Wielkie odkrycia geograficzne

Poglądy na przyczyny odkryć geograficznych są często skrajnie rożne lecz ich początek wyznaczają te same postawy i zagadnienia które spróbuje w jak najbardziej jasny i przystępny sposób zaprezentować. Wielkie odkrycia geograficzne i związane z nimi ekspansje kolonialne to nie tylko suche fakty zapisane i utrwalane na pokrytych kurzem stronnicach wiedzy lecz opowieści ciekawe i fascynujące, to podróż do o koła świata ubrana w słowa przekazywana od wieków. Najważniejsze to poznać przyczyny, impuls który zapoczątkował to piękne opowiadanie. Jesteśmy w XIV wiecznej Europie gdzie rozpoczniemy nasza podróż, znajdujemy się wśród szlachty portugalskiej u której przyczyn ekspansji zamorskiej szukać należy w kryzysie gospodarki feudalnej na przełomie wieku XIV i XV, to właśnie jeden z impulsów który pchnął zubożała lub zrujnowaną szlachtę zarówno bogatą, jak i średnią na drodze poszukiwań rekompensaty za poniesione straty. Brak dostatecznej ilości metali szlachetnych stał się poważnym problemem gospodarki europejskiej, w ogromnym stopniu eksploatowane złoża niemieckich kopalni jednak i one nie mogły zaspokoić wciąż rosnących potrzeb. Jedną z głównych bynajmniej pierwszoplanowych ról odegrał handel lewantyński, dwa szlaki kupieckie w Europie: południowy (śródziemnomorski) i północny. Główną arterię stanowiły: Morze Północne i Bałtyckie łączące Anglię, Flandrię, Brabancję, Niemcy z krajami skandynawskimi, Polskę i Ruś. Morze śródziemne stało się pomostem łączącym Hiszpanie, Francję, północne Włochy z Bizancjum, Azją Mniejszą, Syria, Palestyna i Egiptem. Wymagający Europejczycy (najczęściej dla swych wymagających i rozkapryszonych kochanek) sprowadzali z Chin i Indii (jeszcze nie drogą morską) liczne pachnidła (mirrę, kadzidła, balsamy, aloes) ponadto przywożono barwniki (szafran, ałun) tkaniny bawełniane i jedwabne. Koszt transportu z czasem stawał się coraz droższy i bardziej niebezpieczny między innymi za sprawą usadowienia się Turków Osmańskich w Azji Mniejszej był to czynnik wybitnie niesprzyjający rozwojowi handlu Europy ze Wschodem.

Z czasem dostajemy coraz mniej pachnideł, wspomniane wcześniej „Europejki” delikatnie mówiąc zaczynają się denerwować i niecierpliwić. W tym stanie rzeczy znalezienie bezpośredniej drogi morskiej do krajów Wschodu, głównie do Indii, pozwalającej ominąć drogę lądową przez Azję Mniejszą, stało się głównym zadaniem kupiectwa europejskiego w XV wieku i to stało się drugą, zasadnicza przyczyna wypraw oceanicznych na przełomie XV i XVI wieku. Co ważniejsze mówi się, że to właśnie za sprawą podbojów tureckich na Bliskim i Środkowym Wschodzie oraz wraz z chwilą opanowania Syrii i Egiptu upada handel lewantyński. Badania obalają ta teorię co więcej mówią iż Turcy starali się podtrzymywać go jak najdłużej ze względu na dochody jakie z niego bezpośrednio czerpali. Handel ten przezywał nie mały kryzys tuz po odkryciach geograficznych Portugalczyków w rejonie Oceanu Indyjskiego szlak ten jednak odżył na nowo wiodąc przez tereny Imperium Osmańskiego.

Aby rozpocząć jakiekolwiek przedsięwzięcia należy przeanalizować dokładnie wiedzę posiadaną w danej dziedzinie w tym przypadku mam na myśli wiedzę czy sto geograficzna a parząc pod kontem pisanej przez siebie pracy chodzi tu o nic innego jak tylko wiedzę geograficzną w średniowieczu. Nie wyszła ona bynajmniej poza wcześniejsze wiadomości pochodzące już ze starożytności o wielu ważnych rzeczach zapomniano wierzono mitom i baśnią opowiadających o zamorskich potworach i siłach nadprzyrodzonych. Największa zdobycz średniowieczności w dziedzinie wiedzy geograficznej a dokładniej przekonanie Ptolemeusza o kulistości ziemi, zostało przez świat średniowieczny na długo zapomniane. Mapy średniowieczne były bardzo prymitywne, świat w oczach kartografów był prostokątem rzadziej kołem której środkiem niemal zawsze była Jerozolima i Ziemia Święta. Z reguły nie oznaczano nawet miast, rzek, gór, jezior. W pewnym momencie światełkiem w naprawdę ciemnym tunelu stały się przetłumaczone dzieła greckich uczonych: Arystotelesa i Ptolemeusza. Czasem zaczęto wprowadzać nawet udoskonalenia techniczne tak jak np. pomysły na lepsze zastosowanie igły magnetycznej.

U progu ery wielkich odkryć geograficznych znajomość świata wśród Europejczyków ograniczała się do półkuli wschodniej, a ściślej mówiąc do terenów Europy, Azji i Afryki. Atlas Martina Behaima był chyba najlepszym podsumowaniem ówczesnej wiedzy naszkicowany przez niego basen Morza Śródziemnego zajmował cześć Afryki i Azji zdeformowany do granic możliwości. Następnie dopiero dzieło Marco Polo zyskało uznanie.

Robimy kolejny krok naprzód, Ameryka została odkryta przez zupełny przypadek podczas poszukiwań drogi do Indii. Dokonanie tego dzieła przypadło w udziale Kolumbowi choć do dziś istnieją sprzeczne opinie na temat jego biografii określany jest mianem największego odkrywcy. Spory toczone na jego temat na płaszczyźnie patriotyczno – politycznej maja swoje uzasadnienie w braku posiadania aktu urodzenia Kolumba. (zważając na fakt iż tego rodzaju dokumenty były wymagane w Kościele katolickim dopiero po soborze trydenckim 1545-1563) a przyszły wielki odkrywca urodził się w Genui miedzy 25 a 31 października 1451 r. W latach 1484 –85 Kolumb mając za autorytet Toscanellego który ponadto wskazał mu błędną drogę prosi króla Portugalii Jana II o pomoc, po konsultacjach i analizie wyliczeń obu panów propozycja Kolumba zostaje odrzucona. Dla swych planów młody odkrywca próbuje pozyskać przychylność królowej kastylijskiej Izabeli, Króla angielskiego Henryka VII i Francuskiego Karola VIII – bezskutecznie. Dopiero w Hiszpanii król Ferdynand mianował go dożywotnia admirałem oraz wicekrólem ziemi które odkryje wysyłając tym samym na wyprawę finansowaną ze skarbca państwowego. 12 października 1492 roku załoga zauważa wybrzeża wyspy Watling z archipelagu Bahama, Kolumb nazywa ją San Salvador napotkanych tam Karaibijczyków nazywa Indianami przekonany o słuszności zamysłów dotarcia do Indii. Następnie odkryta zostaje Kuba którą Kolumb początkowo przedstawia załodze jako Japonie. Druga wyprawa a dokładniej powrót do „Indii” owocuje w odkryciu Jamajki (1493). Osiągnięciem 3 wyprawy z 1498 roku było dotarcie do wyspy Trynidad u wybrzeży Wenezueli powrót z tej wyprawy był jedynie fatalny gdyż Kolumb trafia do niewoli na wyspie Haiti i dopiero stamtąd zostaje odesłany w 1500 do Hiszpanii.

Dalsze odkrycia to smutny finał dla Kolumba już za jego życia zdano sobie sprawę, że odkryty przez niego ląd to bynajmniej nie Indie. Wielu żeglarzy kontynuowało badania nad brzegami ameryki min. Amerigo Vespucci który w latach 1500 – 1505 opisał i poznał dokładnie wybrzeża Od Wenezueli do Brazylii. Od jego imienia na prośbę pewnego geografa i kartografa to od imienia Vespuccieog nazwano ląd odkryty przez Kolumba Ameryką.

Drogę morską do Indii odkrywa dopiero Vaso Da Gama wcześniej jednak wiadomo że Portugalczycy od wielu pokoleń zajmowali się wyprawami zamorskimi zwłaszcza od czasów panowania księcia Henryka Żeglarza. Bartolomeo Diaz odkrywa kraniec Afryki nazwany Przylądkiem Burzliwym którego nazwa została zmieniona na przylądek Dobrej Nadziei przez Króla Portugalii Jan II. Ale to właśnie 23 maja 1498 r. Vasco de Gama zarzuca kotwice u wybrzeży Indii moment ten został odnotowany w pamiętniku pod hasłem „Niech was diabli wezmą, po coście tu przyjechali” jako słowa powitania wyprawy portugalskich żeglarzy.

Jako ciąg dalszy naszych zmagań należało by wspomnieć również o Ferdynandzie Magellanie i jego pierwszej podróży dookoła świata. Chciano dowieść słuszności teorii o 2 oceanach i przejściu wodnym łączącym dwa kontynenty. Król Hiszpanii ze względów politycznych odmawia pomocy natomiast tym razem hiszpański Karol I (późniejszy cesarz Karol V) decyduje się pomóc. W pierwszym etapie nie udaje mu się dopiero po przeczekaniu zimy odkrywa cieśninę łączącą dwa oceany nazwaną Cieśniną Wszystkich Świętych – obecnie jest to po prostu Cieśnina Magellana. Magellan ginie w walce z tubylcami w 1521 r. Reszta załogi kontynuuje podróż, przywiezione cenne korzenie pokrywają cały koszt wyprawy który pośmiertnie został uhonorowany herbem.

Najważniejsze podczas poruszania tematu odkryć geograficznych jest dojście do wniosków i przedstawienia dokładnego ich znaczenia. Należy zdać sobie przede wszystkim sprawę z tego iż Wielkie Odkrycia Geograficzne na przełomie XV i XVI wieku otworzyły nowy okres w historii. Dotarcie do bogactw krajów Wschodu i Zachodu zapoczątkowało okres wielkiej a zarazem agresywnej ekspansji Kolonialnej. Początkowo Portugalczyków później natomiast również Hiszpanów, Holendrów, Anglików i Francuzów. Wpływ odkryć nad się odczuć przede wszystkim w życiu ekonomicznym. Handel z morskiego przekształca się w oceaniczny. Odkrycia wywarły duży wpływ na przemiany umysłowe co wyraźnie zostaje zauważone w następnych stuleciach. I tak nasza podróż dobiegła końca.