Strefowe i astrefowe uwarunkowania klimatu

Klimaty na kuli ziemskiej układają się strefowo.Jadąc na północ,możemy się spodziewać niższych temperatur,jadąc na południe-wyższych(oczywiście pod warunkiem,że jesteśmy na półkuli północnej).Klimaty Ziemi układają się w równoleżnikowe pasy.Ale ich przestrzenny obraz wcale nie wygląda tak prosto.Klimat jest przecież efektem współdziałania wielu procesów.

STREFOWE UWARUNKOWANIA KLIMATU

Gdyby Ziemia była jednorodną kulą,na przykład lądowa o powierzchni równinnej albo wodna,strefy klimatyczne układałyby się na niej idealnie wzdłuż równoleżników.Ich przebieg zależałby tylko od szerokości geograficznej.Rzeczywisty kształt ziemi sprawia jednak,że promienie słoneczne,które po przebyciu drogi od Słońca do Ziemi,biegnąc prawie równolegle,padają na powierzchnie naszej planety pod różnymi kątami,zależnymi właśnie od szerokości geograficznej.W związku z tym wyróżniamy pięć stref oświetlenia Ziemi.

Strefa międzyzwrotnikowa-otrzymuje najwięcej energii słonecznej.Tylko w tej strefie Słońce góruje w zenicie,co zdarza się dwa razy w roku.Górowanie w zenicie występuje raz w roku tylko na zwrotnikach,które są granicami strefy.

Dwie strefy umiarkowane położone są pomiędzy zwrotnikami a kołami podbiegunowymi na każdej z półkul.Otrzymują mniej promieniowania pochodzącego od Słońca,nigdy też na ich obszarze nie góruje ono w zenicie.Każda doba zachowuje następstwo dnia i nocy,których długość trwania uzależniona jest od pory roku.

Dwie strefy okołobiegunowe(polarne)rozciągają się od kół polarnych do biegunów.Wysoość Słońca nad horyzontem jest niewielka,przez co strefy te otrzymują najmniejszą spośród innych porcje energii.Na tym obszarze obserwujemy zjawisko dni i nocy polarnych,a czas ich trwania rozciąga się od jednej doby na kole podbiegunowym do pół roku (na biegunach).W czasie dnia polarnego zarówno górowanie,jak i dołowanie Słońca odbywa się powyżej linii horyzontu.Analogicznie,w czasie nocy polarnej,górowanie i dołowanie Słońca zachodzi poniżej linii horyzontu.

Od szerokości geograficznej i wysokości Słońca nad horyzontem zależy ilość otrzymywanej przez powierzchnię Ziemi energii słonecznej.






ASTREFOWE UWARUNKOWANIA KLIMATU


Jednym z ważniejszych czynników strefowych warunkujących klimat jest rozkład lądów i mórz.Powierzchnie lądów i mórz różnią się pod względem właściwości fizycznych.Skały tworzące lądy w lecie szybciej się nagrzewają,aniżeli wody oceanów.Oceany w lecie magazynuja ciepło,które powoli oddają w zimie.Masy powietrza formujące się nad każdą z tych powierzchni,oprócz różnej charakterystyki termicznej różnią się jeszcze wilgotnością.Ta cecha jest szczególnie widoczna na umiarkowanych szerokościach geograficznych.

Innym czynnikiem astrefowym jest wysokość nad poziomem morza i rzeżba terenu.Wraz z wysokością maleje oddziaływanie ze strony podłoża,a wzrasta wpływ Słońca.Spadająca temperatura,ciśnienie i wilgotność powietrza.Klimat zależy również od rzeżby terenu,a szczególnie przebiegu łańcuchów górskich.
Często stanowią one przeszkodę utrudniającąmigrację mas powietrza.Wyrażne jest też zróżnicowanie wielkości opadów na takich barierach.Zwykle stoki od strony wielkich akwenów oceanicznych otrzymują zdecydowanie większe opady niż stoki po drugiej stronie.

Cechy klimatu zmieniają się również w zależności od pokrycia terenu.Obszary zwartej szaty roślinnej,pokrywa śnieżna i lodowa,obszary jeziorne czy zabagnione,wreszcie zabudowa miejsko-przemysłowa modyfikują stosunki klimatyczne.Powierzchnie zalesione mają niższe temperatury w lecie niż obszary pozbawione roślinności.W zimie są za to cieplejsze.Zalesione obszary mają też więcej opadów niż tereny,gdzie lasów jest niewiele.Pokrywa śnieżna i lodowa izoluje podłoże przed stratami ciepła.Dodatkowo,dzięki swej narwie,odbija znaczną część promieniowania słonecznego,stabilizując stosunki klimatyczne obszarów chłodnych.Obecność jezior i mokradeł zwiększa intensywność parowania i wielkości opadów.Bardzo interesująco przedstawia się wpływ obszarów o dużych zmianach antropogenicznych na klimat.Mówi się nawet o tak zwanej „miejskiej wyspie”.W lecie rozgrzane mury domów i nawierzchnie dróg podnoszą temperaturę powietrza.W zimie ogrzewanie domów i powstające przy tym produkty spalania dają ten sam efekt ocieplenia.
Duże zanieczyszczenie powietrza w miastach jest przyczyną narastania ilości drobin pyłów pełniących rolę jąder kondesacji,co zwiększa ilość opadów.Miasta stanowią przeszkodę w terenie,powoduja hamowanie prędkości wiatru(tzw.efekt kurtynowy).Jednak pomiędzy wysokimi budynkami następuje z kolei wzrost jego prędkości(tzw.efekt tunelowy)

Prądy morskie mają olbrzymie znaczenie dla klimatu wielu rejonów świata.Przenoszą prawie połowe ciepła z niskich,międzyzwrotnikowych szerokości geograficznych do wysokich.Pozostała cząść ciepła przemieszcza się w wyniku cyrkulacji powietrza.Ciepłe prądy morskie ogrzewają lądy,które opływają,podnosząc wyrażnie ich temperaturę.Prądy zimne oziębiają obmywane lądy.Powietrze nad zimnymi prądami jest nie tylko chłodne,ale zawiera teżmniej wilgoci.Sprawia to,że obszary lądowe,do których dociera to powietrze,są chłodne i cierpią na niedostatek opadów.Ztaką sytuacją mamy do czynienia na przykład na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej(Pustynia Atacama)czy
południowo-zachodniej Afryki(Pustynia Nami)



Klimaty:
-równikowe
-zwrotnikowe
-podzwrotnikowe
-umiarkowane
-okołobiegunowe
W strefie klimatów równikowych temperatury powietrza są wysokie-we wszystkich miesiącach notuję się powyżej 20*C,natomiast amplitudy roczne są małe(5-10 stopni).Tereny te cechują znaczne opady,całoroczne bądź koncentrujące się w jednej lub dwóch porach deszczowych.Wstrefie tej wyróżnia się następujące typy klimatów:
-równikowy wybitnie wilgotny
-podrównikowy wilgotny
-podrównikowy suchy
-monsunowy
Temperatura powietrza w strefie klimatów zwrotnikowych w poszczególnych miesiącach zawierają się pomiędzy 10-20*C ,amplitudy temperatur dobowych są znaczne,roczne natomiast-minimalne.Mamy tu na ogół do czynienia z opadami małymi,epizodycznymi lub okresowymi.Typy klimatów w obrębie tej strefy to:
-kontynentalny suchy
-skrajnie suchy
-monsunowy
-wilgotny
Strefa klimatów podzwrotnikowych charakteryzuje się temperaturami,które w najchłodniejszym miesiącu nie spadają poniżej 0*C.Amplitudy dobowe i roczne są nieznaczne.Opady występują głównie w chłodnej porze roku.Wyróżniamy tu następujące typy klimatów:
-kontynentalny
-morski
-monsunowy
Podział strefy klimatów umiarkowanych jest najbardziej skomplikowany ze względu na jej duże zróżnicowanie.Dzieli się ją na dwie :klimatów umiarkowanych cieplnych i klimatów umiarkowanych chłodnych.Każda grupa składa się z następujących typów:
-kontynentalngo
-morskiego
-przejściowego
-monsunowego
Temperatury są tutaj umiarkowane.Natomiast amplitudy dobowe i roczne-znaczne i przestrzennie zróżnicowane.Klimaty morskie mają amplitudy niższe,a klimaty kontynentalne amplitudy wyższe(szczególnie roczne).Opady występują we wszystkich porach roku,z przewagą w porze chłodnej dla typu morskiego i w lecie dla typu kontynentalnego.
Strefa klimatów okołobiegunowych obejmuje dwa typy klimatu:
-podbiegunowy(subpolarny)
-biegunowy(polarny)
W typie podbiegunowym w najcieplejszym miesiącu temperatura dochodzi do 10*C.W typie biegunowym nigdy,nawet w lecie,nie przekracza 0*C.Opady są nieznaczne,głownie w postaci śniegu