Znaczenie i wkład Chińczyków w rozwój cywilizacji światowej

Wstęp

Początki dziejów ludzkości toną w mrokach przeszłości. Pierwsi przedstawiciele gatunku Homo sapiens sapiens, zdolni jak my do mówienia i myślenia, pojawił się dopiero przed stu tysiącami lat na terenie obecnej Afryki Wschodniej. Dopiero przed dziesięcioma tysiącami lat zdołał zasiedlić cały nadający się do zamieszkania świat.
Sukces praludzi jest tym znaczniejszy, że miał w tle epokę lodowcową. Jednakże przed około piętnastu tysiącami lat klimat zaczął się ocieplać i pokrywa lodowa uległa stopieniu.
Wraz z pojawieniem się flory i fauny na obszarach dotychczas jałowych, ziemia zmieniła się,
a społeczności ludzkie zaczęły poszukiwać nowych sposobów życia.
W ciągu następnych kilku tysięcy lat na Bliskim Wschodzie i w północnych Chinach, powstawały małe wsie. Wkrótce ta nowa gospodarka i towarzyszący jej styl życia przyjęły się także w rejonach sąsiednich. Od tamtych czasów już nie myślistwo i zbieractwo, ale uprawa roli stała się źródłem utrzymania ludzi. Była to zmiana zasadnicza, która pociągała za sobą nieodwracalne skutki: rozwój miast i narodziny pierwszych wysoko rozwiniętych społeczeństw na terenach Bliskiego (Egipt i Mezopotamia) i Dalekiego (Chiny i Indie) Wschodu.


Chiny

Współcześni archeolodzy uważają Chiny – oprócz Egiptu, Mezopotamii i Indii –
- za czwarte centrum cywilizacji ludzkości, które na przestrzeni tysiącleci rozwijało się niezależnie. Pomimo licznych najazdów i podbojów, jakie nawiedzały w ciągu czterech tysięcy lat istnienia państwo chińskie, nie zatraciło ono swego pierwotnego charakteru etnicznego,
a obcy pierwiastek kulturowy zaledwie
w niewielkim stopniu wpłynął na tradycyjną chińską historię, zawartą w kronikach
i przekazywaną z pokolenia na pokolenie
w rodzinnych sagach i opowieściach. Stało się tak zapewne za sprawą wysokiego poziomu cywilizacyjnego, jaki udało się osiągnąć rdzennym mieszkańcom Państwa Środka, którzy – nawet ujarzmieni – podbijali kulturowo swych zdobywców, przekształcając ich z wolna w Chińczyków.
Pomimo licznych znalezisk archeologicznych okres dziejów, w którym Chiny wkroczyły
na arenę historii, jest stosunkowo słabo uchwytny w wytworach kultury materialnej. Z tego powodu uczeni opierają swoją wiedzę, a zwłaszcza chronologię dotyczącą początków państwa chińskiego, na kronikach i rozbudowanej mitologii.
Pierwsze wzmianki o Chinach pochodzące z tysiąc sześćsetnego roku przed Chrystusem, dotyczą państwa plemiennego o ustroju niewolniczym. Do trzeciego wieku przed naszą erą Chiny były rozbite na wiele zwalczających się państewek. Jednolite państwo powstało dopiero w 221 roku przed naszą erą z inicjatywy króla Czeng, założyciela dynastii Cin.


Rozwój rolnictwa i hodowli

Pierwszymi udomowionymi zwierzętami były prawdopodobnie młode wilki przyuczone do tropienia zwierzyny i pilnowania zagród. Udomowienie bydła mogło być skutkiem polowania na dorosłe samce oraz pozostawiania samic, by rodziły i wychowywały młode. Ludzie zauważyli, że otaczające ich zwierzęta przekazują potomkom wyróżniające je cechy. Poddało im to myśl, jak wpływać na następne pokolenia; zaczęli oszczędzać zwierzęta pojętniejsze lub bardziej mleczne, dające więcej mięsa czy wełny. W miejscach od siebie tak odległych, jak Mezopotamia i Chiny, udomowiono zwierzęta już 6000 lat przed Chrystusem.
Przemiana myśliwych i zbieraczy
w osiadłych rolników zaczęła się prawdopodobnie, kiedy spostrzegli oni,
iż zamiast zbierać ziarna dzikich traw
i ruszać dalej, lepiej znaleźć duże obszary tych traw i zaczekać
do następnych zbiorów. By mieć pewność zbiorów, koczownicy zaczęli siać ziarno i dla ochrony zasiewów budować stałe siedziby. W ten sposób stali się rolnikami. Około 5000 lat p.n.e. opanowali uprawę wielu roślin, które
do dziś stanowią podstawę wyżywienia, np. ryżu w Chinach.
Na lokalizację pierwszych osad rolniczych miały wpływ warunki naturalne,
czyli żyzność gleby, dostęp do wody i odpowiedni klimat. Nieprzypadkowo powstawały one na terenach zalewowych wielkich rzek (Nil, Tygrys, Eufrat, Indus, Ganges, Huang-ho, Jangcy-ciang) i w rejonach o łagodnym klimacie (Egipt, Mezopotamia, Indie, Chiny). Występujące okresowo z brzegów rzeki użyźniały glebę, a ciepły klimat pozwalał na zbieranie plonów kilka razy
w roku.
Liczba ludności jednak stale rosła
i ciągle zachodziła konieczność zwiększania plonów. Dlatego stosowano różne sposoby, aby pozyskać więcej ziemi uprawnej. Budowano więc pola tarasowe w górzystych terenach Chin i Indii. Sposoby te znacznie zwiększyły ilość zbieranej żywności i są stosowane z powodzeniem
do dziś.


Rozwój miast

Mimo iż uprawa roli była bardziej pracochłonna niż myślistwo, utrzymywało się z niej znacznie więcej osób. Ludności przybywało – budowano więc pierwsze wioski i małe miasta, otaczając je solidnymi wałami, które nocą strzegły żywego inwentarza przed drapieżnikami,
a składów ziarna - przed złodziejami. Rzeki lub źródła dostarczały wody osiedlom,
które dla otaczających je terenów stawały się ośrodkami handlu. Osiedla te skupiały nieraz
do dwóch tysięcy mieszkańców.


Rzemiosło i handel

Rozwój wsi i miast sprawił, że ludzie przestali się przenosić z miejsca na miejsce,
jak ich przodkowie. Sprzyjało to wytwarzaniu nowych, większych naczyń – także glinianych, które były zbyt kruche, by je przenosić na duże odległości. Naczynia zrewolucjonizowały zapewne sposoby przygotowywania potraw
i służyły również do magazynowania żywności. Do uprawy roli potrzebne były również narzędzia, a wraz z rozwojem bogactwa i własności pojawiło się zapotrzebowanie na przedmioty ozdobne, doskonalono więc obróbkę takich materiałów użytkowych jak kamień, drewno czy kość. Narzędzia i przedmioty wytwarzane z tych surowców są jednak nietrwałe i mało skuteczne. Wymusiło to opracowanie metod wytwarzania przedmiotów codziennego użytku z materiałów trudniejszych do obróbki, ale trwalszych
i lepszych.
I tak już około sześć tysięcy lat przed Chrystusem na Bliskim Wschodzie powstają pierwsze przedmioty z miedzi. Również wtedy zaczyna się rozwój garncarstwa. Jednak miedź jest metalem zbyt miękkim i w związku z tym wyrabiano z niej głównie ozdoby. Narzędzia i broń z kamienia zostały zastąpione dopiero około trzech tysięcy lat przed Chrystusem, gdy ludzie nauczyli się wyrabiać przedmioty
z brązu. Przez następne dwa tysiące lat brąz jest podstawowym materiałem z którego wyrabia się broń i narzędzia, a także ozdoby. Zostaje wyparty dopiero około tysiąc lat p.n.e.
przez żelazo.



Silne i dobrze zorganizowane państwo

Pierwsze społeczności ludzkie były małe i nie wymagały skomplikowanego systemu rządów. W wielu spośród tych społeczeństw kwitło jednak już życie kulturalne.
Do załatwiania spraw i rozstrzygania sporów wystarczały normy obyczajowe i tradycje. Władza spoczywała prawdopodobnie w rękach starszyzny
lub kapłanów.
Rozrost społeczności rolniczych stawiał zadania wymagające wspólnego działania, stwarzał potrzebę rządów bardziej sformalizowanych
i prowadził do pojawienia się przywódców zdolnych do planowania systemów nawadniających, organizowania prac, doglądania magazynów zbóż i rozdziału żywności, opłacających rzemieślników. Władza mogła z czasem przechodzić w ręce tych, którzy wiedli prym
w sporach o ziemię lub prawa do wody i w ten sposób zdobywali sobie autorytet.
I tak, na bazie pierwszych osad rolniczych zaczęły powstawać coraz większe ośrodki miejskie. Zasobne w żyzne ziemie, przyciągały zdolnych rzemieślników i odważnych kupców. Ci zwozili do kraju nowe surowce, np. metale i kamienie oraz wiedzę i umiejętności, bardzo przydatne coraz lepiej rozwiniętym społecznościom. Współżycie w tych ośrodkach stawało się coraz bardziej złożone i doprowadziło do powstania państw. Najstarsze ośrodki państwowe na naszej planecie rozwijały się niezależnie w Mezopotamii, Egipcie, Indiach
i Chinach.


Wynalazki Chińczyków

O ile ogólny rozwój rzemiosła, czyli garncarstwa, tkactwa, budownictwa, hutnictwa metali oraz produkcji narzędzi i broni był cechą wspólną wszystkich cywilizacji starożytnego Wschodu, to każda z nich miała w tych dziedzinach specyficzne i charakterystyczne dla niej osiągnięcia.
Mieszkańcy Chin z kolei jako pierwsi wyprodukowali proch oraz wyroby z porcelany i laki, pisali na papierze, ubierali się w jedwab,
a żeglowali kierując się kompasem (igła magnetyczna). Chińczycy używali także papierowych pieniędzy, wynaleźli chomąto dla konia, okulary przeciwsłoneczne, komory wodoszczelne na statkach, maszyny do wicia przędzy napędzane wodą, piece do wytopu żelaza. Nieprawdą jest, że druk został wynaleziony w Europie przez Jana Gutenberga. Ten sposób powielania dzieł odkryli Chińczycy w XI wieku. Na uwagę zasługuje także sejsmograf, skonstruowany
w I wieku n.e. Starożytni Chińczycy byli ludem najbardziej świadomym spraw zdrowia. Medycyna opierała się na zielarstwie i stymulowaniu wrażliwych punktów ciała. Niektóre dawne sposoby stosuje się obecnie. To właśnie z Chin wywodzi się akupunktura. Co ciekawe mieszkańcy Państwa Środka w wolnym czasie lubili grać w karty.
Statki handlowe i karawany kupieckie przewoziły nie tylko surowce i towary do odległych od siebie miejsc, ale również dostarczały informacji o nowych technologiach i wynalazkach opracowanych w różnych rejonach ówczesnego świata.

Wynalezienie pisma

Pismo stało się jednym z wyróżników tego etapu ewolucji ludzkości, który nazwano cywilizacją. Wraz z jej rozwojem ludzie poszerzali swoje wpływy na coraz większe obszary
i przekazywali wiedzę z pokolenia na pokolenie.
Ponad tysiąc lat po narodzinach pisma w Mezopotamii i Egipcie, w dolinie Żółtej Rzeki w Chinach, wynaleziono inny rodzaj pisma. Najwcześniejsze z chińskich zapisków pochodzą z tysiąc sześćsetnego roku przed naszą erą; z biegiem lat tamte symbole
rozwinęły się, przy niewielu wpływach z zewnątrz, we współczesne chińskie znaki,
co sprawia, że pismo chińskie jest najstarszym – używanym do dziś – pismem świata.


Religia

Wywodzący się z Indii hinduizm jest główną religią tego kraju od prawie 2000 lat: cztery piąte obywateli tego miliardowego kraju trwa przy nim wiernie do dziś.
Również pochodzący z Indii liczący ponad dwa i pół tysiąca lat buddyzm jest religią żywą
do dzisiaj mającą wielu wyznawców głównie
w Tybecie, Birmie, Sri Lance i Japonii, a do niedawna również w Chinach, Wietnamie, Korei, Kambodży
i Laosie.
Działający w Chinach Konfucjusz nie zamierzał tworzyć nowej religii, ale pragnął opracować system etyczny. W swoich pismach unikał wypowiedzi
na tematy religijne. Koncentrował się natomiast
na zagadnieniach związanych z człowiekiem i jego życiem w społeczeństwie. Jego szkoła filozoficzna wpływa na rozwój cywilizacji chińskiej już ponad 2000 lat. Chińczycy nazwali go „niekoronowanym cesarzem”.
Wszystkie te religie przez tysiące lat wywierały i wywierają nadal ogromny wpływ
na wszystkie dziedziny życia: rzeźbę, malarstwo, muzykę, architekturę, etykę, politykę.




Wielkie budowle starożytnego świata w Chinach

O stopniu rozwoju cywilizacji Państwa Środka najpełniejszą informację dają wielkie przedsięwzięcia budowlane, jakie zrealizowali mieszkańcy dawnych imperiów. Są one niejako wizytówką potęgi państwa, świadectwem kunsztu rzemieślników, poziomu rozwoju nauki i techniki w ówczesnym świecie, jak również źródłem wiedzy na temat ustroju politycznego, religii i życia codziennego ludzi.
Największymi zachowanymi do dziś świadectwami potęgi starożytnej cywilizacji są, zaliczane do cudów świata antycznego, piramidy w Egipcie i Wielki Mur w Chinach.



Wielki Mur Chiński

Wielki Mur jest zarówno barierą, jak i wrotami do bogactw oraz zagadek Cesarstwa Chińskiego; jest też ludzkim dziełem o tak gigantycznej skali, że bywa nazywany ósmym cudem świata.
Żadnej innej budowli na świecie nie przypisywano tak często rekordowych wielkości co Wielkiemu Murowi. „Największe przedsięwzięcie budowlane w dziejach ludzkości”, „najdłuższa budowla obronna”, „największy cmentarz” – to zaledwie trzy przykłady. Fakty mówią same za siebie – mur ciągnie się przez Chiny na długości około 2400 kilometrów, krętą, porównywaną do cielska smoka, linią. W ciągu 2100 lat budowały go miliony żołnierzy i robotników, pochłonął życie tysięcy ludzi (w ciągu zaledwie dziesięciu dni prac w VII wieku zginęło tu 500 tysięcy osób).
Początek budowy muru datowany jest co najmniej na piąty wiek przed naszą erą. Ten okres
w historii Chin, nazywany Epoką Walczących Królestw, nastąpił
po rozbiciu zjednoczonego niegdyś państwa Zhou. Aby chronić się przed sobą nawzajem, rozdrobnione państwa budowały mury obronne. Ponadto dwa wysunięte najdalej na północ państwa: Qin Zhao oraz Yan – oba w znacznym stopniu rolnicze – stworzyły system rowów i wałów ziemnych, aby obronić swe granice przed najazdami na wpół koczowniczych plemion pasterskich mieszkających
na północy.
W 221 r. p.n.e. Zheng, władca księstwa Qin, podbił wojujące królestwa, przybrał imię Shi Huangdi i ogłosił się pierwszym cesarzem Chin z dynastii Qin. W ciągu 11 lat swych bezlitosnych, ale sprawnych rządów zbudował sieć dróg, wprowadził system prawa, jednolite miary i wagi oraz powołał administrację, która kontrolowała przemieszczanie się ludności. Nakazął też połączyć i rozbudować wszystkie istniejące mury, aby zabezpieczyć północną granicę państwa. Licząca trzysta tysięcy żołnierzy oraz około miliona przymusowych robotników i więźniów armia przystąpiła do pracy, burząc i przebudowując część starych murów, istniejące zaś wzmacniając.
Do budowy używano różnych materiałów i technologii budowlanych. Ze względu
na trudności z transportem stosowano materiały miejscowe: w górach ciosano ze skał kamienne bloki, w rejonach lesistych preferowano wypełnioną ziemią konstrukcję
z drewnianych pni, natomiast na pustyni Gobi stosowano mieszaninę ziemi, piasku i kamieni. Materiały noszono na plecach, bądź podawano sobie z rąk do rąk.
Wielki Mur biegnie poprzez gęsto zalesione tereny, piaszczyste pustynie i górzyste okolice. Mur nigdy nie miał być fortyfikacją działającą samodzielnie; do odstraszania najeźdźców zawsze przewidziane były garnizony wojskowe. dzięki komunikacji wzrokowej pomiędzy wieżami strażniczymi wiadomość mogła dotrzeć z jednego końca muru na drugi zaledwie w dwadzieścia cztery godziny, co aż do wynalezienia telefonu było niezrównanym wyczynem.
Wzdłuż muru, w odstępach wynoszących 90-180 metrów, rozmieszczonych było około 25000 wież strażniczych zbudowanych na planie kwadratu o boku 13 metrów
i wznoszących się średnio na wysokość 13 m
Po śmierci Shi Huangdi cesarze dynastii Han (206 r. p.n.e. – 220 r. n.e.) nadal wydłużali mur.
Także później zdarzały się okresy, kiedy poświęcano czas oraz środki na jego przebudowę i wzmacnianie. Ostatni większy etap budowy został podjęty przez cesarzy
z dynastii Ming (1368-1644), którzy, wyparłszy Mongołów najpierw z Pekinu, a później
z pozostałego obszaru Chin, chcieli wzmocnić północne linie obronne kraju.
Długo wierzono, że Wielki Mur został wybudowany dla obrony przed najazdem sąsiedzkich plemion. W rzeczywistości państwu Cin w czasach kiedy go budowano, plemiona z północy w ogóle nie zagrażały.
Pomysł budowy muru zrodził się z obsesji zagrożenia Shi Huangdi i z jego pociągu
do wspaniałych przedsięwzięć. urzędnicy króla mogli popierać ten pomysł ze względów praktycznych: mur był wygodnym miejscem zesłań przeciwników politycznych, dawał zajęcie tysiącom żołnierzy zwolnionym ze służby po ustaniu wojen wewnętrznych
i zorganizowaniu państwa, jak również utrzymywać znaczną część armii z dala od stolicy,
co utrudniało bunty.
Mur wyznaczał też wyraźną granicę między ziemiami Chińczyków i terenami nomadów. Stanowił przy tym barierę dla niezadowolonych z życia w państwie i gotowych zeń uciec. Miał więc do spełnienia podwójną rolę: nie tylko nie wpuszczać sąsiedzkich plemion do Chin, ale i nie wypuszczać z Chin Chińczyków.

Zakończenie

W swojej pracy przedstawiłem te dziedziny działalności starożytnych mieszkańców Chin (Państwa Środka), których rozwój, według mnie, był konieczny dla dalszego rozwoju cywilizacji człowieka.
Wielki Mur czy porcelana chińska były niewątpliwie wielkimi osiągnięciami tej cywilizacji, ale pozostałe kultury rozwijały się równie dynamicznie nie znając sposobu ich produkowania. Podobnie rzecz się miała z innymi wynalazkami. Nie znamy natomiast wysoko rozwiniętej społeczności bez rolnictwa, handlu, rzemiosła, pisma, dobrze zorganizowanego państwa, dynamicznie rozwijających się miast czy rozbudowanych systemów religijnych i złożonych relacji społecznych. Natomiast realizacja takich projektów jak Wielki Mur Chiński dawały najpełniejszy obraz możliwości społeczeństw, które je realizowały i ich poziomu cywilizacyjnego.

Bibliografia
- Wielka Interaktywna Encyklopedia Multimedialna Onet WIEM - www.wiem.onet.pl
- Polski portal historyczny – www.historia.pl
- Podręcznik do nauki historii w klasie I gimnazjum, Razem przez wieki, Grzegorz Wojciechowski
- Zdjęcia zostały ściągnięte z różnych stron internetowych, których tematyka jest bezpośrednio lub pośrednio związana z tematem niniejszego referatu.