dopłatą
PszenicaJęczmień 565522 498,8421,4 204,68191,89 703,5613,3
Tabela nr4. Oszacowanie cen zbóż w Polsce z uwzględnieniem dopłat bezpośrednich w 2003r (zł/tonę)

Źródło: OECD, Agricultural outlook 2002- 2005,

Cena rynkowa pszenicy i jęczmienia po integracji będzie więc niższa niż w scenariuszu bez integracji, jednak producenci zbóż uzyskają dopłaty bezpośrednie do hektara upraw zbóż. Przy uwzględnieniu tych dopłat faktyczna cena zbóż w przeliczeniu na tonę wzrośnie- i wynosić będzie dla rolnika łomżyńskiego odpowiednio: pszenica 703 zł/tonę, jęczmień 613 zł/tonę. Należy dodać, że rolnik nie musi sprzedawać zbóż, by mieć prawo do dopłat bezpośrednich (dopłaty do powierzchni).
Oszacowane przychody z samej sprzedaży zbóż (pszenicy i jęczmienia) uprawianych w analizowanym gospodarstwie w 2003 roku będą wyższe w scenariuszu bez integracji niż po integracji, ponieważ cena na rynku w Polsce będzie wyższa w momencie integracji niż w Unii Europejskiej. Jednak uzyskanie dopłat bezpośrednich znacząco zwiększy przychody rolnictwa, w naszym przypadku wzrosną one o około 21%.

5.3. Sposób obliczania wielkości dopłat bezpośrednich do uprawy zbóż.

Przy obliczaniu dopłat bezpośrednich bierzemy pod uwagę średni plon zbóż w kraju, tak zwany plon referencyjny, a nie plon w danym gospodarstwie. Stawka dopłat 63 euro do tony jest taka sama dla wszystkich producentów zbóż w Polsce. Dopłata bezpośrednia na hektar wynosi więc 214,2 euro (63 euro * 3,4 t/ha), czyli 921 zł. Rolnik w naszym analizowanym gospodarstwie uprawia 8,5 ha zbóż, wobec tego z tytułu dopłat bezpośrednich uzyska kwotę 7829 zł.

5.4. Kalkulacja dopłat bezpośrednich dla rolnika uprawiającego 8,5 ha zbóż.


Tabela nr5. Szacunek dopłat bezpośrednich zbóż

Powierzchnia uprawy (ha) Dopłata bezpośrednia (euro/tony) Plon referencyjny (t)* Dopłata do hektarów (euro) Kwota dopłat bezpośrednich (zł) Kwota dopłat bezpośrednich (euro)
8.58.5 6363 3,43,61 214.2227,4 7829,08312,6 1820,71933,2
*W niniejszej kalkulacji przyjęto plon referencyjny dla Polski na poziomie 3,4 tony z hektara i przyjęty w stanowisku negocjacyjnym plon na poziomie 3,61 t/h


Tabela nr6. Zestawienie przychodów uzyskiwanych w gospodarstwie rolnym z produkcji zbóż w 2003r
Po integracji (zł) Bez integracji (zł)
Przychód ze sprzedaży zbóżPłatności bezpośrednieRazem przychodyRóżnica%zmian 18193,37829,026022,34883,523,1 21138,8021138,8


W 2004 roku sytuacja finansowa rolników- producentów zbóż niewiele się zmieni. W scenariuszu bez integracji prognozowany jest dalszy wzrost cen na zboża w Polsce do tego roku, stąd też ceny rynkowe w momencie akcesji będą wyższe w Polsce niż w Unii Europejskiej (przy prognozowanym przez resort finansów kursie 4,3 zł za euro). Jednak rolnicy w Unii Europejskiej korzystają z opłat bezpośrednich do produkcji zbóż i w tych warunkach- kiedy stawka dopłat pozostanie na poziomie 63 euro/ tonę- sytuacja ekonomiczna rolników zależeć będzie nie tylko od cen rynkowych na zboża (około 114 euro/tonę). Rolnicy, którzy uprawiają żyto odniosą korzyści z tytułu wyższej ceny żyta po integracji. W Unii Europejskiej ceny interwencyjne na wszystkie zboża są takie same, co spowoduje wzrost cen żyta również w Polsce. Ponadto uzyskają dopłaty bezpośrednie i ogólny przychód wzrośnie.


5.5. Produkcja zwierzęca – mleko.

Rolnik postanowił utrzymać dotychczasową produkcje zwierzęcą, by wykorzystać istniejące budynki i urządzenia, w które zainwestował oraz uzyskać kwotę mleczną, co najmniej na poziomie obecnej produkcji. Liczy się jednak z tym, że przy małej obecnej obsadzie krów mlecznych będzie musiał powiększyć stado, decydując się na produkcję mleka, jako główny kierunek produkcji. Kalkulację finansową dla obecnego poziomu produkcji mleka, przy nie zmienionej powierzchni gospodarstwa zawiera tabela numer 7.


Tabela nr7. Przychody ze sprzedaży mleka w gospodarstwie rolnym w scenariuszu po integracji i bez integracji


Wyszczególnienie 2003r 2004r
Prognozowana cena w Polsce w 2003r (zł/t)Prognozowany kurs euro w 2003rCena w Polsce w 2003r w euro/litrPrognozowana produkcja w gospodarstwie w 2003 (litry)Przychód brutto (ceny polskie w euro)bez integracjiPrognozowana cena w UE w euro/litr w 2003rPrzychód brutto (ceny unijne w euro)po integracjiZysk/ strata wynikająca z przystąpienia dla danego sektora (euro)Zysk/ strata w przeliczeniu na 1 sztukę (euro)Zmiany w % 0,84,30,195200098800,3116120624062463,2 0,84,30,195200098800,311161726292629,263,7

Wzrost przychodów dla producentów mleka po integracji z Unią Europejską wynikać będzie z tytułu wyższych cen unijnych na mleko. Należy przypomnieć, że według standardów Unii Europejskiej w sprzedaży może być tylko mleko spełniające wymagania klasy E.
Kalkulacje powyższe przeprowadzona na podstawie średnich cen prognozowanych dla Polski w roku 2003 i 2004. Jednak w rachunku należy uwzględnić założenie, że nasze gospodarstwo ukierunkowane na produkcję mleka produkuje mleko wysokiej jakości, stad tez cena litra mleka w tym gospodarstwie może już wynosić 1,1 zł/litr. Przy przyjęciu takiego założenia zmieni się kwota przychodu gospodarstwa z mleka w scenariuszu bez integracji.

Tabela nr8. Przychody ze sprzedaży mleka w gospodarstwie rolnym w scenariuszu po integracji i bez integracji z UE- wariant II.

Wyszczególnienie 2003r 2004r
Prognozowana cena mleka w Polsce 2003r (zł/t)Prognozowany kurs euro w 2003rCena w Polsce w 2003r w euro/tonęPrognozowana produkcja w gospodarstwie w 2003r (l)Przychód brutto (ceny polskie) w euro- bez integracjiPrognozowana cena w UE w euro/l w 2003rPrzychód brutto (ceny unijne) w euro- po integracjiWzrost przychodów wynikających z przystąpienia gospodarczego (euro)Nadwyżka w przeliczeniu na jedną sztukę (w euro)Zmiana w stosunku do wariantu bez integracji (%) 1,14,30,2652000133020,31161120281828221,2 1,14,30,2652000133020,31116172287028721,6


5.6. Korzyści z produkcji mleka po 2005 roku.

Zgodnie z reformą rynku mleczarskiego (Agenda 2000) zmienią się od czerwca 2005roku warunki dla rynku mleka. Obniżone zostaną ceny docelowe mleka oraz ceny interwencyjne na masło i mleko w proszku. Spowoduje to obniżenie ceny płaconej przez mleczarnie rolnikom. „Jednocześnie rolnicy uzyskają dopłaty bezpośrednie do tony mleka (w ramach posiadanej kwoty mlecznej) w wysokości 5,75 euro/ tonę w 2005 roku, 11,49 euro/tonę w 2006 roku oraz 17,24 euro/ tonę w 2007 roku. Stawki dopłat bezpośrednich mogą zostać podwyższone dla pewnych gospodarstw do poziomu maksimum: 13,9 euro w 2005 roku, 27,8 euro w 2006 roku oraz 41,7 euro w 2007 roku.” Kryteria dofinansowania pewnych grup gospodarstw mlecznych oraz wysokość dopłat ustala kraj członkowski w uzgodnieniu z Komisją Europejską. Środki finansowe na dodatkowe dopłaty pochodzą z budżetu Unii Europejskiej w ramach tak zwanych kopert krajowych. Komisja przewiduje utrzymanie systemu kwot mlecznych do 2008 roku.
Dla polskich producentów mleka (podobnie jak i dla unijnych) obniżenie cen na mleko może spowodować zmniejszenie dochodów ze sprzedaży mleka, gdyż dopłaty bezpośrednie mogą nie zrekompensować w pełni obniżek cen wszystkim producentom mleka. Ilustruje to poniższy przykład naszego gospodarstwa.

Tabela nr9. Szacunek zmniejszenia dochodów z tytułu wprowadzenia reformy sektora mleczarskiego


wyszczególnienie 2004r 2005r
Ceny mleka w UE (w zł/litr)Produkcja mleka w gospodarstwie (litry)Przychody ze sprzedaży mleka (złoty)Straty z przychodów z tytułu obniżki cenDotacje bezpośrednie UE (zł/tonę)Przychody z dotacji bezpośrednich (zł)Dotacje bezpośrednie łącznie (+ dotacje krajowe) zł/tPrzychody z dotacji bezpośrednich (zł)Łącznie z przychodów mlekaStraty z tytułu reformy sektora mleczarskiego (zł) 1,345200069540 1,305200067527-201225128635182269350-190

Można więc uznać że korzyści z produkcji mleka po reformie w 2005 roku będą zbliżone do poziomu z 2004 roku (zmniejszenie w granicach błędu).

5.7. Ogólne korzyści wynikające z integracji dla danego gospodarstwa rolnego.

Analizowane gospodarstwo odniesie korzyści po integracji, zarówno wyższych cen na produkty rolne a przede wszystkim z tytułu dopłat bezpośrednich do produkcji. Ponadto może skorzystać z dotacji rolno- środowiskowych, gdyż przestrzega w produkcji zwierzęcej norm ekstensywnej produkcji (obsada zwierząt poniżej 2 SD/ ha)
Większy przyrost przychodu uzyska w produkcji mleka, natomiast dopłaty bezpośrednie do uprawy zbóż poprawia opłacalność tego kierunku produkcji po akcesji. Zachowując ograniczony charakter gospodarstwa, tzn. powiązania produkcji roślinnej (zboża i mieszanki paszowe) z produkcją mleka, wydaje się na tym etapie optymalnym rozwiązaniem dla gospodarstwa. Obornik z produkcji zwierzęcej wykorzystany do nawożenia pól będzie wzbogacał glebę.
W analizie pominięto na tym etapie zagadnienia kosztów produkcji i obliczenie wyniku netto dla gospodarstwa. Jeżeli rolnik uzna ze skala produkcji mleka jest zbyt mała w gospodarstwie, to ma możliwości jej rozszerzenia, może też odsprzedać lub wydzierżawić kwotę mleczna i uzyskać z tego tytułu dochód.


Tabela nr10. Symulacje przychodów gospodarstwa rolnego w 2003 i 2004 w ramach integracji z UE i bez
2003r 2004r
produkcja Po integracji (zł) Bez integracji (zł) Po integracji (zł) Bez integracji (zł)
ZbożaMleko RazemNadwyżka% zmian 2619169316955073188550,1 211394248463623 2584769540953873348054,1 194234248461907



Jeżeli chodzi o koszty to przewiduje się,że ceny wzrosną w stosunku do obecnych od 20 do 70%. Najbardziej wzrosną koszty materiału siewnego (nasiona rzepaku, zbóż), w mniejszym stopniu wzrosną ceny nawozów. Ceny pasz nie zmienia się, a nawet mogą się zmniejszyć. Koszty produkcji rolnej z tytułu wzrostu cen środków produkcji wzrosną w toku integracji w 2003 roku o 24%.

6. Zakończenie.


Wspólna Polityka Rolna i fundusze strukturalne nie tworzą zagrożeń dla rozwoju polskiej wsi i polskiego rolnictwa, co podnoszą krytycy integracji. Efektywność instrumentów tych polityk zależy od procesów przystosowawczych i umiejętności rolników, mieszkańców wsi, samorządów rolniczych czy administracji wykorzystywania tych instrumentów. Można ewentualnie mówić o realnych zagrożeniach wynikających z niskiej sprawności absorpcji środków unijnych, a nie z istoty tych polityk.

Fundusze Strukturalne, tak jak większość środków unijnych wspomagających rozwój wymagają aktywnych zabiegów o pozyskanie ze strony beneficjentów profesjonalizmu i czynnego udziału partnerów społecznych. Na polskiej wsi tę absorpcję bardzo poważnie mogą zakłócić dwa czynniki. Pierwszy to niski poziom wykształcenia i trudności w dostępie do edukacji ludności wiejskiej. Drugi to niedorozwój instytucji i nieduża liczba aktywnych organizacji pozarządowych- stowarzyszeń, fundacji i lokalnych inicjatyw obywatelskich.

Zagrożeniem dla polskiego rolnictwa i wsi jest- jak dotychczas- brak gotowości Unii do równego traktowania polskich rolników w dostępie do środków wspólnotowych. Jest to podstawowa sprawa negocjacji, które muszą zakończyć się korzystnie w duchu równych praw i obowiązków, solidarności Unii Europejskiej.

Myśląc o zagrożeniu dla rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, nie należy zapominać o procesie globalizacji gospodarki światowej, która rzuca dodatkowe poważne wyzwanie. „Pojawia się zagadnienie stworzenia w przyszłej powiększonej Unii instrumentarium systemu ekonomicznego wsi wkomponowanego w ogólny nurt rozwoju gospodarki światowej, charakteryzujący się szybkim przenikaniem i wdrażaniem nowoczesnych technologii, przepływem informacji, intensyfikacją obrotów kapitałem, tworami i usługami ponad granicami państw, regionów i kontynentów, utratą znacznej części suwerenności. W obszarze decyzji gospodarczych na rzecz trans narodowych korporacji produkcyjnych i kapitałowych.” Nowe warunki gospodarowania wymagają głębokich przemian strukturalnych w rolnictwie, w mniejszy stopniu związanych z przemianami jego struktury agrarnej, a o wiele bardziej w strukturze siły ekonomicznej gospodarstw rolnych i typów ekonomiczno- produkcyjnych, poziomu przygotowania zawodowego i cywilizacyjnego ich pracowników i właścicieli.

Dwa niedostatki- edukacyjny i instytucjonalny- mogą okazać się najpoważniejszym zagrożeniem w szybkim uruchomieniu nowych możliwości rozwojowych dla rolnictwa i obszarów wiejskich Polski, jakie niesie ze sobą integracja europejska. Tych wyzwań nie można unikać, trzeba je podejmować.

Bibliografia


I. Prasa
1)”Unia i Polska- niezależny magazyn europejski” Nr 12-13 (88-89), 2002r

II. Literatura
1) A. Andrychowicz „Integracja z Unią Europejską. Konieczne dostosowania i spodziewane skutki w polskim rolnictwie”, W-wa 2000r
2) M. Ciepielewska „Wspólna polityka rolna Unii Europejskiej, a polskie rolnictwo. Rozważania o korzyściach i kosztach”, W-wa 2002r
3) K. Gorlach, A. Pyrć „Węzłowe kwestie społeczne wsi polskiej w progu XXI wieku”, Kraków 2000r