Unia Europejska

Europa Ojczyzn

Europa Ojczyzn, jest to koncepcja odnosząca się do przyszłego kształtu Europy. Jej zwolennicy uważają, że Europa powinna być związkiem suwerennych państw, osiągających wspólne cele dzięki solidarnemu działaniu. Maksymalnie związek ten mógłby przybrać formułę konfederacji .

Przeciwstawną koncepcja do powyższej jest Europa regionów. Jej zwolennicy, głownie Socjaldemokraci uważają, że narodowe państwa europejskie powinny zostać zastąpione regionami, odpowiednikami dzisiejszych niemieckich landów czy też polskich województw. Takie jednostki administracyjne powinny być, ich zdaniem, podmiotem w stosunkach z Unią Europejską i z czasem zastąpić narodowe organizmy państwowe.

Obecnie w największym stopniu realizowana jest koncepcja Ojczyzna Europejska jest to idea zbudowania federacji europejskiej, opartej na strukturze ponadnarodowych instytucji, zniesieniu granic, unii politycznej, w której zachowane byłyby odrębności narodowe, regionalne i kulturowe, ale także kształtowałaby się tożsamość europejska. Federalizm zyskiwał od początku poparcie krajów słabszych, liczących na wyrównanie swych szans w tak zbudowanej wspólnocie, np. krajów Beneluksu, Włoch, ale również Niemiec.

INTEGRACJA EUROPEJSKA

Korzeni integracji europejskiej można szukać w bardzo odległych czasach: cesarstwie rzymskim, państwie Karola Wielkiego, krucjatach czy też Świętym Przymierzu. Można by przywołać plany konfederacyjne króla Czech Jerzego z Podiebradów (z 1464 r.) lub księcia Maximiliena de Sully (z 1638 r.). Nie należy także zapominać o inicjatywach międzywojennych, a zwł. o Unii Paneuropejskiej hrabiego R. Coudenhouve-Kalergiego, której idea stała się podstawą memorandum premiera Francji A. Brianda o Europejskiej Unii Federalnej, przedstawionego 1 V 1930 r. na forum Ligi Narodów. Niemniej jednak próba ustalenia historycznych korzeni integracji zawsze pozostanie kwestią dyskusyjną, a ujęcie takie musiałoby być niesłychanie subiektywne i niekompletne. Toteż w niniejszym eseju za początek procesu integracji europejskiej obierzemy lata bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej.

Przyjmiemy też wąskie rozumienie pojęcia integracji europejskiej, tj. ograniczone do historii i współczesności Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, pomijając inne europejskie ugrupowania i organizacje. Tylko bowiem w tym wymiarze integracja europejska jest czymś absolutnie unikatowym — nigdy w historii i nigdzie na świecie suwerenne państwa nie podjęły się nawiązania tak ścisłej współpracy. Dobrowolne ograniczenie suwerenności przez scedowanie na organy wspólnoty części narodowych prerogatyw stanowi absolutny precedens w historii stosunków międzynarodowych. Dzięki zjednoczeniu swoich jednostkowych suwerenności państwa członkowskie Unii Europejskiej utworzyły nową jakość, która pozwala im stać się światową potęgą gospodarczą, a w przyszłości może i polityczną. Co najważniejsze, nie chodzi tutaj o federację, ale o twór całkowicie oryginalny, stanowiący wyważoną symbiozę rozwiązań ponadnarodowych z międzyrządowymi, gdzie tożsamość poszczególnych jej części składowych jest nie tylko respektowana i chroniona, ale wręcz uwypuklana. Unia Europejska umożliwia bowiem państwom członkowskim różnienie się bardziej kulturą, tradycją i mentalnością niż szczegółami polityki gospodarczej czy zagranicznej.
Genezę dzisiejszej Unii Europejskiej można wyprowadzić od zakończenia II wojny światowej i dążenia państw europejskich do położenia kresu wszelkiej agresji na kontynencie. Już we wrześniu 1946 r. W. Churchill nawoływał w Zurychu do utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Za prawdziwe narodziny ruchu europejskiego, stawiającego sobie za cel integrację, czy to według modelu federalistycznego, czy międzyrządowego, uznać należy Kongres Europy, który odbył się w maju 1948 r. w Hadze. W Deklaracji politycznej uczestnicy Kongresu domagali się wypracowania jakiejś formy politycznego i gospodarczego połączenia państw europejskich. Wiele postulatów deklaracji zostało ucieleśnionych w postaci Rady Europy, której powołanie do życia w 1949 r. stało się bezpośrednim efektem Kongresu Haskiego.

Po zakończeniu II wojny światowej oczywiste było, że zachodnia Europa nie będzie mogła rozwijać się bez niemieckiej potęgi gospodarczej, ale również iż nigdy nie zapewni sobie poczucia bezpieczeństwa bez neutralizacji niemieckiego potencjału militarnego. Integracja na szczeblu europejskim dla wielu poważnych myślicieli i polityków jawiła się jako jedyne logiczne rozwiązanie tego dylematu, możliwe do zaakceptowania przez wszystkie strony. 9 V 1950 r. francuski minister spraw zagranicznych R. Schuman ogłosił propozycję uwspólnotowienia rynku węgla oraz stali i oddania go pod nadzór organu ponadnarodowego. Inicjatorem tej rewolucyjnej koncepcji był francuski komisarz do spraw planowania J. Monnet. Węgiel i stal zostały wybrane jako surowce o znaczeniu strategicznym, po to, aby — według słów Schumana — „wojna była nie tylko niemożliwa do wyobrażenia, ale również niemożliwa do materialnego ziszczenia się ”. Realizując koncepcję planu Schumana, 18 IV 1951 r. Francja, Republika Federalna Niemiec, Holandia, Belgia, Luksemburg i Włochy podpisały układ o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), który wszedł w życie 23 VII 1952 r. (okres jego ważności upływa w 2002 r.).

EWWiS była pierwszą instytucją o znacznie większych ambicjach od typowej organizacji międzynarodowej. Podstawą współpracy w jej ramach stały się — poza klasycznym organem międzyrządowym, jakim była Rada Ministrów — organy ponadnarodowe: Wysoka Władza i Trybunał Sprawiedliwości; powołano też Zgromadzenie Parlamentarne złożone z delegatów parlamentów poszczególnych państw (od 1962 r. Parlament Europejski). Rozwojowi EWWiS towarzyszyły plany rozszerzenia obszaru współpracy. 27 V 1952 r. przedstawiciele państw członkowskich podpisali układ dotyczący utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO), którego inicjatorem był francuski premier R. Pleven. Układ ten miał stać się zalążkiem Europejskiej Wspólnoty Politycznej, opartej na konstytucji o silnie ponadnarodowym charakterze. Jednakże w sierpniu 1954 r. układ o powołaniu do życia EWO został odrzucony przez francuskie Zgromadzenie Narodowe, co przyczyniło się do zaniechania ambicji utworzenia wspólnoty politycznej.

Fiasko zamierzeń politycznych spowodowało powrót do dyskusji o dalszej integracji ograniczonej do kwestii gospodarczych. Decyzję o jej rozważeniu podjęli ministrowie spraw zagranicznych państw EWWiS na konferencji w dniach 1–2 VI 1955 r. w Mesynie. Na podstawie planu opracowanego przez powołaną wówczas komisję pod przewodnictwem ministra spraw zagranicznych Belgii P.H. Spaaka i po dalszych długotrwałych dyskusjach 25 III 1957 r. podpisano w Rzymie dwa traktaty — znane jako traktaty rzymskie — powołujące Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euroatom). Weszły one w życie 1 I 1958 r. Doraźnym celem EWG było ustanowienie unii celnej; w dalszej perspektywie państwa członkowskie zobowiązały się do utworzenia Wspólnego Rynku oraz do harmonizacji, względnie koordynacji ich polityki w poszczególnych sektorach gospodarki. W ciągu kilku lat zniesiono cła między państwami EWG i progresywnie likwidowano inne przeszkody w handlu. 1 VII 1967 r. wszedł w życie układ o fuzji, w którego wyniku organy trzech Wspólnot Europejskich (EWWiS, Euratomu i EWG) zostały ze sobą zintegrowane.

Stosunkowo udanym początkom integracji gospodarczej towarzyszyło jednak całkowite zaniechanie ambicji politycznych. Kolejna próba zmiany istniejącego status quo została podjęta przez francuskiego dyplomatę F. Foucheta. W listopadzie 1961 r. zaproponował on utworzenie unii według modelu międzyrządowego. W związku z obawami pozostałych państw członkowskich, iż francuska inicjatywa może osłabić EWG oraz NATO, projekt ten został zarzucony.

Kryzys w funkcjonowaniu Wspólnot, który nastąpił niedługo po zawetowaniu w 1963 r. przez prezydenta Francji generała Ch. de Gaulle’a przyjęcia do nich Wielkiej Brytanii, miał podłoże w postanowieniach traktatu rzymskiego i dotyczył zasad podejmowania decyzji przez państwa członkowskie. Traktat przewidywał bowiem wprowadzenie z dniem 1 I 1966 r. głosowania według zasady większości kwalifikowanej. Francja, nie chcąc pogodzić się z potencjalnym ograniczeniem swoich wpływów (groźbą przegłosowania), postanowiła uniemożliwić wprowadzenie reformy w życie. Przedstawiciele francuscy przestali uczestniczyć w posiedzeniach organów EWG. Kryzys „pustego krzesła” rozwiązano 27 I 1966 r., kiedy zgodnie z tzw. kompromisem luksemburskim, ustalono, że w kwestiach kontrowersyjnych państwa członkowskie powstrzymają się od głosowania i będą poszukiwać kompromisu. Postanowiono, że w sytuacji braku porozumienia każdy członek Wspólnot będzie mógł uciec się do zablokowania decyzji, która dotyczy jego żywotnych interesów. Możliwość zawetowania na forum Rady Ministrów w praktyce każdej decyzji przyczyniła się do znacznego osłabienia dynamiki integracyjnej, jako że jej ponadnarodowy czynnik został bardzo mocno osłabiony.

Lata 70. to okres praktycznego zastoju integracji europejskiej, tzw. eurosklerozy. Co prawda podstawowe założenia traktatu rzymskiego były realizowane — usunięto przeszkody w obrocie towarowym i wprowadzono wspólną taryfę celną (1 VII 1968 r.) oraz nastąpił postęp w wielu politykach sektorowych — niemniej jednak większość prób pogłębiania integracji zostało skazanych na niepowodzenie, a nawet dała się zauważyć tendencja ku rozluźnianiu integracji na rzecz rozwiązań międzyrządowych. Ocena tego okresu nie może jednak być całkowicie negatywna, gdyż część zainicjowanych w tamtym czasie rozwiązań miało stanowić podwaliny zmian, które podjęto dekadę później. W październiku 1970 r., pod kierunkiem ówczesnego premiera i ministra finansów Luksemburga P. Wernera, został opracowany plan budowy Unii Gospodarczej i Walutowej. 24 IV 1972 r. zrealizowano pierwszy etap planu Wernera, tworząc tzw. europejski wąż walutowy, mający wyznaczać maksymalny poziom wahań kursów między walutami państw członkowskich. Realizację całości planu uniemożliwił wówczas wybuch światowego kryzysu energetycznego i walutowego. Kolejnym etapem integracji monetarnej stało się wejście w życie (13 III 1979 r.) Europejskiego Systemu Walutowego, mającego na celu utrzymanie stabilnych kursów wymiany walutowej między państwami członkowskimi.

W dniach 9–10 XII 1974 r. odbyło się w Paryżu spotkanie przywódców państw należących do Wspólnot Europejskich. Zainaugurowano na nim Europejską Współpracę Polityczną w formie regularnych konsultacji między ministrami spraw zagranicznych w sprawach dotyczących polityki międzynarodowej. Jednakże bez wątpienia najważniejszym postanowieniem paryskiego szczytu było sformalizowanie spotkań przywódców państw członkowskich (szefów rządów oraz prezydenta Francji) jako Rady Europejskiej, spotykającej się odtąd trzy razy do roku i podejmującej najważniejsze, strategiczne decyzje dotyczące rozwoju Wspólnot. Na szczycie w Paryżu postanowiono również przeprowadzić pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego (odbyły się w czerwcu 1979 r.). Zmiany zainicjowane przez szczyt paryski wraz z reformą budżetu Wspólnot, która nastąpiła w 1970 r. (wprowadzenie finansowania ze środków własnych), stanowiły najbardziej ważkie decyzje polityczne dekady, oprócz zakończenia długotrwałego procesu akcesyjnego Wielkiej Brytanii, Danii i Irlandii; 1 I 1973 r. zostały one członkami Wspólnot. Natomiast 1 I 1981 r. jako dziesiąte państwo do Wspólnot przystąpiła Grecja.

Pierwszą oznaką tego, iż państwa członkowskie postanowiły otrząsnąć się z inercji towarzyszącej im przez prawie dwadzieścia lat, była, podjęta w listopadzie 1981 r., inicjatywa ministrów spraw zagranicznych Niemiec i Włoch, H.-D. Genschera i E. Colombo. Plan Genschera–Colombo proponował budowę zrębów unii politycznej oraz zalecał podjęcie ważnych zmian instytucjonalnych. Państwa członkowskie Wspólnot nie zareagowały nań zbyt entuzjastycznie — projekt prawnie wiążącego dokumentu został zdegradowany do niewiążącej prawnie Uroczystej deklaracji ogłoszonej w czerwcu 1983 r. w Stuttgarcie. W nawiązaniu do tej inicjatywy, 14 II 1984 r. grupa parlamentarzystów europejskich pod przewodnictwem A. Spinellego przedstawiła Parlamentowi quasi-federalistyczny projekt traktatu, zakładający utworzenie Unii Europejskiej, według którego ponadnarodowe instytucje Wspólnot zostałyby wzmocnione kosztem organów międzyrządowych. Na szczycie w Fontainebleau w czerwcu 1984 r. Rada Europejska powołała komitet pod przewodnictwem J. Dooge'a, który miał się zająć przygotowaniem rekomendacji dotyczących niezbędnej reformy instytucjonalnej. Okazało się jednak, że jedynym projektem, mającym szansę na uzyskanie poparcia wszystkich państw należących do Wspólnot był projekt utworzenia wspólnego rynku. W związku z niemożnością traktatowego uzgodnienia warunków znoszenia barier dla wolnego przepływu ludzi wewnątrz całego obszaru Wspólnot, 14 VI 1985 r. Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg i RFN podpisały w Schengen porozumienie o znoszeniu kontroli na granicach między nimi.

Na szczycie w Mediolanie w czerwcu 1985 r., mimo sprzeciwu wielu państw członkowskich, zdecydowano zwołać Konferencję Międzyrządową w celu uzgodnienia kształtu przyszłej reformy. W rezultacie jej prac doszło — już po przystąpieniu do Wspólnot Hiszpanii i Portugalii (1 I 1986 r.) — do podpisania w lutym 1986 r. Jednolitego aktu europejskiego , obowiązującego od 1 VII 1987 r. Zobowiązał on państwa członkowskie Wspólnot do realizacji (w terminie przed końcem 1992 r.) Jednolitego Rynku Wewnętrznego, na którego terytorium zostałaby zagwarantowana całkowita wolność przepływu towarów, usług, pracowników oraz kapitału. Oznaczało to wprowadzenie w życie celu, jaki postawiono przed EWG już u jej powstania, a który nie mógł zostać zrealizowany z powodu uwarunkowań politycznych i braku woli państw członkowskich. Ponadto, wraz z podpisaniem Jednolitego aktu europejskiego po raz pierwszy do traktatów rzymskich wprowadzono znaczne poprawki. Na mocy aktu Wspólnoty Europejskie uzyskały kompetencje w nowych dziedzinach: zostały ustanowione zręby wspólnej polityki w zakresie ochrony środowiska, wspierania gospodarczej i społecznej spójności, badań naukowych i rozwoju technologicznego. Jednolity akt europejski wprowadził również do traktatu dotyczącego EWG nowy rozdział o współpracy w dziedzinie polityki gospodarczej i walutowej oraz pierwsze ustalenia w zakresie polityki zagranicznej, nadając podstawy prawne Europejskiej Współpracy Politycznej. W celu usprawnienia realizacji Jednolitego Rynku Wewnętrznego znacznie rozszerzono liczbę kwestii, które miały być ustalane za pomocą głosowania większościowego. W ramach reformy procesu decyzyjnego dokonano jakościowego wzmocnienia Parlamentu Europejskiego — w wyniku wprowadzenia nowych procedur: kooperacji oraz zgody, Parlament uzyskał znaczny wpływ na decyzje podejmowane w zakresie budowy Jednolitego Rynku.

Uzupełnieniem Jednolitego Rynku, który lepiej pozwoliłby wykorzystać jego potencjał, miała stać się Unia Gospodarcza i Walutowa. Już w 1989 r. grupa ekspertów, z przewodniczącym Komisji Wspólnot Europejskich J. Delorsem na czele, opracowała plan jej wprowadzania w trzech etapach. W celu zmodyfikowania traktatu rzymskiego w sposób umożliwiający wcielenie w życie tego przedsięwzięcia postanowiono zwołać Konferencję Międzyrządową. Radykalna zmiana sytuacji międzynarodowej, a zwł. upadek żelaznej kurtyny, który doprowadził do wznowienia gorących dyskusji na temat zjednoczenia Niemiec, wymusiły reakcję Wspólnot. 17 IV 1990 r. kanclerz Niemiec oraz prezydent Francji F. Mitterand wystąpili z inicjatywą zwołania drugiej Konferencji Międzyrządowej na temat unii politycznej, która miała się odbyć równocześnie z konferencją na temat unii monetarnej.

Konferencję Międzyrządową dotyczącą unii politycznej drążyły poważne kontrowersje — główną kwestią sporną był kształt przyszłej unii. Komisja Wspólnot Europejskich od początku opowiadała się za jednolitą strukturą, która zmierzałaby w kierunku federalnym. Na skutek oporu większości państw członkowskich zaakceptowano ostatecznie formułę trzech filarów jako zasadę konstrukcji Unii Europejskiej. Po długotrwałych negocjacjach 7 II 1992 r. państwa członkowskie Wspólnot podpisały w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej. Proces jego ratyfikacji okazał się długi i trudny. We Francji Traktat uzyskał w referendum aprobatę bardzo niewielkiej większości głosujących. W Danii został początkowo odrzucony przez większość uczestników referendum i dopiero po zagwarantowaniu Danii wyjątków od stosowania pewnych jego postanowień (w kwestiach monetarnych i obronności) uzyskał w drugim referendum aprobatę Duńczyków. Również Wielka Brytania uzyskała zwolnienie od obowiązku zastosowania się do niektórych jego decyzji (w sprawach monetarnych i socjalnych).

Traktat o Unii Europejskiej, który po procesie ratyfikacji zaczął obowiązywać od 1 XI 1993 r., bez wątpienia wprowadził w życie najbardziej rozległą reformę traktatu rzymskiego. W celu pogłębienia integracji zarówno w sferze ekonomicznej, jak i politycznej Traktat tworzy Unię Europejską (UE). Na jej konstrukcję składają się trzy filary: pierwszy tworzą Wspólnoty Europejskie, w tym zwł. Wspólnota Europejska (tj. zreformowana EWG), drugi — Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZiB), a trzeci — współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Podczas gdy Wspólnota Europejska podlega logice procesu decyzyjnego ustanowionego jeszcze w traktacie rzymskim, obie nowe formuły współpracy funkcjonują według zasad modelu międzyrządowego, gdzie decydującą rolę odgrywają państwa członkowskie, natomiast rola Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego w procesie decyzyjnym jest znacznie ograniczona; drugi i trzeci filar nie podlegają także jurysdykcji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

WPZiB ma charakter koordynacyjny, jednak Traktat o Unii Europejskiej nadaje koordynacji ramy instytucjonalne oraz przewiduje instrumenty do prowadzenia wspólnej polityki, chociaż trzeba przyznać, że są one skromne, a wszelkie decyzje o podstawowym znaczeniu mają być podejmowane jednomyślnie. Zdecydowano się na utworzenie podwalin przyszłej wspólnej polityki obronnej: Unia Zachodnioeuropejska (zbrojne ramię traktatu brukselskiego z 1948 r.) zostanie związana instytucjonalnie z UE jako instrument europejskiej polityki bezpieczeństwa. Następną sferę, w której państwa członkowskie Wspólnot zdecydowały się podjąć ściślejszą współpracę, stanowi wymiar sprawiedliwości i polityka wewnętrzna; szczegółowe obszary to: polityka azylowa, kontrola granic zewnętrznych, polityka imigracyjna, zwalczanie handlu narkotykami, terroryzmu i przestępczości zorganizowanej oraz współpraca policyjna i sądowa.

Jednym z najistotniejszych postanowień Traktatu o Unii Europejskiej było zdefiniowanie istoty i instytucjonalnych warunków realizacji Unii Gospodarczej i Walutowej oraz harmonogramu wprowadzenia jej w życie. UE zobowiązała się do urzeczywistnienia unii walutowej najpóźniej w 1999 r., po tym, jak państwa członkowskie spełnią określone w Traktacie warunki ekonomiczne, czyli tzw. kryteria konwergencji. Traktat rozszerzył ponadto działalność Wspólnot o nowe sektory: przemysł, ochronę konsumenta, sieci transeuropejskie, edukację i szkolenie zawodowe, ochronę zdrowia i kulturę. Wprowadził też wiele nowych postanowień dotyczących zwłaszcza polityki socjalnej, a także m.in. współpracy w zakresie ochrony środowiska. Do najistotniejszych zmian jakościowych wypracowanych na Konferencji Międzyrządowej należały też: kwestia obywatelstwa, gwarantująca każdemu obywatelowi UE w każdym państwie członkowskim czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach komunalnych i europejskich, oraz kwestia wprowadzenia tzw. zasady subsydiarności. Według niej Wspólnota będzie wykazywać inicjatywę w dziedzinach, które nie podlegają jej wyłącznej kompetencji tylko wtedy, gdy państwa członkowskie nie będą mogły samodzielnie w zadowalającym stopniu realizować zamierzonych działań.

Traktat o Unii Europejskiej wprowadza również wiele zmian instytucjonalnych. Kontynuowana jest tendencja wzmacniania Parlamentu Europejskiego, który w pewnych kwestiach uzyskał możliwość zawetowania decyzji Rady UE (tzw. procedura współdecydowania). System instytucjonalny został rozszerzony o Komitet Regionów, mający reprezentować interesy regionów na szczeblu europejskim.
W dniu 1 I 1995 r., po sprawnie przeprowadzonych negocjacjach akcesyjnych, Unia została rozszerzona o Austrię, Szwecję i Finlandię (w Norwegii społeczeństwo opowiedziało się w referendum za pozostaniem poza Unią). W perspektywie kolejnego rozszerzenia o kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz o Cypr, w czerwcu 1995 r. państwa UE powołały Grupę Refleksyjną złożoną z przedstawicieli ich rządów, która miała przygotować projekt koniecznych zmian instytucjonalnych pod obrady kolejnej Konferencji Międzyrządowej. Jej zwołanie przewidywał jeszcze traktat z Maastricht. Konferencja została otwarta 29 III 1996 r. w Turynie, a zakończona 16–17 VI 1997 r. w Amsterdamie, gdzie w efekcie trudnych i długotrwałych negocjacji przyjęto Traktat amsterdamski wprowadzający kolejne modyfikacje do unijnego porządku prawnego (podpisany 2 X 1997 r.).

W stosunku do postulatów Grupy Refleksyjnej zmiany wprowadzone przez Traktat amsterdamski okazały się dość skromne. Największą z nich stanowi bez wątpienia decyzja o przeniesieniu w ciągu najbliższych pięciu lat do kompetencji wspólnotowych znacznej części kwestii należących obecnie do trzeciego filaru; w tym celu w ramach pierwszego filaru został utworzony obszar obejmujący sprawy wolności człowieka, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Ponadto podjęto decyzję o inkorporacji do traktatów wspólnotowych porozumienia z Schengen (do którego od 1985 r. przystąpiła większość państw Wspólnot). Zapewniono jednak uwzględnienie pewnych wyjątków od stosowania tych postanowień dla Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii. Reszta zmian zainicjowanych w Amsterdamie ma charakter kosmetyczny. Olbrzymia większość kwestii instytucjonalnych pozostała bez rozwiązania. Dokonano w tym zakresie jedynie jakościowego wzmocnienia Parlamentu Europejskiego (w wyniku rozszerzenia procedury współdecydowania). Traktat amsterdamski wprowadził też do unijnego porządku prawnego możliwość nawiązania tzw. wzmocnionej współpracy przez państwa członkowskie (te z nich, które będą chciały zacieśnić współpracę w wybranej dziedzinie, będą mogły tego dokonać w ramach Wspólnot i UE), usprawnił Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa oraz przeprowadził konsolidację i uporządkowanie traktatów wspólnotowych. W dołączonym protokole wprowadzono zastrzeżenie, że jeżeli po rozszerzeniu Unia będzie liczyć ponad dwadzieścia państw, to kolejna Konferencja Międzyrządowa podejmie decyzje w sprawie reorganizacji i składu jej instytucji. Uzupełnieniem reform wprowadzonych przez Traktat amsterdamski (po procesie ratyfikacji wszedł w życie 1 V 1999 r.) stał się dokument opracowany przez Komisję Europejską i opublikowany 1 VI 1997 r. pod nazwą Agenda 2000. Proponuje on dogłębną reformę Wspólnej Polityki Rolnej oraz polityki strukturalnej w celu przygotowania Unii do rozszerzenia na Wschód.


Ojcowie Europy


De Gasperi Alcide- polityk włoski. Prowadził dzieło politycznej i ekonomicznej odbudowy Włoch, wprowadził kraj w struktury ogólnoeuropejskie. Współorganizator Rady Europy (1949) oraz Europejskiej Wspólnoty węgla i Stali.


Adenaur Konrad- niemiecki prawnik, polityk, działacz chrześcijańsko-demokratyczny. Przyczynił się do powstania EWG i Euratomu.
.


Jean monnet- francuski polityk i dyplomata. Po II wojnie światowej zaangażował się aktywnie w ideę zjednoczenia Europy. Przyczynił się do powstania w 1957r. Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii atomowej.

Schuman Robert - polityk francuski. Zaproponował zacieśnienie współpracy pomiędzy zachodnimi sojusznikami, dzięki której powstało NATO (1949). Był także autorem planu integracji europejskiej (tzw. plan Schumana), w efekcie którego w 1952 utworzono Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. 1956-1960 przewodniczący Parlamentu Europejskiego.

Unia Europejska
( UE), (European Union) Jest to związek 15 państw europejskich:
- Austria
- Belgia
- Dania
- Finlandia
- Francja
- Grecja
- Hiszpania
- Holandia
- Irlandia
- Luksemburg
- Niemcy
- Portugalia
- Szwecja
- Wielka Brytania
- Włochy.
Utworzony na mocy traktatu z Maastricht w 1991roku przez państwa członków wspólnot europejskich. Celem UE jest stworzenie unii gospodarczej, monetarnej i politycznej oraz wprowadzenie wspólnego obywatelstwa. Najważniejszymi organami
UE są: Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, komisja Europejska, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Rewidentów i Księgowych.


Traktaty tworzące UE
1951- Traktat Paryski
1957- Traktaty Rzymskie
1987- Jednolity Akt Europejski
1991- Traktat w Maastricht
1997- Traktat Amsterdamski.
Traktat Paryski-1951 na mocy którego powołano Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (IV 1951). Wszedł w życie VII 1952. Stanowił pierwszy formalny krok do integracji europejskiej. Traktaty Rzymskie-1957 dwa traktaty międzynarodowe, podpisane 25 III 1957 w Rzymie przez przedstawicieli rządów Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch, powołujące do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM).Wszystkie wymienione wyżej państwa zatwierdziły 29 V 1956 raport belgijskiego ministra spraw zagranicznych P.H. Spaaka w sprawie ogólnej unii gospodarczej i unii w zakresie pokojowego użycia energii atomowej. Traktaty zawierały gwarancje swobodnego przepływu kapitałów i siły roboczej, zapowiadały znoszeniu zewnętrznych barier celnych pomiędzy krajami członkowskimi EWG, stopniowe zniesienie ceł wewnętrznych i wprowadzenie wspólnej polityki rolnej. Stały się podstawą UE. Jednolity Akt Europejski-1987 dokument przyjęty w 1985 przez Radę Europejską, wszedł w życie 1 lipca 1987, wprowadzając nowe zasady funkcjonowania Wspólnoty Europejskiej. Wyznaczono w nim ostateczny termin (1 stycznia 1993) utworzenia w pełni jednolitego rynku wewnetrznego, a by to ułatwić, naniesiono kilka poprawek do traktatów Wspólnot, m.in. zmianę procedury podejmowania decyzji przez Radę Ministrów (w miejsce jednomyślności - większość głosów z wyjątkiem kwestii skarbowych i przepływu osób). Stworzono także prawne podstawy funkcjonowania Rady Europejskiej, poszerzono uprawnienia Parlamentu Europejskiego, stosując wobec niego zmienioną procedurę stanowienia prawa - tzw. procedurę współpracy. Pełne prawo współdecydowania Parlament otrzymał w kwestii przystępowania do Wspólnoty nowych członków, zawierania układów stowarzyszeniowych. Wzmocniono także wykonawcze uprawnienia Komisji. Usprawnieniu pracy służyło również wprowadzenie Sądu Pierwszej Instancji, odciążającego Trybunał Sprawiedliwości w zakresie sporów pracowniczych oraz spraw wnoszonych przez osoby prawne lub fizyczne. Modyfikacji uległ więc proces decyzyjny we Wspólnocie. Istotną zasadą wprowadzoną przez Jednolity Akt Europejski stała się subsydiarność, gwarantująca decentralizację władzy. Zainicjowano też współpracę w zakresie polityki zagranicznej. Maastricht-traktat z 1991r. układ 12 państw członkowskich wspólnoty Europejskiej zawarty na zjeździe przywódców EWG, w Maastricht w Holandii w dn.9-10.12.1991r., dotyczący integracji politycznej i gospodarczej tych państw. Formalne podpisanie traktatu nastąpiło 02.02.1992r.. Najważniejszą decyzją było utworzenie Unii Walutowej i w efekcie wprowadzenie wspólnego pieniądza EURO. W efekcie ujednolicono przepisy socjalne i wprowadzono europejski kodeks pracy.. Traktat Amsterdamski-1997 Traktat z Maastricht, , przewidywał w art. N, że kolejna konferencja międzyrządowa UE będzie zwołana w 1996 r. W związku z tym 29 III 1996 r. w Turynie na sesji inauguracyjnej zebrała się Rada Europejska. Obrady konferencji potrwały do połowy czerwca 1997 r., kiedy to parafowano wstępny tekst nowego traktatu, ostatecznie podpisany (łącznie z protokołami i deklaracjami) 2 X 1997 r. Jest on obecnie znany jako Traktat amsterdamski (formalnie nazywa się on następująco: Traktat zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie oraz niektóre związane z nimi akty).
Organy tworzące UE:

Rada Europejska Radę i Komisję wspierają:
Parlament Europejski -Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Rada Unii Europejskiej -Komitet Stałych Przedstawicieli
Komisja Europejska -Komitet Obrachunkowy
Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał Obrachunkowy
RADA EUROPEJSKA- wytycza strategiczne cele rozwoju Unii. Ma ona inspirować
politykę UE, stwarzać warunki dla rozwiązania najtrudniejszych kwestii i podejmować kierunkowe decyzje. Obecnie w jej skład wchodzi przewodniczący Komisji Europejskiej.
RADA UNII EUROPEJSKIEJ- składa się z przedstawicieli szczebla ministerialnego wszystkich państw członkowskich, reprezentujących interesy swoich państw. Zadaniem jest koordynowanie ogólnej polityki gospodarczej, rozpatrywanie i uchwalanie wszelkiego rodzaju wspólnotowych aktów prawnych, a także zawieranie umów międzynarodowych na podstawie uprawnień udzielonych jej przez Komisję po porozumieniu i zapewnieniu bezpieczeństwa.
PARLAMENT EUROPEJSKI- nie stanowi prawa w UE, ale uczestniczy w procesie decyzyjnym. Ma uprawnienia dotyczące uchwalania budżetu oraz zatwierdzania układów stowarzyszeniowych. Kontroluje pracę Komisji Europejskiej, ma wpływ na przyjmowanie nowych członków, mianuje rzecznika Praw Obywatelskich i go wybiera.
Parlament wybierany jest w wyborach powszechnych i bezpośrednich na okres 5 lat. Obecnie liczy 620-stu deputowanych.
KOMISJA EUROPEJSKA- jeden z najważniejszych elementów wspólnotowego systemu instytucjonalnego. Jej kompetencje to: prawo inicjatywy prawodawczej, reprezentacja interesów i koordynacja działań wspólnot, kontrole stosowania prawa wspólnotowego oraz realizacja postanowień zawartych w traktatach i aktach prawnych. Obecnie licz 20-stu komisarzy wybieranych na okres 5 lat.
TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI- zapewnia przestrzeganie prawa wspólnotowego, pełni funkcję sądu międzynarodowego, konstytucyjnego, administracyjnego. Orzeka o zgodności aktów prawnych wydawanych przez instytucje Wspólnot z traktatami Wspólnot. Składa się z 15 sędziów, którymi są obywatele państw członkowskich Unii. Ich kadencja trwa 6 lat i może być odnawialna.
TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY- sprawuje kontrolę nad dochodami i wydatkami Wspólnot oraz bada czy finansami zarządzano właściwie i zgodnie z prawem. W jego skład wchodzi 15 członków mianowanych na 6 lat.
KOMITET REGIONÓW- jest organem doradczym, konsultuje z Radą Unii Europejskiej i Komisją Europejską w sprawach regionalnych i lokalnych. Składa się z 222 przedstawicieli regionalnych i lokalnych jednostek samorządowych.
KOMITET STAŁYCH PRZEDSTAWICIELI- jest instytucją pomocniczą w trzech Wolnościach Rynku Europejskiego. Zajmuje się wypracowywaniem zgodnego stanowiska państw członkowskich w sprawie propozycji Komisji Europejskiej, jeszcze zanim zostaną one wpisane do porządku obrad Rady Europejskiej. Składa się z ambasadorów państw członkowskich Unii.
KOMITET EKONOMICZNO-SPOŁECZNY- jest organem Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej i Europejskiej. Wypracowuje stanowiska w sprawach gospodarczych i społecznych. W skład wchodzi 222 reprezentantów środowisk gospodarczych i społecznych-producentów, rolników, przewoźników, pracowników najemnych, kupców, rzemieślników.

Europejski instytut walutowy- powołany decyzją Rady Europejskiej w grudniu 1993r. w celu koordynacji polityki pieniężnej krajów Unii Europejskiej, przygotowuje warunki do działalności Europejskiego Systemu Banków Centralnych i do emisji banknotów i monet wspólnej waluty EURO. EIW jest instytucją
niezbędną do realizacji drugiego etapu Unii gospodarczej i Walutowej, a także jest
zalążkiem Europejskiego Banku Centralnego. Siedziba EIW jest Frankfurt nad Menem.


Europejski Bank Centralny

Bank ten jest instytucją, która swą działalność rozpoczęła w trzecim etapie budowy Unii Gospodarczej i Walutowej, w krajach piętnastki. Jej główne zadania to emisja wspólnej waluty EURO, która ma zostać środkiem płatniczym w Europie.



Waluta Euro
Euro jest wspólną walutą krajów unii Europejskiej, wprowadzona obecnie w wyniku postanowienia traktatu z Maastricht o utworzeniu unii gospodarczej i Walutowej. Proces wprowadzenia euro podzielony został na 3 etapy. W pierwszym etapie ustalono listę państw zakwalifikowanych do EMU. W EMU uczestniczyć mogą jedynie kraje UE, mające niezależny bank centralny. W etapie tym utworzono Europejski Bank Centralny oraz ustalono wzajemne kursy walut tych państw.

W drugim etapie wprowadzono euro jako jednostkę rozliczeniową w operacjach bezgotówkowych przy równoczesnym funkcjonowaniu walut narodowych oraz ustalono kursy pomiędzy euro a walutami narodowymi. W trzecim etapie do obiegu wprowadzone zostały banknoty i monety euro przy jednoczesnym wycofaniu walut narodowych
(styczeń 2002).

Waluta euro nie obowiązuje w Wielkiej Brytanii, Danii i Szwecji z państw członkowskich w Unii Europejskiej.


Cztery wolności rynku UE

Wolność przepływu towarów- opiera się m.in. na: dostosowaniu lub wzajemnej akceptacji norm i przepisów, zniesieniu kontroli granicznych oraz harmonizacji podatków.
Wolność przepływu usług- sprowadza się przede wszystkim do liberalizacji usług finansowych, otwarcia rynku usług transportowych i telekomunikacyjnych oraz harmonizacji metod kontroli banków i ubezpieczeń.
Wolność przepływu kapitału- opiera się m.in. na dążeniu do wspólnego rynku usług finansowych i liberalizacji obrotu papierami wartościowymi.
Obywatele Unii mogą swobodnie wykonywać operacje bankowe we wszystkich krajach członkowskich Unii.
Wolność ruchu osobowego- to prawo do pracy, życia, osiedlania się i korzystania ze wszystkich dóbr socjalnych w miejscu pobytu na terytorium Unii Europejskiej, bez względu na przynależność państwową.



Trzy filary Unii

Unia opiera się na trzech filarach. Pierwszy- o charakterze gospodarczym- to Wspólnoty Europejskie: Wspólnota Europejska (WE), Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) oraz Europejska wspólnota Energii Atomowej (Euratom).
Drugim filarem jest wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa.
Trzeci obejmuje zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
Wspólnota Europejska- powstała w 1957r. na mocy Traktatu rzymskiego przez: Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Włochy i Niemcy. Główne osiągnięcia to ustanowienie rynku wewnętrznego, opartego na wolnym przepływie towarów, usług, osób i kapitału między państwami członkowskimi.
Europejska Wspólnota Węgla i Stali- powstała w 1951r. na mocy traktatu Paryskiego, który podpisano na 50 lat (termin upływa 23 lipca 2002r.). Istotą działania EWWiS jest wspólny rynek państw członkowskich na surowce i produkty przemysłu węglowego i stalowego.
Europejska wspólnota Energii Atomowej- powstała na mocy traktatu Rzymskiego z 1957r. Jej głównym celem jest pokojowe wykorzystanie energii jądrowej. Na mocy tzw. traktatu fuzyjnego, od 19567r. wszystkie trzy Wspólnoty mają wspólne organy.

Ważniejsze daty

1948- Belgia, Francja, Wielka Brytania, Luksemburg i Holandia podpisały w Brukseli
układ 5 państw o współpracy gospodarczej, społecznej i kulturalnej oraz kolektywnej
samoobronie.
1949- utworzona została międzynarodowa organizacja państw europejskich- RE ,z siedzibą
w Strasburgu.
1950- RFN została członkiem stowarzyszenia RE.
1951- RFN została pełnoprawnym członkiem RE.
1951- powołano Europejską Wspólnotę Węgla i Stali.
1955- państwa członkowskie RE podpisały porozumienie EUW, która winna zastąpić
Europejską Unią Płatniczą.
1957- powołano do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Energii Atomowej,
zawierały gwarancję swobodnego przepływu kapitałów i siły roboczej, stopniowe
zniesienie ceł wewnętrznych i wprowadzenie wspólnej polityki rolnej.
1957- RFN, Belgia, Francja, Włochy, Luksemburg i Holandia podpisały w Rzymie traktat
o utworzeniu Europejskiej Współpracy gospodarczej oraz traktatu EURATOM.
1958- w Strasburgu ukonstytuował się Parlament Europejski.
1958- Europejski Układ Walutowy przejął funkcje Europejskiego Układu Płatniczego.
1972- Wielka Brytania, Irlandia, Dania podpisały w Brukseli dokument o przystąpieniu
do EWG.
1973- Wielka Brytania, Irlandia, Dania stały się pełnoprawnymi członkami EWG.
1979- państwa wspólnoty Europejskiej z wyjątkiem Wielkiej Brytanii objęte zostały
programem ESW.
1979- odbyły się pierwsze wybory bezpośrednie do parlamentu Europejskiego.
1987- utworzono dokument wprowadzający nowe zasady funkcjonowania Wspólnoty
Europejskiej. Istotną zasadą wprowadzoną przez JAE stała się subsydiarność
gwarantująca decentralizacje władzy. Zainicjowano też współpracę w zakresie
polityki zagranicznej.
1993- 57% Duńczyków zaakceptowało traktat o Unii Europejskiej (traktat z Maastricht).
1993- Brytyjska Izba Gmin przyjęła traktat z Maastricht o europejskiej Unii politycznej
i gospodarczej.
1993.XII.01- wszedł w życie traktat z Maastricht, zniknęła EWG i pojawiła się UE.
1994- Polska zgłosiła swój wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej.