Problemy żywieniowe - wartości i tendencje.
Głód i niedożywienie są wciąż najbardziej wyniszczającymi czynnikami, nękającymi większość ubogich na świecie. Pomimo ogólnej poprawy podaży żywności, warunków zdrowotnych i dostępności do oświaty i usług socjalnych na całym świecie, praktycznie we wszystkich krajach utrzymują się różne formy niedożywienia. Wprawdzie nie jest możliwe dokładne określenie liczby osób niedożywionych, to jednak dane z ostatnich lat wskazują, że około 20% populacji krajów rozwijających się, czyli ponad 780 mln cierpi z powodu niewystarczającego spożycia żywności, a u ponad 192 mln dzieci występuje niedożywienie białkowo-energetyczne (PEM). Dużo więcej ludzi, około 2000 mln jest dotkniętych niedoborem różnych mikroskładników. Ponadto, w większości krajów, problemem zdrowia publicznego stają się choroby na tle wadliwego żywienia.
Niewystarczające spożycie żywności jest jedną z najważniejszych przyczyn niedożywienia. Nie jest to jednak wyłączna przyczyna. Infekcje, zakażenia pasożytami oraz czynniki stylu życia, często łączą się z nieodpowiednim lub niezbilansowanym żywieniem, powodując różne stany, prowadzące do niedoborów lub utraty masy ciała, zaburzeń wzrostu, niedokrwistości, zmniejszonej zdolności uczenia się, obniżonej aktywności i zdolności wykonywania pracy, zwiększonej podatności na inne choroby, ślepoty i różnych chorób przewlekłych. Dla osób i rodzin, których to dotyczy, skutki tak szeroko rozpowszechnionego niedożywienia są groźne. Poza ludzkim cierpieniem, spadek potencjału ludzkiego powoduje koszty społeczne i gospodarcze, na jakie nie może sobie pozwolić żaden kraj.
Sytuacja w zakresie żywności i żywienia może być oceniana przy pomocy różnych wskaźników. W ich zakres wchodzą zarówno wskaźniki podaży, dostępności i spożycia żywności, jaki i wskaźniki stanu odżywienia, jak pomiary antropometryczne, współczynnik umieralności oraz objawy kliniczne i mierniki biochemiczne
Podaż energii z pożywienia.
Podaż energii z pożywienia jest szeroko stosowanym wskaźnikiem ogólnej sytuacji w zakresie żywności i żywienia. Jest to szacunek średniej dziennej podaży energii na osobę dostępnej do konsumpcji przez ludzi w ciągu danego okresu. Dane o podaży energii z pożywienia opracowywane są przez FAO na podstawie bilansów żywnościowych, śledzących przychody i rozchody żywności w poszczególnych krajach. Nie obrazują one rzeczywistego spożycia ani też nierówności w podziale żywności. Według szacunków FAO, przeciętna podaż żywności na osobę w krajach rozwijających się zwiększyła się w latach 80, w mniejszym jednak stopniu niż to miało miejsce w latach 70. Sytuacja taka występowała na ogół w krajach o niskim dochodzie, niewielki natomiast postęp w podaży żywności w tych latach dokonany został przez grupę krajów najmniej rozwiniętych.
Choć niedożywienie wciąż utrzymuje się w krajach o wystarczającej podaży żywności, niewystarczająca podaż jasno wskazuje na to, że problemy żywieniowe są jeszcze większe. W okresie od 1988 do 1990 roku było około 11 krajów z podażą energii z pożywienia poniżej 2000 kcal na osobę. Nie jest to możliwe, aby tak ograniczona podaż mogła zaspokoić zapotrzebowanie ich ludności na energię. Głód i niedożywienie są nieuniknione wśród wielu ludzi za 123 mln w krajach o tak krytycznej sytuacji żywnościowej.
Ogólne szacunki dostępności żywności w skali świata, regionu lub kraju nie są w stanie odzwierciedlać indywidualnego spożycia żywności bądź spożycia przez gospodarstwa domowe. W skali gospodarstwa domowego spożycie uzależnione jest od jego zdolności do wytwarzania lub nabywania żywności, i jest funkcją poziomu i podziału dochodu, dostępności i strat żywności, cen oraz upodobań konsumentów. Ważnymi determinantami indywidualnego spożycia żywności są także preferencje orz opieka i zwyczaje żywieniowe.
Przewlekły niedobór energii. Uwzględniając ograniczenia związane z wykorzystaniem ogólnych danych o podaży, FAO opracowało metodologię, według której szacuje liczbę i procent ludności, nie mającej na przestrzeni roku dostępu do takiej ilości żywności, która zaspokaja ich potrzeby energetyczne. Ta część populacji może być uważana za przewlekle niedożywioną. Jest prawdopodobne, że faktyczna liczba ludzi niedożywionych jest wyższa ponieważ wspomniana wielkość nie uwzględnia problemu nierównego rozdziału żywności w obrębie gospodarstwa domowego, osób borykających się z sezonowymi lub nagłymi problemami niedożywienia oraz chorujących na choroby zakaźne.
W latach 1980-1990 na świecie było dość żywności, aby jeśli rozdzielić ją stosownie do indywidualnych potrzeb pokryłaby ona z nadwyżka zapotrzebowanie energetyczne. Jednak w okresie tym według szacunków FAO ponad 780 mln ludzi w krajach rozwijających się nie miało stałego dostępu do takiej żywności, która zaspokoiłaby ich zapotrzebowanie na energię, konieczną do aktywnego, zdrowego życia. Choć oznacza to istotną poprawę w stosunku do poprzednich okresów, liczba ta wciąż jest nie do zaakceptowania.
Umieralność niemowląt i dzieci. Wśród niemowląt i dzieci, zły stan odżywienia i infekcje, a także inne czynniki środowiskowe i społeczno- ekonomiczne mogą prowadzić do śmierci. Współczynniki umieralności niemowląt mają silny związek z czynnikami żywieniowymi, jak niedożywienie płodu, wynikające z niedożywienia, infekcji, zatrucia ciążowego lub niedokrwistości matki. Jest coraz więcej dowodów, że stan odżywienia matki ma istotny wpływ na stan odżywienia niemowlęcia i jego zdolność do utrzymywania się przy życiu.
SKUTKI NIEWŁAŚCIWEGO ŻYWIENIA.
Niedożywienie i niedobory mikroskładników mogą powodować szereg warunków wpływających niekorzystnie na zdrowie i dobrostan ludzi. W ciężkich przypadkach mogą one zagrażać życiu. Skutki niewłaściwego żywienia i złego stanu zdrowia, czy to w najłagodniejszej czy w najcięższej postaci, prowadzą do obniżenia ogólnej jakości życia i ograniczenia rozwoju ludzkich możliwości. Ponadto zły stan odżywienia, wynikający z niedożywienia, obniża środki i zdolność zarobkowania i tak już biednych gospodarstw domowych, zwiększając tym samym ich problemy społeczne i ekonomiczne.
Niedożywienie i niedostatek często pogarszają problem stosowania niewłaściwych praktyk rolniczych, gdyż ludzie ubodzy podejmują rozpaczliwe wysiłki w celu pozyskania wystarczającej ilości pożywienia. Jednocześnie, wzrost występowania chorób na tle wadliwego żywienia kładzie dodatkowe ciężary na gospodarstw domowe i systemy opieki zdrowotnej. Niedożywienie, będące często rezultatem nieskutecznych wysiłków na rzecz rozwoju społecznego i ekonomicznego, przyczynia się do dalszego pogorszenia rozwoju ludzkiego, społecznego i ekonomicznego.
Głód, niedożywienie, niedobory pokarmowe oraz inne choroby na tle wadliwego żywienia powodują szereg przejściowych i stałych kalectw. Istnieje wiele dowodów świadczących, że nieprawidłowe żywienie ma istotny wpływ na funkcje rozrodcze, aktywność fizyczną, wzrost i rozwój dzieci, zdolność uczenia się, wydajność pracy oraz ogólną jakość życia i dobrostan. Ponadto niedożywienie zmniejsza zdolność do zwalczania chorób zakaźnych, potęgując zasięg i ostrość chorób wśród osób źle odżywionych.
Ciężkie niedożywienie wśród niemowląt i małych dzieci jest bezpośrednio związane z wysoką umieralnością. Niemowlęta o niskiej masie urodzeniowej, związanej z niedożywieniem wewnątrzmacicznym oraz niewłaściwym żywieniem i złym stanem zdrowia matki, są bardziej zagrożone opóźnieniem dalszego rozwoju, zachorowalnością i umieralnością niż inne niemowlęta. Niedokrwistość, występująca w niemowlęctwie i dzieciństwie, łączy się z istotnym osłabieniem zdolności pojmowania jak również ze spadkiem aktywności fizycznej i zmniejszeniem odporności na choroby. Opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego, niska masa ciała jest najważniejszym czynnikiem, zwiastującym zgon w pierwszych miesiącach życia.
Oprócz anemii z niedoboru żelaza, bardzo niebezpieczne mogą się okazać niedobory innych mikroskładników, osłabiając organizm a nawet prowadząc do śmierci. Niedobór jodu w dzieciństwie może powodować opóźnienie umysłowe, opóźniony rozwój ruchowy, zaburzenia wzrostu, obniżenie aktywności fizycznej, zaburzenia i porażenia układu mięśniowego a także upośledzenia mowy i słuchu. Niedobór wit. A jest w świecie najbardziej rozpowszechnioną przyczyną ślepoty wśród dzieci, której można zapobiec. Wiadomo, że wit. A odgrywa istotna rolę w regulacji systemu odpornościowego organizmu, dlatego nawet łagodny jej niedobór może prowadzić do wzrostu infekcji, zahamowania wzrostu oraz podwyższenia współczynnika umieralności wśród dzieci. Niedobór wit. A wydaje się korelować z liczbą zachorowań, przede wszystkim na odrę.
Żywienie ma wpływ na rozwój intelektualny, zdolność uczenia się i wyniki dzieci w nauce. Opóźnienie wzrostu, spowodowane niedożywieniem, oddziałuje na rozwój i funkcje umysłowe, przy czym ciężkie niedożywienie ogranicza rozwój mózgu i poziom aktywności. Rezultaty 20-letnich testów przeprowadzonych na niedożywionych dzieciach począwszy od lat 70-tych, wskazują na wczesne, nieodwracalne zaburzenia rozwoju umysłowego, powstałe w wyniku niedożywienia. Niedożywienie dzieci w wieku przedszkolnym prowadzi do karłowatości. Gdy głodne dziecko uczestniczy w zajęciach szkolnych, ma ograniczona zdolność skupienia uwagi i uczenia się. Zły stan zdrowia i przewlekłe niedożywienie, szczególnie niedokrwistość, utrzymująca się podczas decydujących wczesnych lat nauki, mogą trwale ograniczyć zdolność uczenia się.
Niedokrwistość wśród dorosłych, związana z niedoborem żelaza lub kwasu foliowego upośledza odporność na choroby i obniża aktywność fizyczną i zdolność do wykonywania pracy, wywierając niekorzystny wpływ na wydajność pracy i na zarobki. Zły stan odżywienia może obniżać wydajność bezpośrednio lub pośrednio poprzez absencję i brak motywacji. W krajach rozwijających się, gdzie większość zajęć polega na wytężonej pracy fizycznej, niewłaściwe żywienie, lub niedobory żywieniowe mogą obniżać wydolność fizyczną oraz wydajność bądź jakość pracy. Różne badania wykazują, że nieprawidłowe żywienie sprawia, iż praca fizyczna wykonywana jest gorzej a ubytki masy ciała obniżają siłę i wytrzymałość. Pomiary antropometryczne dorosłych, przeprowadzone w celu oceny skutków niedożywienia w dzieciństwie, wykazały związek między przewlekłym niedożywieniem a obniżeniem wydajności robotników.
Żywienie i żywność
Na dobrostan w zakresie żywienia wpływa wartość odżywcza spożywanej żywności w stosunku do zapotrzebowani w zależności od wieku, płci, stopnia aktywności fizycznej, stanu zdrowia i efektywności wykorzystania składników odżywczych przez organizm.
Żywienie jest właściwe gdy dostarcza wystarczającej ilości energii, białka, tłuszczu węglowodanów, mikroskładników i innych niezbędnych składników, w tym błonnika pokarmowego, dla pokrycia zapotrzebowania organizmu. Żywienie powinno być zbilansowane, urozmaicone i odpowiadać zwyczajom żywieniowym. Jeśli spożycie jest zbyt niskie, mogą wystąpić niedobory pokarmowe. Jeszcze w latach 70-tych uważano, że główną przyczyną niedożywienia był niedobór białka i podjęto poważne starania w celu zwiększenia spożycia żywności wysokobiałkowej. Niedobór energii jest jednak dużo bardziej istotnym problemem niż niedobór białka w populacjach, gdzie niewystarczające spożycie żywności prowadzi często do niedożywienia dzieci.
Podaż i dostępność żywności
Ustabilizowana podaż żywności na poziomie kraju, regionu i gospodarstwa domowego, jest podstawą dobrostanu w zakresie żywienia. Dlatego umocnienie bazy produkcji żywności jest wstępnym warunkiem poprawy żywienia w wielu krajach o niskim dochodzie, gdzie występuje deficyt żywności. Ponadto rolnictwo, rybołówstwo i leśnictwo oraz pokrewne dziedziny wytwórczości wiejskiej zapewniają dochód bezrolnym i ich rodzinom, którzy często należą do grup najbardziej zagrożonych pod względem żywienia. Najbardziej naglące problemy, które należy rozwiązać to: potrzeba zwiększenia wydajności i standardu życia drobnych producentów oraz upośledzonych pod względem gleby, klimatu lub odległości, potrzeba utrzymania dochodów producentów umożliwiających im zastosowanie technologii zwiększających wydajność i optymalizujących nakłady pracy oraz potrzeba właściwego wsparcia dla rolnictwa ze szczupłych funduszów na rozwój. Jedynie zespolone wysiłki mające na celu zmniejszenie ubóstwa i nierówności społecznych, mogą na trwałe wyeliminować problemy żywieniowe.
Problemy żywieniowe nie są uzależnione wyłącznie od podaży żywności. Często problemem jest fakt, że biedni ludzie nie posiadają środków niezbędnych do pozyskania potrzebnej im żywności. Wprawdzie ogólna dostępność wystarczającej ilości, bezpiecznej żywności o odpowiedniej wartości odżywczej jest podstawowym warunkiem zaspokojenia potrzeb ludności, jednak konieczny jest odpowiedni dostęp każdego gospodarstwa domowego do podaży. Zwiększona produkcja żywności na cele własnego spożycia, jako źródła dochodu oraz pomoc w stabilizacji cen mogą przyczynić się do poprawy żywienia.
W krajach rozwijający się, gdzie około 2/3 ludności mieszka na wsiach, produkcja roślinna i zwierzęca, rybołówstwo i leśnictwo są bezpośrednimi źródłami pozyskania żywności i zapewniają dochód, który może być przeznaczony na zakup żywności. Dlatego ważnymi czynnikami wpływającymi na stan odżywienia są: warunki handlu, skuteczność systemu rynkowego, istnienie sprawiedliwych cen dla producentów i konsumentów, status gospodarstw domowych jako jednostek kupujących lub sprzedających żywność oraz majątek własny rodziny, w tym ilość i jakość posiadanej przez nią ziemi. Robotnicy rolni i ich rodziny, kupujący żywność z zarobków, które często są nieregularne i niepewne, należą do najbardziej zagrożonych brakiem bezpieczeństwa żywnościowego. W krajach, gdzie nie zostały wprowadzone koniecznie reformy rolne, dzierżawcy małych gospodarstw również należą do osób najbardziej zagrożonych. W miastach, w których żywność pozyskiwana jest przede wszystkim na drodze zakupu, sytuacja ludzi biednych jest ściśle związania z wahaniami cen, zmianami warunków zatrudnienia oraz poziomem ich zarobków.
Poprawa żywienia w ubogich gospodarstwach domowych jest ściśle uzależniona od zwiększenia ich dochodu i zasobów. Jednak ubóstwo jest nie tylko określane przez niski dochód i małe zasoby, prowadzące do niskiego poziomu spożycia, ale również przez niski poziom oświaty, złe warunki mieszkaniowe i sanitarne. To, w jakim stopniu zwiększony dochód będzie przeznaczony na poprawę spożycia żywności oraz na cele opieki rodzinnej, w krótkim okresie zależy od aktualnego poziomu dochodu i kształcenia, szczególnie kształcenia matek oraz wzorców społeczno-kulturowych, które mogą wpływać na decyzje. Dzieci odnoszą więcej korzyści w przypadku, kiedy to matka sprawuje kontrolę nad wydatkami rodziny.
W krajach rozwijających się na dostęp do żywności wpływa sezonowość produkcji, tworząc różne wzorce podaży żywności, oddziałując na napływ do gospodarstwa domowego gotówki pochodzącej ze sprzedaży produktów rolnych i z pracy zarobkowej gospodarstwa, szczyt prac w gospodarstwie( i w związku z tym wydatek energetyczny) oraz szczyt cen żywności. Sezonowość produkcji rolnej może prowadzić do okresowych zaburzeń bilansu energetycznego, które często zbiegają się z występowaniem chorób zakaźnych. Tam, gdzie występuje pora deszczowa, na przykład w Afryce Zachodniej, niedożywienie występuje w w największym stopniu podczas przedżniwnego okresu opadów, w którym zapasy żywności uległy wyczerpaniu. Dlatego najniższy sezonowy poziom spożycia zbiega się z wysokim wydatkiem energetycznym na pracę w gospodarstwie, wysokimi cenami żywności, rozpowszechnieniem chorób zakaźnych i często poważnym zadłużeniem.
Dostęp do żywności na obszarach wiejskich jest także uzależniony od struktury upraw, w tym płodów podstawowych i dodatkowych, oraz upraw nieżywnościowych przeznaczonych na sprzedaż. Najnowsze badania wykazuję, że stosowanie upraw na sprzedaż ma ogólnie pozytywny wpływ na żywienie, gdyż zwiększa dochód producentów rolnych i w konsekwencji możliwość kupna żywności, w razie potrzeby. Pomimo, że pewne skutki, takie jak spadek różnorodności upraw, nierównomierny napływ gotówki, ryzyko związane z rynkiem i produkcją, zmniejszenie wielkości lub jakości areału uprawy żywności, oraz zmniejszenie udziału kobiet w dochodzie gospodarstwa domowego mogą być szkodliwe, w sumie efekty zwiększonego dochodu i napływu gotówki są pozytywne. Uprawy na sprzedaż uzupełniają zwykle uprawy żywnościowe i dochód uzyskany z ich sprzedaży może być przeznaczony do uzupełnienia żywności pochodzącej z własnej produkcji żywnością pozyskaną na rynku.
Stosowany system rolnictwa oddziałuje na poziom zatrudnienia, szczególnie w przypadku robotników rolnych, którzy często są najbiedniejszymi i najbardziej zagrożonymi członkami społeczeństwa. Możliwość zatrudnienia i dochód uzyskany z pracy są na wsi podstawowymi czynnikami warunkującymi stan odżywienia ludzi biednych. Prace w domu i w gospodarstwie wymagają wydatków energetycznych. Gdy poziom tych wydatków jest wysoki, może to prowadzić w konsekwencji do niedożywienia. Technologie oszczędzające pracę człowieka mogą być korzystne, ale nie powinny być one stosowane na terenach o wysokim poziomie bezrobocia. Praktyki rolnicze mogą również w znacznym stopniu wpływać na żywienie oddziałując na środowisko i stan zdrowia( np. efekt migracji i stosowanie pestycydów) oraz na opiekę i zwyczaje żywieniowe.
Podstawowym wymaganiem dla różnych krajów jest sformułowanie i wprowadzenie narodowych planów działania z określonymi strategiami i działaniami w celu zwalczania niedoborów mikroskładników. Do dziś wiele krajów, które próbowały rozwiązać różne problemy dotyczące mikroskładników, zmagało się z każdym z nich oddzielnie. Oceny wskazują, że programy wprowadzone dla każdego z mikroskładnika często w niewielkim stopniu obejmowały ludność zagrożoną. Tylko kilka krajów rozwinęło integralne, uzupełniające się i trwałe programy.
Właściwe informacje nie tylko o aspektach zdrowotnych ale też o czynnikach żywnościowych, społeczno-kulturowych i ekonomicznych są koniecznie do bardziej efektywnego planowania, wprowadzania lub oceny programów zwalczania niedoborów mikroskładników.
GŁÓD I NIEDOŻYWIENIE W ŚWIECIE
Rozgłos, jaki środki masowego przekazu nadały, zwłaszcza w latach siedemdziesiątych, problemowi głodu i niedożywienia na świecie, mógł zostać odebrany przez postronnego obserwatora jako pojawienie się problemu w stosunkach międzynarodowych. Przyczynić się do tego mogło również częste używanie terminu „światowy kryzys żywnościowy”, który to termin implikuje, że poprzednio istniejąca sytuacja żywnościowa, o ile nie była zupełnie dobra to była do zaakceptowania. Analiza problemy niedożywienia i głodu w jego rysie historycznym (jak i w poszczególnych regionach świata) pokazuje tymczasem, że problem niedożywienia i głodu jest tak stary, jak długo istnieje ludzkość.
Historia ludzkości jest pełna opisów klęsk głodu. Wg H.I. Burch’a pomiędzy 10 rokiem nowej ery a 1846 rokiem na wyspach brytyjskich było 201 historycznie udokumentowanych klęski głodu. Wg studium Uniwersytetu Nankińskiego do 108 roku AC do 1911 r. w Chinach miało miejsce 1828 klęsk głodu. W czasie głodu w Rzymie w 436 roku przed naszą erą oraz podczas głodu w Indiach w 1921 roku serki ludzi wybrało raczej utopienie się w rzece niż śmierć głodową. Opisywane były przypadki kanibalizmu w Anglii, Szkocji, Irlandii, Włoszech, Egipcie, Indii i Chinach. Kroniki podają, że ludzie piekli chleb mieszając niewielką ilość mąki z ziemią czy też otręby z trocinami, żywili się - jeszcze przy końcu XIX wieku- trawą. W czasie wojen krzyżowych fasolę sprzedawano na ziarna: za jeden srebrny denar można było kupić 13 ziaren fasoli. Zakończenie okresów głodowych było świętowane z reguły w okresie wiosennym - stąd pochodzi zwyczaj topienia Marzanny u Słowian.
Nie ma obecnie powodów do rozpaczy. Nasza generacja jest pierwsza, która śmie myśleć w kategoriach dostatecznej ilości żywności dla wszystkich. W tym względzie nasze czasy są czasami nadziei.
W przeszłości głód i niedożywienie były uważane za normalną przypadłość roku ludzkiego, za następstwo złego urodzaju. Nieurodzaj był uważany za wynik „siły wyższej” i nikt nie był obwiniany za to, że się zdarzył.
Jak stwierdził Don Paarlberg: „Głód nie jest nową rzeczą. Nową rzeczą jest nasza świadomość jego istnienia, nasza troska i nasz zamiar, aby go wyeliminować:.
Jednocześnie z tą nową świadomością światowej opinii publicznej w stosunku do nędzy i głodu zmieniło się również nastawienia społeczeństw dotkniętych nędzą i głodem do swego losu. Rozwój środków masowego przekazu i łatwość szybkiego przenoszenia się z kontynentu na kontynent sprawiły, że świat stał się mały i głodni w krajach rozwijających się dzisiaj wiedzą, że w innych krajach są ludzie syci i przejedzeni. Nie godzą się oni jak dawniej na głód i nędzę, lecz domagają się pomocy z zewnątrz. Wytworzenie się tych dwóch nowych świadomości - zarówno u dotkniętych nędzą i głodem, jak i u tych, którzy są w stanie udzielać pomocy - doprowadziło do swego rodzaju „umiędzynarodowienia” problemu głodu i niedożywienia, szczególnie w okresach ich zaostrzenia się. Nieprzypadkowo też dwa ważne okresy zaostrzenia się sytuacji żywnościowej w świecie- w roku 1965 i 1966 oraz w latach 1972-1974- spotkały się z szerokim rezonansem światowej opinii publicznej.
Skwantyfikowanie rozmiarów głodu i niedożywienia na świecie jest trudne. Zazwyczaj głód czy niedożywienie nie trwają przez cały rok, lecz koncentrują się głównie w okresach przed nowymi zbiorami. Trudno również określić, jaka liczba ludności umiera z głodu. Głód i niedożywienie osłabiają organizm, który staje się podatny na choroby. Stąd często konkretne choroby, a nie niedożywienie, podawane są w statystykach jako przyczyny śmierci. Inną przyczyną jest ukrywanie przez rządy ze względów prestiżowych występowania w ich krajach głodu lub niedożywienia., czego jaskrawym przykładem było ukrywanie rozmiarów głodu w Etiopii przez reżim Haile Selassie w latach 1973-75, co opóźniło podjęcie międzynarodowej akcji pomocy głodującym.
W 1950r. ówczesny dyrektor FAO, Boyd Orr podał, że „losem co najmniej dwóch trzecich ludności jest dożywotnie niedożywienie czy wręcz głód”. Podobnego zdania był jeden z byłych dyrektorów FAO P.V. Sukhatme. Należy jednak dodać, że szacunek ten był kwestionowany jako zbyt zawyżony przez niektórych ekonomistów, m.in. Colina Clarka.
Należy przy tym uwzględnić, że za niedożywienie ONZ uważa nie ilość kalorii potrzebnych do „umiarkowanej aktywności”, lecz „koszt podtrzymania energii”. W przypadku chronicznego niedożywienia poniżej tej krytycznej wielkości człowiek jest narażony na ryzyko nieuniknionego zmniejszenia aktywności, zatrzymania przyrostu ciała (w przypadku dzieci) czy stałego spadku wagi. Wg ONZ w najtrudniejszej sytuacji znajdują się kraje: Angola, Somalia, Tanzania, niektóre kraje Sahelu w Afryce, Bangladesz, Indie, Indonezja i Filipiny w Azji, Afganistan, Arabia Saudyjska i obydwa Jemeny na Bliskim Wschodzie oraz Boliwia, Salwador i Haiti w Ameryce Łacińskiej,
Z uwagi na ściśle powiązanie problemu niedożywienia i głodu z nędzą, miara stanu wyżywienia może być również ocena ilości ludzi żyjących w warunkach nędzy.
J. Klatzman, krytycznie analizując dane FAO, dochodzi do wniosku, że ilość niedożywionych i źle odżywianych ludzi na świecie wynosi ok. dwa miliardy (w. 1974r.) czyli ponad połowę ludności świata. Wg zastosowanej przez niego typologii 15% ludzi na świecie jest „przejedzonych”, 10% dobrze odżywionych i 15% średnio odżywionych , 50% źle odżywionych i 10% ludności cierpi na poważne braki w wyżywieniu.
Niedożywienie może iść w parze z relatywnie wysokim skądinąd standardem życia. Nierzadkie są przypadki, że ofiarą stałych i nieubłaganych opłat za czynsz, szkołę dla dziecka, rat za samochód, lodówkę, ubezpieczenia na starość, czy mieszkanie, są właśnie wydatki na żywność, które jakkolwiek nieodzowne, w porównaniu z innymi wydatkami są bardziej możliwe do ograniczenia, m.in. przez obniżenie jakości wyżywienia.
SKUTKI GŁODU I NIEDOŻYWIENIA
Głód i niedożywienie w krajach rozwijających się są nie tylko przyczyną chorób, krótkiego średniego okresu życia, opóźnionego i nieprawidłowego rozwoju dzieci oraz źródłem bezmiaru codziennych cierpień ludzkich. Chroniczne niedożywienie jest również istotną częścią syndromu „błędnego koła” rozwoju Trzeciego Świata, gdyż niedożywiona, trapiona chorobami i nie w pełni sił fizycznych ludność Trzeciego Świata nie jest w stanie pracować wydajnie, jak właściwie odżywione społeczeństwo rozwinięte.
Jeden z raportów ONZ stwierdził już w latach pięćdziesiątych, że niedorozwój rolnictwa i stałe niedożywienie są częścią zjawiska zamkniętego koła, które uniemożliwia, w braku zewnętrznej interwencji, zwiększenie produkcji żywności w regionach, gdzie presja ludnościowa jest największa”.
Mechanizm tego błędnego koła jest następujący: niedożywienie prowadzi do osłabienia sił fizycznych i umysłowych, do apatii i braku motywacji. Wpływa to na niemożność wykonywania intensywnej pracy, wynikiem, czego jest jej mała wydajność, niskie dochody i niski poziom życia. Niski poziom życia jest jedną z przyczyn niedostatecznego poziomu wykształcenia i - również z uwagi na nieprzestrzeganie zasad higieny- dużej podatności na choroby. To z kolei wpływa na wysoką umieralność niemowląt, na krótkie przeciętne oczekiwanie życia i na małą zdolność zarobkowania w czasie życia zawodowego. Te zjawiska z kolei powodują niską produkcję, niskie dochody i w konsekwencji znów niedożywienie.
Istnienie pokazanych zależności znajduje coraz szersze uznanie w literaturze naukowej.
Latynoamerykański ekonomista P. Bell jest zdania, że niedożywienie, które jest przyczyną słabej budowy fizycznej, małej odporności na choroby, zahamowania wzrostu mózgu i w konsekwencji niższej inteligencji, prowadzi do tego, że jakość pracy w społeczeństwach źle odżywionych może być mniej produktywna nie tylko, dlatego, że jest mniej inteligentna, lecz również, dlatego, że jest częściej chora. W związku z tym jest prawdopodobne, że wzrost ekonomiczny w tych krajach będzie wolniejszy.
Problem ten podnoszony jest, co prawda nie w tak drastycznej formie, również przez innych ekonomistów, m.in. G. Myrdala.
Gunnar Mydral w swoim przemówieniu podczas kongresu żywnościowego w Waszyngtonie stwierdził: „Niedożywienie przyczynia się silnie do utrzymywania się „błędnego koła”, ponieważ sprzyja chorobom i niezdolności do pracy, jest przyczyną obniżenia się wydajności pracy i uniemożliwia ludziom pracę bądź jej wykonywanie w sposób pozwalający na wyjście społeczeństwa ze stanu stagnacji”.
Jak widać więc, głóg i niedożywienie to nie tylko kwestia humanitarna, lecz również bardzo poważny problem ekonomiczny. Występowanie głodu i niedożywienia utrudnia krajom biednym wyrwanie się z zaklętego kręgu ubóstwa, jak też może wywierać ogromny wpływ na jego przyszły rozwój. Stąd, też zrozumiały jest niepokój międzynarodowej opinii publicznej i priorytet nadany tej sprawie przez organizacje międzynarodowe i rządy dla szybkiego przezwyciężenia tego najboleśniejszego obecnie problemu ludzkości.