Biblia - powtórka do matury.

1) Wiadomości ogólne:
a) Definicja:
BIBLIA-(z greckiego "biblia"-"księgi") jest zbiorem wielu niejednolitych ksiąg. Pismo Święte składa się z dwóch części: Starego oraz Nowego Testamentu.

b) Podział:
Słowo "testament" pochodzi z łacińskiego wyrazu "testamentum" oznaczającego przymierze. Biblia dzieli się na Stary i Nowy Testament. Stary Testament słada się z 46 ksiąg, wśród których można wyróżnić kilka typów:
-księgi historyczne (np. Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb)
-księgi dydaktyczne (np. Hioba, Psalmów, Przypowieści, Eklezjasta)
-księgi prorockie (np. Izajasza, Jeremiasza, Jonasza)
W skład Nowego Testamentu wchodzi 27 ksiąg, a wśród nich:
-4 ewangelie (opisują życie, nauczanie, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa)
-Dzieje Apostolskie (opisują działalność apostołów po zmartwychwstaniu Jezusa i wniebowstąpieniu Jezusa)
-listy ( zawierają wskazówki dla nowopowstających wspólnot chrześcijańskich)
-Apokalipsa św. Jana

c) Języki:
Większość ksiąg Starego Testamentu zapisano w języku hebrajskim (oprócz ksiąg Mądrości i obu ksiąg Machabejskich napisanych greką). Grecki był również językiem Nowego Testamentu (tylko Ewangelia św. Mateusza powstała prawdopodobnie po aramejsku).

d) Najstarsze przekłady:
- Septuaginta - pierwsze greckie tłumaczenie, zwane 70, powstało w II lub III w.p.n.e. Według legendy tłumaczyło ją 70 osób przez 70 dni w ośrodku aleksandryjskim.
-Vulgota - tłumaczenie łacińskie (z IV i V w.p.n.e.), tłumaczenie św.Hieronima, stało się podstawą późniejszych tłumaczeń.
Polskie tłumaczenia Biblii:
-XV w.- Biblia królowej Zofii
-1593 r.- Biblia Jakuba Wujka - najsłynniejsze tłumaczenie polskie
-fragmenty Biblii-Psałterze- tłumaczenie Księgi Psalmów (np. Psałterz Floriański)
-przekłady innowiercze (protestanckie), np. Biblia Brzeska, Biblia Gdańska

e) Gatunki biblijne:
-pieśń
-hymn
-psalm
-modlitwa
-ewangelia
-kazanie
-apokalipsa

f) Styl biblijny:
- jego funkcją jest przekazywanie nauki bożej, toteż charakteryzuje się formą nakazu, apelu, upomnienia, czyli zdaniami rozkazującymi i apostrofami
- występują w nim symbole
- styl patetyczny i podniosły
- działa na emocje
- dużo zdań wykrzyknikowych i pytań retorycznych odwołujących się do naszego sumienia i moralności
- proroctwa i przepowiednie

g) Autorzy:
Większość autorów jest anonimowa, niekiedy autorstwo łączono z problematyką, zatem:
- księgi prawne przypisywane są prorokowi Mojżeszowi
- księgi tzw. mądrościowe - królowi Salomonowi
- hymny i psalmy - królowi Dawidowi

h) Stylizacja biblijna
- paralelne konstrukcje składniowe, dzielone na wersety - równoległe występowanie podobnych zdań, fragmentów zdań i poszczególnych słów we fragmentach tekstu - w efekcie rytmizacja; powtarzalność sekwencji słownych
- prostota sładniowa - niewiele zdań wielokrotnie złożonych, dominacja składni współrzędnej, wypowiedzeń złożonych dwukrotnie, częste rozpoczynanie zdań spójnikami
- używanie imiesłowowych równoważników zdań z imiesłowem zakończonym na -łszy, -wszy, skrótowe i dynamiczne pokazanie następstwa wydarzeń, usprawnienie narracji
- słownictwo i szyk naśladujące XVI-wieczne tłumaczenie Biblii Jakuba Wujka, leksyka jest zwarta i dosadna, konkretna, archaizująca, łączy wzniosłość z potocznością
- powtarzanie spójników łączących zdania i ich części oraz rozpoczynających kolejny werset, czego efektem jest spójność i zwarcie tekstu
- przydawka dzierżawcza (mój, twój) po wyrazie określanym, np. brat mój, żona twoja
- wyraziste obrazowanie - znaczeniowa symbolika, elementy wizjonerskie, rozbudowane analogie
- poslugiwanie się przypowieściami, sentencjami i maksymami- wypowiedź nabiera tonacji uroczystej i podniosłej.
Kanon ksiąg biblijnych został ustalony na Soborze Trydenckim w 1564 r. Stary Testament składa się z 46 ksiąg. Pierwsze 5 ksiąg to Pięcioksiąg Mojżesza, tzw. Tora (podstawa judaizmu), w jej skład wchodzą
- Księga Rodzaju
- Księga Wyjścia
- Księga Kapłańska
- Księga Liczb
- Księga Powtórzonego Prawa
Nowy Testament składa się z 27 ksiąg:
- 21 listów apostolskich
- 4 Ewangelie (św. Jana, Mateusza, Łukasza, Jana)
- Apokalipsa św. Jana
- Dzieje Apostolskie


2) Motywy biblijne

a) Powstanie świata i człowieka, Eden ( Ks. Rodzaju)
Jest pierwszą z Pięcioksiągu. Zawiera kosmogonię biblijna, czyli opis stworzenia świata i człowieka, historię Adama i Ewy, Kaina i Abla. W tej księdze mieści się podanie o Arce Noego i o Wieży Babel, o Sodomie i Gomorze. Wg Biblii akt stworzenia trwał 7 dni. Bóg jest jedymym twórcą świata. Siłą sprawczą aktu stworzenia jest słowo. Na początku była pustka i nicość oraz Bóg, który władał tym wszystkim.
dzień 1: oddzielenie światła od ciemności
dzień 2:oddzielenie wody od nieba
dzień 3:oddzielenie wody od lądu, stworzenie roślinności
dzień 4: stworzenie ciał niebieskich
dzień 5:stworzenie ptactwa i ryb
dzień 6: stworzenie reszty zwierząt i człowieka
dzień 7: dzień odpoczynku
W Biblii znajdują się 2 opisy stworzenia człowieka, w drugim opisie kobieta powstaje z męskiego żebra. Bóg stworzyl czas i przestrzeń ale jest poza czasem i przestrzenią. Tworzy także system moralny, czyli rozgranicza to, co jest dobre od tego, co jest złe.
* Wygnanie z Raju
W Biblii Bóg stwarza też ogród - Raj, Eden - miejsce szczęśliwe, krainę mlekiem i miodem płynącą. Miejsce to jest odpowiednikiem greckiej Arkadii. W Edenie, oprócz innych, znajdowały się 2 drzewa : drzewo życia i drzewo poznania dobra i zła (świadomości). Dalsze symbole, które pojawiają się, oprócz drzew to:
-wąż- mówiący, myślący, inteligentny, symbol Szatana
-zerwanie i zjedzenie owocu przez pierwszych rodziców- symbol złamania zakazu, bunt przeciwko boskiemu porządkowi, nieposłuszeństwo.
Konsekwencje grzechu:
- wygnanie z Raju
- uzyskanie wiedzy, świadomości
- pojawienie się cierpienia
- śmierć
- ciężka praca na dom i rodzinę
- kobieta ma podlegać mężczyźnie
- fizyczne pożądanie
- wstyd

b) Cierpienie - Księga Hioba
"Księga Hioba" to najdawniejszy, starotestamentowy dramat o charakterze filozoficzno- poetyckim, napisany przez nieznanego autora lub autorów, prawdopodobnie między V a III w.p.n.e. Autor Księgi Hioba był zapewne Izraelitą głęboko tkwiącym w kulturze biblijnej. Tytułowy bohater zamieszkiwał ziemię Uz, tereny dzisiejszego Izraela, Egiptu i Arabii Saudyjskiej. Księga składa się z 3 części: prologu i epilogu pisanych prozą oraz części środkowej w formie poetyckiego dialogu podzielonego na 6 fragmentów.
Tytułowy Hiob jest symbolem człowieka cierpiącego niewinnie i w tym sensie stanowi prefigurację postaci Chrystusa. Dramat Hioba polega na rozdźwieku miedzy przekonaniem bohatera o wlasnej prawosci i niewinnosci i z drugiej strony pewnoscia, ze Bog, ktory go doswiadcza jest sprawiedliwy a nieszczesciami, ktore go spotykaja. Bohater nie znajduje wytlumaczenia dla swej sytuacji. Hiob wie, iz nie popelnil zadnego grzechu. Poczatkowo kolejne spadajace na niego nieszczescia znosi z pokora i godnoscia. Broni przed Bogiem swojej niewinnosci. Bog wystawil bohatera na probe i wynagrodzil go za wiernosc.
Ksiega Hioba porusza problem niezawinionego cierpienia i Bozej sprawiedliwosci, podnosi temat indywidualnej odpowiedzialnosci za wlasne winy, ukazuje tragizm cierpienia, ktorego nie mozna pojac i wytlumaczyc oraz podkresla, jak okrutna proba moze byc wiara religijna. Przypadek Hioba uczy bezinteresownej wiernosci Bogu i samemu sobie, jest lekcja ludzkiej godnosci, ukazuje dramat czlowieka niewinnie cierpiacego.
c) Vanitas - Ksiega Koheleta

Ksiega Koheleta, pochodzi od hebrajskiego kohal-zgromadzenie. Nazwa ta oznacza funkcje kaznodziei, medrca przemawiajacego na zebraniu. Tradycyjnie i blednie przypisywana Salomonowi Ksiega Koheleta powstala prawdopodobnie ok 200 r.p.n.e. Anonimowy tworca swoja wypowiedz wlozyl w usta krola Salomona, by zaznaczyc, ze jego slowa maja taka sama wage jak gdyby pochodzily od samego Salomona, slawnego z madrosci. Ksiega Koheleta jest esejem filozoficznym, rozwaza problem znikomosci ziemskich wartosci i doczesnego zycia czlowieka wobec potegi Boga. Czlowiekowi nie przynosi szczescia ani bogactwo, ani praca, rozkosz czy madrosc. Kazdy podlega prawu przemijania, jedynie Ziemie i natura trwaja. Sens zycia i swiata nie jest poznawalny dla czlowieka. Powtarzajacy sie refren " Marnosc nad marnosciami i wszystko marnosc" ( Vanitas vanitatum et omnia vanitas) daje odpowiedz na pytanie o ludzkie szczescie - wszystko przemija, zatem dziela ludzkie i wartosci ziemskie, do ktorych czlowiek dazy nie maja znaczenia. Kohelet nie popada w calkowity pesymizm. Dostrzega rowniez jasne strony zycia, przynoszace czlowiekowi radosc. Radzi jednak korzystac z nich roztropnie, gdyz ze wszystkiego bedzie trzeba zdac kiedys sprawe przed Bogiem.

d) Milosc - Przypowiesci, Hymn sw. Pawla
Przypowiesc o synu marnotrawnym jest opowiescia o ojcu i dwoch synach. Jeden z nich, mlodszy, postanawia opuscic dom rodzinny. Zabiera swoja czesc majatku i wyrusza w swiat. Kiedy po pewnym czasie wraca skruszony i glodny, ojciec wyprawia na jego czesc uczte.Gdy starszego syna zdziwila decyzja ojca, ten wytlumaczyl mu, ze cieszy sie z powrotu mlodszego syna, ktory byl jak umarly a teraz znowu ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika i zawsze czeka na ludzi. Przypowiesc opowiada o milosierdziu Boga Ojca wzgledem ludzi - jego dzieci.

Przypowiesc o milosiernym Samarytaninie- Samarytanin ( mieszkaniec krainy zwanej Samaria) nie tylko okazal wspolczucie dla rannego i obrabowanego przez zbojcow czlowieka, ale rowniez opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za jego pobyt w gospodzie. Pomocy rannemu odmowili wczesniej nawet duchowni. Przeslaniem przypowiesci jest przykazanie milosci i milosierdzia, jakie powinni okazywac sobie ludzie.
"Hymn o milosci" stanowi czesc pierwsza listu sw.Pawla do Koryntian. Utwor ten jest pochwala uczucia milosci. Milosc prawdziwa wyklucza zazdrosc, zlosc, klamstwo i gniew, jest natomiast wybaczajaca, laskawa, cierpliwa, dobra, wyrozumiala i sprawiedliwa. Jest niezmierzona. Sposrod wiary, nadziei i milosci, ta ostatnia stanowi najwieksza wartosc. Trzeba wierzyc w to, co sie robi, miec nadzieje i cierpliwosc w zyciu oraz milowac, bo to milosc opromienia i nadaje sens wszystkiemu.

e) Apokalipsa sw.Jana
Jest to ostatnia ksiega Biblii. Apokalipsa znaczy objawienie, odsloniecie. Jest to jedyne proroctwo Nowego Testamentu. Pojawia sie tam wiele znakow, symboli, alegorii oraz nawiazan do ksiag Starego Testamentu. Wizja sadu ostatecznego prezentuje walke dobra ze zlem, upadek ludzkosci i przywracanie ladu swiata. Autor przedstawia wizje baranka, ktory otwiera kolejne 7 pieczeci. Pojawiaja sie 4 zwierzeta a potem konie z jezdzcami apokalipsy : na bialym- jezdziec z lukiem, na ognistym jezdziec, ktory zabierze pokoj, na czarnym jezdziec z waga w reku. Blady kon niesie na grzbiecie smierc. Sw. Jan przewiduje przyszle losy, pociesza i poucza. Zawarte symbole:
- 7 - nieskonczonosc, nieodkryte tajemnice
- 4 - skonczonosc ( 4 pory roku, 4 strony swiata)
- kolor bialy - chwala, zwyciestwo
- kolor ognisty - wojna, cierpienie
- pieczeci - wyroki Boze
- ksiega - slowa Boze i jego plany wobec ludzi
- luk - zwyciestwo
- miecz - zabijanie, wojna, niszczenie ludzkiego zycia
- waga - dzielenie, odmierzanie, glod, nedza
- baranek - Chrystus zbawiciel
- lew - zwyciestwo
- wól - wojna
- orzel - glod
- zwierze z ludzka twarza - zapowiedz smierci

f) motyw winy i kary ( Ksiega Rodzaju)
-zjedzenie przez pierwszych ludzi owocu z zakazanego drzewa. Bog wypedzil ich z ogrodu. Na wschod od Edenu postawil cherubow i polyskujace ostrze miecza by strzec wejscia do ogrodu i drogi do drzewa zycia.
-dwaj synowie Adama i Ewy mieli zlozyc ofiare Bogu. Kain przyniosl owoce. Nie posluchal Boga, ktory powiedzial, ze chce tylko baranka. Bogu spodobal sie Abel gdyz tylko on byl mu posluszny. Rozwscieczony Kain zazdroscil bratu, ze to jego podarunek przyjal Bog. Smiertelnie rani Abla. Za kare Bog czyni go przekletym wygnancem od ludzi i niego samego oraz umieszcza znamie na jego czole, by wszyscy mogli go rozpoznac.


3) Przyklady frazeologizmow biblijnych:
- stroj adamowy -byc nagim
- Aniol Stroz -opiekun, nieodstepny towarzysz
- chleb powszedni -cos oczywistego, bez znaczenia
- ciemnosci egipskie -nieprzeniknione ciemnosci
- przeniesc sie na lono Abrahama - umrzec