Opieka ptaków nad potomstwem.

Ptaki są jajorodne. Tak jak płazy, niektóre gady i większość ssaków, bardzo troskliwie opiekują się swoimi młodymi. Ptaki gnieżdżące się na ziemi wykluwają się już dobrze rozwinięte i nie wymagają dużej opieki rodziców. Potrafią same zdobywać pożywienie a rodzice chronią je przed drapieżnikami. Natomiast ptaki gnieżdżące się w dziuplach i na gałęziach drzew są niemal całkowicie uzależnione od rodziców. Mają dobrze rozwinięty układ pokarmowy, lecz cała reszta – nawet oczy – są niedokończone. Nie trwa to jednak długo. Dzięki obfitemu karmieniu pisklęta rozwijają się w błyskawicznym tempie. Najtrudniejszym zadaniem w życiu ptaka jest karmienie młodych. U większości ptaków samica opiekuje się młodymi w gnieździe, a samiec przynosi jej i pisklętom pożywienie. Nawet gatunki, których pisklęta żerują samodzielnie, muszą chronić swe potomstwo przed drapieżnikami i złą pogodą. Niektóre ptaki ani na moment nie rozstają się ze swymi młodymi. Większość ptaków broni swych młodych odciągając lub odstraszając intruza, jednak niektóre gatunki mogą złapać pisklę i unieść je w bezpieczne miejsce. Zależnie od gatunku używają w tym celu dzioba, nóg lub szponów.
Jak wspomniałem pisklęta zależnie zaraz po wykluciu od gatunku są samodzielne lub nie. Na tej podstawie ptaki dzieli się na zagniazdowniki i gniazdowniki.

Zagniazdowniki to ptaki, których pisklęta wkrótce po wykluciu się z jaj mają zdolności ruchowe i odpowiednie opierzenie, pozwalające na opuszczenie gniazda. Pisklęta zagniazdowników wylęgają się zdolne do samodzielnego życia. Są one okryte puchem i bardzo szybko po wykluciu z jaja biegają lub pływają, same zdobywając pokarm. Samice przez pewien czas prowadzają je, chronią przed napastnikami i ogrzewają pod skrzydłami. Potrafią w ich obronie zaatakować nawet dużo większego przeciwnika, np. człowieka. Ornitolodzy wyróżniają w tej grupie zagniazdowniki właściwe, opuszczające gniazdo w kilka godzin po wylęgu, które można podzielić na 4 podgrupy:
1) pisklęta samodzielne, np. nogale
2) pisklęta towarzyszące rodzicom, ale samodzielnie poszukujące pokarmu, np. kaczkowate lub siewkowate
3) pisklęta towarzyszące rodzicom i przez nich wodzone, tzn. uczące się znajdowania pokarmu, np. kuraki i strusie
4) pisklęta towarzyszące rodzicom i przez nich karmione, np. perkozy czy chruściele
Odrębną grupę stanowią tzw. zagniazdowniki niewłaściwe, które w normalnych warunkach dłuższy czas przebywają w gnieździe, karmione przez rodziców, ale w przypadkach zagrożenia uciekają z gniazda i kryją się w pobliżu.

Gniazdowniki to ptaki, których pisklęta po wykluciu są niesamodzielne, nagie i mają zrośnięte powieki, nie posiadają zdolności termoregulacyjnych. Do gniazdowników zalicza się większość ptaków. Np. u wróblowatych i dzięciołów, pisklęta lęgną się pokryte puchem i mają zrośnięte powieki, a u sów wylęgają się pokryte puchem i mają oczy otwarte, jak u ptaków drapieżnych i czapli. Pisklęta gniazdowników są słabe, niedołężne, bezradne i muszą przebywać pod troskliwą opieką rodziców, od 14 dni u mniejszych ptaków, do kilku miesięcy u większych drapieżników i aż do roku u albatrosów. Wymagają one opieki, karmienia i ogrzewania.

Gniazdowniki budują nieraz bardzo misterne gniazda, w których przez kilka tygodni wysiadują jaja i pielęgnują pisklęta. Są to różnego typu konstrukcje. Ich budową zajmują się zazwyczaj oboje z rodziców, czasami jednak gniazdo buduje tylko sam samiec lub samica, wkładając w to bardzo dużo energii, tak, że są one małymi dziełami sztuki. W przypadku niektórych wróblowatych z Afryki, wielka kolonia wspólnie wznosi ogromną konstrukcję w koronach drzew, w której znajdują się gniazda poszczególnych par. Konstrukcje gniazd mogą być mniej lub bardziej skomplikowane, do ich budowy ptaki używają najróżniejszych materiałów budowlanych, w zależności od wielkości ptaka i możliwości pozyskania budulca, gałęzi, patyków, trawy, liści, korzonków, łyka oraz jako wyściółki: mchu, porostów, piór i puchu roślinnego a nawet pajęczyn. Elementy konstrukcyjne są przeplatane z sobą, wiązane, lub zlepiane specjalną wydzieliną pomieszaną z mułem albo gliną. Ciekawostką są tzw. jaskółcze gniazda, stanowiące przysmak, z którego przyrządza się zupy w południowo-wschodniej Azji, są to gniazda ptaków spokrewnionych z jerzykami. Są one zbudowane ze śliny i morskich glonów. Niektóre z ptaków wykorzystują naturalne otwory lub tworzą je same, np. jaskółka brzegówka, czy sowa. Gniazdo zazwyczaj wysłane jest źdźbłami traw, innymi fragmentami roślin i puchem dla ochrony przed niską temperaturą. Opiekę nad potomstwem ułatwiają ptakom zabarwione jaskrawożółto lub czerwono wnętrza dziobów piskląt i stanowiące bodziec dla rodziców do wkładania do nich pokarmu oraz charakterystyczne piski młodych domagających się pokarmu. Mniejsze ptaki do każdego lęgu przygotowują nowe gniazdo, natomiast ptaki duże, jak np. drapieżne, czy bociany, wykorzystują swoje pierwsze gniazdo wielokrotnie, dobudowując co roku nowe elementy. Małe ptaki budują proste gniazdo w okresie 4-5 dni, ale np. remiz potrzebuje na wykonanie skomplikowanego workowatego gniazda aż ok. 5 tygodni.

OPIEKA NAD POTOMSTWEM U WYBRANYCH GATUNKÓW PTAKÓW

Orły budują swoje gniazda nawet do dwóch miesięcy. Gnieżdżą się w koronach wysokich drzew lub na półkach i załomach skalnych. Samica znosi jedno lub dwa jaja. Inkubacja(wysiadywanie) trwa 40-50 dni. Młode pozostają w gnieździe 50-120 dni.
Fregata znosi tylko jedno jajo, które jest wysiadywane przez oboje z rodziców przez półtorej miesiąca i gdy jedno z nich opiekuje się małym to w tym czasie drugie zdobywa pożywienie. Młode i bardzo słabe pisklę przez ponad rok musi być dokarmiane i chronione przez dorosłych.
Kruk gniazdo buduje w koronach drzew i na półkach urwisk skalnych. Wyprowadza jeden lęg w roku pod koniec marca. Samica składa 4-6 jaj, które wysiaduje ok. 22 dni. Kruki żyją parami lub pojedynczo. Jaja wysiaduje zarówno samica, jak i samiec.
Flamingi ścielą gniazda na stożkowatym podwyższeniu zbudowanym z błota, sięgającym około 20 cm ponad powierzchnię wody. W maju lub czerwcu samica składa 2-3 jaja. Czas wysiadywania trwa 30-32 dni. Już na drugi dzień po wykluciu się pisklęta opuszczają gniazdo i przebywają razem z rodzicami. Dojrzewają w trzecim roku życia.

Samica ryżowca znosi 4-8 jaj i wysiaduje je sama, chociaż samiec często - szczególnie w nocy - przebywa w gnieździe obok niej. Wysiadywanie trwa 21-22 dni. Po wylęgu samica jeszcze przez kilka dni wygrzewa młode. Wówczas jest karmiona przez samca, sama zaś karmi młode. Po ok. 11 dniach samica przestaje wygrzewać pisklęta. Młode rosną wolno i dopiero po miesiącu opuszczają gniazdo. Po opuszczeniu gniazda pozostają jeszcze przez 2 tygodnie pod opieką obojga rodziców. Ich szare upierzenie stanowi barwę ochronną. Same nie potrafią ukryć się przed drapieżnikami. Rozmiarami dorównują rodzicom. Samodzielnie zdobywają pokarm w wieku ok. 40 dni.

Czapla siwa gnieździ się na drzewach, wśród krzewów i trzcin. Jeżeli istnieją odpowiednie warunki, gnieździ się w koloniach. Osiedla się zwykle w pobliżu wód, ale jeżeli nad brzegiem brak jest wysokich drzew, zakłada gniazda w lasach odległych od wody nawet o kilkanaście kilometrów. Gniazdo buduje na wierzchołkach drzew iglastych i liściastych. Na jednym drzewie może być kilkanaście gniazd, w kolonii zaś nawet kilkaset. Życie w kolonii czapli rozpoczyna się w marcu. Jako pierwsze powracają do kolonii stare samce, które wabią przelatujące samice. Po długim ceremoniale godowym w końcu marca lub na początku kwietnia samica składa 4-5 jaj, wysiadywanie których trwa 25-26 dni. W wysiadywaniu biorą udział obydwa ptaki, zmieniając się na gnieździe co 4-6 godzin. Wychowem piskląt zajmują się również obydwoje rodzice, podając im w pierwszych dniach pokarm bezpośrednio do dziobów, a później, kiedy pisklęta są starsze, przynoszony im w przełyku pokarm wypluwają na środek gniazda, skąd pisklęta biorą go same. Po siedmiu tygodniach młode opuszczają gniazdo, ale powracają jeszcze do niego na noc. Usamodzielniają się po dziewięciu tygodniach.

Kakadu żółtolica gnieździ się w wysoko położonych dziuplach. Samica składa 2-3 jaja, które wysiadują oba ptaki, przy czym w dzień siedzi samiec, a w nocy samica. Pisklęta klują się po 35-38 dniach. Rodzice karmią je bardzo pilnie i troskliwie wygrzewają przez kilka pierwszych tygodni. Młode opuszczają gniazdo po 60 dniach. Zaobserwowano przy tym, że rodzice dzielą się obowiązkami: każde z nich karmi i troszczy się tylko o jedno ze swoich dzieci. W przypadku, gdy w gnieździe jest więcej niż dwa pisklęta, jedno z rodziców przejmuje opiekę nad dwoma młodymi.

Bocian biały gnieździ się na wysokich drzewach, często na słupach telegraficznych, kominach i dachach. Gniazdo jest kolistego kształtu i osiąga 1,5 m średnicy. Wyprowadza jeden lęg w roku. W okresie godowym wydaje głośne "klekotania". W zniesieniu 3-5 jaj, wysiadywanych przez oboje rodziców przez 34-41 dni. Pisklętami opiekują się oboje rodzice. Przynoszą im pożywienie w wolu i wypluwają na środek gniazda, skąd pisklęta same podnoszą je dziobami. Biało opierzone młode pozostają w gnieździe około 60 dni, samodzielność uzyskują po siedemdziesięciu dniach. Natomiast bocian czarny gniazduje nie tylko na drzewach, ale czasami też na skałach i w rozpadlinach zboczy górskich. Bociany wierne partnerowi i niestrudzone jako rodzice, są powszechnie uznawane za symbol narodzin niemowlęcia i zwiastun szczęścia.
Wiele ptaków odbywa przeloty sezonowe, związane z różnicami temperatury w kolejnych porach roku. Mają one zazwyczaj tak wykształcony zmysł orientacji, że potrafią wrócić do miejsca swojego wylęgu, żeby wydać tu swoje potomstwo np., co dwa lata albatrosy wędrowne wracają na okres lęgu na małe wyspy Antarktydy.

U niektórych gatunków ptaków instynkt budowania gniazd całkowicie zanikł, dlatego wykorzystują one opuszczone gniazda innych gatunków do celów lęgowych, jak np. niektóre sowy, lub stosują tzw. pasożytnictwo lęgowe składając jaja w gniazdach innych ptaków, nie interesując się nimi zupełnie np. kukułka. Podrzuca ona jaja, po jednym, do gniazd innych ptaków śpiewających. Jaja składane do obcych gniazd są małe i często mają ubarwienie podobne do jaj właścicieli gniazd. Czasami dochodzi do paradoksu, gdyż okres wylęgu jaj kukułki jest prawie zawsze krótszy od okresu wylęgu jaj gospodarzy, a młode kukułki wyrzucają z gniazda prawowite potomstwo, co powoduje, że pisklę kukułki jest wykarmiane przez obcych rodziców. Po 11-13 dniach z jaja wykluwa się młode. Przez 19-24 dni młoda kukułka jest karmiona w gnieździe a potem jeszcze przez 2 tygodnie poza nim.

Pingwiny gniazdują na wybrzeżach w wielkich koloniach liczących nawet kilkaset tysięcy osobników. Gniazda zakładają w szczelinach i rozpadlinach skalnych lub zagłębieniach terenu. Podobnie jak u flamingów jajo pingwina jest zawsze jedno. Ponieważ jest strasznie zimno, pingwin samiec trzyma je na łapach i okrywa ciepłą skórą. Samiec stoi tak przez 6 tygodni bez ruchu a na uwagę zasługuje fakt, iż pingwin przez ten czas nie przyjmuje pokarmów. Pisklęta pozostają pod opieką rodziców lub w tzw. "szkółkach" zwykle do 10 tygodni, a nawet i 13 miesięcy, jak u pingwina królewskiego. Jaja pingwiny składają na początku arktycznej zimy, gdy temperatura dochodzi do -50 stopni Celsjusza