Regiony przemysłowe w Polsce

W Polsce przemysł skupiony jest w okręgach przemysłowych, czyli w skupiskach zakładów ściśle ze sobą powiązanych terytorialnie, wytwarzające w sumie, co najmniej 1% produkcji przemysłowej. Obecnie wyodrębniono 22 okręgi przemysłowe, które swe początki miały już w okresie zaborów, podczas których rozwijały się w różnym tempie. Najszybciej proces uprzemysłowienia zachodził pod zaborem pruskim, najwolniej pod austriackim. Doprowadziło to do pewnych dysproporcji, widocznych do dzisiaj. W okresie międzywojennych projekty Centralnego Okręgu Przemysłowego 33-39r. (utworzenie okręgu lubelskiego, rzeszowskiego i tarnowskiego)tym bardziej zaznaczyły różnie industrializacji różnych obszarów kraju, to samo następowało w okresie Polski Ludowej.

W Polsce przeważają okręgi surowcowe, do których należą: górnośląski, sudecki, staropolski, częstochowski, piotrkowsko-bełchatowski, tarnobrzeski, karpacki i opolski, a także płocki, (mimo, iż ropa doprowadzana jest rurociągami z Zagłębia Wołżańsko-uralskiego). Pozostałe okręgi wykorzystują dogodne położenia, a także duży zasobów siły roboczej i rynek zbytu wielkich miast - poznański, krakowski, wrocławski, bydgoski i toruński. Łódzki Okręg Przemysłowy powstał z dekretu namiestnika Królestwa Polskiego z 1820r., w którym Łódź ustanowiono miastem fabrycznym - włókiennictwo ma tan rację bytu m.in. ze względu na sporą sieć rzeczek i strumieni o dużym spadku, położenie na szlaku komunikacyjnym, występowanie gruntów rządowych, tanie surowce budowlane - drewno i cegła z miejscowych gliniaków. Warszawski Okręg Przemysłowy (p. elektromaszynowy, farmaceutyczny, perfumeryjny i produkcja telewizorów) rozwiną się dzięki dogodnemu położeniu i wielkomiejskim czynnikom przyjaznym industrializacji, a stołecznych charakter Warszawy sprzyja napływowi kapitału znacznie większego niż w innych częściach Polski. Natomiast okręg bielski rozwiną się na zapleczu GOP’u (górnictwo węglowe, hutnictwo i energetyka) i powiązany jest z jego bazą surowcową i energetyczną. I mimo, iż nie należy do jego obszaru, to korzysta z jego rynku zbytu, odpowiednich kooperacji i sieci transportowej, a jego przemysł pracuje na rzecz GOP’u i uzupełnia jego strukturę gałęziową. Największym rejonem przemysłowym Polski jest górnośląko-krakowska aglomeracja okręgów (górnośląski, krakowski, bielski, opolski i częstochowski), która zajmuje 6% powierzchni kraju i skupia ok. 7 mln ludzi, a w tutejszych zakładach pracuje ¼ ogółu zatrudnionych w przemyśle.

Recesja z lat 80 i 90-tych spowodowała znacznych spadek liczby zatrudnionych w przemyśle, a także zmniejszenie powierzchni okręgów, a niejednokrotnie podział na mniejsze okręgi np. Sudecki -> Wałbrzyski, Jeleniogórski i Zgorzelecko-Bogatyński, a także Bydgosko-Toruński, który rozpadł się na dwie części. Gdzieniegdzie spadł również stopień uprzemysłowienia poniżej 1% całego kraju, co było równoznaczne z zanikiem takich okręgów jak: białostocki, zielonogórski, kaliski i legnicko-głogowski. Sytuacja uległa zmianie, gdy w latach 90-tych zaczęto restrukturyzować przemysł większych okręgów o zróżnicowanej strukturze gałęziowej, co podniosło ich znaczenie, są to m.in.: warszawski, poznański, wrocławski i gdański, co dodatkowo wspomagał znaczny napływ kapitału zagranicznego w tych regionach. Równocześnie malała rola takich okręgów jak karpacki, tarnowski i tarnobrzeski, ale przede wszystkim tych, w których dominowało górnictwo, przemysł ciężki i włókienniczy, tj. górnośląskiego, częstochowskiego, sudeckiego i łódzkiego.
Nowa gospodarka rynkowa po 1989r. wymusiła zmiany struktury gałęzi przemysłu, a także własności przedsiębiorstw. Za sprawą restrukturyzacji zmiany te ciągle trwają, przez co staramy się dogonić kraje wysokorozwinięte.

Ważniejsze okręgi przemysłowe Polski:
• Górnośląski Okręg Przemysłowy - największy w Polsce i jeden z największych w Europie. Złoża węgla kamiennego dały początek górnictwu, przem. koksowniczemu i energetycznemu, poza tym rozwinęło się także hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych. Rozwiną się również przemysł elektromaszynowy (maszyny i urządzenia dla górnictwa i hutnictwa, dla energetyki oraz ogólnobudowlanych przyrządów)Produkuje się tu obrabiarki i środki transportu. Uzależnienie od górnictwa znacznie ogranicza możliwości rozwoju okręgu.
• Okręg Bielski - przem. elektromaszynowy i włókienniczy, produkcja środków transportu i maszyn dla przemysłu włókienniczego. Wysoka jakość tkanin wełnianych i obuwia, duży kombinat chemiczny w Oświęcimiu i browar w Żywcu.
• Okręg Krakowski - duży kombinat hutniczy (huta im. Sendzimira), koksownie, zakłady przemysłu mineralnego (topniki), materiały ogniotrwałe, zakłady przemysłu tytoniowego, fabryka kabli, walcownia w Bochni.
• Okręg Częstochowski - źródło zaopatrzenia GOP’u w surowce, paliwa, energię elektryczną, metalurgia (huta w Częstochowie), przem. metalowy i włókienniczy (Częstochowa, Zawiercie). Zagrożenie dewastacji środowiska naturalnego.
• Okręg Opolski - bogata baza surowcowa, przem. mineralny - cementowy i wapienniczy (Strzelce Opolskie, Górażdże), przem. chemiczny (nawozy azotowe z Kędzierzyna, rafineria w Bełchatowni Śląskiej, koksownie). Rolnictwo -> przem. spożywczy (mleczarski i cukierniczy). Zakłady włókienniczo-odzieżowe, obuwnicze, elektrownia „Opole”.
• Okręg Sudecki - rozproszenie zakładów przem. po małych miasteczkach, przem. mineralny, włókienniczy (uprawy lnu). W Okręgu Turoszowskim - kopalnia węgla brunatnego w Bogatyni, zakłady energetyczne (Turów), przem. drzewny i celulozowo-papierniczy, kopalnie węgla kamiennego Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego zostały zlikwidowane.
• Okręg Staropolski - górnictwo i hutnictwo żelaza (Huta w Ostrowcu Świętokrzyskim), przem. elektromaszynowy, fabryka sam. ciężarowych w Starachowicach, wytwórnie części, zakłady zbrojeniowe, przem. mineralny - cementowy, wapienniczy, kamieniarski (Góry Świętokrzyskie), zakładu obuwnicze i garbarskie oraz tytoniowe w Radomiu, zakład produkcji tworzyw sztucznych w Pionkach, elektrownia „Kozienice”.
• Okręg Bydgosko-Toruński - przem. chemiczny (Zakłady Związków Organicznych ”Zachem” w Bydgoszczy oraz Zakładu Włókien Sztucznych „Elana” w Toruniu), fabryki wyrobów gumowych, nawozów fosforowych i kwasu siarkowego, przem. sodowy i produkcja chloru (sól kamienna z Kujaw). Duże kombinaty celulozowo-papiernicze w Świeciu i Kwidzyniu, przem. elektrotechniczny i elektroniczny („Telfa” z Bydgoszczy), przem. spożywczy (rolnictwo Kujaw, gdzie są również cementownie i wapienniki), do 1999r. produkcja rowerów „Romet”.
• Okręg Wrocławski - przem. elektromaszynowy, śr. transportu - fabryka wagonów „Pafawag” i zakłady samochodowe w Jelczu, obrabiarki, silniki elektryczne, sprzęt AGD, zakładu chemii organicznej w Brzegu Dolnym, przetwórstwo metali nieżelaznych we Wrocławiu, przem. spożywczy i włókienniczy. W wyniku silnej konkurencji zachodniej zahamowano produkcję maszyn cyfrowych „Elwro”.
• Okręg Poznański - przem. maszynowy i metalowy, przem. chemiczny (gumowy, farmaceutyczny, produkcja nawozów fosforowych), przem. spożywczy, fabryka mebli w Swarzędzu, przem. tytoniowy. Korzystna lokalizacja na trasie wschód-zachód.
• Okręg Gdański - przem. stoczniowy, przem. rafineryjno-petrochemiczny i spożywczy (przetwórstwo rybne), fabryka nawozów fosforowych (import surowców)
• Okręg Łódzki - włókiennictwo, włókna sztuczne, barwniki, odzież, maszyny włókiennicze. Duże bezrobocie, rozwój „szarej strefy”.
• Okręg Warszawski - zaplecze naukowo-techniczne i chłonny rynek zbytu -> przem. elektromaszynowy, elektrotechniczny, elektroniczny i precyzyjny. Huta stali szlachetnej, przem. odzieżowy, perfumeryjno-kosmetyczny, poligraficzny i farmaceutyczny, przem. spożywczy. Liczni inwestorzy krajowi i zagraniczni, zanieczyszczenie środowiska i deficyt wody.