Motyw – obiegowy schemat tematyczny żyjący w tradycji kulturowej;
- motyw z mitologii, np. wędrówka bohatera do krainy marzeń, najeżona przeszkodami (później w baśniach)
Odys
- motyw nadludzkiej potęgi i wytrwałości
Herkules
- motyw baśniowy, pn. dobra wróżka i zła czarownica
Królewna Śnieżka
- motyw biblijny, np. powrót syna marnotrawnego
Motywy te przenikały do kultury różnych narodów i w różnych epokach, nabierały nowego charakteru i wyrażały nowe idee, przetwarzane były w różnych formach literackich, a także innych dziedzinach sztuki. Często stawały się symbolami (np. Hiob – niezasłużonego cierpienia).
Motywy biblijne:
I. Stary Testament:
1) motyw oblubieńca (pasterza) i oblubienicy (pasterki) czekającej z utęsknieniem na ukochanego – Pieśń nad Pieśniami
„Sonety” Petrarki
II. Nowy Testament
1) motyw piety, czyli Matki Boskiej opłakującej zmarłego Syna
„Lament Świętokrzyski” („Żale Matki Boskiej pod krzyżem”)
2) motyw Boga i szatana – potrzeby ciała (szatana) i potrzeby duszy (Bóg)
„Sonety” Sępa Szarzyńskiego
3) motyw Chrystusa cierpiącego za ludzi
mesjanizm w III cz. Dziadów Mickiewicza
4) motyw Sądu Ostatecznego (z Apokalipsy św. Jana)
„Hymny” J. Kasprowicza
widzenie ks. Piotra w III cz. Dziadów Mickiewicza
poezja K.K. Baczyńskiego określana przez krytyków mianem poezji Apokalipsy Spełnionej (np. „Pokolenie”, „Ten czas” – tu okres apokalipsy spełnionej, kiedy wypełniły się wszystkie katastroficzne wizje zagłady ludzkości, czas II wojny światowej
„Piosenka o końcu świata” Czesława Miłosza – poeta przełamuje znany stereotyp, koniec świata staje się już, teraz, dziś, bez żadnych zapowiedzi
„Mała Apokalipsa” T. Konwicki – tytułowa apokalipsa (jako koniec świata) w odniesieniu do bohatera, który musi popełnić samobójstwo (rozlicza się) lub dotyczy narodu polskiego – jest w stanie rozkładu z powodu zależności od ZSRR
5) motyw piekła, nieba i czyśćca
„Boska komedia” Dantego Alighieri
6) motyw Boga - Stworzyciela
„Słońce” Czesława Miłosza
„Modlitwa Pana Cogito” Zbigniewa Herberta
„Czego chcesz od nas Panie” Jana Kochanowskiego
7) motyw Hioba
„Kwiatki polskie” (fragmenty) Tuwima
„Spokój” T. Nowak
„Hiob 1957” Tadeusza Różewicza
„Idziemy” Leopolda Staffa
„Drugie szczęście Hioba” cykl A. Kamińskiej
8) motyw znikomości ziemskich wartości (z księgi Koheleta) – „marność nad marnościami i wszystko marność” („vanitas vanitatum et omnia vanitas”)
Mikołaj Sęp Szarzyński i Daniel Naborowski (metafizyczny nurt poezji polskiego baroku)
„Piosenka” Czesława Miłosza