1. Utworzenie rządu w Warszawie przez Józefa Piłsudskiego.
10 listopada 1918 r. zwolniony z więzienia w Magdeburgu zostaje Józef Piłsudski, który po przybyciu do Warszawy obiął władze nad wojskiem, którą przekazała Rada Regencyjna.
Na ziemiach polskich działały następujące ośrodki władzy:
- Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie
- Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie z Ignacym Daszyńskim na czele , miał charakter lewicowy, ogłosił manifest, w którym zapowiadał przeprowadzenie postępowych reform (8 - godzinny dzień pracy; świadczenia socjalne; wolne, demokratyczne wybory do sejmu)
- Rada Regencyjna w Warszawie 7 października wydała manifest o niepodległości Polski, powołała rząd Józefa Świerzyńskiego (endecja), 11 listopada oddała władzę Józefowi Piłsudskiemu
- Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu utworzona na początku grudnia 1918 r
14 listopada 1918 r. Piłsudski przejął też władzę cywilną w Warszawie, powołał nowy rząd, którego premierem został Jędrzej Moraczewski
22 listopada 1918 r. ogłoszono dekret o najwyższe władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, zgodnie z którym reprezentantem państwa na zewnątrz był Piłsudski - jako tymczasowy Naczelnik państwa.
Opracowano postępową ordynację wyborczą i rozpoczęto przygotowania do zwołania Sejmu Ustawodawczego. Piłsudski był zwolennikiem jednoizbowego sejmu, postępowych reform ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego.
2. Walka o kształt ustrojowy państwa
20 lutego 1919 r. uchwalona została tzw. Mała Konstytucja, która wprowadziła zasadę jednolitości władzy, uznanie władzy ustawodawczej za najwyższą.
Parlament miał być jednoizbowy.
Sejm ustawodawczy stawał się władzą suwerenną i ustawodawczą w państwie, miał obradować do czasu uchwalenia nowej konstytucji.
Mała konstytucja wprowadziła system rządu parlamentu w jego skrajnej postaci, ponieważ suwerenem w państwie nie miał być sam naród lecz parlament. Władzę wykonawczą podporządkowano sejmowi. Sprawował ją naczelnik państwa i rada ministrów z prezesem na czele. Naczelnik państwa pełnił funkcję naczelnego organu wykonawczego.
Reprezentował państwo na zewnątrz, stał na czele administracji cywilnej i wojskowej, powoływał rząd w porozumieniu z sejmem, wydawał akty wykonawcze, które wymagały kontrasygnaty czyli podpisu określonego ministra lub prezesa rady ministrów, biorącego za te akty na siebie odpowiedzialność polityczną.
Wyróżniamy 2 rodzaje odpowiedzialności:
- odpowiedzialność polityczna (w formie wotum nieufności) - odpowiedzialność za decyzje i działania polityczne.
- odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) - przed trybunałem stanu za złamanie prawa.
Naczelnik państwa ponosił oba rodzaje odpowiedzialności, pomimo że jego decyzje wymagały kontrasygnaty.
Naczelnik państwa nie posiadał uprawnień przysługujących prezydentowi.
Zgodnie z konstytucją pozycja Naczelnika Państwa była stosunkowo słaba, ale w praktyce autorytet i osobowość Piłsudskiego zadecydowały o znaczącej pozycji tego urzędu.
Ponadto Naczelnik Państwa był również naczelnym wodzem.
Mała konstytucja wprowadziła ustrój Parlamentarny o charakterze przejściowym, ponieważ zakładano że akt z 20 lutego 1919 r. zostanie szybko zastąpiony ustawą zasadniczą, czego w praktyce nie zrealizowano. Głównym zadaniem powołanego Sejmu ustawodawczego było opracowanie tekstu Nowej Konstytucji. Ponadto sejm stanowił prawo, powoływał rząd, który przed nim ponosił odpowiedzialność polityczną.
Tekst Małej Konstytucji kilkakrotnie nowelizowany jeszcze po uchwaleniu Konstytucji Marcowej 1921 r., aż do czasu ukonstytuowania się najwyższych władz Rzeczpospolitej Polskiej w grudniu 1922 r.
Konstytucja Marcowa 1921 r.
Konstytucja ta zaprowadziła w Polsce ustrój parlamentarno - , przyjmując następujące zasady ustroju politycznego:
- republikańskiej formy ustroju
- zwierzchnictwa narodu
- przedstawicielska
- podziału władz
- państwa liberalnego
Zasada podziału władz dzieli się na:
- ustawodawcza - legislatywa (parlament; sejm)
- wykonawcza - egzekutywa (prezydent; rząd)
- sądownicza - judytarura (niezawisłe sądy)
Przyjęto pięcioprzymiotnikową ordynację wyborczą, zgodnie z którą wybory miały być: powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne.
Czynne prawo wyborcze, czyli prawo głosowania przysługiwała w wyborach do sejmu od 21 lat, a w wyborach do senatu od 30. Bierne prawo wyborcze czyli kandydowania (bycia wybranym) przysługiwała do sejmu od 25 lat, do senatu od 40. Władza wykonawcza należała do dwuizbowego parlamentu, składającego się z sejmu liczącego 444 posłów, z senatu liczącego 111 senatorów, które razem stanowiły Zgromadzenie Narodowe. Kadencja parlamentu trwała 5 lat.
Kompetencje sejmu:
- ustawodawcze - stanowienie prawa
- ustrojodawcze - prawo zmiany konstytucji
- kontrolne - prawo pociągnięcia rządu do odpowiedzialności
- elekcyjne - prawo wyboru prezydenta
- kreacyjne - powoływanie rządu
Senat miał prawo wznoszenia poprawek do uchwalanych ustaw i stosowania wobec nich „veta”, miał też prawo inicjatywy ustawodawczej czyli zgłaszania projektów ustaw. Posłowie mieli immunitet parlamentarny, który oznaczał zwolnienie od odpowiedzialności za treści wygłaszane zgodnie z piastowaną godnością oraz bez pozbawienia immunitetu. Nie pozwalał na pociągnięcie ich do odpowiedzialności konstytucyjnej.
Władza wykonawcza należała do Prezydenta i Rządu. Prezydent wybierany był przez Zgromadzenie Narodowe na 7 - letnią kadencję.
Kompetencje prezydenta:
Był głową państwa, zwierzchnikiem sił zbrojnych, mianował i odwoływał rząd, promulgował ustawy, rozwiązywał sejm za zgodą 3\5 senatu, miał prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych za kontrasygnatą.
Rada Ministrów to prezes i ministrowie ponoszący odpowiedzialność konstytucyjną i polityczną. Ponadto obowiązywała solidarna odpowiedzialność - ustąpienie premiera było równoznaczne z ustąpieniem rządu.
Kompetencje rządu:
- kierowanie ordynacja
- określanie kierunków polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa
- wydawanie rozporządzeń do ustaw
- prawo inicjatywy ustawodawczej
- opracowywanie budżetu państwa
- kontrasygnowanie aktów urzędowych prezydenta
Zgodnie z konstytucją Marcową kompetencje prezydenta miały charakter wyłącznie reprezentacyjny i ceremonialny. Właściwa władza skupiona była w partii Rady Ministrów, której egzystencja uzależniona była od poparcia Parlamentu. W praktyce koalicje rządowe były bardzo nietrwałe co powodowało częste dymisje rządu i powoływanie przez Prezydenta rządów fachowców. W latach 1918 - 1926 w Polsce funkcjonowało 14 parlamentów rządowych.
3. Walka o granice Państwa Polskiego
Powstanie wielkopolskie - początek walk 26 grudnia 1918 r.
W czasie przyjazdu Ignacego Paderewskiego do Poznania odbyły się liczne krwawe walki w rejonie Inowrocławia, Nakła, Leszna w lutym 1919 r. Na mocy traktatu wersalskiego Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie włączono do Polski, Gdańsk Wolnym Miastem pod rządem Ligi Narodów
Polacy zamieszkujący na Górnym Śląsku manifestowali swoją wolę przyłączenia Śląska do Niemiec w 3 kolejnych Powstaniach Śląskich: decyzją traktatu wersalskiego o losach Śląska miał zadecydować plebiscyt - niezadowoleni Polacy rozpoczęli pierwsze powstanie w 1919 r.; po upadku I powstania przybyła komisja plebiscytowa. Miejsce miały zamachy niemieckie na Polaków, stąd doszło do II powstania w marcu 1921 r. Niemcy wygrali plebiscyt głównie głosami przybyłej z Niemiec ludności urodzonej na Śląsku. III powstanie odbyło się w maju 1921 r. Najcięższe walki były o Górę Św. Anny podział Śląska - Polsce przyznano 1/3 obszaru plebiscytowego. W wyniku III powstania Liga Narodów dokonała nowego podziału spornego terytorium, przyznając Polsce 29% Śląska z rozwiniętym przemysłem (Katowice), gdzie zamieszkiwało 46% Polaków.
Wojna polsko - radziecka - trwała w latach 1919 - 1920, zakończyła się sukcesem Polski, a jej najbardziej spektakularnym zwycięstwem było odebranie wojsk Armii Czerwonej spod Warszawy w dniach 12 - 15 sierpnia 1920 r. Zwycięstwo to określono „Cudem nad Wisłą”, ponieważ patriotyczny zryw ludności polskiej prowadzony był pod hasłami obrony chrześcijańskiej.
Zajęcie Wileńszczyzny - 9 pażdziernika 1920 r. Generał Lucjan Żeligowski „samowolnie zajął Wilno” przyłączając tzw. Litwę Środkową w skład Państwa Polskiego. Konflikt polsko - bolszewicki zakończony został pokojem w Rydze 18 marca 1921 r., na mocy którego Polska otrzymała Zachodnią Ukrainę i Zachodnią Białoruś oraz zapewnienie wypłaty odszkodowania w wysokości 30 mld. Rubli w złocie, jako rekompensaty za eksploatację ziem polskich w okresie zaborów. Ponadto obie strony gwarantowały wzajemne poszanowanie praw mniejszości narodowych na swoich terytoriach.
Konferencja parysko - wersalska - decyzje konferencji wersalskiej w sprawie polskiej
· Przyznanie Polsce Wielkopolski i uznanie Rządu Warszawskiego
· Wyznaczenie obszarów plebiscytowych na Warmii, Mazurach, Górnym Śląsku i Powiślu
· Utworzenie Wolnego Miasta Gdańska pozostającego pod zwierzchnictwem Komisji Ligi Narodów (współistniały obok siebie 2 narodowości: Polska i Niemiecka)
· Polska otrzymała pas Pomorza Gdańskiego z 70 kilometrami dostępu do morza.
Na konferencji pokojowej nie rozstrzygnięto sprawy wschodniej granicy Polski, zostawiając tę kwestię do czasu obalenia rządu bolszewickiego. Także sprawa Śląska Cieszyńskiego nie została rozstrzygnięta.
Wraz z traktatem Wersalskim Polacy zobowiązani zostali do podpisania tzw. „Małego Traktatu Wersalskiego”, który normalizował pozycję mniejszości narodowych w poszczególnych państwach, gwarantując im swobody językowe, kulturalne, oświatowe, polityczne oraz religijne. Polska ratyfikowała oba traktaty 30 lipca 1919 r.
Zgodnie z postanowieniami Traktatu Wersalskiego na ziemiach polskich odbyły się 2 plebiscyty:
· 11 lipca 1920 r. na Warmii, Mazurach, Powiślu zakończony przegraną strony polskiej, ponieważ większość ludności opowiedziała się za przyłączeniem tego obszaru do Niemiec.
· 20 marca 1921 r. na Górnym Śląsku plebiscyt także został przez Polskę przegrany, ponieważ 60% głosujących opowiedziało się za przyłączeniem Górnego Śląska do Niemiec ponieważ Niemcy sprowadzili 200 tys. optantów (optanci - ludzie urodzeni na Górnym Śląsku, mający prawo zadecydowania o losach tego kraju, opcja - prawo krwi, prawo ziemi)
4. Polityka zagraniczna Polski w okresie międzywojennym:
Po zakończeniu I wojny światowej Stany Zjednoczone ogłosiły politykę izolacjonizmu, czyli nie mieszania się w sprawy europejskie (neutralność). Sytuacja polityczna Polski była niekorzystna, ponieważ mieliśmy liczne problemy terytorialne z sąsiadami:
· z Litwą w związku z zajęciem obszar Wileńszczyzny z 1920 r.
· z Rosją z tytułu kwestionowania przez to mocarstwo warunków traktatu Ryskiego z 1921 r. i przejęcia władzy przez Bolszewików
· z Czechosłowacją o Śląsk Cieszyński w styczniu 1918 r.
· z Niemcami w związku z postanowieniami traktatu wersalskiego przyznającego Polsce prawo do bezcłowego eksportu węgla na terytorium Niemiec (Niemcy wypowiedziały Polsce tzw. Wojnę celną w 1925 r., odmówiły przyjmowania węgla)
Układy polityczno - wojskowe:
Układy polityczni - wojskowe zobowiązywały obie strony do współdziałania i wzajemnej pomocy wojskowej na wypadek konfliktu z państwem trzecim. W 1925 r. podpisany został w Locarno Traktat Rejski gwarantujący nienaruszalność granicy Niemiec z Belgią i Francją , pozostawiając otwartą kwestię granicy południowo - wschodniej z Polską i Czechosłowacją.
· z Francją - luty 1921 - o charakterze antyniemieckim, w 1939 r. potwierdziła ten układ (przeciwko Niemcom)
· z Rumunią - marzec 1921 - o charakterze antyradzieckim (przeciwko ZSRR)
· z W. Brytanią - 25 sierpnia 1939 r. podpisany został polsko - brytyjski układ polityczno - wojskowy, który spowodował zakaz ataku na Polskę planowanego na 26 sierpnia 1939 r.
Układy o nieagresji
· z ZSRR - podpisany został 25 lipca 1932 r., zawarty na trzy lata, a przedłużony do lat 10. W oparciu o układ z Niemcami, w marcu 1938 r. dyplomacja polska postawiła Litwie 48 - o godzinne ultimatum w sprawie nawiązania stosunków dyplomatycznych, które Litwa uznała. W tym samym czasie Hitler przyłączenie Austrii do Niemiec, a problem litewski potraktował jako usprawiedliwienie istniejących problemów granicznych.
· Z Niemcami –26 stycznia 1934 r. Polska podpisuje układ o nieagresji, który zawarty został na 10 lat, zobowiązujący obie strony do neutralności w razie wojny z państwem trzecim.
Układ w Rapallo: 16 kwietnia 1922 r. traktat radziecko - niemiecki, uznanie ZSRR przez Niemcy i nawiązanie z nimi stosunków dyplomatycznych oraz handlowych. Było to wyjście ZSRR z izolacji politycznej, a dla Niemiec karta do szantażu Zachodu.
Stosunki Polski z sąsiadami:
· Z ZSRR - w 1923 r. nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Polską a ZSRR. Na początku lat 30 sytuacja polityczna ulega istotnej zmianie z powodu kryzysu ekonomicznego, a następnie dojście do władzy w Niemczech Adolfa Hitlera. Dyplomacja Polska podejmuje działania w kierunku zorganizowania tzw. Wojny prewencyjnej, której celem miało być osłabienie Niemiec i wymuszenie złagodzenia konfliktów na terenie Gdańska. Podjęte ze strony polskiej prowokacyjne działania (1932 r.) spotkały się ze zdecydowaną dezaprobatą ze strony mocarstw Francji i W. Brytanii.
· Z Niemcami - stosunki uległy zaostrzeniu, a dyplomacja polska dążyła do zbliżenia Z Zachodem. W wyniku tej polityki 30 marca 1939 r. uzyskaliśmy jednostronne gwarancje brytyjskie dotyczące pomocy zbrojnej w razie konfliktu z Niemcami. W odpowiedzi na to Hitler wypowiedział układ o nieagresji i podpisał plan ataku na Polskę (biały plan).
· Z Czechosłowacją - hitlerowskie zabiegi wokół rozbioru Czechosłowacji spotkały się z pewnym niepokojem w Warszawie, władze polskie jednak wykorzystując trudną sytuację sąsiada, zgłosiły pretensje terytorialne wobec Śląska Cieszyńskiego. Prawdą było, że w 1919 r. ziemia ta dostała się w czeskie ręce drogą przemocy, ale sposób i czas upomnienia o Zaolzie stwarzały wrażenie współpracy z III Rzeszą i nie powiodły się - październik 1938 r.
· Z Litwą - dyplomacja polska sporo uwagi poświęcała także krajom bałtyckim usiłując je zjednać, bez powodzenia, do idei tzw. „Międzymorza” z Rumunią włącznie. Przeszkadzało w tym nie tylko radzieckie veto, ale też fatalne stosunki z Litwa. Sytuacja uległa pewnej zmianie w marcu 1938 r. gdy polska wykorzystując zamieszanie powstałe wokół „Anschlussu” postawiła Litwie ultimatum, żądając jednego - nawiązania stosunków dyplomatycznych. Był to początek drogi do normalizacji.
Podsumując: stosunki Polski z sąsiadami układały się niepomyślnie, naznaczone konfliktami terytorialnymi i wzajemna nieufnością.
5. Przewrót majowy i nowela sierpniowa (1926)
Przewrót majowy - 12 maja 1926 r. - odbył się zbrojny zamach stanu. Miejsce miały ostre walki w Warszawie, gdzie 379 osób zostało zabitych, a 900 rannych. Zdymisjonowany został Wincenty Witos i Stanisław Wojciechowski. Marszałek sejmu Maciej Rataj powierzył tekę premiera Kazimierzowi Bartlowi. Prezydentem został Ignacy Mościcki.
Nowela sierpniowa - 2 sierpnia 1926 r - po zamachu majowym 12 - 15 maja 1926 r. J. Piłsudski dążył do wzmocnienia władzy wykonawczej. 2 sierpnia 1926 r. ogłoszono nowelizację konstytucji marcowej, zgodnie z którą prezydent uzyskał uprawnienie wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Po drugie prezydent miał prawo rozwiązania sejmu przed upływem kadencji. Po trzecie gdy projekt budżetu nie został przez sejm uchwalony w ustalonym terminie prezydent ogłaszał rządowy projekt budżetu za obowiązujący. Po czwarte wniosek o wotum nieufności dla rządu nie mógł być głosowany na tym samym posiedzeniu, na którym został uchwalony.
6. Sytuacja polityczna Polski w przededniu II wojny św. Konferencja w Monachium wrzesień 1938 r.
Konferencja w Monachium – obradowała we wrześniu 1938r. z udziałem 4 mocarstw: W. Brytanii, Francji, Niemiec, Włoch, podczas której mocarstwa zachodnie wyraziły zgodę na przyłączenie obszarów Sudetów należącego do Czechosłowacji do terytorium Niemiec.
W tym samym czasie w pażdzierniku 1938 r. Polacy wkroczyli zbrojnie na Zaolzie (Śląsk Cieszyński) przyłączając tysiąc kilometrów kw. spornego obszaru Śląska Cieszyńskiego.
Pod koniec pażdziernika 1938 r. Niemcy postawiły Polsce żądanie dotyczące Gdańska do Rzeszy, przeprowadzenie autostrady eksterytorialnej o szerokości 25 km, przecinającej Pomorze Gdańskie i Łączącej Niemcy z Prusami Wschodnimi. Strona polska zdecydowanie odmówiła.
Stosunki polsko - niemieckie uległy zaostrzeniu, a dyplomacja polska dążyła do zbliżenia Z Zachodem. W wyniku tej polityki 30 marca 1939 r. uzyskaliśmy jednostronne gwarancje brytyjskie dotyczące pomocy zbrojnej w razie konfliktu z Niemcami.
W odpowiedzi na to Hitler w marcu 1939 r. wypowiedział układ o nieagresji i podpisał plan ataku na Polskę (biały plan).
5 maja 1939 r. podczas posiedzenia Sejmu Minister Spraw Zagranicznych Polski Józef Beck wygłosił słynne przemówienie, w którym zdecydowanie odrzucił niemieckie żądanie terytorialne, podkreślając znaczenie honoru i obronę ojczyzny dla Polaków. Dochodzi do konferencji Monachijskiej.
Na przełomie lipca i sierpnia 1939 r. Rosjanie wprowadzili ożywione negocjacje polityczno - wojskowe, jawne z W. Brytanią i tajne z Niemcami. Te pierwsze zakończyły się nie powodzeniem, a drugie zaowocowały układem o nieagresji podpisanym 23 sierpnia 1939 r. w Moskwie, znanym jako pakt Ribbentrop - Mpłłotow. Był to układ zawarty na 10 lat, do którego dołączony był tajny protokół stanowiący podział stref wpływów w Europie Środkowe pomiędzy Niemcy i Związek Radziecki. W strefie dominacji radzieckiej znalazły się: Łotwa, Estonia, Finlandia Pn, Rumuńska Besarbia oraz Polska podzielona wzdłuż linii rzek: Pisy, Narwi, Wisły i Sanu. W strefie dominacji niemieckiej: Litwa z Wilnem i Zachodnia Polska.
25 sierpnia 1939 r. podpisany został polsko - brytyjski układ polityczno - wojskowy, który spowodował zakaz ataku na Polskę planowanego na 26 sierpnia 1939 r. Dodatkowo Francja potwierdziła układ o nieagresji z 1921 r. W konsekwencji II wojna światowa rozpoczęła się 1 września 1939 r. atakiem Niemiec hitlerowskich na Polskę.
7. Konstytucja kwietniowa 1935 r. (uprawnienia prezydenta)
Konstytucja Kwietniowa 23 kwietnia 1935 r.
Umocniła władzę wykonawczą skupioną w osobie prezydenta, kosztem władzy ustawodawczej (głównie sejmu).
W miejsce zasady zwierzchnictwa narodu wprowadzono zasadę nadrzędności państwa, w miejsce podziału władz - koncentrację władzy w osobie prezydenta. Wprowadzono też system rządów autorytarnych opartych na zasadzie elitaryzmu.
Kompetencje Prezydenta
Wybierany był przez Kolegium Elektorów (80 osób) na 7 - letnią kadencję. Był nieodpowiedzialny ponieważ ponosił odpowiedzialność tylko przed „Bogiem i Historią”.
Ustawodawcze: wydawanie dekretów z mocą ustawy (promulgacja ustaw)
Ustrojodawcze: prawo inicjatywy o zmianę Konstytucji
Kontrolne: rozwiązanie Sejmu i Senatu
Ponadto prezydent miał prerogatywy, niewymagające kontrasygnaty:
- wskazanie jednego z kandydatów na prezydenta
- zarządzanie głosowania powszechnego w sprawie wyboru prezydenta
- wyznaczanie następcy na czas wojny
mianowanie i odwoływanie Prezesa Rady Ministrów
- mianowanie naczelnego wodza
- mianowanie i odwoływanie 1 prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa NIK, sędziów Trybunał Stanu
- prawo łaski
Od decyzji Prezydenta zależało czy zdymisjonowany zostanie rząd, któremu parlament uchwalił wotum nieufności.
Prezydent mógł zastosować retorsje wobec parlamentu rozwiązując go.
Prezydent był głową państwa, zwierzchnikiem sił zbrojnych oraz reprezentantem państwa na zewnątrz.
Rada Ministrów (prezes+ministrowie powoływani przez prezydenta) ponosiła odpowiedzialność polityczną przed Prezydentem i Parlamentem oraz konstytucją. Miała prawo inicjatywy ustawodawczej. Wydawała rozporządzenia do ustaw. W porozumieniu z Prezydentem określała kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa.
Władza ustawodawcza należała do dwuizbowego parlamentu. Liczebność została poważnie ograniczona: Sejm liczył 208 posłów, a Senat 96 senatorów. Kadencja 5 - letnia;czynne prawo wyborcze do Sejmu 24 lata, do Senatu 30; a bierne do Sejmu 30 lat, do Senatu 40 lat.
Pozycja legisjatywy bardzo się osłabiła, Senat mający silną pozycję - 1/3 składu pochodziło z mianowania przez Prezydenta (Senat mianowańców), a 2/3 rekrutowały się z osób szanowanych, wykształconych, legitymujących się zaufaniem władz.
Kompetencje Sejmu
- prawo uchwalania ustaw z wyjątkiem ustaw dotyczących administracji i wojska
- ograniczenie immunitetu poselskiego (poseł mógł być oddawany pod sąd Trybunału Stanu i z jego orzeczenia pozbawiony mandatu)
- wzmocnienie senatu polegało na tym, że veto zawieszające senat mogło być odwieszone tylko wówczas gdy sejm ponownie przegłosował ustawę większością kwalifikowaną. Sejm miał też ograniczone prawo pociągania do odpowiedzialności Premiera i Ministrów.
Obowiązywał sesyjny charakter obrad.
Rodzaje większości:
- zwykła lub względna (matematyczna 5x 3)
- bezwzględna (absolutna 50% + 1 głos)
- kwalifikowana (większość 2/3, 3/5, 9/10, 4/5)
8. Stosunki polsko - radzieckie w latach 1939 - 1943
II wojna światowa rozpoczęła się 1 września 1939 r. atakiem Niemiec hitlerowskich na Polskę.3 września Francja i W. Brytania wypowiedziały wojnę Niemcom, zapewniając o rozpoczęciu działań zbrojnych w ciągu 12 dni. 17 września Związek Radziecki wkroczył zbrojnie na terytorium Ukrainy i Zachodniej Białorusi, deklarując opiekę nad zamieszkałą tam ludnością. W nocy z 17 na 18 września 1939 r. rząd polski i naczelne dowództwo opuściły terytorium Polski ewakuując się do Francji przez Rumunię, gdzie władze polskie zostały izolowane.
28 września 1939 r. podpisany został niemiecko - radziecki układ o przyjażni i granicy, który dokonał korekty paktu Ribbentrop - Mołłotow oddając Litwę ZSRR w zamian za część województwa Warszawskiego, Łódzkiego i Poleskiego. W protokóle dodatkowym zaznaczono konsekwentne zwalczanie wszelkich form oporu ze strony Polaków. Traktat ten stanowił nieformalny IV rozbiór Polski. Trzecia Rzesza zajęła obszar 188 tyś km2 (48,5% terytorium II RP z 22 milionami Polaków), z Związek Radziecki 201 tyś km2 (51,5% terytorium Polski z 13,5 mln ludności w tym 5 mln stanowili Polacy, a pozostałą część Białorusini, Ukraińcy i Żydzi.
W wyniku kampanii wrześniowej wielu Polaków dostało się do niewoli niemieckiej i radzieckiej. W III Rzeszy jeńcy, żołnierze zostali zwolnieni lub otrzymali status robotników przymusowych, a oficerów zamknięto w obozach jenieckich. Znacznie bardziej skomplikowana sytuacja była w ZSRR, formalnie stanu wojennego nie ogłoszono, a ZSRR nie uznawał Konwencji Haskich. Jeńców osadzono więc w obozach na Białorusi i Ukrainie - w Kozielsku, Sarobielsku i Ostaszkowie. Znalazło się tam 21,500 tys. Oficerów i podoficerów Wojska Polskiego. Z tej liczby wojnę przeżyło 448 więźniów. Ponadto Rosjanie deportowali w głąb ZSRR szeregowych żołnierzy i cywilów w liczbie około 2 mln.
Po zajęciu kresów wschodnich przez Armię Czerwoną na anektowanych terytoriach przeprowadzono wybory do zgromadzenia ludowego Zachodniej Ukrainy 22 października 1939 r. i Zachodniej Białorusi 26 października tego samego roku. Powołano komitety rewolucyjne i ludowe, które pod nadzorem władz bezpieczeństwa prowadziły działalność antypolską i proradziecką. Wybrane zgromadzenia ludowe przyjęły uchwały wzywające władze radzieckie do włączenia tzw. Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi do ZSRR. Dekretami Rady Najwyższej ZSRR z 1 i 2 listopada 1939 r. obszary te zostały włączone do odpowiednich republik radzieckich. Mieszkańcy tych ziem utracili obywatelstwo polskie, a uzyskali obywatelstwo radzieckie. W listopadzie 1939 r. przeprowadzono tzw. paszportację, czyli wymianę dokumentów stanowiącą przyznanie obywatelom tych ziem specjalnych paszportów radzieckich. Bez paszportów nie można było uzyskać zameldowania, poruszać się po ZSRR i korzystać z praw obywatelskich. Ponieważ ludność podjęła bojkot nowych paszportów, podjęto decyzję o jej deportacji do Kazachstanu i na Syberię (1,5 mln osób). Sytuacja polityczna uległa diametralnej zmianie w czerwcu 1941 r. po napaści III Rzeszy na Związek Radziecki 22 czerwca 1941 r.
Jesienią 1939 r. armia polska została rozbita, a Państwo Polskie wykreślone z mapy Europy.
Układ Sikorski - Majski
Niemiecki atak na ZSRR stał się punktem zwrotnym w kwestii polskiej i polityce rządu. Nowa sytuacja oraz brytyjskie naciski doprowadziły do stołu rozmów zwaśnione strony.
30 lipca 1941 r. podpisano porozumienie zakładające:
- anulowanie przez ZSRR porozumień z Niemcami w kwestii polskiej
- nawiązanie stosunków dyplomatycznych
- udzielanie sobie pomocy w walce z III Rzeszą
- utworzenie armii polskiej w Rosji pod wodzą oficerów wyznaczonych przez polską stronę
- „amnestionowanie” więzionych Polaków
Porozumienie wywołało spory w rządzie. Krytykowali je prezydent Raczkiewicz, minister spraw zagranicznych August Zaleski i generał Sosnowski.
Polaków amnestionował tzn. odnośny dekret radziecki, zaczęła się formować armia, której wodzem został gen. Władysław Anders, w ZSRR potworzono sieć polskich placówek dyplomatycznych.
Utworzenie Armii Polskiej w ZSRR:
W 1943 r. powstaje nowe polskie wojsko, najpierw w sile dywizji (im T. Kościuszki), tym razem jednak ściśle podległe Stalinowi i dowodzone przez ludzi mu uległych bąż zafascynowanych (jak płk Zygmunt Berling). Było to wojsko bez możliwości „bez możliwości wyboru” jak zatytułowano jedną z książek. Chrzest bojowy kościuszkowce przeszli w krwawej bitwie pod Lenino 10 - 12 pożdziernika 1943 r. Na przełomie 1943 - 1944 r. powstały nowe dywizje, które wraz z kościuszkowską przybierają miano I Armii (Ludowego!) Wojska Polskiego. Brała ona udział w wyzwalaniu wschodnich województw Polski latem 1944 r., większe bitwy staczając nad Wisłą; pod Studziankami; o Pragę; wspomagając powstanie warszawskie. Akcja zakończyła się odwołaniem Berlinga. Jesienią rozpoczęto formowanie II Armii (Ludowego) Wojska Polskiego. W styczniu 1945 r. żołnierze I Armii walczyli o oswobodzenie Warszawy, Bydgoszczy, a następnie wnieśli znaczący wkład w bojach o przełamanie Wału Pomorskiego - luty - marzec 1945 r., wyzwalając Kołobrzeg, a potem Gdynię i Gdańsk.
W ostatniej fazie wojny uczestniczyli w operacji berlińskiej forsując Odrę pod Siekierkami, walcząc w samym Berlinie i wychodząc nad Łebę. II Armia rozpoczęła póżniej w kwietniu 1945 r., forsując Nysę Łużycką, tocząc boje w zaciętej bitwie pod Budziszynem, a następnie dobijając Niemców w północnych Czechach - tzw. Operacja praska.
Pod koniec wojny Polacy stanowili czwartą siłę państw Koalicji antyhitlerowskiej. Ich zwycięstwa i wysiłki nie znalazły politycznego wykończenia, a sztandar nad Bramą Brandenburską stanowił jedynie pocieszenie i otarcie łez. Faktycznie Polska tę wojnę przegrała.
Katyń
13 kwietnia 1943 r. Niemcy ogłosili komunikat o odnalezieniu na okupowanym wcześniej przez Rosjan terytorium zwłok polskich oficerów zamordowanych przez NKWD (okło 5 tyś żołnierzy). Zwłoki te odkryto pod Katyniem w okolicach Smoleńska.
Władze radzieckie zdecydowanie temu zaprzeczyły oskarżając Niemców o popełnienie tej zbrodni. Wówczas Polacy zwrócili się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie z prośbą o zbadanie tej sprawy. Z takim samym wnioskiem wystąpiły Niemcy. Wówczas Stalin uznał, że Polacy uczestniczą w „komedii śledczej, której reżyserem jest Hitler” i zerwał z Polską stosunki dyplomatyczne. Rosjanie przyznali się do zbrodni katyńskiej dopiero w kwietniu 1990 r., a w 1992 r. Prezydent Borys Jelcyn przekazał Lechwi Wałęsie dokumenty katyńskie.
Konferencje Wielkiej Trójki
W Teheranie (28 listopada 1943 r.) dokonano wstępnych przymiarek do podziału stref wpływów w Europie, alianci również wyrazili zgodę na linię graniczną z Polską proponowaną przez Stalina (wg linii Curzona). Przez wiele miesięcy zachodni sojusznicy na prośbę Roosevelta ukrywali ten fakt przed Polakami, dopiero jesienią 1944 r. stało się to tajemnicą „poliszynela”. Polacy ze swoimi postulatami, argumentami i racjami zaczynali irytować aliantów, ponieważ przeszkadzali swym uporem w kompromisie z ZSRR. Prezydent USA chciał pozyskać wschodniego partnera (ZSRR) do rozprawy z Japonią.
W Jałcie (4 - 11 lutego 1945 r.) dokonano już otwartego podziału stref wpływów w Europie, przydzielając Polskę do radzieckiej, ustalono formalnie jej granice ze wschodnią potęgą i podjęto decyzje odnośnie stworzenia koalicyjnego rządu. Stalin wolałby uznanie w całej rozciągłości podporządkowanych mu władz PKWN - Rządu Tymczasowego, nie chcąc jednak wówczas zrywać z aliantami, godził się na to ustępstwo. Rozłożyło to tylko w czasie jego plany pełnego podporządkowania sobie Polski. Rząd powstał - TRJN (czerwiec 1945 r.)
W Poczdamie zapadły decyzje (17 lipca - 2 czerwca 1945 r.) co do granic zachodnich Polski. Stalin popierał przesunięcie jak najdalej na zachód polskiej obecności, co było zbieżne z naszą racją stanu, ale wynikało z chęci rozszerzenia maksymalnie radzieckiej strefy wpływów.
10. Mała konstytucja 1947 i Konstytucje PRL - u z 22 lipca 1952 r:
Mała konstytucja
Wybory do Sejmu ze stycznia 1947 r. zakończyły pewien etap w budowie państwa totalitarnego. Partia zdobywszy i umocniwszy władzę przystąpiły do tworzenia zinstytucjonalizowanych form dyktatury i likwidacji wszelkiej opozycji bądż niezależnych ośrodków. Sfałszowana elekcja była też końcem tolerowania legalnej opozycji...
Sejm ustawodawczy, w którym komuniści dysponowali totalną przewagą uchwaliły w lutym 1947 r. tzw. „małą konstytucję”, która mimo zapewnień o demokracji i powoływaniu się na tekst marcowej ustawy zasadniczej z 1921 r. , w praktyce całość władzy przekazywała w ręce prezydenta, konkretnie Bieruta oraz rządu (premierem został Józef Cyrankiewicz), a dołączona do niej deklaracja praw obywatelskich była głównie kamuflażem, ponieważ w jednym z jej akapitów pojawiło się stwierdzenie, że nie można tych „wolności” wykorzystywać do walki z „demokratycznym” ustrojem i „ludowym państwem”...
- władza ustawodawcza - jednoizbowy sejm - 444 posłów
- sejm wybierany na 5 - letnią kadencję
- prezydent głową państwa, wybierany na 7 lat, razem z rządem tworzył władzę wykonawczą
- niezawisłe sądy, brak gwarancji wolności obywatelskich
Konstytucje PRL - u z 22 lipca 1952 r.:
Znakiem stabilizowania władzy i ustroju politycznego stała się konstytucja z 22 lipca 1952 r. o socjalistycznym charakterze. Zmianie uległa nazwa państwa - z RP na PRL, do tekstu dołączono wstęp, w którym znalazło się dosyć groteskowe sformułowanie, iż właśnie „PRL jest państwem ludu pracującego miast i wsi”. Funkcja prezydenta uległa również likwidacji, zastępowała go kolegialna głowa państwa - tzw. Rada Państwa. Pod względem formalnym najwyższym organem władzy - jak w demokracjach parlamentarnych - pozostawał Sejm. Na szczeblu terenowym organami władzy stawały się rady narodowe. Tekst gwarantował podstawowe wolności polityczne, choć konkretne ustawy bardzo je zawęziły. Istotę systemu zdradzały akapity poświęcone sądownictwu - ponoć niezawisłemu. Jednym z jego obowiązków było „karanie przedsiębiorców godzących w ustrój PRL”
Konstytucja podobnie jak w ZSRR pełniła rolę fasadową, niekiedy dezinformującą. Komuniści przezornie stworzyli cały szereg ustaw szczegółowych sankcjonujących ich dyktat, na którego straży stał rozbudowany aparat przymusu.
- Sejm wybierany był na 4 - letnią kadencję
- czynne prawo wyborcze od 18 lat życia
- bierne prawo wyborcze 21 lat
- funkcje prawodawcze kreatywne i kontrolne
11. Mała konstytucja z 17 października 1992 i ustawa zasadnicza z 2 kwietnia 1997:
A. Mała konstytucja z 17 października 1992 r.
Uchwalona została w celu usprawnienia działalności naczelnych władz Państwa, do czasu uchwalenia nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi się, co następuje: Organami Państwa w zakresie władzy ustawodawczej są Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej. W zakresie władzy wykonawczej - Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów. W zakresie władzy sądowniczej - niezawisłe sądy.
Sejm składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. Kadencja Sejmu trwa 4 lata. Rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia i trwa do czasu zebrania się posłów na pierwszym posiedzeniu Sejmu następnej kadencji.
Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych w województwach na okres kadencji Sejmu w wyborach wolnych, powszechnych,
bezpośrednich, w głosowaniu tajnym.
Prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa Polskiego w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. Zarządza wybory do Sejmu i Senatu w dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu miesiąca poprzedzającego upływ kadencji. Prezydent może rozwiązać Sejm w wypadkach określonych w niniejszej ustawie, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu. Prezydent jest wybrany na lat pięć i może być ponownie wybrany tylko jeden raz. Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
Sejm może zostać rozwiązany mocą własnej uchwały podjętej większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za działania wynikające z wykonywania mandatu ani w czasie trwania mandatu, ani po
jego wygaśnięciu, chyba że narusza dobra osobiste innych osób. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu, wyrażonej większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej: Tworzą: Prezes Rady Ministrów - jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie
B. Ustawa zasadnicza z 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta RP 16 lipca 1997 r. Prezydent: jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej; w polityce wewnętrznej czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej, mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych, na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje stopnie wojskowe, nadaje obywatelstwo polskie, stosuje prawo łaski, może zwracać się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia narodowego, wydaje rozporządzenia i zarządzenia; w polityce zagranicznej ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, mianuje i odwołuje przedstawicieli RP w innych państwach. Jest wybierany przez naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.