Majowie

Grupa ludów indiańskich mówiących językami z rodziny maja, zamieszkujących południowo-wschodni Meksyk (półwyspy Jukatan i stan Chiapas), Gwatemalę, Belize i zachodni Honduras.
Majowie byli twórcami wysoko rozwiniętej cywilizacji, której początki sięgają okresu preklasycznego (400 r. p.n.e. – 250 r. n.e.). W latach 250 - 400 n.e. powstało kilka miast (m.in. Tikal oraz Uaxactn) spełniających funkcje sakralno-administracyjne. W latach 400 - 700 wystąpiły lokalne kryzysy polityczne, w konsekwencji których w latach 700 - 900 rozwinęły się style regionalne w architekturze i sztuce, a cywilizacja Majów osiągnęła swe apogeum.

Pod koniec tego okresu w rejonie centralnym doszło do załamania rozwoju cywilizacyjnego i opustoszenia miast. W latach 900 - 1200 północna część Jukatanu znalazła się pod silnym wpływem kultury Tolteków ze środkowego Meksyku. Najważniejszym miastem regionu północnego stało się Chichn Itz. Około 1200 roku utraciło ono supremację na rzecz Mayapn.
Lata 1200 - 1450 (do upadku Mayapn) były okresem dekadencji i tarć politycznych między zwaśnionymi rodami arystokracji, władającymi licznymi, stosunkowo niewielkimi państewkami. Ten okres zakończył się wraz z podbojem hiszpańskim w XVI w.
Podstawą gospodarki Majów było rolnictwo, wykorzystujące technikę żarową i irygację, myślistwo, rybołówstwo i zbieractwo. Dużą rolę odgrywał handel lądowy i morski. Społeczeństwo składało się z wyodrębnionych warstw i grup. Najwyższe miejsce w hierarchii społecznej zajmowała arystokracja, z której wywodzili się władcy, zwykle łączący funkcje polityczne i religijne, a ponadto - urzędnicy, zajmujący się administracją miasta-państwa, kapłani oraz wyżsi dowódcy wojskowi.
Najliczniejszą warstwę stanowili chłopi, których część, czasowo lub na stałe, zajmowała się rzemiosłem. Istnieli też profesjonalni kupcy i inne grupy. Najniżej w hierarchii stali niewolnicy, stosunkowo nieliczni, rekrutujący się głównie spośród jeńców wojennych.

Mimo że w odniesieniu do form organizacji politycznej Majów używa się niekiedy pojęcia imperium, w rzeczywistości tworzyli oni wyłącznie mniej lub bardziej trwałe związki kilku miast-państw. Przed hiszpańską inwazją na Jukatanie nie istniały żadne ponadlokalne struktury polityczne.
Główne osiągnięcia cywilizacji Majów w dziedzinie architektury stanowiły monumentalne zespoły przestrzenne, złożone ze świątyń na wysokich piramidach schodkowych, pałaców, tarasów, dziedzińców i kamiennych boisk do gry w piłkę. W dziedzinie sztuki - ozdoby ze stiuku, malowidła ścienne, rzeźby i płaskorzeźby z kamienia, drewna i kości, polichromowana ceramika oraz wyroby złotnicze. Majowie rozwinęli pismo hieroglificzne i dwudziestkowy system zapisu matematycznego, prowadzili obserwacje astronomiczną i posługiwali się precyzyjnymi systemami rachuby czasu. Po hiszpańskim podboju nastąpił całkowity upadek cywilizacji Majów.

Początki kultury Majów sięgają korzeniami II tysiąclecia p.n.e., kiedy to w ciągu wczesnego okresu preklasycznego (1800 - 1000 p.n.e.) w południowej części Obszaru Południowego powstały pierwsze wioski zamieszkałe przez ludność zajmującą się m.in. wyrabianiem ceramiki, rolnictwem i zbieractwem. Ślady tak wczesnego osadnictwa na Obszarze Południowym zostały odkryte m.in. na stanowiskach: San Carlos, Paso de la Amada, El Carmen, El Mesak czy La Victoria. Materiał archeologiczny (głównie ceramika) z tych ośrodków posłużył badaczom do wyróżnienia kilku najstarszych faz kulturowych takich jak Barra, Locona, Ocós, Cherla i Cuadros. Ta najstarsza ceramika Majów to głównie proste misy oraz tzw. tecomate - zaokrąglone, baniaste naczynia najczęściej bez wyodrębnionego wylewu. Bardzo charakterystyczne dla tego okresu są także figurki ludzkie wykonane z gliny (zwłaszcza przedstawienia głów).
Środkowy okres preklasyczny (1000 - 300 p.n.e.) był w Ameryce Środkowej areną rozwoju najstarszej cywilizacji mezoamerykańskiej stworzonej w rejonie Zatoki Meksykańskiej przez lud tzw. Olmeków.
Olmekowie, których początki sięgają jeszcze wczesnego preklasyku, słynęli przede wszystkim z ustawiania potężnych, monumentalnych głów kamiennych przedstawiających najprawdopodobniej lokalnych władców. W sztuce stworzyli oni bardzo charakterystyczny styl cechujący się przede wszystkim łączeniem cech zwierzęcych - jaguara i ludzkich - małego dziecka. Ślady tego stylu dotarły także do ziem zamieszkiwanych przez Majów, zwłaszcza na Obszar Południowy, gdzie na takich stanowiskach, jak Padre Piedra, Pijijiapan, Abaj Takalik czy Xoc badacze odkryli zabytki pokryte płaskorzeźbami w charakterystycznym dla Olmeków stylu. Na ziemie Majów docierały także niewielkie przenośne zabytki olmeckie, takie jak np. nefrytowe płytki pokryte rytymi wyobrażeniami, które trafiały do rąk kształtującej się wówczas elity i były w pewnym sensie nośnikiem ideologii. Nie powinno stąd dziwić, że Majowie przejęli bardzo dużo od Olmeków, przede wszystkim w zakresie wierzeń i powiązanej z nimi ikonografii.

W jednym z ośrodków Majów - Copan odkryto w trakcie badań archeologicznych grób pochodzący ze środkowego okresu preklasycznego, w którym znajdowała się ceramika o wpływach olmeckich, dziewięć polerowanych siekierek wykonanych z kamienia oraz ponad 300 nefrytowych ozdób. Ten bogato wyposażony grób należący być może do przedstawiciela olmeckiej kultury świadczy dobitnie o tym, że w okresie swej prosperity Olmekowie penetrowali ziemie Majów.

Do najważniejszych ośrodków Majów rozwijających się w ciągu środkowego preklasyku należały przede wszystkim Kaminaljuyu leżące na Obszarze Południowym, a także Nakbe położone na Obszarze Centralnym, który w ciągu środkowego preklasyku był powoli zasiedlany przez ludność przybywającą głównie z południa. W Nakbe, w trakcie badań prowadzonych przez Richarda Hansena z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles, dokonano wielu spektakularnych odkryć. Badania archeologiczne wskazują na to, że Nakbe po ok. 750 roku p.n.e. z małej preklasycznej wioski zamieniło się w niewielkie miasto, nad którym górowały świątynie i piramidy (jedna z nich miała 18 metrów wysokości). Rozmiary tego ośrodka podobnie jak i ślady monumentalnej architektury świadczą o tym, że społeczność zamieszkująca w Nakbe była w znacznym stopniu zhierarchizowana.

Późny okres preklasyczny (300 p.n.e. - 250 n.e.) był epoką przełomową w dziejach Mezoameryki. W okresie tym pojawia się wiele istotnych elementów, które niebawem miały nadać kształt klasycznej cywilizacji Majów. Z tego czasu pochodzą pierwsze zabytki (m.in. stele) pokryte pismem i posiadające daty zapisane w tzw. Długiej Rachubie Kalendarzowej; pogłębia się rozwarstwienie społeczne i kształtuje instytucja władzy o czym świadczy przede wszystkim występowanie bogato wyposażonych grobów. Na ziemiach Majów powstaje wiele ośrodków o monumentalnej architekturze, z których najważniejszymi były El Mirador, Cerros, Tikal, Uaxactun i Lamanai na Obszarze Centralnym oraz Abaj Takalik, Izapa, Chalchuapa i wspomniane już Kaminaljuyu na Obszarze Południowym.


Powstanie człowieka według Majów

Wierzono, że niebie było czterech bogów, a każdy z nich zasiadał na krześle by pilnować świata który znajdował się pod nim.
Wtedy jeden z bogów, Żółty Pan zaproponował aby stworzyli człowieka aby on cieszył się ziemią. Pozostali bogowie się zgodzili. Żółty Pan wziął bryłę żółtej gliny oraz zrobił z tego człowieka. Stworzenie niestety było słabe, rozpuściłoby się w wodzie i nie potrafiło stać pionowo.
Wtedy Pan Czerwony zaproponował, by stworzyć człowieka z drewna i na to pozostali bogowie zgodzili się. Tak wiec Czerwony Pan wziął gałąź drzewa oraz wyrzeźbił w niej ludzki kształty. Rozpoczęły się testy - najpierw sprawdzono czy człowiek będzie pływał, co zaliczył bez problemu. Próbę, która sprawdzał umiejętność pionowej postawy człowiek także z drewna zaliczył poprawnie. Niestety gdy bogowie wystawili go na test ognia, ten spłonął.

Czterech bogów znów poczęło się naradzać. Czarny Pan zasugerował stworzenie człowieka ze złota. Człowiek ten był piękny oraz święcił się w słońcu - podobał się bogom. Przetrwał próbę ognia i pływania, po nich wręcz wyglądał bardziej dostojnie. Niestety nowe stworzenie nie potrafiło mówić, czuć, ruszać się oraz czcić swoich bogów-stworzycieli. Mimo to bogowie pozostawili człowieka ze złota na ziemi i zaczęli myśleć czego by spróbować by stworzyć doskonałego człowieka.

Czwarty z bogów, Bezbarwny Pan, postanowił stworzyć człowieka ze swojego własnego ciała. Odciął więc palce u lewej ręki i spadły one na Ziemię. Odtąd czterej panowie ledwo widzieli ludzi, którzy na Ziemi, daleko od nich starali się przeżyć. Z krzeseł niebiańskich, na którym stworzyciele siedzieli ludzie wyglądali jakby zapracowane mrówki.

Ludzie stworzenie z ciała Bezbarwnego Pana czcili swoich bogów oraz tworzyli dla nich dary. Wypełniali serca czterech panów radością. Jednego dnia jednak człowiek ciała odnalazł człowieka ze złota, stworzonego niegdyś przez Czarnego Pana. Dotknął go, a on natomiast był zimny jak kamień, nie poruszał się oraz nic nie mówił. Jednak dobroć ludzi stworzonych przez czterech panów była na tyle wielka, iż rozgrzała serce człowieka ze złota- ten zyskał życie, mógł mówić, ruszać się, myśleć. W związku z tym, począł wysławiać bogom wielkość, dobroć i uczynność, jaką mieli w sobie i oferowali innym ludzi stworzeni z ciała.

Czterej panowie usłyszeli słowa, które dobiegały z Ziemi. Obudzili się i stanęli nad Ziemią w zachwycie. Nazwali wtedy człowieka stworzonego przez Pana Czarnego ze złota człowiekiem bogatym, natomiast stworzenie które powstało z ciała Bezbarwnego Pana nazwano człowiekiem biednym. Od tego czasu powiedzieli, iż człowiek bogaty powinien opiekować się biednym. W wypadku, gdy ten nie wykona swojego boskiego obowiązku będzie skazany na śmierć. Od tego dnia, człowiek bogaty nie jest wpuszczany za bramy nieba pod warunkiem, iż nie przyniesie go tam człowiek biedny, którym się za życia opiekował.


"Oto opowieść o tym, jak wszystko znajdowało się w zawieszeniu, w spokoju, w ciszy; wszystko nieruchome, ciche, a przestrzeń nieba pusta. Oto pierwsza opowieść, pierwsze opisanie. Nie było jeszcze człowieka ni zwierzęcia, ptaków, ryb, krabów, drzew, kamieni, pieczar, wąwozów, ziół ani lasów: jedno tylko niebo istniało.(...)Wówczas zjawiło się słowo; zeszli się Tepeu i Gucumatz w ciemności, w nocy, i mówili ze sobą Tepeu i Gucumatz. Radzili, pytając się wzajem i rozważając, i zgodzili się, i połączyli swe słowa i myśli. A kiedy tak rozważali, okazało się jasno, że gdy wzejdzie jutrzenka, winien pojawić się człowiek. Nakazali więc, aby powstały i urosły drzewa i pnącza i aby narodziło się życie i został stworzony człowiek. W mrokach i pośród nocy postanowiło tak Serce Nieba, które zwie się Huracan."

Cywilizacja Majów rozwijała się w Ameryce Środkowej, a jej ślady możemy dziś odnaleźć w Gwatemali, Belize, południowo - wschodniej części Meksyku oraz w zachodnim Hondurasie i Salwadorze. Majowie byli najbardziej wysuniętą na południowy wschód cywilizacją mezoamerykańską. Obszar przez nich zasiedlony obejmował ok. 324000 km2 i był zamieszkiwany przez ludność posługującą się ponad dwudziestoma językami z grupy Majów. Zróżnicowanie geograficzne i kulturowe ziem, na których rozwijała się cywilizacja Majów, sprawiło, że zostały one podzielone przez badaczy na trzy obszary: Północny, Centralny i Południowy.
Obszar Północny obejmuje w przybliżeniu nizinne tereny północnej części Jukatanu, na południu sięgając po linię ciągnącą się wzdłuż rzeki Candelaria i miast Becan, Tzibanche, aż po Zatokę Chetumal.
Obszar Centralny to strefa nizin ciągnących się od wschodniej części meksykańskiego stanu Tabasco i południowej części stanu Campeche poprzez departament Peten w północnej części Gwatemali, aż po wybrzeże Morza Karaibskiego w Belize i zachodni Honduras.
Wreszcie Obszar Południowy obejmuje wyżyny i wybrzeże Pacyfiku w południowej części Gwatemali i przyległych skrawkach Meksyku Salwadoru i Hondurasu.


NAKBE

Nakbe położone jest 13 km na południowy wschód od El Mirador, na terenie Gwatemali. Ośrodek ten składa się z dwóch zasadniczych części : Grupy Wschodniej i Zachodniej, które połączone są ze sobą drogą. Podczas gdy większość budynków w Nakbe wzniesiona została w okresie środkowego preklasyku (1000 - 300 p.n.e.), to w latach 300 - 200 p.n.e. powstały tutaj największe konstrukcje architektoniczne miasta. Należały do nich piramida mająca 32 m wysokości, położona na terenie Grupy Wschodniej oraz inna, wyższa o ponad 10 metrów, zlokalizowana w Grupie Zachodniej. Fasady tych budynków pokryte były stiukowymi maskami przedstawiającymi bogów, podobnie jak w El Mirador.
W czasie wykopalisk odkryto w Nakbe, na terenie Wschodniej Grupy, płaskorzeźbioną stelę. Zabytek ten przedstawia dwie bogato przyozdobione postaci stojące naprzeciwko siebie. Mimo tego, że stela nie posiada tekstów hieroglificznych, datować ją możemy na późny preklasyk ( 300 p.n.e. - 100 n.e.) i jest jak dotąd najstarszym zabytkiem tego typu pochodzącym z Obszaru Centralnego.

EL MIRADOR

Podczas gdy na Obszarze Południowym prężnie rozwija się wielki ośrodek polityczno-kulturowy - Kaminaljuyu, w dżunglach krainy Peten, w północnej części dzisiejszej Gwatemali, na arenę polityczną dziejów wchodzi miasto El Mirador, będące największym znanym ośrodkiem okresu preklasycznego.
Apogeum rozwoju El Mirador przypada na okres od I wieku p.n.e. do II wieku n.e. Wówczas w mieście wzniesiono ogromną ilość świątyń i piramid, które dumnie górowały nad otaczającą je dżunglą.
W zachodniej części El Mirador Majowie wznieśli tzw. Kompleks Tygrysa, pokrywający obszar o powierzchni ok. 58000 m2. Najbardziej okazałą budowlą tego kompleksu była tzw. Piramida Tygrysa, mająca 45 m wysokości i składająca się z dużej platformy architektonicznej, na której stała dwunastotarasowa piramida z wejściem flankowanym przez dwie mniejsze piramidki, ustawione naprzeciwko siebie. Wszystkie budowle Kompleksu Tygrysa zdobione były w okolicach schodów wielkimi maskami bogów wykonanymi w stiuku. Powierzchnia samej Piramidy Tygrysa zajmowała obszar ok. 18000 m2. Przed fasadą tej budowli znajdował się niewielki plac otoczony z wszystkich stron budynkami. Podobne rozplanowanie architektoniczne miały także kompleksy: Tres Micos, i Monos sąsiadujące z Kompleksem Tygrysa.
We wschodniej części El Mirador znajdowała się z kolei tzw. Piramida Danta, najwyższa budowla miasta, która sięgała na wysokość 70 m. Dwie wielkie konstrukcje architektoniczne: Piramida Danta i Tygrysa odgrywały ważną rolę w obserwacjach astronomicznych. Można było z nich obserwować m.in. wschodzące i zachodzące słońce.
Rozmiar i architektura El Mirador świadczą o tym, że ośrodek ten, ok. przełomu er, był głównym centrum polityczno-kulturowym na Obszarze Centralnym, kontrolującym najważniejsze drogi handlowe przecinające krainę Peten. Społeczeństwo El Mirador było w dużym stopniu zhierarchizowane. Na czele miasta stał najprawdopodobniej władca, który do pomocy miał dużą liczbę dostojników. Na obrzeżach ośrodka znajdowały się z kolei chaty chłopów, na których barkach spoczywał obowiązek uprawy ziemi oraz budowy wielkich świątyń i piramid w centrum El Mirador.


KAMINALJUYU

Na obrzeżach stolicy Gwatemali znajdują się pozostałości jednego z najważniejszych stanowisk archeologicznych Nowego Świata - Kaminaljuyu. Ośrodek ten zajmował wraz z przyległymi terenami zamieszkanymi w starożytności przez chłopów obszar ok. 5 km2.
Większość ziemnych platform świątynnych w liczbie 200, które zachowały się do dziś na terenie Kaminaljuyu ma od 1 do 20 m wysokości i skonstruowana została podczas późnego okresu preklasycznego (300 p.n.e. - 250 n.e.) jako miejsce wiecznego spoczynku elity miasta. Były to konstrukcje schodkowe budowane z gliny, gruzu i ziemi, mieszczące ciała zmarłych. Jedne z najlepiej wyposażonych grobów z Kaminaljuyu odnalezione zostały w piramidzie E-III-3, mającej 18 m wysokości. Na jej szczyt, zwieńczony drewnianą świątynią krytą strzechą, prowadził jeden rząd schodów. Wewnątrz piramidy odkryto grób zawierający ciała trzech młodych osób złożonych w ofierze i towarzyszących władcy, leżącemu w centrum, w pozycji na wznak. Pochówek ten był bogato wyposażony m.in. w ozdoby, ostrza z nefrytu, narzędzia z obsydianu, kości, fragmenty mozaikowej maski z nefrytu, a przede wszystkim w ogromną liczbę naczyń w (było ich w sumie 157).
Z późnego okresu preklasycznego z Kaminaljuyu znanych jest kilka płaskorzeźbionych stel. Jedna z nich zachowała się w bardzo dobrym stanie i przedstawia nieznanego władcę noszącego na głowie ogromną maskę boga Itzam-Ye.
Wczesny okres klasyczny (250 - 600 n.e.) otwiera nową epokę w dziejach Kaminaljuyu. Miasto dostaje się wówczas w orbitę silnych wpływów z wielkiego centralnomeksykańskiego ośrodka Teotihuacan. Początek tych wpływów datuje się na V wiek. Jest wysoce prawdopodobne, że w okresie tym do Kaminajljuyu przybyła (podobnie jak i wcześniej do Tikal i do Copan) grupa elity z Teotihuacan, która z czasem zasymilowała się z miejscową ludnością. W mieście powstaje wówczas wiele zabytków architektury w typowym dla Teotihuacan stylu talud-tablero, spotyka się również ogromną liczbę naczyń importowanych z Teotihuacan lub wykonywanych na ich modłę.
Osadnictwo w Kaminaljuyu kontynuuje się aż do okresu postklasycznego, jednak ośrodek ten zostaje opuszczony przed przybyciem Hiszpanów do Nowego Świata.


LAMANAI

Lamanai leżące w zachodniej części Belize, nad jeziorem New River Lagoon, było od roku 1974 przedmiotem szczegółowych badań archeologicznych prowadzonych przez Davida M. Pendergasta z Royal Ontario Museum.
Na terenie Lamanai odkryto ok. 718 struktur mieszkalnych, rozmieszczonych wzdłuż brzegu jeziora, nad którym leży miasto. Ośrodek ten był zasiedlony nieprzerwanie od okresu preklasycznego aż do okresu kolonialnego (okres od ok. 500 r. p.n.e. do 1675 roku n.e.).
Znamy kilka budowli w typie piramid-świątyń pochodzących z późnego preklasyku, które w późniejszym czasie zostały nakryte przez konstrukcje z okresu klasycznego. Jedną z najznamienitszych budowli tego typu jest N10-43, wzniesiona ok. 100 r. p.n.e. Miała ona ok. 33 metrów wysokości i jest jedną z największych znanych nam budowli Majów, pochodzących z okresu preklasycznego. Na szczyt budowli prowadziły 3 rzędy schodów, które w dolnej części flankowały stiukowe maski bogów.
Z okresu klasycznego z Lamanai znanych jest kilka budowli, m.in. świątynia N9-56, której fasada jest zdobiona wizerunkiem bóstwa wykonanym w stiuku oraz świątynia N10-9. Obie budowle ulegały przebudowom w ciągu okresu klasycznego i postklasycznego.
Jedną z kategorii źródeł, które dostarczają nam informacji na temat społeczeństwa Majów, są dane etnohistoryczne, do których zaliczają się kroniki spisane w okresie po podboju hiszpańskim. Pamiętajmy jednak, że źródła te oddają rzeczywistość układów społeczno-politycznych odnoszących się do schyłku okresu postklasycznego. Z tego względu nie można tych opisów ze stuprocentową pewnością odnieść do okresu klasycznego. Odczytanie pisma Majów pozwala nam jednak przybliżyć obraz społeczeństwa i roli władcy Majów w okresie klasycznym i porównać go z przekazami o wiele późniejszymi. Na początku poświęćmy nieco uwagi grupie źródeł etnohistorycznych, przechodząc następnie do źródeł epigraficznych.

Najsłynniejszym przekazem z okresu kolonialnego, które poświęca dosyć dużo miejsca interesującej nas tematyce jest \\\"Relacion de las cosas de Yucatan" biskupa Diego de Landy. Z dzieła tego, jak z i innych przekazów kolonialnych wynika, że wśród Majów zamieszkujących Jukatan istniało kilka grup społecznych:
- almehenob, których Landa określa mianem "szlachty" lub "panów";
- ahkinob
- kapłani;
- ah chembal uinicob - ludność zwykła
- pentacob - niewolnicy.
Czołową i najważniejszą postacią wśród almehenob był halach uinic, co oznacza prawdziwy człowiek. Halach uinic był także zwany ahau co XVI wieczne kroniki tłumaczą jako "król, monarcha, książę". Tytułu tego używali Majowie w okresie kolonialnym również dla określenia króla Hiszpanii. Co jednak najważniejsze, tego typu określenie pojawia się również w tekstach okresu klasycznego dla oznaczenia władcy. Studia etnohistoryka Ralpha Roysa wskazują na to, że co najmniej połowa z wszystkich jukatańskich państw-miast w momencie podboju była zorganizowana w oparciu o rządy halach uinic jako władcy. W innych państewkach istniał charakterystyczny dla okresu postklasycznego (np. w Chichen Itz) system rządów rady (tzw. multepal), w skład której wchodzili przedstawiciele najważniejszych rodów, lub też luźnej konfederacji sprzymierzonych miast rządzonych przez spokrewnione rody.

Sam halach uinic wydaje się w linii prostej wywodzić od postaci władcy z okresu klasycznego. Z przekazu Landy wynika, że władza, jaką cieszyli się senores i którą przekazywali dziedzicznie swym następcom w osobie synów, była dosyć szeroka. Stojąc na czele danego państewka sprawowali oni najwyższą władzę w zakresie zarówno polityki zewnętrznej jak i wewnętrznej. Rządzili miastami, sprawowali władzę sądowniczą, dzielili swą ziemię między poddanych, od których otrzymywali podarunki i żywność. Do pomocy mieli radę składającą się z przywódców najważniejszych rodów, kapłanów oraz radnych miejskich (ah cuch cabob). Władca mianował także tzw. batabob - szefów poszczególnych wiosek i miast wchodzących w skład jego państewka. Z ramienia władcy sprawowali oni władzę sędziowską i wykonawczą w podporządkowanych im miejscowościach oraz dowodzili ich własnymi żołnierzami w okresie wojny, pozostając pod głównym dowództwem władcy. Najważniejsi z batabob byli z pewnością blisko spokrewnieni z halach uinic i wydaje się, że w linii prostej wywodzą się oni od tzw. cahalob (lub sahalob), którzy wymieniani są w tekstach okresu klasycznego w rejonie rzeki Usumacinta. Stanowiąc najwyższą władzę administracyjną i wykonawczą halach uinic był najpewniej także największym autorytetem religijnym przewodzącym kapłaństwu.

Według źródeł etnohistorycznych w skład ahkinob (kapłanów) wchodzili, obok najwyższego kapłana (ahaucan), chilanes - mówcy informujący ludzi o woli bogów oraz nacom i chacowie, którzy kierowali rytuałami składania w ofierze ludzi. Kolejną grupę społeczną, o której wspominają kroniki, tworzyła tzw. ludność prosta (ah chembal uinicob). Należeli do niej przede wszystkim chłopi-rolnicy. Do obowiązków tej ludności należało płacenie trybutów halach uinic'owi, ofiarowywanie podarunków lokalnym panom i składanie darów bogom (poprzez kapłanów). Wreszcie najniżej usytuowana grupa społeczna to niewolnicy - pentacob. Niewolnikami wg kronik mogli zostać: jeńcy wojenni, sieroty czy dzieci samych niewolników.

Opisana powyżej organizacja społeczna odnosić się może, jak wspomniano, co najwyżej do okresu postklasycznego i to najprawdopodobniej do schyłku tego okresu. Nie możemy jednak odnieść tego opisu do okresu klasycznego, który oddziela od epoki kolonialnej (kiedy powstały kroniki hiszpańskie) okres ponad 500 lat. Najbardziej adekwatnym źródłem, które udziela nam nieco informacji na temat organizacji społecznej i stosunków społecznych w okresie klasycznym dostarczają nam inskrypcje pisane pochodzące z samego okresu klasycznego. Niestety teksty Majów odnoszą się co najwyżej do warstwy elit, nie przekazując nam niemal żadnych danych o pozostałych grupach społecznych w tym okresie.
W tekstach Majów z okresu klasycznegowystępują tzw. glify emblematy kluczowo związane przede wszystkim z postacią władcy, chodź nie tylko. Każdy tego typu glif, to tytuł oznaczający, że osoba używająca go przy zapisie swego imienia jest chul ahau (świętym władcą, panem), ahau (władcą, panem) lub też na ahau (panią, dostojniczką) określonego królestwa.

Z tekstów wynika, że tytuł ahau był w okresie klasycznym używany nie tylko przez samego władcę ale m.in. także przez wysokich dostojników z jego dworu. W związku z tym władca dla podkreślenia swej pozycji był często tytułowany jako chul ahau (święty władca, pan). W okresie klasycznym, np. w Tikal czy w Uaxactun władcy używali także tytułu kalomte (wcześniej odczytanego jako chakte), który można przetłumaczyć jako: "król królów". Jego znaczenie dobrze obrazuje sytuacja w Tikal. W 411 roku król tego ośrodka Nuun Yax Ayiin nadał swojemu synowi Siyaj Chan K'awiil tytuł ahau, tym samym wyznaczając go na swego następcę na tronie. Jednak dopiero po śmierci swego ojca Siyaj Chan K'awiil objął formalnie tron Tikal otrzymując tytuł chakte, co miało miejsce w 426 roku.

Sukcesja władzy odbywała się na zasadzie primogenitury tzn. władzę dziedziczył najstarszy syn. W wyjątkowych przypadkach na tronie zasiadać mogły królowe (na ahau) - na razie poświadczono istnienie trzech, dwóch w Palenque i jednej w Naranjo.

Inni wysocy dostojnicy, którzy nosili tytuł ahau byli często blisko spokrewnieni z samym królem i w wielu wypadkach zarządzali ośrodkami mniejszymi wchodzącymi w skład państwa-miasta swego władcy. Wiemy na przykład, że w ośrodku Tortuguero podporządkowanym Palenque, rządził człowiek o imieniu Ahpo Balam, który był członkiem rodziny królewskiej i ahau Palenque. Znany jest także przypadek używania tytułu ahau przez pisarza (u Majów pisarze posiadali wysoki status społeczny), który był synem władcy Naranjo.

W rejonie rzeki Usumacinta w okresie późno klasycznym pojawia się w tekstach jeszcze inny tytuł cahal (lub sahal). Był on używany także przez dostojników, którzy zarządzali drugorzędnymi ośrodkami wchodzącymi w skład większych królestw takich jak Yaxchilan czy Piedras Negras. Z tekstów wynika, że cahalob (liczba mnoga od cahal) mimo tego, że mieli nieco niższy prestiż niż ahauob, pełnili rolę prowincjonalnych zarządców, którzy posiadali także pewne prerogatywy religijne podobnie jak ahauob. Obok władcy istniał tak więc liczny dwór królewski, na który składali się ahauob, a gdzieniegdzie też cahalob, sprawujący władzę w imieniu króla, pełniący często rolę jego posłańców politycznych, uczestniczący w najważniejszych rytuałach związanych m.in. także z desygnowaniem przez władcę nowego następcy tronu.

Niestety, o niżej usytuowanych w hierarchii społecznej warstwach ludności Majów w okresie klasycznym, wiemy bardzo niewiele. Na pewno człon społeczeństwa Majów stanowili chłopi. Do ich codziennych obowiązków należała praca na roli i budowa ogromnych kompleksów architektonicznych. Niektórzy badacze sądzą, że społeczeństwo Majów w okresie klasycznym można podzielić jedynie na dwie zasadnicze grupy: warstwę elity i tzw. ludności zwykłej. Inni uważają, że istniała jeszcze warstwa średnia. Z kolei Norman Hammond, jeden z badaczy zajmujących się kulturą Majów, jest zdania, że w społeczeństwie Majów można wyróżnić siedem warstw społecznych na podstawie jej aktywności i zajęć ekonomicznych.


Władcy

Świat Majów nie stanowił jednej całości w sensie państwa. Poszczególni władcy różnych
terytoriów walczyli ze sobą zaciekle: o kontrolę nad szlakami handlowymi, o ziemię,
a także o niewolników do pracy i na ofiary.
W Palenque - w jednym z lepiej zachowanych miast Majów, na rzeźbionych panelach budynków, można odczytać historię tutejszych władców. Dowiadujemy się, że w VII wieku rządził w Palenque król Pacal, wyniesiony na tron w wieku 12 lat. Reliefy ukazują fizyczne zniekształcenia królewskiej rodziny, co może świadczyć o tym, że jej członkowie żenili się między sobą. Portrety wskazują, że władcy, dla upiększenia spłaszczali i wydłużali swoje głowy, taka deformacja uważana była za wyznacznik piękna. Piłowali sobie zęby i umieszczali w nich kawałki jadeitu. W czasie ceremonii władca nosił skórę jaguara, a jako dowód swoich wojowniczych talentów zakładał pas z zawieszoną kolekcją czaszek.
W czasie pogrzebu Pacala żałobnicy ozdobili jego ciało jadeitem, złożyli je do sarkofagu w głębi jednej ze świątyń i przykryli bogato zdobioną reliefem płytą z kamienia. Na koniec kapłani zabili w korytarzu prowadzącym do krypty 6 osób, by towarzyszyły swemu władcy w zaświatach.


System zapisu liczb

Bardzo oryginalny system zapisywania liczb stworzyło indiańskie plemię Majów. Jako jedni z pierwszych wynaleźli zero (ok. 500 r. n.e. - a więc później niż Sumerowie, lecz wcześniej od Hindusów). Zero zaznaczane było rysunkiem przypominającym skorupkę ślimaka lub - jak inni twierdzą - półotwarte oko.
Liczby zapisywano w postaci kombinacji kropek i kresek. Odpowiednio pogrupowane stanowiły (wraz z zerem) podstawowy zestaw ,,cyfr\\\'\\\' od 0 do 19.
Tabela z podstawowymi znakami Majów dla liczb:

Symbol Znaczenie Symbol Znaczenie
0 10
1 11
2 12
3 13
4 14
5 15
6 16
7 17
8 18
9 19


Liczby od 1 do 4 zaznaczane były odpowiednią ilością kropek, liczba 5 poziomą kreską, liczby od 6 do 9 poziomą kreską z odpowiednią ilością kropek nad kreską, 10 oznaczano dwiema kreskami (jedna nad drugą), 11-14 dwiema kreskami ze stosowną liczbą kropek u góry, 15 trzema kreskami i wreszcie 16-19 trzema kreskami wraz z odpowiednia liczbą kropek u góry. Ten podstawowy zestaw liczb był zatem budowany na sposób addytywny. Nowością jest tu nie - rozbudowywanie zapisów na tę samą modłę, ale ,,dopuszczenie do głosu\\\'\\\' liczb naprawdę dużych.
System Majów był systemem pozycyjnym dwudziestkowym, aczkolwiek nie w pełni. Istniał (co charakterystyczne dla systemów pozycyjnych) podział na jednostki odpowiednich rzędów.
Rząd wielkości Nazwa Rozliczenie Rząd wielkości Nazwa Rozliczenie
1 kin jednostka 2 880 000 piktun 20 x baktun
20 uinal 20 x kin 57 600 000 calabtun 20 x piktun
360 tun 18 x uinal 1 152 000 000 kinchiltun 20 x calabtun
7 200 katun 20 x tun 23 040 000 000 alautun 20 x kinchiltun
144 000 baktun 20 x katun
Rozliczenie w powyższej tabeli wskazuje odstępstwo od systemu dwudziestkowego przy tworzeniu wyższych rzędów. Trzymając się ściśle zasad systemu dwudziestkowego, jednostka wyższego rzędu tun powinna wynosić 20 x uinal = 400, a nie 18 x uinal = 360. Miało to związek z kalendarzem Majów, który liczył sobie 18 miesięcy 20-dniowych oraz 5 dni dodatkowych - łącznie 365 dni.
,,Cyfry” od 0 do 19 umieszczane były w odpowiednich rzędach wielkości. Zapis dokonywany był nie w kierunku poziomym (jak u większości narodów), lecz w kierunku pionowym z góry do dołu, w ten sposób, że najwyższe rzędy znajdowały się u góry, a najniższy na dole.
Na przykład rok 1974 w zapisie Majów (jako liczba, bo Majowie posługiwali się innym kalendarzem - mieli swój własny początek ery) wyglądałby następująco:
5 x 360 = 1800
8 x 20 = 160
14 x 1 = 14
----= ----------- 1974


Z kolei ,,rok\\\'\\\' 1839 miałby dwa warianty zapisu:
5 x 360 = 1800 4 x 360 = 1440
1 x 20 = 20 19 x 20 = 380
19 x 1 = 19 19 x 1 = 19
----= ----------- 1839 ----= ----------- 1839

KALENDARZ

U Majów rok liczył początkowo 360 dni i był podzielony na 18 miesięcy liczących po 20 dni. Dla uzgodnienia długości roku z okresem powtarzania się pór roku rozbudowano go o 5 dni dodatkowych, tzw. dni bez nazwy, które uważano za pechowe. W dnie te nie załatwiano żadnych transakcji handlowych, nie odbywały się posiedzenia sądów, powstrzymywano się nawet od robienia porządków domowych.

Nazwy 20 dni okresu tsolkin:
· imix,
· ik,
· akbal,
· kan,
· chiccan,
· cimi,
· manik,
· lamat,
· muluc,
· oc,
· chuen,
· eb,
· ben,
· ix,
· men,
· cib,
· caban,
· eznab,
· cauac,
· ahau.

Nazwy 18 miesięcy 20-dniowych z dodatkowym 5-dniowym uayeb:
· pop,
· uo,
· zip,
· zotz,
· tzec,
· xul,
· yaxkin,
· mol,
· chen,
· yax,
· zac,
· ceh,
· mac,
· kankin,
· muan,
· pax,
· kayab,
· cumhu,
· uayeb.

Doniosłym wynalazkiem Majów była ciągła rachuba dni od umownie przyjętej daty, nazwana przez amerykańskich badaczy long count. Od tego momentu każdy dzień otrzymuje oznaczenie cyfrowe. Niestety korelacja kalendarza Majów z kalendarzem gregoriańskim napotyka na olbrzymie trudności. Najbardziej prawdopodobne są trzy daty ,,początku ery'' u Majów:
· 11 lutego -3373
· 15 pażdziernika –3373
· 13 sierpnia -3113
Majowie traktowali swój kalendarz jako ogromne osiągnięcie naukowe. Wiele wysiłku poświęcali obserwacjom astronomicznym, których dokonywali ze szczytów swych świątyń-piramid. Obserwacje te opisywane były później w tzw. kodeksach (pośród których ledwie kilka dotrwało do naszych czasów) oraz ryte na stellach (obeliskach).
Dla dokładnego określenia początku rachuby czasu należałoby przeprowadzić obliczenia dat pewnych charakterystycznych położeń planet wśród gwiazd, wyrzeźbionych na niektórych pomnikach.



Horoskop Majów:

Majowie uznawali, że każdy miesiąc ma w opiece innego bóstwa oraz przypisany mu materiał. Stąd też horoskop Majów zwany jest też Kręgiem Osiemnastu Klejnotów.

Turkus 2.02 - 21.02 Topaz 1.08 - 20.08
Onyks 22.02 - 13.03 Jadeit 21.08 - 9.09
Diament 14.03 - 2.04 Karneol 10.09 - 29.09
Rubin 3.04 - 22.04 Lazuryt 30.09 - 19.10
Szafir 23.04 - 12.05 Opal 20.10 - 8.11
Agat 13.05 - 1.06 Akwamaryn 9.11 - 28.11
Chalcedon 2.06 - 21.06 Koral 29.11 - 18.12
Selenit 22.06 - 11.07 Ametyst 19.12 - 7.01
Szmaragd 12.07 - 31.07 Malachit 8.01 - 27.01


Turkus
2.02 - 21.02
Turkusy odznaczają się zgodnym charakterem. Ludzie ci są sprawiedliwi i życzliwi wobec innych. Nie ma w nich wyniosłości ani zarozumialstwa. W sprawach uczuciowych bywają nadmiernie wrażliwi, co utrudnia im okazywanie uczuć. Kochają jednak wiernie. W małżeństwie są czułymi i odpowiedzialnymi partnerami. Kobiety - Turkusy obdarzają dzieci mądrą miłością. Są przyjaciółmi i tolerancyjnymi doradcami.

Onyks
22.02 - 13.03
Onyksy rzadko mają silny charakter. Brak im wytrwałości, często zmieniają cele życiowe i zainteresowania. Ich bogate życie wewnętrzne, pełne marzeń rozmyślań, jest czasem przeszkodą w realizacji planów. Dobrze czują się w towarzystwie osób o silnej osobowości. Spokojne i nieśmiałe, potrzebują mocnego bodźca, by pokazać co potrafią. Obdarzone są dobrą pamięcią, a także zdolnościami muzycznymi. Lubią spokojny tryb życia.

Diament
14.03 - 2.04
Wśród Diamentów rodzą się ludzie odznaczający się silną wolą, energią niesamowitą pracowitością. Osiągają sukcesy. Bywa też, że trwonią siły podejmując się zbyt wielu zadań. Są przekorni i często się kłócą. Kobiety - Diamenty w małżeństwie lubią rządzić, jako matki są obowiązkowe i pełne poświęceń, ale czasem nie potrafią okazać czułości.

Rubin
3.04 - 22.04
Mają silną osobowość. Zależy im na władzy, dobrze czują się jako przywódcy grupy. Są uparci, praktyczni, oszczędni i zaradni w sprawach domowych. Nie lubią się nad sobą roztkliwiać. Na partnerów wybierają ludzi o podobnym usposobieniu. Potem często z nimi rywalizują. Wobec swych dzieci są niezwykle wymagający.

Szafir
23.04 - 12.05
To ludzie roztropni o wrodzonej, życiowej mądrości. Są pracowici i wytrwali. Ogromną wagę przywiązują do spraw materialnych. Zanim zrobią jakichś krok, najpierw dokładnie wszystko przemyślą. W małżeństwie są wiernymi i odpowiedzialnymi partnerami. Dbają o rodzinę, poświęcają jej dużo czasu. Za wszelką cenę starają się zapewnić bliskim bezpieczeństwo finansowe. Lubią dobrze zjeść.

Agat
13.05 - 1.06
Urodzeni w pierwszych dziesięciu dniach są pracowici i solidni. Pozostali bywają lekkomyślni, zmienni, rzadko interesują ich opinie innych. W dzieciństwie, choć rzadko odznaczają się pilnością, nie maja kłopotów z nauką. Inteligencja i talenty artystyczne to ich wielkie atuty. Ale wierność i stałość w uczuciach nie jest ich najmocniejszą stroną . Kobiety - Agaty źle czują się zamknięte w czterech ścianach.


Chalcedon
2.06 - 21.06
Nie interesują ich przyziemne sprawy, wolą się zajmować prawdziwymi problemami. Szukają duchowych przywódców. W kontaktach partnerskich nie zwracają uwagi na pochodzenie i majątek, najważniejsze jest zrozumienie. Nie są wierne. Chcą za wszelką cenę zachować niezależność. Jako matki mają lepszy kontakt ze starszymi dziećmi, z którymi mogą dzielić swoje zainteresowania.
Selenit
22.06 - 11.07
To ludzie łagodnego usposobienia. Cenią takt, grzeczność, dobre maniery. Razi ich zbyt swobodny sposób bycia. Są wrażliwi i nie łatwo im znaleźć partnera. Kiedy są w stałym związku, można liczyć na ich lojalność i oddanie. Nie lubią zmian. Kobiety - Selenity mają w sobie dużo ciepła, są subtelne, serdeczne i czułe. Los obdarzył je wyjątkową intuicją.

Szmaragd
12.07 - 31.07
Młodość to dla nich trudny okres. Przechodzą twardą szkołę życia, szybko stają się dojrzali i odpowiedzialni. Są inteligentni, dynamiczni, pomysłowi. Gdy coś robią, wkładają w to całe serce. Bez względu na wiek cieszą się powodzeniem. Osoby przez siebie wybrane darzą gorącą miłością. Kobiety-Szmaragdy nie przepadają za pracami domowymi. Jako matki są czułe i zbyt pobłażliwe.

Topaz
1.08 - 20.08
Mają wesołe usposobienie, są życzliwi i serdeczni. Zdarza się, że bywają porywczy, ale nie potrafią się długo gniewać. Są eleganccy, cenią komfort życia codziennego. Lubią komplementy i pochlebstwa. Mają wielkie ambicje zawodowe (często udaje im się je zrealizować). Kobiety-Topaz mają wiele uroku, czasem bywają zbyt pewne siebie. Są śmiałe rezolutne, przewodzą w towarzystwie.


Jadeit
21.08 - 9.09
W życiu prywatnym i zawodowym dopisuje im szczęście. Zawsze potrafią wykorzystać sprzyjające okazje. Działają dyplomatycznie. Na partnerów wybierają osoby wyróżniające się pod każdym względem z otoczenia. Kobiety-Jadeity są dobrymi paniami domu, gospodarują oszczędnie. Pragną by ich pociechy jak najszybciej stały się samodzielne.

Karneol
10.09 - 29.09
Zawsze kierują się zdrowym rozsądkiem. Obdarzeni mądrością życiową, potrafią omijać trudności. Choć są bezpośredni i otwarci, nie lubią się spoufalać. Kobiety-Kareneole interesują się wieloma dziedzinami. Lubią imponować otoczeniu i mieć dobrą pozycję towarzyską. Jako żony pomagają mężczyznom osiągać wysokie stanowiska. W stosunku do dzieci mają ogromne ambicje.

Lazuryt
30.09 - 19.10
Cechuje ich zgodny charakter, słynną z pogody ducha. Są życzliwi wobec innych, nigdy nie zjada ich nadmierna ambicja ani żądza władzy, ale ... bardzo lubią adorację i komplementy. Niezwykle szybko osiągają sukcesy finansowe. Uczą się łatwo, chętnie sami zajmują się nauczaniem. Nie przepadają za codziennymi sprawami i życiem rodzinnym.

Opal
20.10 - 8.11
Zawsze są gotowi do walki. Ich celem nie jest zdobycie korzyści materialnych, lecz ociągnięcie znaczącej pozycji lub zgłębienie wiedzy. Są zdolni do wielkich namiętności. Angażują się całym sercem, nie bacząc na konsekwencje. Często zajmują stanowiska kierownicze. Gdy nie maja wielkich zadań, popadają we frustrację. Bywają zaborczy, ale są lojalni i wierni.

Akwamaryn
9.11 - 28.11
Mają skomplikowany charakter i trudną do rozszyfrowania osobowość. Na ogół życzliwi, potrafią być bardzo uparci, jeżeli wymaga tego sytuacja. Są wspaniałymi przyjaciółmi. W miłości mają wysokie wymagania, ale gotowi są do poświęceń. Nie przywiązują wagi do pieniędzy, mimo to często osiągają bardzo wysoki poziom życia.

Koral
29.11 - 18.12
Są weseli, pełni energii i bardzo sprawni. Optymistycznie patrzą na życie, czasem podejmują decyzje zbyt impulsywnie, nie biorąc pod uwagę ryzyka. Nie przejmują się życiowymi niepowodzeniami. W uczuciach bardziej kierują się swoim temperamentem niż sentymentami. Żyją chwilą, nie są przesądnie oszczędni. Mają opiekuńczy stosunek do zwierząt.

Ametyst
19.12 - 7.01
Zawsze kierują się zdrowym rozsądkiem, są ambitni, maja wiele energii. Potrafią trafnie ocenić ludzi i sytuacje. Budzą zaufanie, ale bywają despotyczni. Pomagają innym, sami jednak liczą tylko na własne siły. W sprawach finansowych i uczuciowych są ostrożni.

Malachit
8.01 - 27.01
Nade wszystko cenią sobie życzliwe otoczenie. Dbają o to, by pokazać się ludziom z jak najlepszej strony. Wolą słuchać zwierzeń niż opowiadać o sobie. Nie lubią zajmować się rzeczami nieistotnymi. Boją się zmian, bo mają trudności z przystosowaniem do nowej sytuacji. Są sentymentalni, ale potrafią ocenić swojego partnera.