I wojna światowa

I wojna światowa:
Fundamenty porządku europejskiego ustalone na Kongresie Wiedeńskim(1814-1815):
-zasada równowagi sił
-zasada legitymizmu
-zasada restauracji
-święte przymierze(1815)
-koncert mocarstw

Przyczyny wybuchu I wojny światowej:
1)zróżnicowane cele polityczne państw
-Wielka Brytania-polityka defensywna, ogromne terytoria kolonialne,zapewnienie równowagi na kontynencie;
-Niemcy-cel:zmiana układu sił, zbudowanie wielkiej floty wojennej i ekspansja kolonialna w śr.Azji przy współpracy z Turcją;
-Francja-dążenie do rewanżu po wojnie z Prusami(1870-1871),odzyskanie Lotaryngii i Alzacji;rywalizacja z Niemcami o wpływy w Maroku;
-Rosja-dążenie do ekspansji politycznej na:Bałkanach,Kaukazie,w śr.Azji i na Dalekim Wsch.(niepokójWB i Austro-Węgier);
-Włochy- dążenie do odbudowy antycznego imperium w basenie Morza Śródziemnego.(interesy Francji i WB)
-Austrio-Węgry –Bałkany(ropa naftowa)

2)powstanie trójprzymierza niemiecko-austriacko-włoskiego;Niemcy i Austria-1879,Włochy doszły w 1882;

3)powstanie trójporozumienia francusko-brytyjsko-rosyjskiego-1907r.

4)wojny bałkańskie- krzyżowanie się interesów wszystkich mocarstw na Bałkanach;w 1875-wybuch powstania antytureckiego,co wykorzystała Austria i utrzymywały tam swoją administrację;osłabienie Turcji wykorzystała Rosja, Bułgarzy walczyli o niepodległość;I wojna bałkańska-1912 jej formalną przyczyną była obrona praw chrześcijan , ale tak naprawdę chodziło o zaspokojenie roszczeń terytorialnych antytureckiej Ligii Bałkańskiej(Grecja, Serbia, Bułgaria, Czarnogóra);Pokój- Londyn III. 1913-przypieczętowanie klęski Turcji; II wojna bałkańska-1913; Bułgaria uderzyła na Serbię i Grecję, które otrzymały wsparcie Rumunii,Czarnogóry i Turcji.Bułgarzy ponieśli klęskę, zmiana polityczna mapy Bałkanów- powstała niepodległa Albania,;Macedonia została podzielona między Grecję i Serbię; Bułgaria otrzymała niewielki skrawek półn. Macedonii.

5)wyścig zbrojeń-WB-seryjna produkcja pancerników, Rosja- zmobilizowała 15800 tyś. Żołnierzy, Niemcy-14mln., a Austro-Węgry-8mln. Niemcy-modernizacja sprzętu wojskowego,wyposarzenie żołnierzy w karabiny maszynowe,powstawanie wielkich koncernów, produkcja potężnych dział i armat,samoloty,okręty podwodne i czołgi.

6)zamach w Sarajewie-do Sarajewa przybył austryjacki dowódca wojsk monarchii, następca tronu i arcyksiąże Franciszek Ferdynand;28.VI.1914r.-podczas przejazdu przez miasto członkowie organizacji dążącej do wyzwolenia Bośni dokonali udanego zamachu na parę arcyksiążęcą.

Działania wojenne:
Front zachodni- 1914r.pierwsze sukcesy niemieckie,ustabilizowanie się frontu na cztery lata, wojna miała charakter wojny pozycyjnej;ofensywu Ententy i Niemiec kończyły się krwawymi i nierozstrzygniętymi bitwami (najkrwawsza bitwa pod Verdum w 21.II.1916- zginęło ok. pół miliona żołnierzy,rozpoczęła się w Lotaryngii,nad rzeką Mozą,po 10 miesiącach krwawych walk Niemcom zabrakło sił,a Francuzi zdobywali kolejno utracone forty);bitwa po Sommą-II poł.VI.1916r. Francuzi dążyli do odciążenia obrońców Verdum-żadna ze stron nie uzyskała znacznych sukcesów)

Front włoski-obszar wojny pozycyjnej, która aż do roku 1918 nie przyniosła zwycięstwa żadnej ze stron;
Front wschodni-wojna manewrowa, w której przewagę miała armia państw Centralnych.Zwycięstwa Niemiec i Austro-Węgier oraz rewolucja bolszewicka i wojna domowa w Rosji zmusiła ten kraj do kapitulacji. W III.1918r. w Brześciu Rosja zawarła pokój z państwami Centralnymi, oddając znaczną część europejskiego terytorium;
Front bałkański-sukcesy państw Centralnych;opanowały one do roku 1916 terytoriw Serbi, Czarnogóry i Rumunii,po czym front zastygł na półn.części Grecji.

Działania wojenne w Polsce:
Przez ziemie polskie przebiegała zach. Granica Cesarstwa Rosyjskiego. Od połowy XIX wieku Rosjanie zbudowali na naszych ziemiach wiele twierdz, które miały osłaniać mobilizację i koncentracje wojsk rosyjskich. W pierwszych dniach wojny Niemcy bez przeszkód wkroczyli do Królestwa, zajmując Kalisz i Częstochowę. W celu sterroryzowania ludności Królestwa, Kalisz został ostrzelany ogniem artylerii przez wojska Niemieckie bez konkretnych powodów. Również wojska astro-węgierskie odnosiły sukcesy przeciwko wojskom Rosyjskim w Królestwie. 3.IX.1914 roku Rosjanie uderzyli na Galicję Wsch., zajęli Lwów, ofensywa rosyjska rozwijała się ku Karpatom Wsch., którymi wojska rosyjskie chciały dostać się na Węgry. Wojska rosyjskie zdobyły Jarosław, Rzeszów i dalsze tereny aż po Biecz. Austryjakom pomogli Niemcy, którzy zajęli Piotrków i Łódź. Linia frontu zbliżyła się do Warszawy, a zostały wyparte z Węgier. Następnie odzyskały Łódź i Piotrków, w Galicji zbliżyły się do umocnień Krakowa. Niemcy uderzyli z rejonu Torunia. Stoczyły się bitwy pod Włocławkiem, Kutnem i Łodzią. Rosjanie powstrzymywali natarcia na liniach rzek. Ostatecznie front stanął na linii Dunajca, Biełej i od Gorlic do granicy Węgierskiej. Rosjanie zdobyły Przemyśl. który poddał się 22.III.1915 r. Do niewoli rosyjskiej doatało się 70 tyś. Żołnierzy. Bitwa pod Gorlicami-rozpoczęła się 2.V.1915 r. Od tej bitwy rozpoczęła się ofensywa Państw Centralnych na froncie wsch. 3.VI. 1915 r. Austryjacy odzyskali Przemyśl, a 22.VI. wkroczyli do Lwowa. Latem 1915 r. Rosjanie wycofali się z Królestwa. 30.VII. Austryjacy zajęli Lublin, 5.VIII Niemcy wkroczyli do Warszawy. Padły twierdze w Modlinie i w Brześciu nad Bugiem. Niemcy zajęli Wilno i Grodno.

Konferencja praska i system wersalski:
Obrady paryskiej konferencji pokojowej trwały w latach 18.I. 1919-21.I.1920 r. Cel: zapewnienie wieczystego pokoju w Europie i na świecie przez rozwiązanie wszystkich problemów. Programem konferencji było ogłoszone w 1918 r. Orędzie prezydenta USA Woodrowa Wilsona zw. 14 punktami. W obradach brało udział 27 państw koalicji antyniemieckiej, w tym 5 mocarstw: WB, Francja, USA, Włochy i Japonia. Dążenia: Francja-osłabienie Niemiec, stworzenie na wsch. od Niemiec kordonu państw powiązanych sojuszem politycznym i wojskowym; WB-chciała uzyskać równowagę sił; Włochy-domagały się dużych terytoriów w basenie Morza Śródziemnego. Decyzje na konferencji zapadły na posiedzeniach Rady Najwyższej(Rady Dziesięciu). Najważniejszą rolę odgrywała tzw. Wielka trójka-premier WB Dawid Lloyd George, premier Francji Georges Clemenceau i prezydent USA Woodrow Wilson. Wynik: traktaty pokojowe z Niemcami, Austrią, Węgrami, Bułgarią i Turcją oraz powołanie Ligii Narodów(miała ona likwidować spory międzynarodowe na drodze pokojowej. Główne organy Ligii Narodów: Zgromadzenie, Rada, Sekretariat i organy specjalne: Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej i Międzynarodową Organizacją Pracy. Siedzibą była Genewa, a w jej skład wchodziło 40 państw. Została rozwiązana 18.IV.1946 r., a jej spadkobiercą została w 1945 r. ONZ.

Skutki I wojny światowej:
-zmiany terytorialne(przestały istnieć Austro-Węgry).
-odrodziły się państwa, które kiedyś straciły niepodległość np. Polska lub które nie istniały,
-pojawienie się w Niemczech faszyzmu, a w Rosji komunizmu,
-zmana układu sił w Europie,
-kryzys polityczny Włoch,
-kryzys ekonomiczny.
-zniszczenia wojenne,
-wyeksploatowanie przez wojnę gospodarek wielu państw,
-wzrost bezrobocia,
-epidemia grypy tzw. hiszpanki

Próby rewizji systamu wersalskiego:
Pierwszy okres alianckiej polityki ustępstw wobec Niemiec.- obejmował lata 1922- 1925.Po wojnie Niemcy odmówiły płacenia reparacji wojennych, motywując swoją decyzję trudnościami finansowymi. Nacisk aliantów spowodował strajki i załamanie gosp. Niemiec. Jednocześnie Berlin próbował zastraszyć Zachód zbliżeniem z Rosja zawierając z nią traktat w Rapallo w 1922 r. W tej sytuacji Zach. Zdecydował się na ustępstwa. W 1924 r. Państwa Ententy przyjęły w Londynie tzw. plan Dawesa-był to plan odbudowy gospodarczej Niemiec, który przewidywał udzielanie Niemcom dużych pożyczek i rozłożenie spłat długów na długi okres. Realizacja planu trwała do 1929 r. Politycznym ustępstwem na rzecz Niemiec stały się postanowienia konferencji w Locarno jesienią 1925 r. Podpisane w Locarno dokumenty, a szczególnie pakt Reński zmieniały sytuację Niemiec. Dodatkowym sukcesem Niemiec była zapowiedź przyjęcia tego państwa do Ligii Narodów i to statutem mocarstwa.
Drugi okres ustępstw- Nastąpił w czasach wielkiego kryzysu gospodarczego, przełom lat 20-30. Zachód dokonał kolejnych ustępstw wobec Berlina. W roku 1929 ogłoszona tzw. plan Younga-który zakładał ograniczenie ogólnej kwoty reparacji Niemieckich i rozłożenie jej na 58 lat. Plan nie wszedł w życie .W wyniku pogłębiającego się kryzysu Niemiec reparacje zostały zawieszone. Oznaczało to koniec reparacji wojennych uzgodniony ostatecznie w Lozannie w 1932 r.

Trzeci okres ustępstw: obioł druga poł. lat 30. Charakteryzował coraz większą pobłażliwością Zach. Wobec coraz poważniejszego naruszenia przez Niemcy norm traktatu wersalskiego, które wbrew układowi zbroiły się w tajemnicy produkując nowoczesne czołgi, samoloty i okręty, zwiększając liczbę żołnierzyi wyposażając ich w lepszą broń. Zaakceptowała to WB, a w 1936 r. Niemcy wkroczyły zdemilitaryzowanej strefy Nadrenii oraz walczyły w wojnie domowej w Hiszpanii. Państwa europejskie bagatelizowały niebezpieczeństwo ze strony Niemiec, które bezkrwawo zdobywały kolejne terytoria.

Traktaty pokojowe:

Traktat w Wersalu-28.VI.1913
-Niemcy zrzekły się 70000km swojego terytorium;
-Francja zyskała Lotaryngię i Alzację;
-Polska zyskała Wielkopolskę i Pom.Gdańskie;
-utworzone wolne miasto Gdańsk;
-poddano międzynarodowej kontroli obszar Kłajpedy i kraj Seary;
-objęto plebiscytem tereny Szlezwiku, Górnego Śląska, Warmi i Mazur;
-niemieckie kolonie podzielono między zwycięzców i przekazano pod opiekę Ligii Narodów;
-wprowadzono demilitaryzację strefy nadreńskiej;
-ograniczono liczbę armii niemieckiej do 100000 żołnierzy;
-zakazano posiadania Niemcom sprzętu zbrojeniowego;
-nałożenie na Niemcy obowiązku płacenia do 1951r. Reparacji wojennych;
-nałożenie na państwa środkowej Europy obowiązku ochrony mniejszości narodowych;

Traktat w St.Germain z Austrią-10.IX.1913
-likwidacja Austro-Węgier;
-stworzenie Republiki Austryjackiej i zakaz przyłączania jej do Niemiec;
-ograniczenie sił zbrojnych Austrii do 30000 żołnierzy;
-nałożenie obowiązku reparacji

Traktat w Triauon z Węgrami-4.VI.1920
-redukcja armii Węgierskiej do 35000;
-likwidacja lotniska wojskowego;
-nałożenie obowiązku zapłaty odszkodowań wojennych;
-strata 70% ziem i 60% ludności;
-strata na rzecz Austrii- Burgenlandu; Czechosłowacji- Rusi Karpackiej i Słowacji; Rumunii-Siedmiogrodu i wsch. Banatu;

Traktat w Neuilly z Bułgarią- 27.XI.1919
-utrata przez Bułgarów na rzecz Serbów,Chorwatów,Słoweńców okręgów: caribradzkiego,bosilegrackiego,doliny Strumicy;
-do Rumunii przyłączono poł. Dobrudżę;
-zach. część Tracji przeszła pod administrację Ententy;
-obowiązek zapłaty w złocie odszkodowania;
-zniesienie powszechnego poboru w armii i pozwolenie utrzymania 33000 żołnierzy w zasięgu ochotniczego;
-obowiązek dostarczania przez Bułgarię Serbii-węgla;

Traktat w Serves z Turcją 10.VIII.1920
-likwidacja imperium osmańskiego;
-pozbawienie Turcji ziem arabskich zasobnych w ropę naftową i wysp morza Egiejskiego,wsch. Tracji, okręgu Smyrny;
-ograniczenie suwerenności państwa Tureckiego poprzez edukację sił zbrojnych, kontrole gospodarki, poddanie cieśnin tureckich pod międzynarodowy nadzór;