Finanse

1. Definicja finansów.
FINANSE – ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem ( podziałem ) zasobów pieniężnych. Do zjawisk finansowych zaliczamy tylko te, w których występuje pieniądz w postaci przepływających strumieni pieniężnych.

Na ruch pieniądza składa się: gromadzenie, podział i wydatkowanie środków pieniężnych.
Przedmiotem zainteresowania finansów jest pieniądz będący w ruchu, czyli jego emisja poprzez system bankowy, cyrkulacja miedzy różnymi podmiotami gospodarczymi oraz gromadzenie w nim oszczędności i rezerw.
Finanse zajmują się analizą zjawisk pieniężnych na tle i w związku z przebiegiem takich zjawisk realnych w gospodarce jak: produkcja, podział, spożycie indywidualne i zbiorowe, inwestycje oraz wymiana z zagranicą.
Finanse są rodzajem stosunków społecznych, a ściślej stosunków ekonomicznych, mających charakter pieniężny.
Potocznie finanse traktuje się jako zasoby pieniężne lub zespół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem zasobów w toku działania mechanizmów wymiany i podziału dóbr materialnych.
Podmioty występujące w tzw. zorganizowanej działalności ludzkiej to:
- sektor przedsiębiorstw zajmujących się przede wszystkim wytwarzaniem dóbr materialnych
- sektor gospodarstw domowych rozumianych jako konsumenci
- sektor publiczny

Definicja według ministerstwa finansów:
Sektor publiczny to część gospodarki narodowej na którą składają się:
1. państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej
2. państwowe i samorządowe fundusze celowe (nie zalicza się do sektora publicznego państwowych szkół wyższych, państwowych i komunalnych instytucji kultury oraz państwowych przedsiębiorstw)
Definicja według GUSu:
Do sektora publicznego zalicza się wszystkie jednostki organizacyjne w których własność Skarbu Państwa lub samorządu mają udział większy niż 50%.
Do sektora publicznego (obok jednostek w podanym wyżej zakresie) należą również przedsiębiorstwa państwowe, spółki prawa handlowego z większościowym udziałem podmiotu publicznego oraz inne jednostki państwowe i samorządowe posiadające osobowość prawną
Sektor finansów publicznych, według ustawy o finansach publicznych, dzieli się na:
- rządowy
- samorządowy
i jednostki tego sektora mogą być tworzone tylko w formach (postaciach) przewidzianych w ustawie czyli w postaci:
- jednostki budżetowej
- zakładu budżetowego
- gospodarstwa pomocniczego
- środka specjalnego
- funduszu celowego (państwowego lub wojewódzkiego)
2. Zjawiska pieniężne a zjawiska finansowe.
Zasób pieniężny – to ogół środków pieniężnych w dyspozycji danego podmiotu gospodarczego, którymi podmiot może względnie swobodnie dysponować, gospodarować, ponieważ środki te nie mają z góry narzuconego zastosowania.
Fundusz pieniężny – to zasób pieniężny przeznaczony na realizację określonego celu.
Budżet centralny, regionalny, budżet towarzystw emerytalnych - operują one głównie funduszami. Nie mają one pełnej swobody w dysponowaniu środkami pieniężnymi.
Firmy tworzą lub zmuszone są przez określone prawo do tworzenia funduszy, np. funduszu socjalnego.
Zjawiska finansowe mają złożony i zróżnicowany charakter, najogólniej można je podzielić wg kryterium: przedmiotowego i podmiotowego.
Przedmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych.
Kryterium przedmiotowe pozwala wyodrębnić rodzaje zjawisk pieniężnych niezależnie od tego jakie podmioty biorą w nich czynny udział, dokonując wydatków czy też realizując przychody pieniężne.
Kryterium przedmiotowe pozwala wyodrębnić
a) przychody i wydatki (strumienie) pieniężne ekwiwalentne albo rynkowe – cechą charakterystyczną jest powiązanie wydatku jednego podmiotu gospodarczego ze wzajemnym świadczeniem ze strony innego podmiotu gospodarczego, który realizuje przychód pieniężny

Przychody i wydatki pieniężne rynkowe:
- ruchy pieniądza związane z zakupem towarów i usług
- wynagrodzenie za pracę

Dla przychodów i wydatków ekwiwalentnych w warunkach gospodarki rynkowej charakterystyczne jest to, że nie są one regulowane przez mechanizm rynkowy, który wyznacz ceny i stawki wynagrodzeń w zasadzie zgodnie z relacjami popytu i podaży. Chociaż działanie mechanizmu rynkowego może podlegać różnorodnym zewnętrznym wpływom na skutek np. opodatkowania sprzedaży towarów prawnej interwencji państwa na rynku pracy (ustalenie m. in. płacy), podejmowanie działań regulacyjnych przez związki zawodowe.
b) przychody i wydatki pieniężne redystrybucyjne zwane także transferami – ich cechą charakterystyczną jest brak wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu gospodarczego otrzymującego środki pieniężne od innego podmiotu.
c) przychody i wydatki pieniężne kredytowe (związane z operacjami kredytowymi banków)
Przychodami kredytowymi nazywamy przychody pieniężne jakie osiągają nie bankowe jednostki gospodarujące zadłużające się w bankach, a więc wykorzystujące pożyczki bankowe.
Wydatkami kredytowymi są wydatki tych jednostek związane ze spłatą poprzednio wykorzystanych kredytów bankowych
Dla banków udzielenie kredytu nie jest wydatkiem pieniężnym, spłata kredytu poprzez pożyczkobiorców nie jest przychodem pieniężnym.
W przypadku przychodów i wydatków kredytowych mamy do czynienia z kreacją nowych i likwidacją istniejących zasobów pieniężnych.
d) wyróżniamy jeszcze oszczędności różniące się od poprzednich trzech strumieni pieniężnych tym, że są zatrzymywane w ruchu strumieniem pieniężnym a więc w rzeczywistości zasobem.

Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych.
a) podmioty czynne – w sposób aktywny oddziaływują na fin. publ. tzn. oddziaływują na kształt systemu poprzez stanowienie prawa, oddziaływują na wielkość środków i dochodów publicznych, wydatków, na ich strukturę a później dokonują poboru bądź też wydatków publicznych.
b) podmioty bierne – te które są powiązane z fin. publ. strumieniami pieniężnymi ale nie mają przyjemności w sposób bezpośredni oddziaływać na kształt, strukturę, przepływ środków itp.
System finansowy państwa czy innego podmiotu publicznego to zespół:
instytucji prawnych połączonych w sposób celowy i logiczny w całość, służący gromadzeniu środków pieniężnych i ich rozdysponowaniu. System ten powinno cechować poszanowanie i ochrona własności prywatnej oraz zasadę wolności gospodarczej.
System finansowy państwa obejmuje elementy:
• Stałe
- System budżetowy
- System finansowy banku centralnego
• Zmienne
- Systemy finansowe przedsiębiorstw publicznych (państwowych i komunalnych) oraz zakładów użyteczności publicznej
- System finansowy instytucji publicznych o charakterze para fiskalnym (takie, których dochody gromadzone są całkowicie lub częściowo dzięki władztwu finansowemu, zaś zadania statutowe należą do zadań, za które państwo całkowicie lub częściowo bierze odpowiedzialność np. ZUS)

System finansowy państwa może być uporządkowany:
według (przy zastosowaniu) trzech kryteriów podziału
 Podmiotowego
 Prawnego
 Instytucjonalnego
Według kryterium podmiotowego elementami polskiego systemu finansowego są:
- Władze ustawodawcze szczebla centralnego i samorządowego (parlament, rada gminy)
- Władze wykonawcze wyżej wymienionych szczebli (rząd, zarząd gminy)
- Aparat finansowy zajmujący się realizacją:
1. dochodów i wydatków publicznych
2. ich kontrolą
3. zarządzaniem budżetem, funduszami
- Jednostki sektora publicznego, które finansowane są z funduszów publicznych
Według kryterium prawnego podział systemu zdeterminowany jest przez:
- Konstytucje
- Ustawy
- Rozporządzenia rady ministrów i ministra finansów
- Uchwały rady gminy
- Akty normatywne prawa międzynarodowego (np. unikanie podwójnego opodatkowania)
Według kryterium instytucjonalnego system finansów publicznych to fundusze o określonej formie organizacyjnej i prawnej:
- Budżet państwa
- Budżet gmin
- Fundusze ubezpieczeń społecznych
- Tak zwane pozostałe fundusze publiczne (pozabudżetowe)
- Fundacje publiczne



3. Pojęcie systemu finansowego.
System finansowy to zbiór norm prawnych ustalających społeczne organy (instytucje), których zadaniem jest wykonywanie czynności związanych z gromadzeniem oraz podziałem zasobów pieniężnych.

4. Charakterystyka systemu finansowego.
System finansowy musi być:
a) racjonalny
b) efektywny
c) zgodny z przebiegiem procesów gospodarczych
d) wewnętrznie zgodny
e) prosty w konstrukcji
f) zdolny do samoregulacji
ad b)
Efektywność systemu finansowego polega na skuteczności oddziaływania na przebieg procesów rzeczowych przy pomocy pieniądza. Jego celem jest przede wszystkim zaspokojenie potrzeb całego społeczeństwa, jak i poszczególnych jednostek.
ad c)
Zgodność systemu oznacza, adekwatność stosowanych metod do charakteru zjawiska, na podstawie ich analizy. Wiąże się to z koniecznością uwzględnienia specyfiki zjawisk, które podlegają działaniom praw ekonomicznych, czyli istnieją niezależnie od woli człowieka.
ad d)
System finansowy musi być również wewnętrznie zgodny, co oznacza, że regulacje różnych zjawisk, są najczęściej we wzajemnym związku. Zatem trzeba je odpowiednio powiązać z innym obszarem, aby osiągnąć określony cel, wyznaczony przez politykę gospodarczą.
ad e)
Prostota oznacza, że reakcja na określoną normę jest najczęściej zgodna z założeniem. Prosty w konstrukcji system finansowy oznacza, że każda norma musi być skonstruowana w mało skomplikowany sposób. W przeciwnym przypadku pojawia się tzw. „szara strefa”
ad f)
Zdolny do samoregulacji oznacz, że system powinien umieć dostosować się do podlegającym ciągłym zmianom warunków i gospodarczych, i społecznych.

5. Podstawowe typy systemów finansowych.
Istnie duża różnorodność typologii systemu finansowego.

I. Ze względu na rodzaj i obszar działania, wyróżnia się:
1. system budżetowy:
a) system budżetowy państwa,
b) system budżetowy lokalny,
2. system ubezpieczeń:
a) społecznych,
b) gospodarczych,
3. system finansowy przedsiębiorstw, który dzieli się np.:
a) według kryterium własności: na przedsiębiorstwa państwowe, prywatne,
b) według przynależności do gałęzi gospodarki narodowej: na przedsiębiorstwa przemysłowe, handlowe, budowlane itd.,
4. system bankowo – kredytowy:
a) kredytowy,
b) rozliczeń.

II. Ze względu na związki między korporacjami niefinansowymi (przedsiębiorstwami) a instytucjami finansowymi (szczególnie bankami), wyróżnia się:
1. system anglosaski (zwany również anglo – amerykański lub rynkowy),
2. system kontynentalny (zwany również europejskim – kontynentalny; zachodnio – europejskim; reńskim; niemiecko – japońskim oraz bankowo zorientowanym.
Ad 1.
Nazwa rynkowy uwypukla zasadniczą cechę strukturalną systemu anglosaskiego. Owa nazwa, wskazuje, że w systemie finansowym, kluczową rolę odgrywa bezpośrednio rynek kapitałowy, tzn. rynek papierów wartościowych, które emitują przedsiębiorstwa produkcyjne czyli rynek ich akcji i obligacji.
Warto zaznaczyć, że banki w tym systemie istnieją, jednak ich rola sprowadza się do zaspokajania krótkookresowych potrzeb przedsiębiorstw, wynikających z naturalnej fluktuacji życia gospodarczego oraz zarządzania systemem płatniczym. System anglosaski istnieje obecnie w USA. Do niedawna występował w krajach: Wspólnoty Brytyjskiej, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Australii, Nowej Zelandii.
Ad 2.
Najbardziej adekwatną nazwą jest w systemie kontynentalnym tzw. „bankowo zorientowany. Oddaje on bowiem jego podstawowe cechy, tj.:
1. krótko- i długookresowe potrzeby przedsiębiorstw są zaspokajane na podstawie umów kredytowych i długotrwałych powiązań z bankami,
2. często istnieją powiązania kapitałowe (wzajemne),
3. banki mają charakter uniwersalny,
4. banki wspomagają działalność inwestycyjną swoich klientów, tj.:
 przez długoterminowe bezpośrednie kredyty,
 przez organizowanie subskrypcji papierów wartościowych i świadczenie usług związane z ich obsługą, ich posiadaczom.

6. Funkcje systemu finansowego.
System finansowy spełnia następujące funkcje:
1. płatniczą – polegającą na tym, że system powinien zapewnić sprawne działanie mechanizmu rozliczeń transakcji gospodarczych, zwłaszcza zakupu towarów i usług,
2. płynności – polegającą na tym, że system umożliwia zamianę papierów wartościowych i innych aktywów na gotówkę czyli pieniądz,
3. oszczędności – polegającą na ty, że system stwarza podmiotom różne możliwości lokowania oszczędności na atrakcyjnych warunkach,
4. kredytową – polegającą na dostarczaniu przez system f. kredytów dla firm, gospodarstw domowych oraz sektora publicznego w celu popierania inwestycji i konsumpcji,
5. zabezpieczającą prze ryzykiem – polegającą na tym, że system f. zawiera instrumenty ochraniające przedsiębiorców, konsumentów i rząd przed nadmiernym ryzykiem,
6. polityki ekonomicznej – polegająca na stworzeniu możliwości prowadzenia polityki dbającej o wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, niską inflację itd.
7. Finanse publiczne i prywatne.
F. publiczne – obejmują zasoby pieniężne związków publ-prawnych tzn. Państwa, samorządów terytorialnych, samorządów gospodarczych i zawodowych oraz zasoby pieniężne (budżety) ubezp. społ., fundacji, związków wyznaniowych. Dochody ekonomiczne mają przede wszystkim charakter transferów występujących głównie w formie podatków i opłat publicznych obciążających przedsiębiorstwa, instytucje finansowe i ludności. Specyfiką dochodów publicznych jest dominacja płatności o charakterze transferów ( w postaci dotacji, zasiłków, stypendiów, emerytur i rent) nad wydatkami ekwiwalentnymi.
Finanse prywatne (ludności) swoje dochody czerpią z pracy. Uzyskują w ten sposób wynagrodzenia, które mogą się kształtować pod wpływem mechanizmów rynkowych lub też podlegają regulacji prawnej (dotyczy pracowników sfery budżetowej)Gosp. domowe mogą otrzymywać dochody transferowe z tytułu zasiłków, emerytur, rent, stypendiów, dywidend. Ludność może korzystać z kredytów bankowych, szczególnie na działalność inwestycyjną (np. budownictwo mieszkaniowe) lub zakup dóbr trwałego użytkowania oraz uzyskiwać odszkodowania od zakładu ubezp. w przypadku strat losowych. W skład wydatków transferowych wchodzą głównie podatki i opłaty publiczne oraz składki ubezp. społ. Ludność obciążona jest też opłatami za usługi społeczne.
Finanse prywatne składają się z czterech kategorii zjawisk finansowych:
1. finanse ubezpieczeń,
2. finanse banków,
3. finanse przedsiębiorstw,
4. finanse gospodarstw domowych.

RÓŻNICE MIĘDZY FINANSAMI PUBLICZNYMI A FINANSAMI PRYWATNYMI:
• Środki publiczne są gromadzone w budżecie przymusowym, a osoby prywatne nie są prawnie zobligowane do osiągania przychodów;
• Finanse publiczne są instrumentem realizacji funkcji państwa i samorządu na rzecz ogółu obywateli, a prywatne służą konsumpcji indywidualnej;
• Środki publiczne nie są gromadzone w celu osiągnięcia zysków, a prywatne tak;
• Finanse publiczne są poddane społecznej kontroli, a gospodarowanie prywatnymi jest swobodne;
• Koncentracja środków publicznych jest nieporównanie większa aniżeli prywatnych.
8. Źródła finansowania.
Sektor finansów publicznych - pozyskuje środki dla prowadzenia swej działalności przez przymus, jaki występuje przy zbieraniu podatków czy ceł. Natomiast państwo nie podlega przymusowi w zakresie wydatków.
Sektor finansów prywatnych – najczęściej sam się finansuje, czyli pokrywa własne koszty działalności przychodami ze sprzedaży dóbr i usług na rynku. W przeciwieństwie do finansów publicznych, podmiot na konkurencyjnym rynku nie może marzyć o przymusie, w zakresie swoich wydatków.
9. Sposób dochodzenia do równowagi.
Równowaga w finansach prywatnych dokonuje się przez działanie praw rynkowych. Natomiast w finansach publicznych nie musi tak być. (Moduł 1 str. 15)
10. Sposób dysponowania środkami finansowymi w finansach publicznych i w finansach prywatnych.
Finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu, którymi dysponuje państwo.
Wpływ podmiotów sektora finansów prywatnych na sposób rozdysponowywania jest w praktyce niewielki. Państwo ma możliwość wpływania na przychody finansów prywatnych np. przez odpowiednie kształtowanie prawa podatkowego.
11. Stosunek do tzw. „interesu publicznego” w finansach publicznych i prywatnych.
Finanse publiczne zorientowane są na realizację interesu publicznego (interesu ogółu) w przeciwieństwie do finansów prywatnych, które służą gromadzeniu dochodów (zysków) indywidualnych. Pojęcie interesu publicznego jest nieostre. Im państwo będzie bardziej liberalne, w tym mniejszym stopniu będzie ono ingerowało w mechanizmy rynkowe gospodarki.

Dobro wspólne określona będzie niewielka część gospodarki, ta, która nie może być objęta funkcjonowaniem sektora prywatnego. Zalicza się do nich:
 Centralne organa państwowe (parlament, rząd),
 Wymiar sprawiedliwości (sędziowie i prokuratorzy),
 Policja,
 Wojsko.
Podejście liberalne preferuje własność prywatną jako bardziej racjonalną i sprzyjającą efektywniejszemu przebiegu zjawisk gospodarczych. W myśl powyższego:
 Służba Zdrowia,
 Instytucje kulturalne
 Edukacja
 Szkolnictwo
Powinno zostać całkowicie sprywatyzowane. Wyklucza to jednocześnie uznaniowość państwa i zapobiega funkcjonowaniu podmiotów marnotrawiących społeczne środki. Im zakres interwencji państwa w życie finansowe tych sfer będzie większy, tym bardziej będziemy się oddalali w kierunku rozwiązań bardziej socjalnych (interwencjonistycznych).
12. Skala finansów w finansach publicznych i prywatnych.
Duża skala finansów publicznych wpływa na kształtowanie się równowagi finansowej państwa, natomiast w finansach prywatnych w zasadzie nie ma takich możliwości.
13. Finanse publiczne.
Sektor publiczny i finanse publiczne mają tylko jedną cechę wspólną, a mianowicie jest nią nieprywatna własność majątku i funduszy. Na sektor publiczny (kryterium majątkowe) składają się:
 Majątek władzy i administracji państwowej,
 Majątek publicznych instytucji usługowych,
 Majątek w użytkowaniu publicznym,
 Majątek zaangażowany w działalność gospodarczą.
Sektor publiczny od strony realnego majątku publicznego, tworzą:
 Lasy,
 Bogactwa naturalne,
 Zasoby wody, drogi,
 Budynki użyteczności publicznej,
 Urządzenia infrastrukturalne,
 Przedsiębiorstwa państwowe,
 Jednoosobowe spółki państwowe, w których państwo ma udziały.
Realny majątek publiczny należący do sektora publicznego tworzą także rezerwy państwowe, np. paliw, opału, żywności, zapasy leków itp.
W ten sposób określony sektor publiczny, podobnie jak sektor prywatny, wymaga nakładów na prowadzenie swojej działalności, przy czy sektor prywatny sam się finansuje, natomiast sektor publiczny musi sięgać do dochodów innych podmiotów, tworząc dochody publiczne.
Dochody te wraz z wydatkami publicznymi są treścią „finansów publicznych”. Na finanse publiczne składają się również procesy pieniężne.

Finanse publiczne wykonują zadania, które należą do kompetencji podmiotów publicznych. Zatem:
1. zaspokajanie potrzeb ludności i innych podmiotów gospodarujących, które wymagają dóbr publicznych,
2. regulacyjne oddziaływanie na finanse, a przez to na działalność wszystkich podmiotów gospodarujących. Realizacja tej funkcji należy do:
a) specjalnie do tego przeznaczonych organów państwowych
b) samorządów terytorialnych
Owe podmioty prowadzą stosowną politykę finansową, gospodarczą i społeczną, gdzie wyznaczane są cele, metody i narzędzia wraz z instrumentami, do osiągnięcia tych celów.
14. Funkcje finansów publicznych.
Funkcja alokacyjna - (określa niekiedy jako rozdzielcza) oznacz, że przy pomocy przepływów pieniężnych następuje alokacja zasobów w gospodarce, tj. rozdysponowywanie czynników wytwórczych oraz wytworzonych dóbr i usług. Lokacyjna funkcja finansów w głównej mierze odnosi się do przepływów finansowych w obrębie gospodarki rzeczowo-pieniężnej (sfera realna). Realizacja społecznego procesu produkcji obejmującego szereg różnorodnych procesów produkcyjnych, wymaga pozyskiwania czynników wytwórczych, w tym siły roboczej. Alokacja czynników produkcji oraz produktów finalnych i towarzyszące jej przepływy zasobów pieniężnych dokonują się głównie między przedsiębiorstwami oraz między przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi w oparciu o mechanizm rynkowy.
Funkcja lokacyjna łączy się z wykorzystaniem pieniądza dla celów transakcyjno-rozliczeniowych w ramach sektora realnego, dla realizacji powiązań o charakterze rzeczowym między sektorem realnym a sektorem finansowym.
Głównym zadaniem tej funkcji jest doprowadzenie do takiego rozdziału zasobów, który umożliwiałby podniesienie ogólnego poziomu bytu społeczeństwa.
Funkcja redystrybucyjna odzwierciedla przepływy pieniężne składające się na wtórny podział zasobów pieniężnych. Podziałem wtórnym objęte są zarówno zgromadzone wcześniej pierwotne zasoby pieniężne, jak i pozostałe elementy składowe pierwotnego podziału dochodów (podatki obrotowe i od wartości dodanej, składki ubezpieczeń społecznych, cła, odsetki od depozytów bankowych). Redystrybucja w szerokim tego słowa znaczeniu oznacza bowiem ponowne rozdysponowywanie przychodów pieniężnych, Redystrybucja realizowana jest częściowo za pośrednictwem budżetu publicznego, częściowo z pominięciem budżetu.
Funkcja stabilizacyjna jest wyrazem interwencjonizmu państwowego, tzn. oddziaływania państwa na życie gospodarcze, w drodze realizacji makroekonomicznej polityki finansowej w celu utrzymania równowagi gospodarczej (ograniczanie bezrobocia, walka z inflacją, wzrost gospodarczy, bilans płatniczy). Funkcja ta pozostaje w dość ścisłym związku z funkcją redystrybucyjną.
15. Pojęcie budżetu państwa.
Państwo wypełniając swoje funkcje wynikające z konstytucji posiada określone środki finansowe. Środki finansowe, którymi dysponuje państwo to finanse publiczne. Dąży się do tego, aby finanse te były zawarte w ramach budżetu.
Budżet to:
 planowanie gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez państwo, uchwalany w formie ustawy budżetowej na wniosek Rady Ministrów przez Parlament na okres jednego roku (w Polsce kalendarzowego).
 proces gromadzenia dochodów
 wydatkowanie środków budżetowych
 analiza i kontrola procesów wydatkowania i gromadzenia środków budżetowych
 ewidencja procesów gromadzenia i wydatkowania zasobów publicznych
Budżet państwa definiowany bywa różnie, istniej bowiem szereg definicji oddających jego istotę. My skupimy się na jednej:

Budżet państwa jest planem finansowym zawierającym zestawienie dochodów i wydatków rządowych związanych z realizacją przyjętej polityki gospodarczej i społecznej – w budżecie państwa zawarty jest program rządzenia państwem.

Budżet stanowi obowiązujący dokument dla rządu, który musi go zrealizować i z jego wykonania jest rozliczany. Budżet państwa jest przygotowywany z góry na określony czas. W Polsce rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Budżet państwa i budżety samorządowe nie obejmują wszystkich dochodów i wydatków publicznych. Poza ich zasięgiem pozostają m.in. dochody i wydatki funduszy celowych, agencji rządowych, szkół wyższych, instytucji kultury i wielu innych podmiotów sektora publicznego
Budżetowanie jest procesem, który obejmuje trzy podstawowe fazy:
 Tworzenie budżetu jako sformalizowanego opisu zadania,
 Realizowanie budżetu jako wykonania zadań na podstawie planu budżetowego i przyjętej procedury,
 Kontrolę budżetową jako formę oceny bieżących wyników w stosunku do przyjętych zadań
Wśród wielu procesów gospodarczych, będących przedmiotem budżetowania w przedsiębiorstwie, jednym z najważniejszych jest niewątpliwie proces ponoszenia kosztów.
Pojęcie budżetu
Budżet państwa
POLITYKA BUDŻETOWA- jest to dążenie do realizacji określonych celów społecznych, gospodarczych i politycznych przy wykorzystaniu instrumentów budżetowych, poprzez określenie źródeł dochodów budżetowych i kierunków wydatkowania środków
SYSTEM BUDŻETOWY - to zespół norm prawnych , które regulują organizację finansowych organów państwa oraz innych instytucji objętych gospodarką budżetową, a także zasady pobierania dochodów na rzecz budżetu oraz zasady ich wydatkowania. Odpowiada na pytania kto i w jaki sposób realizuje gospodarkę budżetową państwa?
KLASYFIKACJA BUDŻETOWA to sposób grupowania dochodów i wydatków budżetowych stosowanych w planowaniu i ewidencji wykonywania budżetu.

Stosuje się podział klasyfikacji budżetowej według trzech kryteriów:
Podmiotowe (części) przy pomocy tego kryterium wyodrębniamy części budżetu, jest to podział resortowy, który odpowiada aktualnej resortowej administracji.
Przedmiotowe (działy, rozdziały, tytuły) część budżetu dzielimy według kryterium przedmiotowego wyodrębniamy źródła pochodzenia środków i kierunków dysponowania (np. przemysł, budownictwo, rolnictwo).
Rodzajowe (paragrafy, pozycje) jest uszczegółowieniem podziału przedmiotowego, wyodrębnia paragrafy, a w ramach paragrafów pozycje
Procedura budżetowa
Wyodrębniamy cztery etapy:
 przygotowanie projektu budżetu
 utrwalanie budżetu
 wykonanie budżetu
 Kontrola budżetu


Poprawnie skonstruowany budżet powinien kierować się określonymi ZASADAMI BUDŻETOWYMI :
• zasada jawności - budżet jest powszechnie znany i każdy może się z nim zapoznać, w pewnym stopniu zapobiega to nadużyciom, gdyż społeczeństwo kontroluje wydatki i dochody budżetowe,
• zasada powszechności - budżet powinien obejmować całą działalność państwa (w przeszłości zdarzały się duże odstępstwa od tej zasady poprzez rozrost funduszy celowych),
• zasada jawności - nie powinien występować związek między osiągniętymi dochodami a wydatkami w ramach określonego działu gospodarki,
• zasada szczegółowości - dochody i wydatki powinny zostać określone w sposób szczegółowy, uniezależnia to decyzje rządu od wytycznych Parlamentu,
• zasada równości - zasada raczej teoretyczna, mówi o tym, że wydatki winny równać się dochodom.

Funkcje budżetu:
1. fiskalna,
2. redystrybucyjna
3. stymulacyjna
1. Funkcja fiskalna polega na gromadzeniu dochodów (pochodzących głównie z podatków i opłat) umożliwiających realizację określonych zadań i utrzymanie aparatu państwowego.
TEORIA KORZYŚCI:
Źródeł dochodów budżetowych należy szukać u tych podmiotów, które w największym stopniu z tych środków korzystają. Realizacji tej teorii służy opodatkowanie równe, które najłatwiej realizuje się dzięki podatkom pośrednim wliczanym w ceny towarów. Teoria ta jest dosyć kontrowersyjna.
TEORIA ZDOLNOŚCI DO PONOSZENIA CIĘŻARÓW PODATKOWYCH:
Podmioty o większych możliwościach, mające większe dochody, majątek powinny w większym stopniu partycypować we wpływach podatkowych (podatki progresywne).

2. Funkcja redystrybucyjna - oddziaływanie państwa na ostateczny podział dochodów indywidualnych poprzez:
• bezpośrednią redystrybucję dochodów pieniężnych (podatki i transfery socjalne);
• bezpłatne (lub płatne częściowo) zaspokajanie określonych potrzeb w ramach usług społecznych (oświata, służba zdrowia);
• oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się pierwotna dystrybucja dochodów (np. szkolenia zawodowe);

3. Funkcja stymulacyjna – polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne. Przy pomocy odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych można wpływać na elementy życia gospodarczego i społecznego:
 Poziom i tempo wzrostu gospodarczego,
 Poziom i kierunki konsumpcji,
 Ograniczenie lub łagodzenie społecznych skutków bezrobocia,
 Zwiększanie poziomu aktywności zawodowej, itp.
16. Środki publiczne i sposoby ich wydatkowania.
Z pojęciem budżetu wiąże się kilka ważnych kategorii, które należy rozróżniać, czyli:
1. środki publiczne gromadzone przez finanse publiczne:
a) dochody publiczne,
b) przychody publiczne.
2. podstawowe przeznaczenie środków publicznych:
a) wydatki publiczne,
b) rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Do przychodów pieniężnych należą:
1. przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, głównie o charakterze pożyczkowym,
2. przychody z prywatyzacji oraz prywatyzacji Skarbu Państwa i samorządu terytorialnego,
3. przychody innych jednostek,
4. środki ze zwrotu pożyczek udzielanych poprzednio przez podmioty sektora publicznego.
Wydatkowanie dochodów publicznych dokonywane jest w celu zaspokojenia potrzeb zbiorowych i indywidualnych.
Ekonomiczny sens wydatków publicznych polega na tym, że w ich wyniku następuje alokacja dóbr, czyli wykorzystanie części produktu krajowego brutto.

Rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego powiązane są głównie z przychodami i obejmują:
1. spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,
2. wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe,
3. udzielone pożyczki.
17. dochody budżetowe, proporcje w budżecie na początku XXI wieku.
Do dochodów budżetowych dokonujących wpłat na rzecz budżetu zalicza się:
- przedsiębiorstwa,
- ludność,
- podmioty zagraniczne.
Ze względu na kryterium źródeł finansowania działalności publicznej, wyróżnia się:
1. daniny publiczne - podatki i opłaty pobierane w sposób przymusowy i bezzwrotny,
2. działalność gospodarcza państwa – mandaty, grzywny sądowe, opłaty,
3. wpłaty dywidendy od kapitału firm sektora publicznego,
4. przychody zwrotne, a nim:
a. udzielanie pożyczek wewnętrznych,
b. przyjmowanie lokat budżetowych instytucji bankowych, ubezpieczeniowych, osób fizycznych,
c. przyjmowanie pożyczek zagranicznych.
Podział rodzajowy czyli bezzwrotna część środków publicznych, w których wyróżnia się następujące segmenty:
1. dochody podatkowe:
a. akcyza – podatek selektywny np. paliwa, papierosy, alkohole,
b. podatek od towarów i usług VAT,
c. podatek dochodowy od osób fizycznych,
d. podatek dochodowy od osób prawnych,
2. dochody niepodatkowe:
a. cła
b. grzywny i kary pieniężne nakładane m.in. przez sądy,
c. opłaty skarbowe,
d. opłaty za użytkowanie środowiska i kary za jego zanieczyszczenie.
e. Opłaty za koncesje,
f. Wpłaty z zysku NBP Itd..
3. dochody zagraniczne
18. Podatki jako podstawowe źródło zasileń budżetowych.
Podstawą grupę dochodów budżetowych stanowią podatki i opłaty, zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym.

Podatek to nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne i pieniężne świadczenie o charakterze ogólnym, nakładane jednostronnie przez państwo na podstawie przepisów prawa określających sposób wymiaru oraz warunki i terminy płatności tego świadczenia.

Podatki mogą być klasyfikowane ze względu na przedmiot opodatkowania, wyróżnia się:
1. dochodowe
2. konsumpcyjne
3. majątkowe

ad 1
Podatki dochodowe pobierane są od dochodów osobistych ludności oraz od dochodów osób prawnych. Podatek od dochodów osobistych – płac, dochodów z indywidualnej działalności gospodarczej, z gospodarstw rolnych, z prac dorywczych, rent i emerytur i dochodów z kapitału.
Opodatkowaniu podlegają wszystkie dochody podatnika, a dochód podlegający opodatkowaniu ustala się, odejmując od łącznej sumy przychodów wydatki związane z uzyskaniem dochodów.
Osoby prawne to drugi płatnik podatku dochodowego (przedsiębiorstwa i instytucje).

Podatki dochodowe naliczanie są w różny sposób i istnieją trzy skale podatkowe:
1. proporcjonalna,
2. progresywna
3. degresywna.
Ad 1
Metoda ta przewiduje istnienie jednolitej stopy podatkowej dla wszystkich podmiotów objętych danym podatkiem. Np. podatek dochodowy od osób prawnych, w którym stopa podatkowa wynosi 27%. Podatek ten nosi nazwę liniowy i jego naliczenie następuje przez pomnożenie stopy podatkowej przez podstawę opodatkowania.
Ad 2
Podatek ten jest zróżnicowany pod względem dochodów. Im bowiem wyższe dochody, tym wyższa stopa podatkowa. Np. podatek dochodowy od osób indywidualnych. Obecne stopy podatkowe wynoszą: 19%, 30%, 40% i stosowane są po przekroczeniu przez podatnika określonego kwotowo progu zarobków.
Ad 3
Metoda ta występuje wtedy, gdy wzrostowi osiągniętego dochodu towarzyszy malejąca skala podatkowa.. Oznacza to, że przedmiot zarabiający więcej płaci relatywnie mniejszy podatek.
ad 2
Podatki konsumpcyjne tzw. podatkami od wydatków. Są to obciążenia nakładane na produkty i usługi – przedmiot obrotu towarowego. Przykład p.k. podatek od wartości dodanej (VAT), jak również akcyza i cło.
ad 3
Podatki majątkowe płacone są od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku (podatki spadkowe).
Dochody osobiste ludności opodatkowane są według skali progresywnej.
Ulgi podatkowe ustalane są w oparciu prowadzonej polityki gospodarczej wobec określonych sektorów gospodarczych. Ulgi podatkowe skłaniają podmioty do inwestowania na przykład w działalność budowlano-remontową. Ponadto uli podatkowe mają zachęcać do rozwijania określonej działalności np. rolnictwo, czy działalność intelektualna.

Podatek VAT to sposób kreowania dochodów państwa. Podatek ten spełnia jednocześnie funkcję fiskalną i redystrybucyjną. Ma on na celu ochronę określonych sfer działalności czy wytwórczości – dotyczy książek, gazet, odzieży, wybranych lekarstw, itp. Towary eksportowane także nie są obciążone tym podatkiem. Pozostałe artykuły i usługi opodatkowane są według stawki jednolitej lub zróżnicowanej dla poszczególnych kategorii dóbr. W Polsce stawki podatku VAT wynoszą 22% (podstawowa) i 7% (stawka obniżona)
I 0% (stawka na towary eksportowane).

Podatki dzieli się również na:
1. podatki pośrednie – nakładane na wydatki. Są one zawarte w cenie produktu lub usługi. Są nimi: VAT i akcyza.
2. podatki bezpośrednie – nakładane na dochody i majątek. Dlatego bezpośrednie gdyż podmiot ponosi ciężar podatku i bezpośrednio rozlicza się z budżetem państwa. Są nimi podatki dochodowe i majątkowe.

19. Wydatki budżetowe.
Strona wydatkowa jest drugą stroną budżetu. Skala, zakres i kierunki wydatków ujęte są w ustawie budżetowej uchwalonej prze parlament.
Można wyróżnić podstawowe kierunki wydatków publicznych:
Wydatki publiczne mogą być przeznaczone na realizację następujących celów:
1. finansowania rozwoju społeczno-gospodarczego,
2. pokrywania strat i dofinansowania,
3. subwencjonowania gospodarstw domowych,
4. pokrywania kosztów świadczenia usług społecznych,
5. zapewnienia bezpieczeństwa,
6. utrzymania aparatu państwowego
7. obsługi długu.
20. Pojęcie inwestycji.
Inwestycja to operacja wydatkowania środków pieniężnych w celu otrzymania:
1. zwrotu wyłożonej kwoty,
2. ekwiwalentu w postaci wynagrodzenia za udostępnienie kapitałów.
Powyższe twierdzenie dowodzi, że inwestycja zawsze będzie związana z działaniem celowym (1) i komercyjnym (2). Inwestycja polega na pożyczaniu bankowi pieniędzy, wówczas bank za dysponowanie nimi, zapłaci deponentowi odsetki, będące wynagrodzeniem, za możliwość użytkowania jego kapitału. Nieodłącznym elementem inwestycji będzie zwrot wpłaconej kwoty depozytu. Zatem: kredyty, pożyczki itp. To przykłady inwestowania.
W języku gospodarczym słowo „inwestycja” ma podwójne znaczenie: Wyróżnia się:
1. inwestycje w sensie rzeczowym – np. budowa stoczni, autostrady. A zatem obiekt, który ma zwrócić iwestorowi włożone nakłady i przynieść ekwiwalent. Np. dzięki autostradzie, będą pobierane opłaty drogowe.
2. inwestycje w sensie finansowym – pieniądz będący środkiem wymiany, pomiędzy podmiotami, które odczuwają jego czasowy nadmiar do tych, którzy mają czasowo za mało środków.
21. Czynniki kształtujące inwestycję.
22. Wycena
Wycena może być rozumiana dwojako:
1. w sensie zewnętrznym – czyli pytanie: „Co ja-jako inwestor-osiągnę z inwestycji?”
2. w sensie wewnętrznym – czyli pytanie: „czy mnie-jako inwestora-stać na tę inwestycję?”
W pierwszym przypadku pojawia się pytanie o rentowność inwestycji. Inwestor posługuje się bowiem zasadą racjonalności. Jedna każe mu maksymalizować efekt przy danym wysiłku, a druga – minimalizować nakład przy danym wysiłku. Chce uzyskać jak największe korzyści. Szczególnego znaczenia inwestorów nabrały obligacje bankowe, które nie podlegają podatkowi.
W drugi przypadku, złożoność zagadnienia rośnie wraz z horyzontem inwestycji. Np. ulokowanie pieniędzy w banku, wymaga sprawdzenia zawartości portfela i próby symulacji, czy dane środki nie będą inwestorowi potrzebne w nadchodzących 12 miesiącach.
23. Ryzyko.
Jest to element, który towarzyszy inwestowaniu zawsze, bowiem wiąże się z wydatkowaniem gotówki. Istnieje korelacja pomiędzy ryzykiem a zwrotem. Bowiem im większe ryzyko, tym większe są spodziewane (oczekiwane) zwroty. Inwestycja o niskim zwrocie i wysokim ryzyku nie znajdzie zwolenników. Z tego też względu ocena ryzyka zawsze będzie towarzyszyła wycenie.
24. Rynki.
Istnieje szereg definicji określających pojęcie rynku i jest uzależnione od specyfiki oferowanych przedmiotów. Warto tu zaznaczyć, że pieniądz ma również swój rynek i jest to rynek finansowy.
Podział rynku finansowego:
1. rynek pieniężny,
2. rynek kapitałowy,
3. rynek wymiany walutowej,
4. rynek papierów pochodnych.
Rynek finansowy na którym zawierane są transakcje finansowe, polegające na zakupie i sprzedaży instrumentów finansowych.
Instytut finansowy – jest to kontrakt pomiędzy dwoma stronami regulujący zależność finansowa w jakich obydwie strony pozostają (papiery wartościowe)
Rynek finansowy nie jest rynkiem jednorodnym
Elementy rynku;
• Rynek pieniężny
• Rynek kapitałowy
• Rynek instrumentów pochodnych
• Rynek walutowy
Rynek pieniężny- ma charakter krótkoterminowy, tworzą go transakcje instrumentami finansowymi o dużej płynności mającymi z reguły charakter wierzycielski (akcje). Przyjmuje się że termin realizacji instrumentów rynku pieniężnego wynosi co najwyżej 1 rok, a podstawowym celem funkcjonowania tego rynku jest utrzymanie płynności podmiotów gosp. Uczestnikami są przede wszystkim banki, skarb państwa, przedsiębiorstwa, rzadziej osoby fizyczne. (rynek pieniężny, hurtowy, detaliczny).
Krótkoterminowy – od 1 dnia maksymalnie do 2 tygodni.
Rynek kapitałowy – tworzy transakcje instrumentami finansowymi o charakterze wierzycielskim bądź własnościowym (potwierdzającym prawo do współwłasności). Termin realizacji instrumentu rynku kapitałowego wynosi co najmniej 1 rok. Podstawowymi celami funkcjonowania rynku kapitałowego są efektywne alokacje instrumentu tego rynku oraz właściwa wycena instrumentów tego rynku i uzyskanie dochodu przez inwestorów (emitenci, pośrednicy, inwestorzy).
Inwestorzy – określa się osoby fizyczne bądź prawne posiadające fundusze przeznaczające je na dobra majątkowe w celu ich pomnożenia.
Pośrednicy – spełniają funkcje usługowe na rzecz inwestorów i emitentów. I spośród tych pośredników na rynku kapitałowym można wyróżnić domy maklerskie, instytucje finansowe (bank inwestycyjny) i są one uprawnione do pośrednictwa w operacjach na rynku papierów wartościowych. Do głównych ich zadań należy:
• Oferowanie papierów wartościowych w publicznym obrocie.
• Nabywanie lub sprzedaż papierów wartościowych na zlecenie i na rachunek klienta oraz na rachunek własny.
• Prowadzenie rachunków inwestycyjnych
• Zarządzanie papierami wartościowymi na zlecenie klientów oraz prowadzenie doradztwa inwestycyjnego
Instytucje organizujące rynek i obrót papierami wartościowymi. Odpowiednikami są komisje papierów wartościowych i giełd. Komisje papierów wartościowych spełniają funkcje nadzorcze. Do podstawowych funkcji można zaliczyć:
• Podejmowanie i organizacja działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochrona inwestorów.
• Współdziałanie z organami rządowymi w zakresie kształtowania polityki makroekonomicznej
• Wydawanie zezwoleń na publiczną emisję papierów wartościowych przez spółki akcyjne.
• Wydawanie zezwoleń na działalność biur maklerskich na rynku papierów wartościowych
Giełdy papierów wartościowych
Giełda papierów wartościowych jest miejscem na którym jest oferowany kapitał i konfrontowany jest z popytem
Podstawowa funkcja to funkcja alokacji kapitału. Giełda powstała 16 kwietnia 1991 roku w Polsce.
Podstawowymi funkcjami giełdy papierów wartościowych są
• dopuszczanie do obrotu publicznego wyemitowanych papierów wartościowych
• organizowanie transakcji giełdowych
• ustalenie kursów giełdowych papierów wartościowych
• zawieszenie notowań papierów wartościowych na giełdzie
• rozstrzyganie sporów majątkowych między uczestnikami transakcji giełdy
• wydawanie zezwoleń biurom maklerskim na działanie na giełdzie
• wydanie publikacji na giełdzie
Emitenci – jest to osoba prawna, która wystawia papiery wartościowe we własnym imieniu. Głównym celem emisji papierów wartościowych jest pozyskanie kapitału.
1. Spółki akcyjne – emisja akcji i obligacji
2. Skarb państwa – emiscja akcji prywatyzowanych przedsiębiorstw i obligacje skarbu
3. Instytucje finansowe – mogą być emitenci obligacji hipotecznych
4. Samorządy lokalne – obligacje komunalne
5. Inne podmioty gospodarcze – przedsiębiorstwa
Inwestorzy dzielą się na:
1. inwestorów profesjonalnych – instytucjonalni
2. inwestorów indywidualnych – nieprofesjonalni
Struktura inwestorów na rynku kapitałowym
Transfer bezpośredni
Transfer pośredni
Transfery przez instytucje finansowe (fundusze inwestycyjne)
1.Transfer kapitału za pośrednictwem wyspecjalizowanych instytucji i usługi w tym zakresie świadczą na rynku kapitałowym domy maklerskie, banki, lub instytucje finansowe o charakterze inwestycyjnym, które pośredniczą w nabyciu przez inwestora wyemitowanych papierów wartościowych.
2.Transfer kapitału przez pośrednika którym jest fundusz pośredniczy w tym przypadku inwestor wnosi kapitał do wybranego przez siebie funduszu nabywając określoną ilość jednostek tego funduszu. Natomiast instytucja zarządzająca tym funduszem nabywa według przyjętej strategii określone portfele papierów wartościowych i dokonuje w ten sposób kapitalizacji funduszu. Inwestor uczestniczy w dochodzie stosownie do wniesionego przez niego udziału funduszu, nie jest jednak posiadaczem papierów wartościowych w razie wycofania się z funduszu otrzymuje zwrot wniesionego kapitału wraz z należną mu częścią dochodu po odliczeniu kosztów prowizyjnych świadczonych przez fundusz.

25. Polityka a przebieg procesów inwestowania.
Polityka zarówno zewnętrzna jak i wewnętrzna ma istotny wpływ na decyzje inwestycje. I tak polityka zewnętrzna rozumiana jest jako skłonność potencjalnych inwestorów do oceny ryzyka i zysków. Szczególnie jeśli chodzi o wojny i zagrożenia konfliktami wojennymi. Z jednej strony powodują one odpływ inwestorów z danych obszarów, natomiast z drugiej strony pojawiają się na to miejsce nowi inwestorzy, ale z racji dużego ryzyka oczekujący wysokich zwrotów.
26. Globalizacja a zjawiska finansowe. Przykłady przejawów globalizacji procesów finansowych.
Globalizacja – w najprostszym rozumieniu to międzynarodowe powiązania między gospodarkami, polegające na coraz szerszej wymianie handlowej, przepływie kapitału, technologii i informacji.
Globalizacja ma swoje pozytywne i negatywne strony.
Pozytywne aspekty globalizacji:
- poszerza się krąg inwestorów,
- idzie szybszy obieg informacji, szybsze przesyłanie pieniądza,
- istnienie tzw. „urządzeń reuterowskich” czyli zestawy urządzeń na bazie wyspecjalizowanego komputera, co umożliwia kontakt ze światem finansowym
Negatywne aspekty globalizacji:
- możliwość szybszego rozpowszechniania się sytuacji kryzysowych,
- wpływ zjawisk i zdarzeń w regionach geograficznie i gospodarczo odległych na gospodarki wielu krajów świata,
- ograniczenie (ucieczka) inwestowania/inwestorów.
27. Rynek finansowy i jego podział.
Rynek finansowy składa się z wielu instytucji i podmiotów. Rynki mogą mieć postać:
1. zinstytucjonalizowaną – np. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie,
2. niezinstytucjonalizowaną – np. rynek walutowy(bowiem funkcjonuje on bez instytucji i organizacji; jego podstawowym dokumentem jest tzw. kodeks dealera walutowego; transakcji odbywają się według określonych zwyczajów i kanonów, a wszyscy uczestnicy godzą się na ich stosowanie.
Podział rynku finansowego:
1. rynek pierwotny – jeżeli remitent sprzedaje nową emisję papierów wartościowych inwestorom, co oznacza, że dany papier wartościowy (np. akcja) może zaistnieć na rynku,
2. rynek wtórny – sprzedaż papierów wartościowych odbywa się między inwestorami (bez udziału remitenta), odbywa się ich rynkowy obrót.
28. Rynek pieniężny.
Na rynku pieniężnym instytucje finansowe, organy państwowe, samorządy terytorialne, podmioty gospodarcze i osoby fizyczne sprzedają i kupują instrumenty finansowe, głównie zobowiązania, o okresie żywotności krótszym niż rok, czyli instrumenty krótkookresowe. Na rynku tym największą funkcję odgrywają banki. Na rynku tym bank centralny pełni funkcję regulatora płynności i remitenta centralnego pieniądza rezerwowego.
Rynek pieniężny obejmuje rynek pierwotny i rynek wtórny.
29. Rynek kapitałowy. Definicje i ogólna charakterystyka.
Na rynku kapitałowym przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe (akcje i obligacje) o okresie żywotności dłuższym niż rok.
30. Rynek walutowy. Definicje i ogólna charakterystyka.
Na rynku walutowym dokuje się obrotu walutami i instrumentami finansowymi, wycenionymi w obcej walucie, aniżeli krajowa.
Na rynku tym zawierane są transakcje trojakiego typu:
1. zakup walut innych niż posiadane, w celu zaspokojenia potrzeb własnych banku bądź jego klientów,
2. zakup walut do celów spekulacyjnych,
3. transakcje zabezpieczające przed ryzykiem walutowym.
W Polsce rynek walutowy obejmuje zarówno transakcje kupna-sprzedaży walut, jak i rynek instrumentów pochodnych.
31. Rynek instrumentów pochodnych. Definicje i ogólna charakterystyka.
Wartość instrumentów pochodnych zależy od:
1. ceny walut,
2. papierów wartościowych,
3. od stóp procentowych,
4. indeksów giełdowych,
5. wartości innych aktywów, na które instrumenty te zostały wystawione. (umożliwia to inwestorom zakup lub sprzedaż aktywów w przyszłości, po cenie ustalonej w chwili wystawienia instrumentu.
Obecnie w Polsce istnieje głównie rynek pierwotny instrumentów pochodnych, głównie kontraktów forward, opcji na waluty oraz na stopę procentową.
32. Podstawowi uczestnicy rynków finansowych.
Należą do nich:
1. Pastwo,
2. Przedsiębiorstwo,
3. Banki,
4. Gospodarstwa domowe,
5. Pośrednicy rynków finansowych.
33. Państwo a finanse prywatne.
Państwo jest szczególny uczestnikiem rynków finansowych, dlatego że kształtuje dochody i wydatki sektora publicznego, które oddziaływają na pozostałe segmenty gospodarki narodowej.
Sektor publiczny wywiera niekorzystny wpływ na takie procesy gospodarcze.
Wpływ sektora publicznego, na:
1. wzrost gospodarczy – wydatki sektora publicznego finansowane są głównie przez podatki, które niekorzystnie oddziaływają na dochody, co w konsekwencji zmniejsza ich skłonność do pomnażania. Tym samym wysokie podatki uniemożliwiają wysokie tempo wzrostu gospodarczego i obniżają międzynarodową konkurencyjność polskich przedsiębiorstw.
2. skłonność do inwestowania – w Polsce jest wyższa w sektorze prywatnym niż publicznym, co świadczy o niższym udziale wydatków inwestycyjnych w łącznej kwocie wydatków publicznych. System podatkowy wpływa na zwiększenie konsumpcji w strukturze podziału produktu narodowego (wzrost popytu konsumpcyjnego) i ograniczeniu inwestycji (popytu inwestycyjnego) co sprzyja zmniejszeniem wzrostu konsumpcyjnego i spadek inflacji:
a) deficyt sektora publicznego powstaje, gdy dochody tego sektora nie wystarczają na sfinansowanie zaplanowanych wydatków. Jest on finansowany długiem zaciągniętym na rynku finansowym, gdzie konkuruje o środki z podmiotami gospodarczymi. Jest sytuacja niekorzystna, gdyż:

34. Przedsiębiorstwo jako uczestnik rynku finansowego.
Przedsiębiorstwo jako uczestnik życia finansowego występuje w dwóch rolach:
1. jako biorca środków – kapitał potrzebny jest np. do założenia firmy, pożycza pśrodki z banków, od rynkowych kontrahentów;
2. jako dawca środków – dostarcza je w postaci kapitałów własnych, służących do założenia innych podmiotów gospodarczych. Nadwyżki pieniądza lokuje w bankach, albo pożycza swoim klientom, np. odraczanie terminów płatności przez wykonanie przez siebie usługi.
Jednak podstawowa funkcja przedsiębiorstwa wynika z jego roli gospodarczej Wszelkie inwestycje finansowe powinny mieć na celu inwestycje w sensie rzeczowym. Właśnie przedsiębiorstwo jest tym podmiotem, w którym następuje zamiana inwestycji w sensie finansowym na inwestycje w sensie rzeczowym.
35. Banki jako uczestnik rynku finansowego.
Banki są nieodłącznym uczestnikiem zjawisk finansowych. Bank w obecnej sytuacji jest dużą organizacją gospodarczą, spełniającą wiele istotnych funkcji.
Należy wymienić;
I. Banki są biorcami i dawcami kapitałów
1. zbierają wolne środki z rynku przez przyjmowanie depozytów od osób fizycznych, prawnych i jednostek budżetowych,
2. emitują własne papiery dłużne: obligacje bankowe, certyfikaty depozytowe, bony lokacyjne,
3. przyjmują wolne środki z innych banków,
4. kupują papiery właścicielski (akcje), stając się akcjonariuszami innych podmiotów,
5. udzielają kredytów i pożyczek na rozmaite cele, itp.
II. Banki są instytucjami służącymi do transformacji pieniądza co do wielkości i terminu przy przyjmowaniu wkładów oraz udzielaniu kredytów:
1. w przypadku transformacji co do wielkości bank może przyjąć duży depozyt i może go rozdzielić, w zależności od potrzeb na dużą ilość drobnych inwestycji (kredytów)
2. o transformacji terminów mówimy, gdy bank przyjmuje depozyty na krótki termin
(np. 1 miesiąca). Z takiego depozytu bądź kilku depozytów tworzony jest jeden kredyt na dłuższy termin np. 1 roku.
III. Banki prowadzą działalność o charakterze usługowym na rzecz rozmaitych podmiotów. Odbywa się to w zakresie:
1. rozliczeń (przelewy, wymiana walutowa),
2. obsługa operacji handlu zagranicznego,
3. doradztwa finansowego,
4. udziału w procesach fuzji i przejęć i wielu innych.
36. Gospodarstwa domowe jako uczestnik rynku finansowego.
Gospodarstwa domowe są biorcami i dawcami środków finansowych. Swoje oszczędności inwestuje np. w bankach czy w nieruchomościach, a z drugiej strony jest biorcą pieniądza gdyż podejmuje kredyty i pożyczki. Ranga tego segmentu życia gospodarczego jest ogromna. Jest to ogromny potencjał, o który „walczą” banki, fundusze inwestycyjne czy firmy ubezpieczeniowe.
37. Fundusze inwestycyjne – cel i sposoby funkcjonowania.
Fundusz inwestycyjny jest instytucją lokującą pulę środków pieniężnych zebranych od uczestników w różnego rodzaju instrumenty finansowe. Przedmiot lokat funduszy i. są głównie papiery wartościowe, jak: akcje czy obligacje, a zasadą polityki inwestycyjnej jest wypracowanie na rzecz uczestników, wysokich zysków przy ograniczonym ryzyku (dywersyfikacja). Fundusze są bardzo efektywną formą lokat.
Fundusze inwestycyjne spełniają ważną rolę w procesie alokacji kapitału w gospodarce. Ich działalność bowiem umożliwia transfer oszczędności osób fizycznych i nadwyżek podmiotów gospodarczych do tych podmiotów gospodarczych, które zgłaszają zapotrzebowanie na kapitał.
Wyróżnia się następujące fundusze:
1. fundusze inwestycyjne otwarte,
2. fundusze inwestycyjne otwarte specjalistyczne,
3. fundusze inwestycje zamknięte,
4. fundusze inwestycyjne mieszane,
5. fundusze inwestycyjne zamknięte specjalistyczne.
38. Fundusze inwestycyjne otwarte. Podstawowe zasady organizacji.
Fundusz ten przeznaczony jest dla inwestorów drobnych czyli każdy może stać się jego uczestnikiem, wpłacając do funduszu określoną kwotę.
Wszyscy uczestnicy funduszu mają jednakowe prawa i obowiązki. Wyjątek stanowią jedynie uczestnicy uprzywilejowanych, którzy zgromadzili znaczne środki i z tego względu są zwolnieni z całkowitego lub częściowego uiszczenia opłaty manipulacyjnej. Musi to być określone w statucie.
Zbywanie i odkupywanie jednostek uczestnictwa określone powinno być w statucie, ale nie rzadziej niż raz na dwa tygodnie. Konkuruje on z lokatami bankowymi w oszczędzaniu.

39. Fundusze inwestycyjne otwarte specjalistyczne.
To by stać się uczestnikiem f.i.o.s. określa poprzez odpowiednie warunki statut, ograniczając tym samym dostęp do niego (np. wyłącznie do osób prawnych). Statu ponadto może określać takie warunki jak:
1. odkupienia przez uczestnika jednostki uczestnictwa przez fundusz,
2. terminu zgłoszenia przez uczestnika zamiaru odkupienia jednostki uczestnictwa,
3. terminu, w którym nastąpi wypłata kwoty z tytułu odkupienia jednostek,
4. zezwolenie na dokonywanie wpłat do funduszu w papierach wartościowych
5. może przewidywać utworzenie rady inwestorów jako organu kontrolnego.
Organ ten kontroluje realizację celu inwestycyjnego funduszu:
1. kontrolę realizacji polityki inwestycyjnej funduszu i stosowanie ograniczeń inwestycyjnych,
2. prawo i obowiązek wglądu w księgi i dokumenty funduszu oraz żądanie wyjaśnień od towarzystwa funduszy inwestycyjnych,
3. prawo i obowiązek zawiadomienia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd oraz wezwania towarzystwa funduszy inwestycyjnych do usunięcia nieprawidłowości – w przypadku ich stwierdzenia,
4. podjęcia uchwały o rozwiązaniu funduszu – o ile statut przyznaje jej takie uprawnienia.
40. Fundusze inwestycyjne zamknięte.
F.i.z. emituje papiery wartościowe i w związku z tym ma obowiązek:
 wystąpienia z wnioskiem o dopuszczenie certyfikatów inwestycyjnych do obrotu np. na GPW w Warszawie
Emisja c.i. następuje na podstawie prospektu emisyjnego. Fundusz ma swobodę w inwestowaniu środków (transakcje terminowe, prawa pochodne itp.)
istnieje duże podobieństwo co do kompetencji, trybu działania i sposobu tworzenia rady inwestorów jak f.i. o.s.
41. Fundusze inwestycyjne mieszane. Podstawowe zasady organizacji.
Fundusz inwestycyjny mieszany łączy w sobie cechy funduszu otwartego i zamkniętego, czyli:
1. fundusz emituje certyfikaty inwestycyjne, które muszą być przedmiotem obrotu publicznego na rynku regulowanym,
2. jego możliwości inwestowania są ograniczone,
3. dopuszcza się możliwość istnienia rady inwestorów (co stanowi cechę funduszu zamkniętego).
Statut określa częstotliwość wykupu certyfikatów inwestycyjnych na żądanie uczestników (fundusz otwarty).
Co do ceny, to rynkowa cena certyfikatów, może być różna od ceny wykupu certyfikatu przez fundusz. Cena wykupu certyfikatu to wartość aktywów netto funduszu, przypadająca na certyfikat inwestycyjny.
42. Funkcje banku centralnego.
Bank centralny jest to bank państwowy, który spełnia równocześnie funkcje:
- banku emisyjnego;
- banku banków;
- banku gospodarki narodowej i banku państwa.
Centralny bank - dzięki temu, że dokonuje emisji pieniądza -jest zawsze wypłacalny. Jeżeli poniesie straty, to i tak będzie mógł w pełni zaspokoić roszczenia posiadaczy wkładów. Wkłady w banku emisyjnym są zawsze całkowicie pewne.
Jako bank banków - bank centralny jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych (komercyjnych).
Bank banków spełnia następujące funkcje:
- reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza (gotówkowego i żyrowego);
- reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego przez banki operacyjne;
- reguluje płynność całego systemu bankowego;
- kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężn
Najbardziej istotne dla banku centralnego jest spełnianie funkcji banku gospodarki narodowej. W tym charakterze jest on z jednej strony regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony - bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu. Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia.
Pełniąc funkcję banku państwa bank centralny zajmuje się obsługą i organizacją płatności zagranicznych, realizacją polityki państwa w odniesieniu do kursu walut, pośredniczeniem w kupnie złota i dewiz, a także utrzymywaniem rezerw międzynarodowych środków pieniężnych.
43. Usługi tradycyjne współczesnych banków komercyjnych.
Usługi tradycyjne współczesnych banków komercyjnych to:
1. Prowadzenie transakcji walutowych – prowadzona przez największe banki, a wynika to z faktu, że występuje duże w tej sferze duże ryzyko i na doświadczenie wymagane przy realizacji tego typu transakcji, czyli zamiany jednej waluty na inną w zamian za prowizję.
2. Dyskontowanie papierów dłużnych i udzielanie kredytów na dzielność gospodarczą.
44. Definicja przedsiębiorcy.
Przedsiębiorca to:
1. osoba fizyczna,
2. osoba prawna – spółka kapitałowa, spółdzielnia, przedsiębiorstwo państwowe, zagraniczne, fundacje inne osoby prawne.
3. nie mające osobowości prawnej spółki prawa handlowego: spółka jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna,
4. spółka cywilna, zawodowo i we własnym imieniu podejmująca i wykonująca działalność gospodarczą przez tworzenie i prowadzenie przedsiębiorstwa.



Przedsiębiorcę wyróżnia:
1. motywy działania czyli dążenie do bogacenia się, niezależność samorealizacji, urzeczywistnienie wizji celu,
2. mechanizm działania czyli dostrzeganie przez przedsiębiorcę potrzeb potencjalnych odbiorców dóbr i usługi, inwestuje posiadane lub pożyczone środki w przedsięwzięcia gospodarcze, itp.,
3. ryzyko, który obarczone jest dążenie do osiągania zysku, gdyż działalność przedsiębiorcy może również przynosić straty, które on sam pokrywa z własnych środków.

Przedsiębiorcy pełnią również funkcję:
1. wprowadzają nowe produkty lub usługi,
2. tworzą nowe rynki,
3. odkrywają nowe zasoby,
4. rozwijają nowe technologie, itp.
45. Przedsiębiorstwo – rys historyczny.

Przedsiębiorstwo – to zespół zorganizowanych i skoordynowanych, osobowych, rzeczowych oraz finansowych czynników wytwórczych, jakie przedmiot gospodarczy (przedsiębiorca) gromadzi w celu prowadzenia działalności gospodarczej.

Przedsiębiorstwo to przedsięwzięcie gospodarcze, podejmowane przez przedsiębiorcę w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo charakteryzuje się:
1. odrębnością ekonomiczną,
2. odrębnością organizacyjną,
3. odrębnością prawną,
4. odrębność techniczno-produkcyjną.
Elementami przedsiębiorstwa są:
1. firma tj. nazwa przedsiębiorstwa,
2. księgi handlowe,
 niematerialne;
 pieniężne;
3. rzeczowe składniki mienia,
4. wierzytelności,
5. prawa i obciążenia wynikające z umów.

Przedsiębiorstwa rozwinęły się w wyniku gospodarki towarowej. Początkowo przedsiębiorstwo należało do jednej osoby, z czasem sytuacja ta uległa zmianie. Były to najczęściej rodzinne spółki osobowe (spółki cywilne). Ze względów finansowych właściciel w poszukiwaniu zasobów pieniężnych musiał zwrócić się na zewnątrz. Zaowocowało to pojawieniem się nowych form prawnych spółek – spółek kapitałowych.
W XIX w. pojawiły się spółdzielnie. Obecnie najpopularniejszą siłą kapitału są spółki akcyjne, które powstały na przełomie XVI i XVII w. W Polsce pierwszą spółką akcyjną była Kompania Manufaktur Wełnianych (1766 rok).
46. Podstawowe formy organizacyjno-prawne podmiotów gospodarczych.
Wymienia się:
1. Przedsiębiorstwa państwowe,
2. Jednoosobowe Spółki Skarbu Państwa,
3. Spółki handlowe
4. Osoby fizyczne jako przedsiębiorcy,
47. Ogólna charakterystyka przedsiębiorstwa państwowego.
Przedsiębiorstwa państwowe funkcjonują w oparciu o ustawę z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych.

Przedsiębiorstwo państwowe to samodzielny, samorządny i samofinansujący podmiot gospodarczy, posiadający osobowość prawną, stworzony i nadzorowany przez naczelne lub centralne organy administracji państwowej, terenowe organy administracji państwowej lub Narodowy Bank Polski.

Przedsiębiorstwa państwowe dzieli się na:
1. przedsiębiorstwa użyteczności publicznej jak: elektrownie, przedsiębiorstwa wodociągowe itp.,
2. przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych, zajmujących się zwykłą działalnością gospodarczą.
Środki niezbędne dla prowadzenia działalności wydzielone zostają przedsiębiorstwu z chwilą jego powołania. Przedsiębiorstwa państwowe w wielu obszarach kierują się dyrektywami i poleceniami administracyjnymi.
W ustawie o pp. Brak jest stosownych uregulowań mówiących kiedy należy bezwzględnie podjąć postępowanie naprawcze. Skutkiem tego jest funkcjonowanie, Dy zachwiana jest równowaga finansowa, a zadłużenie powiększa się, ze szkodą dla wierzycieli.

Przedsiębiorstwa państwowe istniały już w średniowieczu. Do lat siedemdziesiątych XIX w. w królestwie Polskim i Prusach ważną rolę odgrywało skarbowe górnictwo i hutnictwo, a później koleje państwowe. W dwudziestoleciu międzywojennym do państwa należały przedsiębiorstwa monopolowe, koleje, poczta itp.
48. Ogólna charakterystyka Jednoosobowej Spółki Skarbu Państwa.
JSSP - tworzona jest w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego. Struktura jej organów odpowiada strukturze spółek akcyjnych, zorganizowanych według przepisów kodeksu spółek handlowych.
W spółce tej istnieje jeden akcjonariusz – Skarb Państwa(reprezentowany przez ministra) – i stanowi on walne zgromadzenie, podejmujące strategiczne decyzje o strukturze kapitału i rozwoju.
Ponadto, podmioty te wyposażone są w osobowość prawną.
49. Forma organizacyjna spółek handlowych. Rodzaje i charakterystyka.
(c.d. moduł 5 str. 7-14)
3.1. Spółka – zespół wspólników działających dla realizacji wspólnego celu gospodarczego.
Wspólnicy grupują środki, które każdy z nich przeznaczył na osiągnięcie tego wspólnego celu. Spółka jest formą przedsiębiorstwa. W Polsce rozróżnia się spółki: cywilne i handlowe.

Spółka prawa cywilnego – jest to najprostsza forma organizacyjna oparta na przepisach kodeksu cywilnego. Do podjęcia działalności w formie spółki cywilnej potrzebna jest pisemna umowa zawarta przez wspólników, która może być związana bez udziału notariusza. W umowie wspólnicy powinni zaznaczyć cel gospodarczy spółki, rodzaj wytwarzanych wyrobów, oraz wkłady jakie wspólnicy wnoszą do spółki. Przez zawarcie umowy wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez określone działanie. Działaniem tym może być wniesienie wkładu pieniężnego, świadczenie usług, wniesienie prawa do patentu lub lokalu. Istotną cechą spółki jest to, iż wspólnicy odpowiadają solidarnie swoim majątkiem osobistym za zobowiązania spółki. Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej i dlatego prawnym właścicielem majątku spółki są wszyscy jej wspólnicy łącznie i niepodzielnie jako właściciele. Oznacza to również, iż spółka nie jest stroną w procesach sądowych, lecz powodami czy pozwanymi są zaś wspólnicy. Spółka cywilna podjęcie działalności gospodarczej musi zgłosić do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez gminy.

Spółka prawa handlowego – są spółkami powstałymi na podstawie przepisów kodeksu handlowego. W brzmieniu obecnie obowiązującym kodeks handlowy wyróżnia cztery rodzaje spółek: spółkę jawną, spółkę komandytową, spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, i spółkę akcyjną. Spółki prawa handlowego charakteryzują się tym, że podlegają wpisowi do rejestru handlowego spółek, prowadzonego przez sądy. Rejestr ten jest jawny i każda zainteresowana osoba ma do niego wgląd. Do rejestru tego wpisywane są wszystkie dane identyfikujące spółkę oraz wszelkie zmiany w umowie spółki, składane są również odpisy bilansu i inwentarza. Celem tego jest ochrona osób trzecich, potencjalnych kontrahentów spółki, którzy mogą z rejestru czerpać informacje o formie i kondycji spółki. Urzędowa nazwa spółki prawa handlowego, czyli jej firma, korzysta a ochrony prawnej przed bezprawnym używaniem nazwy (firmy) spółki przez nieuczciwych konkurentów. Również tylko spółka prawa handlowego ma prawo do ustanowienia prokurenta, czyli szczególnego rodzaju pełnomocnika handlowego, upoważnionego do wszystkich czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Spółka osobowa – spółka, której podstawą istnienia jest wspólne działanie osób uczestniczących w spółce, w odróżnieniu os spółki kapitałowej, która opiera się na kapitale. Do spółki osobowej zalicza się: spółkę jawną i spółkę komandytową.

Spółka jawna – jest spółką handlową i jednocześnie spółką osobową, to znaczy taką, w której podstawą działania jest nie kapitał, lecz praca wspólników. Spółka jawna nie posiada osobowości prawnej, ale zgodnie z przepisami prawa handlowego posiada ona uprawnienia pozwalające na prowadzenie działalności, np.: występowanie przed sądem jako strona, zawieranie umów. Wspólnicy zawierają umowę spółki po czym jest ona rejestrowana w rejestrze handlowym. W spółce jawnej wspólnicy odpowiadają całym swym majątkiem.