Jan Fryderyk Herbart.

Do rozwoju szkolnictwa średniego, gimnazjów przyczyniły się prądy neohumanizmu; ich podstawą na przełomie XVIII i XIX w. stały się gruntowne badania naukowe prowadzone przez Francuzów, Niemców, Anglików, Holendrów nad dziejami kultury, myśli i estetyki starożytnej.
Neohumaniści zwracali się do źródeł helleńskich, aby odrodzić wzorce współczesnego człowieka zbudować nowy ideał harmonijnie rozwiniętej osobowości na wzór starożytnych Hellenów, którzy odznaczali się zarówno mocą ducha i ciała jak i wrażliwością na dobro i piękno. Stąd znacznie wyżej zaczęto cenić kształcenie formalne niż materialne tzn. rozwijanie wewn. sił i zdolności człow. jego funkcji poznawczych i wolicjonalnych, a mniej dostarczanie jedynie wiedzy materialnej. W reformach szkolnych w duchu neohumanizmu przodowały Niemcy. Inicjatorem tych reform w szkolnictwie średnim i wyższym w początkach XIX w. był jeden z najznakomitszych przedstawicieli neohumanizmu Wilhelm Humboldf (1767-1835). Na gruncie teorii pedagogicznej wielki wpływ uzyskuje doktryna wielostronnego zainteresowania sformalizowana teoria nauczania i teoria nie tyle indywidualnego samorozwoju ile kształtowania silnego charakteru podporządkowanemu jego celom moralnym, opracowana i wprowadzona przez niemieckiego filozofa, pedagoga i psychologa J.F. Herbarta (1776-1841). Urodził się w Oldenburgu w rodzinie urzędniczej, studia filozoficzne odbył w Bernie w charakterze nauczyciela i wychowawcy, w tych latach zostawał pod urokiem Pestalozziego, którego odwiedził w Bulgdorfie 1802 – habilitował się w Getyndze i został tam prof. filozofii i pedagog.
W 1809 – 1833 prowadził katedrę filozofii w Królewcu, tutaj otworzył m.in. Uniwersyteckie Seminarium Pedagogiczne dla kształ. Nauczycieli szkół średnich i wyższych, a przy nim niewielką szkołę ćwiczeń, w której sam uczył matematyki, a studenci pod jego kierownictwem prowadzili lekcje próbne. W 1833r.- powrócił do Getyngi, gdzie pozostał do końca życia.

Jest uznany za ojca pedagog. naukowej. Był pierwszym habilitowanym prof. pedagogiki, oderwał ją od filozofii, usystematyzował i oparł na dwóch pomocniczych naukach:
-etyce filozofii, która miała określać cele wychow.
-psychologii – która podawała środki do tych celów.
System Herbarta znalazł wielu zwolenników i kontynuatorów. Stał się oficjalną doktryną pedagogiki - pedagogiką naukową ówczesnej europy XIX w. Najważniejsze dzieła:
„Pedagogika ogólna wyprowadzona z celów wychowawczych.”
„Psychologia jako nauka oparta na doświadczeniu.”
„Wykłady pedagogiczne w zarysie.”
Dla Herbarta pedagogika stała się ośrodkiem całej jego pracy filozoficznej; przez swe rozległe badania usiłował nadać jej ściśle naukowy charakter m.in. poprzez ustalenie pewnych prawidłowości w proc. nauczania poprzez definiowanie pojęć, zastosowanie formuł, pogłębienia problematyki dydaktycznej.
Herbart wyróżnia 5 idei praktycznych, które razem wzięte określają ideał osobowości moralnej i najwyższy cel życia:
- wewnętrznej wolności duchowej,
- doskonałości,
- życzliwości,
- prawa,
- słuszności, czyli zadość uczynienia.
Jeśli człow. kieruje się tymi ideami to posiada moralny, silny charakter wyrobienie takiego charakteru uważa za najważniejszy cel wychowania.
Do realizacji tego celu służą następujące środki:
- kierowanie dziećmi,
- karność,
- i przede wszystkim nauczanie.
Najważniejszymi czynnikiem wychow. uznaje nauczanie wychowujące oparte na 4 stopniach formalnych.
- Jasność,
- kojarzenie,
- system,
- metoda.
W ten sposób dochodzi Herbart do przedstawienia struktury proc. nauczania, na której oparli się jego kontynuatorzy ZILLER i REIN – udoskonalili teorię stopni formalnych, jako podstawę wszelkiego, skutecznego nauczania, i która przez wiele dziesiątków lat była dla nauczycieli konarem budowy prawie każdej lekcji.
Jednocześnie system ten znalazł uznanie w kręgach społecznych wychow. przez karność i groźbę, a także karcer i karę cielesną – utrzymywało młodych w zależności od starszych i posłuszeństwie wobec władzy monarchistyczno – junkierskiej w Prusach.
Natomiast wśród myślicieli poszukujących nowych, bardziej realnych kryteriów, które byłyby pomocne w określaniu i wartościowaniu celów wychowawczych; doniosłą rolę odegrał jeszcze w poł. XIX w.