Stalinizm

STALINIZM

Można powiedzieć, że stalinizm w Polsce rozpoczął się z chwilą powołania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, ogłoszenia przezeń Manifestu I przejęcia części władzy na wyzwolonych terenach tzw. Polski „lubelskiej”. W stwierdzeniu tym będzie sporo racji, jeśli mierzyć stopień stalinizacji stopniem nasilenia terroru. Chyba już nigdy później terror nie osiągnął takiej skali jak w Polsce „lubelskiej”. W samym Lublinie był w prawdzie mniejszy, ale w miasteczkach, a szczególnie na wsiach działy się rzeczy straszne. Były to jednak warunki wojenne, bezpośrednie zaplecze frontu, a więc sytuacja niejako nadzwyczajna. Terror był istotnym, niezbędnym elementem systemu stalinowskiego, ale nie był jedynym jego wyznacznikiem, Stalinizm to również likwidacja wszelkich przejawów pluralizmu politycznego, centralizacja i unifikacja gospodarki [także na wsi], całkowite uzależnienie od „ojczyzny proletariatu”, Związku Radzieckiego. Czingiz Ajtmatow przedstawił pokrótce I wyjaśnił politykę Stalina przytaczając opowieść zasłyszaną od pewnego starca: „ Zawołał jakoby Stalin swoich współtowarzyszy I powiada: po cóż to łamiecie sobie wciąż głowę jak rządzić narodem, aby wszyscy ludzie, ile ich żyje pod słońcem, wszyscy, jak jeden mąż, patrzyli mi w oczy: mrugnę-by oni wszyscy mrugnęli, otworzę oczy by oni też: wszyscy otworzyli, i żebym był dla nich wszystkich jak żywy Bóg, albowiem dawno już powiedziano: car nie Bóg, ale nie mniejszy od Boga. Zaraz was nauczę jak postępować z narodem.” I kazał sobie przynieść kurę. Oskubał ją na żywo, na oczach wszystkich, wyrwał wszystkie pióra, co do jednego, jak to się mówi- do żywego ciała, ostał się tylko grzebyk, na głowie byłej czubatki- „A teraz patrzcie”

- powiedział i puścił golutką kurę na wolność. Powinna uciekać dokąd oczy poniosą, ale nie ucieka- chowa się w cieniu. Przytula się, biedaczka, do cholewy stalinowskiego buta. Rzucił jej wtedy wódz kilka ziarenek- ona za nim: gdzie on, tam i ona, w przeciwnym razie, wiadomo Zginęłaby kurka z głodu. „Ot, tak właśnie trzeba rządzić narodem” – tyle tylko powiedział pouczająco”

Dlaczego Stalin prowadził liberalną politykę wobec państw satelickich ? Jedną z przyczyn jest niewątpliwie uświadomienie sobie przez Stalina, po Hiroszimie i Nagasaki, militarnej przewagi USA. Stosunek do Polski określała również niejasna sprawa przyszłości Niemiec. Ponadto musiał on przede wszystkim przywrócić porządek u siebie. Zawsze był politykiem ostrożnym, nie lubił pośpiesznych decyzji. Umiał czekać.

Wszystko zależało też od tego, jak rozwinie się sytuacja międzynarodowa. Stalin nigdy nie miał wątpliwości, że ukształtowany w czasie wojny sojusz ze Stanami Zjednoczonymi i Wielką brytanią ma charakter przejściowy. Był też przekonany o nieuchronności wojen pomiędzy państwami kapitalistycznymi, bowiem „ta grupa krajów kapitalistycznych, która jest w mniejszym stopniu zaopatrzona w surowce i rynki zbytu, zwykle czyni wysiłki mające na celu zmianę sytuacji i zdobycie strefy wpływów dla swoich korzyści z użyciem siły zbrojnej” Sytuacja w Europie rozwijała się na tyle pomyślnie, że Stalin mógł realizować swoje plany. Początkiem podziału w Europie stały się Niemcy, kraj przegrany, zajęty przez zwycięskie państwa. Układ poczdamski z 1954 r. sankcjonował istniejący faktycznie podział Niemiec na 4 strefy okupacyjne: amerykańska, brytyjską, francuską i radziecką. Mimo iż ten podział miał być przejściowy do momentu zawarcia traktatu pokojowego z Niemcami, postanowienia poczdamskie okazały się trwałą podstawą powojennego status guo w Europie.

Pod zasięgiem wpływu radzieckiego, którego symboli- Znaczną dzielnicą stał się mur berliński , znalazły się oprócz wsch. Niemiec i Polski kraje śr.-wsch. Europy : Czechosłowacja, Rumunia, Węgry, Bułgaria, Jugosławia, a także wszystkie republiki i Rosja- wchodzące w skład Związku Radzieckiego. Istotnym elementem w rozwoju komunizmu w wielu krajach był fakt, że wyzwolone były przez armię radziecką. Armia ciągnęła za sobą cały korpus

polityczny , którego zadaniem było formatowanie władzy na zajętych terenach. Kolejnym elementem budującym model władzy „ przyniesiony przez wyzwoliciela” było istnienie partii komunistycznych w poszczególnych krajach. Stały się one sprawnym narzędziem wykonaw-

czym radzieckiej polityki.

Celem polityki Stalina było utworzenie w krajach wpływów radzieckich jednej, przewodniczącej partii komunistycznej, likwidując przy tym pozostałe. Ponadto dążył on do podporządkowania ich Moskwie.

Narada delegatów partii komunistycznych ZSRR, Bułgarii, Czechosłowacji, Jugosławii, Polski, Rumunii, Węgier oraz Francji i władz odbyła się w Polsce, w Szklarskiej Porębie, we wrześniu 1947 r. Z inspiracji radzieckiego delegata Zdanowa powołano instytucję mającą koordynować działanie partii komunistycznych, których przedstawiciele brali udział w konferencji. Instytucja ta przybrała nazwę Biura Informacyjnego Partii

Komunistycznych i Robotniczych [ KOMIFORM]. Założenie KOMIFORMU oznaczało zamknięcie fazy Różnorodności w budowaniu podstaw systemu komunistycznego w krajach wschodniej Europy i zapoczątkowaniu okresu ścisłego podporządkowania wytycznym z Moskwy. I tak w Niemczech drogą szantażu i terroru doprowadzono do połączenia partii socjaldemokrat-

ów z partią komunistyczną . powstała w ten sposób Zjednoczona Partia Socjalistyczna Niemiec [ SED], całkowicie uzależniona od komunistów, na czele przybyłym z Moskwy Walterem Ulbrichtem. W Bułgarii zaistniała podobna sytuacja. Terror i machinacje wyborcze przyniosły komunistom zwycięstwo w wyborach, a premierem został przybyły z Moskwy, Gorgi Dymitrow.

Pierwszym znaczącym krokiem komunistów zapowiadają-

Cym ingerencję w sprawy polskie było sfałszowanie wyników wyborów i poprzedzającego je referendum. Stanisław Mikołajczyk w obawie przed aresztowaniem zdecydował się na potajemne opuszczenie kraju. Jego stronnictwo zostało wchłonięte przez prokomunistyczne Stronnictwo Ludowe, które przyjęło wówczas nazwę Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. PSL próbowało hamować totalitarne poczynania komunistów poprzez udział w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej. Jednak próba ta nie powiodła się.

Od momentu kongresu zjednoczeniowego i powstania PZPR, niemal każda dziedzina życia społecznego w Polsce została objęta wszechogarniającą kontrolą aparatu partyjnego. Sekretarze partii przyjęli decyzje o planach produkcyjnych, o repertuarze teatralnym, wysokości budynków mieszkalnych, nakładach gazet itp. Właściwą władzę w państwie sprawować zaczął szef partii. Oczywiście dla PZPR, jak i innych partii państw bloku radzieckiego, najwyższym autorytetem, wymagającym bezwzględnego posłuszeństwa był sekretarz generalny partii radzieckiej- Józef Stalin.

W samej Polsce władza absolutna, ograniczona tylko dyrektywami płynącymi z Moskwy, należała do stojącego na czele PZPR , Bolesława Bieruta.

Stalin, który sam wyniósł się do godności wodza i Zwycięzcy [ kult jednostki] oparł swoją władzę na rozbudowanym w czasie wojny aparacie terroru. Po 1945 r. organy bezpieczeństwa radzieckiego uzyskały niezależność od partii i zostały podporządkowane bezpośrednio prywatnemu sekretariatowi Stalina. NKWD przekształcono w 1946 roku w Ministerstwo Spraw Wewnętrznych – MWD, zaś Naczelny Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego – NKGB, w Ministerstwo Bezpieczeństwa państwowego – MGB. Na czele MWD staną Kruglow, zaś MGB – gen. Abakumow. Zmiany te przeprowadzono w celu stłumienia ożywionych nadziei niepodległościowych wśród ujarzmionych narodów żyjących w granicach ZSRR. Nadal działały bowiem silne, antyradzieckie grupy partyzanckie; szczególnie w republikach bałtyckich, na Białorusi i Ukrainie. Zaś w państwach uzależnionych Europy Środkowowschodniej, według radzieckiego wzoru powstawały ministerstwa bezpieczeństwa publicznego, w których to stworzono „biura radzieckich doradców”, pośredniczące między tamtejszymi organami bezpieczeństwa, a Radzieckim MGB. Po 1945 roku wzrosła liczba łagrów, gułagów i przebywających w nich więźniów, [ oskarżenia o kolaborację]. Już w 1944 roku krymscy Tatarzy, buddyjscy Kałmukowie i cztery narodowości kaukaskie: Czeczeńcy, Inguszowie< Bałkarzy i Karaczaje – zostali wyrwani ze swych siedzib i wysiedleni na azjatyckie pustkowia za rzekome wspieranie i wspomaganie niemieckich najeźdźców. Stalin żywił obsesyjną nieufność do najbliższych i najwierniejszych współpracowników. Ofiarami czystek stali się wypróbowani komuniści i środowiska intelektualistów żydowskich. Służba bezpieczeństwa dostarczała Stalinowi „dowodów”- oskarżenia o nielojalność i „zdradziecką działalność”. W ten sposób odkrywano kolejne „afery”. Tzw. „afera leningradzka” pozwoliła się rozprawić z kadrą komunistów leningradzkiej organizacji partyjnej, na czele z Mikołajem Wozniesienskim i Aleksijem Kuzniecowem. Podejrzenia nie ominęły także aparatu bezpieczeństwa [ z Berią na czele]. Czystki ogarnęły swym zasięgiem także kraje środkowowschodniej Europy { bez Jugosławii] W Czechsłowacji, po procesie, stracony został Rudolf Slanski. Komunista rumuński Wasyl Luca skazany został na dożywotnie więzienie. Największe rozmiary partyjne czystki przybrały w Czechosłowacji i na Węgrzech, gdzie ponad połowę czołowych przywódców partyjnych zostało usuniętych ze stanowisk.

Stalinizm w Polsce rozwiną się na dużą skalę. Dotyczył on zarówno oświaty, jak i postaw społecznych. Połowę wydawanych książek stanowiły tłumaczenia radzieckie, źródła historyczne preparowano opuszczając lub dopisując słowa oraz zmieniano ich sens. Dokonano czystki w bibliotekach. Program radiowy zdominowały prymitywne reportaże propagandowe, a w kinach wyświetlano wyłączne propagandowe kroniki o „wielkich budowlach socjalizmu”, prymitywne „produkcyjniaki” i tandetne filmy radzieckie.

W życiu społecznym, politycznym, gospodarczym i kulturalnym kluczowe znaczenie odgrywała propaganda, mająca na celu „wytresowanie” społeczeństwa tak, by wielbiło władzę.

Ukształtowały się i ugruntowały istotne zmiany w Świadomości ludzi. Społeczeństwo było zmęczone panującą sytuacją i padło ofiarą wewnętrznej degradacji. Zdawało się być pozbawione chęci i siły buntowania się i stawienia oporu systemowi stalinowskiemu, który to z czasem zyskał miano znośnego. Dla przeciętnego człowieka zwykła praca zawodowa, nawet w atmosferze hałaśliwej propagandy i przy ciągłych żądaniach dowodów lojalności, przyniosła minimum środków do życia i poczucie stabilizacji materialnej. Stwarzano wrażenie, że właśnie katastrofa niepodległej Polski i ujarzmienie jej przez ZSRR w formie „demokracji ludowej” jest szczytem szczęścia Polaków.

Rozbicie struktur społecznych i terror powodowały zanik więzi międzyludzkich, poczucia solidarności grupowej, bezinteresowności i życzliwości. Pod wpływem brutalnych form dyscypliny nasilała się pogarda dla rzetelnej pracy, rozszerzał się alkoholizm. Wzrastał stopień mig-racji społeczeństwa: w latach 50-tych tylko 1/3 ludności Mieszkała tam, gdzie przed wojną. Okres Stalinizmu to czas represji w postaci licznych egzekucji, wykonywania wyroków bez poprzedzających je procesów, aresztowań i czystek. Coraz częściej dochodziło do aresztowań księży oskarżonych o sprzyjanie zbrojnemu podziemiu. Dla skompromitowania Kościoła przystąpiono do nagonki na charytatywną organizację kościelną – Caritas. Wszczęto szereg pokazowych procesów sądowych przeciwko księżom, oskarżonym o rzekome kradzieże, nielegalny handel, przekupstwo itp.

Stalin był jednym z twórców systemu totalitarnego. Skupił w swym ręku ogromną władzę i starannie ten fakt wykorzystywał. Głównym sposobem na zatrzymanie jej [władzy] przy sobie był stosowany powszechnie terror. Dokonał zmiany życia wielu ludzkich istnień i degradacji ich świadomości: „Jeżeli ludzie przez długie lata żyli w poniżeniu, nie będąc w stanie przeciwstawić się samowoli i okrucieństwu stosowanym przez kręgi rządowe, gotowi są wówczas zacząć wielbić zło”.

Stalin dążył do rozbicia jedności ludzi, masowe przesiedlenia doprowadziły do wymieszania się narodowości. To z kolei uniemożliwiało wspólny zryw, bunt, walkę narodowowyzwoleńczą. Z cała pewnością można stwierdzić, że bardzo skuteczną i owocną prowadził politykę. Tak skuteczną, że nawet po jego śmierci, przez wiele lat społeczeństwo [ szczególnie rosyjskie] odczuwało dotkliwe skutki władzy Stalina. Kontynuowali ją bowiem ci, w których zaszczepił on kult dla swojej osoby i wierności komunizmowi.