Układ rozrodczy męski i żeński

Cewka moczowa męska (urethra masculina)

Pochodzenie rozwojowe :
1). - z przedniej części steku rozwija się cewka moczowa właściwa, z której pochodzi odcinek śródścienny i sterczowy do poziomu wzgórka nasiennego.
2). - z zatoki moczowo-płciowej (z części przedniej steku) rozwija się odcinek sterczowy poniżej poziomu wzgórka nasiennego i odcinek błoniasty.
3). - z fałdów płciowych rozwija się część gąbczasta do poziomu żołędzi prącia.
4). - z ektodermy rozwija się część gąbczasta w obrębie żołędzi prącia.

Wyróżnia się w niej cztery odcinki :
- odcinek śródścienny (pars intramuralis)
- odcinek sterczowy (pars prostatica)
- odcinek błoniasty (pars membranacea)
- odcinek gąbczasty (pars spongiosa)
Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym (ostium urethrae internum) w dnie pęcherza moczowego. Ujście to prowadzi do części śródściennej, przechodzącej przez dno pęcherza, otoczonej m. zwieraczem wewnętrznym cewki moczowej. Poniżej pęcherza wchodzi do gruczołu krokowego - część sterczowa cewki moczowej. Następnie, po wyjściu z gruczołu kieruje się łukiem uwypuklonym ku tyłowi przez przeponę moczowo-płciową (część błoniasta cewki, mająca odcinek przeponowy i podprzeponowy)
i wchodzi przez opuszkę prącia do ciała gąbczastego prącia (część gąbczasta). W żołędzi poszerza się, tworząc dół łódkowaty (fossa scaphoidea) i kończy się ujściem zewnętrznym cewki w szczycie żołędzi. W części sterczowej, na tylnej ścianie biegnie fałd błony śluzowej - grzebień cewki moczowej (crista urethrae), który jest przedłużeniem języczka pęcherza moczowego. W obrębie tego grzebienia występuje wzniesienie zwane wzgórkiem nasiennym (colliculus seminalis). Po bokach od wzgórka leżą zagłębienia - zatoki sterczowe (sinus prostatici) - miejsce ujść przewodów gruczołu krokowego.
Na szczycie wzgórka leży otwór prowadzący do łagiewki sterczowej (utriculus prostaticus). Jest to uchyłek błony śluzowej objęty miąższem gruczołu krokowego, o głębokości do 14 mm, jest rozwojowym odpowiednikiem pochwy (pochodzi z przewodów przypranerczowych).
Po bokach od otworu łagiewki sterczowej leżą ujścia przewodów wytryskowych (ductus ejaculatorii)
W przebiegu cewki moczowej męskiej leżą dwie krzywizny : podłonowa (curvatura subpubica)
i przedłonowa (curvatura prepubica). Krzywizna podłonowa przypada na część błoniastą i jest uwypuklona ku tyłowi, a krzywizna przedłonowa, uwypuklona ku przodowi i górze leży w części gąbczastej (można ją zniwelować unosząc prącie).

Gruczoł krokowy - stercz (prostata)

Położenie :
Leży na przeponie moczowo-płciowej, poniżej dna pęcherza moczowego, do przodu od odbytnicy, do tyłu od spojenia łonowego. Powierzchnie boczne sąsiadują z mięśniami dźwigaczami odbytu. Jest przebity przez przewody wytryskowe (na granicy podstawy i powierzchni tylnej) oraz cewkę moczową (wchodzi w środek podstawy sterczu i wychodzi przez szczyt). Stercz jest ułożony podstawą ku górze, szczyt jest skierowany do przepony moczowo-płciowej.
Budowa :
W budowie zewnętrznej można wyodrębnić powierzchnie : przednią, tylną i dwie boczne; podstawę oraz szczyt. Gruczoł jest otoczony torebką i ma budowę płatową, składa się z 2 płatów bocznych i tzw. cieśni (isthmus prostatae). Cieśń, zwana też płatem środkowym, leży pomiędzy przewodami wytryskowymi w tylnej części gruczołu, ku przodowi dochodzi do części sterczowej cewki moczowej.

Unaczynienie :

Unaczynienie sterczu pochodzi od gałęzi sterczowych tętnic pęcherzowych dolnych i odbytniczych środkowych.
Krew żylna uchodzi do splotu żylnego pęcherzowo-sterczowego.
Chłonka uchodzi do węzłów chłonnych biodrowych zewnętrznych, wewnętrznych i krzyżowych.

Unerwienie :

Pochodzi ze splotu sterczowego wtórnego do splotu miednicznego (podbrzusznego dolnego).

Pęcherzyki nasienne (vesiculae seminales, glandulae vesiculosae)

Leżą na tylnej ścianie pęcherza moczowego otoczone razem z nim i sterczem silną blaszką przegrody odbytniczo-pęcherzowej (septum rectovesicale), która oddziela je od przedniej ściany odbytnicy. Szczyty pęcherzyków są pokryte otrzewną wyścielającą zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe, pozostała część pęcherzyków nie styka się z otrzewną. Od strony przyśrodkowej pęcherzyki nasienne sąsiadują
z bańkami nasieniowodów, od strony bocznej szczyty pęcherzyków sąsiadują z końcowymi odcinkami moczowodów. Pęcherzyki leżą ukośnie, odcinki dolne zbliżają się do siebie i przechodzą w cienkie krótkie przewody wydalające (ductus excretorius), które łączą się w obrębie sterczu z nasieniowodami w przewody wytryskowe (ductus ejaculatorius). Przewody wytryskowe przebijają stercz i uchodzą do cewki moczowej na wzgórku nasiennym.
Unaczynienie : Naczynia pęcherzyków nasiennych są wspólne z gruczołem krokowym, pochodzą od tętnic pęcherzowych dolnych i odbytniczych środkowych. Żyły uchodzą do splotu pęcherzowego. Naczynia chłonne biegną razem z naczyniami z pęcherza do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych.
Unerwienie : Pochodzi ze splotu podbrzusznego dolnego.

Tętnica biodrowa wewnętrzna (a. iliaca interna)
Powstaje z podziału t. biodrowej wspólnej na poziomie dolnego brzegu trzonu kręgu L5, do przodu od stawu krzyżowo-biodrowego. Kieruje się po tylno-bocznej ścianie miednicy mniejszej, w kierunku
otworu kulszowego większego. Dzieli się na 2 pnie - przedni i tylny.



Pień tylny oddaje wyłącznie odgałęzienia ścienne :
- t. biodrowo-lędźwiowa (a. iliolumbalis),
- tt. krzyżowe boczne - górna i dolna (aa. sacrales laterales superior et inferior)
- t. pośladkowa górna (a. glutea superior)
Pień przedni oddaje gałęzie ścienne i trzewne. Odgałęzienia ścienne :
- t. pośladkowa dolna (a. glutea inferior)
- t. zasłonowa (a. obturatoria)
Gałęzie trzewne :
- tętnica pępkowa (a. umbilicalis)
- t. odbytnicza środkowa (a. rectalis media)
- t. maciczna (a. uterina) lub. t. nasieniowodu (a. ductus deferentis)
- t. pęcherzowa dolna (a. vesicalis inferior)
- t. sromowa wewnętrzna (a. pudenda interna)

Splot podbrzuszny dolny (plexus hypogastricus inferior)

Zwany także splotem miednicznym (plexus pelvinus) jest parzystym splotem autonomicznym, leżącym w przestrzeni podotrzewnowej miednicy mniejszej. Sięga od kości krzyżowej do pęcherza moczowego, leży bocznie od odbytnicy, a u płci żeńskiej - bocznie od odbytnicy i pochwy.
Do splotu dochodzą :
1). włókna współczulne przedzwojowe drogą nn. trzewnych krzyżowych (włókna, które przeszły tranzytem przez zwoje krzyżowe pnia współczulnego) i nerwu podbrzusznego (od splotu podbrzusznego górnego).
2). włókna przywspółczulne przedzwojowe droga nerwów trzewnych miednicznych (nn. splanchnici pelvini), odchodzących od gałęzi przednich nerwów rdzeniowych S2, S3 i S4.
3). włókna czuciowe, towarzyszące wszystkim włóknom autonomicznym. Na terenie splotu leżą zwoje współczulne przedkręgowe i zwoje przywspółczulne.
Od splotu podbrzusznego dolnego odchodzą włókna poprzez :
1). nerw podbrzuszny - wzdłuż tętnicy biodrowej wewnętrznej i następnie t. biodrowej wspólnej
2). sploty wtórne, oplatające tętnice

Sploty wtórne od splotu podbrzusznego dolnego :
1). splot odbytniczy środkowy
2). splot odbytniczy dolny
3). splot pęcherzowy
Ponadto u płci męskiej : 4) splot nasieniowodowy
5). splot sterczowy
6). sploty jamiste prącia, które często są pochodnymi splotu sterczowego
U płci żeńskiej :
4). splot maciczno-pochwowy
5). sploty jamiste łechtaczki, często odchodzące od maciczno-pochwowego.
Zakres unerwienia splotów podbrzusznych dolnych (prawego i lewego łącznie) :
1/3 lewa okrężnicy poprzecznej, okrężnica zstępująca i esowata, odbytnica, pęcherz moczowy, miedniczne części moczowodów, cewka moczowa, mięśniówka gładka i gruczoły narządów płciowych zewnętrznych.
Ponadto u płci męskiej : nasieniowody, pęcherzyki nasienne, przewody wytryskowe, gruczoł krokowy, gruczoły opuszkowo-cewkowe.
U płci żeńskiej : macica, pochwa, jajowody, gruczoły przedsionkowe większe i mniejsze, gruczoły przycewkowe.

Moszna (scrotum)

Jest workiem skórno-powięziowym, powstającym z wałów płciowych dla zstępujących jąder. Warstwy jej ściany odpowiadają warstwom ściany brzucha.

Moszna Ściana brzucha
1. Skóra 1. Skóra
2. Błona kurczliwa (tunica dartos) 2. Powięź podskórna
3. Powięź nasienna zewnętrzna (fascia spermatica externa) 3. Powięź podskórna
4. Powięź m. dźwigacza jądra (fascia cremasterica) 4. Powięź powierzchowna brzucha
i rozcięgno m. skośnego brzucha zewnętrznego
5. M. dźwigacz jądra (m. cremaster) 5. m. skośny wewnętrzny brzucha i
m. poprzeczny brzucha
6. Powięź nasienna wewnętrzna (fascia spermatica interna)6. Powięź poprzeczna (fascia transversalis)
7. Osłonka pochwowa jądra (tunica vaginalis testis) 7. Otrzewna

Unaczynienie i unerwienie :
Mosznę unaczyniają : gałęzie mosznowe tylne (rr. scrotales posteriores) od t. sromowej wewnętrznej oraz gałęzie mosznowe przednie od tt. sromowych zewnętrznych. Krew żylna analogicznymi żyłami uchodzi do żył sromowych wewnętrznych i żył odpiszczelowych. Unerwienie skórne pochodzi od gałęzi płciowej nerwu płciowo-udowego i gałęzi mosznowych nerwu sromowego. Nerwy autonomiczne pochodzą ze splotu miednicznego.
Zawartość :
Worek mosznowy jest podzielony na dwie odrębne części zawierające :
- jądra
- najądrza
- części mosznowe nasieniowodów

Jądro (testis, orchos)
Pochodzenie rozwojowe :
Powstaje z pragonady (patrz rozwój jajnika); jego różnicowanie rozpoczyna się w połowie 2 m-ca życia zarodka. Sznury płciowe rozrastają się na długość i tworzą zawiązki późniejszych zrazików i cewek nasiennych jądra. Końcowe odcinki sznurów łączą się ze sobą w pobliżu krezki jądra i tworzą zawiązek sieci jądra. Tkanka mezenchymatyczna przedzielająca sznury tworzy przegródki jądra i błonę białawą. W 3 miesiącu część komórek mezenchymatycznych zrazików przekształca się w komórki śródmiąższowe. W zawiązkach cewek występują dwa rodzaje komórek : komórki podporowe i płciowe.

Zstępowanie jąder (Descensus testium) :
W 2 m-cu życia jądro ma kształt wrzecionowaty; jego biegun górny sięga do wysokości Th6, dolny do okolicy krzyżowej. Jest oddzielone od śródnercza krezką jądra (mesorchium). W 3 miesiącu jądro zmniejsza się wskutek zaniku górnego i dolnego odcinka. Z powodu szybkiego rozrostu tylnej ściany jamy brzusznej (na której leży) przemieszcza się w dół; jest to tzw. zstępowanie wewnętrzne. Już
w 2 miesiącu dolny biegun jądra jest połączony z dolnym odcinkiem ściany brzusznej (w miejscu późniejszego pierścienia pachwinowego głębokiego) za pomocą jądrowodu (gubernaculum testis) - jego część górna powstaje z dolnego odcinka więzadła płciowo-pachwinowego, część dolna wyrasta z okolicy pachwinowej. Jądrowód następnie drąży w głąb wałów płciowych (z których później powstaje moszna). W 3 miesiącu w miejscu późniejszego pierścienia pachwinowego głębokiego powstaje wyrostek pochwowy otrzewnej (processus vaginalis peritonei).W 7 miesiącu przenika on przez ścianę brzucha do moszny; jądrowód ulega skróceniu, a związane z nim jądro z najądrzem zstępują wzdłuż tylnej ściany wyrostka pochwowego otrzewnej do moszny (zstępowanie zewnętrzne). Górny odcinek wyrostka pochwowego zarasta, a dolny tworzy osłonkę surowiczą jądra.
Położenie :
Leży w mosznie, objęte osłonką pochwową. Do tylnego brzegu jądra przyczepia się krezka jądra (mesorchium). Dolny koniec jądra jest przymocowany do moszny więzadłem mosznowym (lig. scrotale), które jest pozostałością po jądrowodzie Huntera (gubenaculum testis), rozwijającym się
z więzadła płciowo-pachwinowego (ligamentum genitoinquinale). Lewe jądro jest położone niżej niż prawe. Oś długa jądra biegnie od góry i przodu do dołu i tyłu.
Na górnym końcu jądra leży głowa najądrza, wzdłuż tylnego brzegu jądra biegnie trzon i ogon najądrza, a pod dolnym końcem jądra ogon najądrza zakręca i przechodzi w nasieniowód.
Zewnętrzną warstwę jądra stanowi osłonka biaława (tunica albuginea), od której odchodzą przegrody dzielące jądro na ok. 200 zrazików. Przegrody te zmierzają w kierunku śródjądrza (mediastinum testis), które leży pod osłonką białawą, przy tylnym brzegu jądra, pod jego górnym końcem. W śródjądrzu leży sieć jądra (rete testis), do której dochodzą cewki nasienne proste (tubuli seminiferi recti). Każda z nich powstaje u szczytu zrazika z połączenia 1 - 4 cewek nasiennych krętych (tubuli seminiferi contorti) wychodzących ze zrazika. Z sieci jądra wychodzą przewodziki odprowadzające jądra (ductuli efferentes testis), które dochodzą do głowy najądrza i w niej przechodzą w zraziki najądrza.

Unaczynienie i unerwienie :

Do jądra dochodzi tętnica jądrowa (a. testicularis) odgałęziająca się od aorty brzusznej na wys. L1. Zaopatruje ona także głowę najądrza.. Tętnica jądrowa zespala się z rozgałęzieniami tętnicy nasieniowodu (a. deferentalis) i tętnicy dźwigacza jądra (a. cremasterica). Żyły jądra i najądrza tworzą splot wiciowaty (plexus pampiniformis), który podobnie jak tętnica wchodzi w skład powrózka nasiennego. Po przejściu przez kanał pachwinowy wychodzi ze splotu pojedyncza żyła jądrowa, która po stronie prawej wpada do żyły głównej dolnej, a po lewej do żyły nerkowej lewej.
Naczynia chłonne uchodzą do węzłów chłonnych lędźwiowych.
Unerwienie jąder pochodzi od splotu jądrowego, wtórnego od splotu trzewnego.

Z przewodów śródnercza (Wolffa) u mężczyzny rozwijają się :
1. przewód najądrza
2. nasieniowód
3. przewód wytryskowy
4. pęcherzyk nasienny
5. pączek moczowodowy (moczowód, miedniczka nerkowa, kielichy większe i mniejsze (12 generacji), przewody brodawkowe, cewki zbiorcze).

Z kanalików pranercza u mężczyzny rozwijają się :
1. przewodziki odprowadzające jądra (ductuli efferentes testis)
2. przyjądrze i przyczepek przyjądrza
3. przewodziki zbaczające (ductuli aberrantes)

Najądrze (epididymis)
Jest zbudowane w głowy, trzonu i ogona. Głowa ma budowę zrazikową, a trzon i ogon są zbudowane
z poskręcanego przewodu najądrza (ductus epididymidis). Przewód najądrza, opuszczając ogon najądrza, przechodzi w nasieniowód.
Unaczynienie jądra i najądrza jest wspólne - od t. jądrowej od aorty brzusznej. Krew żylna odpływa splotem żylnym wiciowatym (plexus venosus pampiniformis), z którego wychodzą początkowo 2 żyły jądrowe, one następnie łączą się w 1 żyłę, która po stronie prawej uchodzi do vena cava inferior, a po stronie lewej do vena renalis sinistra.
Chłonka z najądrza odpływa do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych.
Unerwienie również jest wspólne dla jądra i najądrza - przez splot jądrowy od splotu trzewnego.



Nasieniowód (ductus deferens)

Biegnie w przedłużeniu przewodu najądrza. Jego przebieg dzielimy na 4 części : jądrową, powrózkową, pachwinową i miedniczną.
W mosznie leży część jądrowa i powrózkowa. W powrózku nasiennym biegnie część powrózkowa
i pachwinowa.
Część jądrowa (p.testicularis) biegnie do góry wzdłuż tylnego brzegu jądra, przylegając do najądrza.
Część powrózkowa (p. funicularis) leży powyżej górnego końca jądra, kieruje się do pierścienia pachwinowego powierzchownego.
Część pachwinowa (p. inquinalis) biegnie przez kanał pachwinowy i wychodzi pierścieniem pachwinowym głębokim.
Część miedniczna (p. pelvina) kieruje się początkowo ku dołowi i przyśrodkowo po wewnętrznej powierzchni przedniej ściany brzucha i następnie miednicy. Krzyżuje naczynia nabrzuszne dolne i następnie tętnicę pępkową (lub więzadło pępkowe boczne) od tyłu i zakręca, kierując się po ścianie bocznej miednicy do boku i tyłu. Krzyżuje od przodu naczynia biodrowe zewnętrzne, następnie nerw zasłonowy, a następnie naczynia zasłonowe i ponownie się odgina, kieruje się przyśrodkowo i ku górze na pęcherz moczowy. Wchodząc na pęcherz krzyżuje od przodu moczowód, a następnie zakręca i po tylnej ścianie pęcherza biegnie ku dołowi i przyśrodkowo. Poszerza się tworząc bańkę (ampulla ductus deferentis), która łączy się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego (ductus excretorius vesiculae seminalis) w przewód wytryskowy, który uchodzi do części sterczowej cewki moczowej na wzgórku nasiennym.
Powrózek nasienny (funiculus spermaticus)

Jest to zespół tworów wchodzących do moszny i wychodzących z niej. Można go podzielić na dwie części : mosznową i pachwinową. Część mosznowa jest otoczona osłonkami : fascia spermatica externa, fascia cremasterica, m. cremaster et fascia spermatica interna. W trakcie przebiegu powrózka
osłonki te stopniowo przechodzą w swoje odpowiedniki w ścianie brzucha i dlatego część pachwinowa powrózka na całej długości jest objęta tylko fascia spermatica interna.
Skład powrózka nasiennego :
1). nasieniowód (ductus deferens)
2). t. i ż. nasieniowodu (a. et v. ductus deferentis)
3). t. jądrowa (a. testicularis)
4). splot żylny wiciowaty (plexus venosus pampiniformis) przechodzący w ż. jądrową
5). t. i ż. mięśnia dźwigacza jądra (a. et v. cremasterica)
6). naczynia chłonne
7). gałąź płciowa n. płciowo-udowego (ramus genitalis nervi genitofemoralis)
8). splot jądrowy (plexus testicularis) od splotu trzewnego
9). splot nasieniowodowy (plexus deferentialis) od splotu podbrzusznego dolnego
10). szczątek wyrostka pochwowego otrzewnej (vestigium processus vaginalis peritonei) - pozostałość górnej części tego wyrostka.

Droga plemnika :
1. Cewki nasienne kręte (tubuli seminiferi contorti)
2. Cewki nasienne proste (tubuli seminiferi recti)
3. Sieć jądra (rete testis)
4. Przewodziki wyprowadzające jądra (ductuli efferentes testis)
5. Przewód najądrza (ductus epididymidis)
6. Nasieniowód (ductus deferens) i bańka nasieniowodu (ampulla ductus deferentis)
7. Przewód wytryskowy (ductus ejaculatorius)
8. Część sterczowa cewki moczowej męskiej (pars prostatica urethrae masculinae)
9. Część błoniasta cewki moczowej męskiej (pars membranacea urethrae masculinae)
10. Część gąbczasta cewki moczowej męskiej (pars spongiosa urethrae masculinae)
11. Ujście zewnętrzne cewki moczowej (ostium externum urethrae masculinae)
Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne
Do narządów tych zaliczamy :
1. macicę
2. pochwę
3. jajniki
4. jajowody

Rozwój dróg odprowadzających jajnika :
Drogi odprowadzające jajnika, czyli drogi rodne żeńskie rozwijają się w przewodów przyśródnerczowych (Mllera), natomiast przewody śródnerczy (Wolffa), jak i same śródnercza prawie całkowicie zanikają.
Z przewodów śródnerczy (Wolffa) u kobiety zachowują się :
1. kanały Gartnera
2. nadjajnik (epoophoron)
3. przyjajnik (paroophoron) (odp. przyjądrzu i najądrzu męskiemu)
4. przyczepek pęcherzykowaty (appendix vesiculosa)
5. nasieniowód szczątkowy (ductus deferens vestigialis) - jego górny odcinek stanowi tzw. przewód podłużny nadjajnikowy.
6. wg. niektórych źródeł tzw. sieć jajnika.

Macica (uterus, hystera, metra)
Pochodzenie rozwojowe :
Rozwija się z górnego odcinka kanału maciczno-pochwowego (powstającego z połączenia dolnych połówek przewodów przyśródnerczowych - Mllera). Ponadto w górną część trzonu są włączone również końcowe odcinki niezrośniętych części przewodów Mllera, stąd odcinek ten początkowo rozwija się jako rozwidlony i w przypadku zaburzeń rozwojowych stan ten może się utrzymywać w różnym stopniu
Położenie :
Leży w miednicy mniejszej żeńskiej, pośrodkowo, wzdłuż osi miednicy, do tyłu od pęcherza moczowego i do przodu od odbytnicy, powyżej pochwy, podotrzewnowo, w przodozgięciu i przodopochyleniu, często lekko zrotowana na prawą stronę.
Przodozgięcie (anteflexio uteri) jest to zgięcie trzonu macicy względem szyjki.
Przodopochylenie (anteversio uteri) jest to pochylenie szyjki macicy względem pochwy.
Oś miednicy jest to wyimaginowana linia łącząca środki wymiarów prostych wszystkich czterech płaszczyzn miednicy.


Budowa :
Anatomicznie macica składa się z szyjki, trzonu i dna. W szyjce biegnie kanał szyjki macicy (canalis cervicis uteri), otwierający się do pochwy ujściem macicy (ostium uteri), a z jamą macicy jest połączony cieśnią (isthmus uteri). W błonie śluzowej kanału szyjki występują fałdy pierzaste (plicae palmatae). W trzonie macicy leży jama macicy, mająca na przekroju czołowym kształt trójkątny. Szczyt tego trójkąta przypada na cieśń macicy, a na kątach podstawy leżą ujścia maciczne jajowodów.
Szyjkę macicy dzieli się na część pochwową (portio vaginalis cervicis uteri) i nadpochwową (portio supravaginalis). Część pochwowa jest otoczona sklepieniem pochwy. Jest ono najgłębsze z tyłu (sklepienie tylne pochwy - fornix vaginae posterior, zwane zbiorniczkiem nasienia - receptaculum seminis). Część nadpochwowa sąsiaduje od przodu z pęcherzem moczowym i cewką moczową, od tyłu przez zagłębienie maciczno-odbytnicze z bańką odbytnicy. Trzon od dołu sąsiaduje z pęcherzem moczowym, a od góry z pętlami jelita cienkiego. Do bocznego brzegu trzonu macicy, bezpośrednio poniżej ujścia jajowodu przyczepiają się dwa więzadła : własne jajnika i obłe macicy.
Więzadło własne jajnika (ligamentum ovarii proprium) jest pozostałością po górnej części ligamentum genitoinguinale, biegnie od macicznego końca jajnika do bocznego brzegu trzonu macicy, tuż poniżej ujścia jajowodu.
Więzadło obłe macicy (ligamentum teres uteri) jest pozostałością dolnej części lig. genitoinguinale, biegnie od bocznego brzegu macicy (bezpośrednio poniżej ujścia jajowodu), następnie jest otoczone przednią blaszką więzadła szerokiego macicy, przechodzi przez kanał pachwinowy i dochodzi do wargi sromowej większej.
Ściana macicy jest zbudowana z : błony śluzowej (endometrium),
błony mięśniowej (myometrium)
otrzewnej, zwanej omaciczem (perimetrium).
Otrzewna pokrywa dno i trzon macicy oraz tylną powierzchnię części nadpochwowej szyjki. Czyli nie pokryte otrzewną pozostają : część pochwowa szyjki i przednia powierzchnia części nadpochwowej.
Mięśniówka macicy ma układ trójwarstwowy : dwie wewnętrzne warstwy mają przebieg spiralny, są ułożone do siebie prostopadle, w szyjce przechodzą one w układ okrężny. Warstwa zewnętrzna występuje tylko w trzonie - ma ona przebieg promienisty. Włókna biegną od części nadpochwowej szyjki wachlarzowato w kierunku dna macicy.
Unaczynienie i unerwienie :

Unaczynienie macicy pochodzi od tt. macicznych (od tt. biodrowych wewnętrznych).
T. maciczna biegnie przyśrodkowo, objęta więzadłem szerokim macicy, dochodzi do ściany macicy na poziomie sklepienia pochwy, oddaje t. pochwową i zakręca ku górze. Biegnie wzdłuż brzegu bocznego macicy silnie wężowato, oddając liczne gałęzie do macicy. Dochodzi do rogu macicy (przy ujściu macicznym jajowodu) i dzieli się na gałąź jajowodową i jajnikową (gałąź ta zespala się z tętnicą jajnikową od aorty brzusznej).
Krew żylna odpływa parzystym splotem żylnym maciczno-pochwowym i dalej żyłami macicznymi do żył biodrowych wewnętrznych.
Pod względem odpływu chłonki dzieli się na 4 obszary :
1). z dna i górnej części trzonu chłonka płynie do węzłów chłonnych lędźwiowych
2). z rogu macicy - do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych (wzdłuż ligamentum teres uteri)
3). z trzonu macicy i części nadpochwowej szyjki - do węzłów przymacicza, a z nich do węzłów biodrowych wewnętrznych.
4). z części pochwowej szyjki macicy do węzłów biodrowych wewnętrznych, zewnętrznych oraz lędźwiowych.
Unerwienie macicy pochodzi od splotów maciczno-pochwowych od splotów podbrzusznych dolnych (miednicznych).

Umocowanie :
Umocowanie macicy zapewniają dwa układy : wieszadłowy i podporowy. W skład układu wieszadłowego macicy wchodzą więzadła :
1). podstawowe (ligg. cardinalia) - biegnące od części nadpochwowej szyjki w płaszczyźnie czołowej do bocznych ścian miednicy.
2). łonowo-pęcherzowo-maciczne (ligg. pubovesicouterina) - biegną od tylnej powierzchni spojenia łonowego i dolnych gałęzi kk. łonowych ku tyłowi, omijają pęcherz moczowy, łącząc się pasmami tkanki łącznej z jego przydanką i dochodzą do części nadpochwowej szyjki macicy.
3). krzyżowo-odbytniczo-maciczne (ligg. sacrorectouterina) biegną od powierzchni miednicznej kości krzyżowej ku przodowi, łączą się pasmami tkanki łącznej z przydanką na bocznych ścianach bańki odbytnicy i dochodzą do części nadpochwowej szyjki macicy, wywołując na otrzewnej fałdy odbytniczo-maciczne.
Układ podporowy jest utworzony przez pochwę wraz z jej umocowaniem. Pochwa obejmuje sklepieniem cześć pochwową szyjki macicy. Do tworów mocujących pochwę należy : m. zwieracz cewki moczowej i pochwy (w przeponie moczowo-płciowej), pasma tkanki łącznej, które łączą ją z odbytnicą, pęcherzem i cewką moczową oraz więzadło poprzeczne krocza.

Więzadło szerokie macicy (lig. latum uteri) albo fałd szeroki (plica lata) jest zbudowane z dwóch blaszek otrzewnej, zwisającej z jajowodu. Ułożone jest w płaszczyźnie czołowej. Ku dołowi sięga do dna miednicy, bocznie do jej bocznej ściany, przyśrodkowo do macicy, ku górze do jajowodu. Od tylnej blaszki więzadła szerokiego macicy odgałęzia się kolejne zdwojenie otrzewnej, dochodzące do przedniego brzegu jajnika, noszące nazwę krezki jajnika (mesovarium). Linia odejścia tej krezki wyznacza granice między częścią górną fałdu szerokiego, zwaną krezką jajowodu (mesosalpinx), a częścią dolną, zwaną krezką macicy (mesometrium).

Krezka jajnika zawiera : więzadło własne jajnika (lig. ovarii proprium)
gałąź jajnikową t. macicznej (ramus ovaricus a. uterinae)
żyłę i naczynia chłonne towarzyszące tej tętnicy
włókna nerwowe autonomiczne

Krezka jajowodu zawiera : gałęzie jajowodowe od t. macicznej i t. jajnikowej
żyły i naczynia chłonne
splot autonomiczny od splotu maciczno-pochwowego
nadjajnik (epoophoron)
przyjajnik (paroophoron)
przewód podłużny nadjajnika Gartnera (ductus epoophori
longitudinalis )

Krezka macicy zawiera tzw. przymacicze (parametrium) :
Ograniczenia przymacicza :
od przodu i tyłu - przednia i tylna blaszka fałdu szerokiego
ku górze sięga do krezki jajowodu
ku dołowi do lig. cardinale
przyśrodkowo dochodzi do bocznego brzegu trzonu macicy
bocznie do bocznej ściany miednicy





Zawartość przymacicza :
1). t. maciczna z odgałęzieniami
2). splot żylny maciczno-pochwowy z dopływami i wychodząca z niego ż. maciczna
3). naczynia i węzły chłonne przymacicza
4). splot autonomiczny maciczno-pochwowy od splotu podbrzusznego dolnego (miednicznego)
5). końcowy odcinek moczowodu
6). wiotka tkanka łączna

Jajnik (ovarium)

Pochodzenie rozwojowe :
Podobnie jak jądro powstaje z gonady niezróżnicowanej. Gruczołu płciowe powstają u człowieka
w postaci symetrycznych listew płciowych, powstających z nabłonka jamy ciała na powierzchni przyśrodkowej śródnercza. Mezodermalny nabłonek listew płciowych zostaje zasiedlony pierwotnymi komórkami płciowymi tzw. gonocytami, powstającymi nieco wcześniej z endodermy tylnego odcinka jelita; nastepnie nabłonek ten wrasta w głąb mezenchymy leżącej pod nim i tworzy w niej sznury płciowe. Różnicowanie jajnika rozpoczyna się ok. 2 miesiąca życia, przy czym do 5 m-ca polega głównie na rozroście sznurów płciowych gonady na grubość. W pobliżu wnęki jajnika sznury są cieńsze
i tworzą zawiązek sieci jajnika. Ok. 5 m-ca do wnęki jajnika wnika mezenchyma, dzieląca masę sznurów płciowych na grupy komórek nabłonkowych i płciowych. Część miąższu jajnika w pobliżu wnęki
i krezki jajnika przekształca się w rdzeń. W rdzeniu kształtują się grupy komórek złożone z oogonii
i otaczającej je jednej warstwy komórek nabłonkowych; w ten sposób powstają pęcherzyki jajnikowe pierwotne. Proces ten postępuje ku obwodowi, ku korze pierwotnej, zbudowanej z nabłonka sznurów płciowych i komórek płciowych. W ostatnich miesiącach ciąży, czasem dopiero po urodzeniu zachodzą w korze zmiany podobne jak w rdzeniu. Równocześnie tkanka łączna wnika pod zewnętrzny nabłonek otrzewnowy jajnika tworząc osłonkę białawą.

Położenie :
Leży w miednicy mniejszej żeńskiej, na jej tylno-bocznej ścianie, w jamie otrzewnowej (nie jest pokryty otrzewną, gdyż przekształciła się w nabłonek płciowy), spoczywa w dołku jajnikowym, leżącym na powięzi zasłonowej. Dołek jajnikowy (fossa ovarica) jest ograniczony od góry przez podział
t. biodrowej wspólnej, od góry i przodu przez t. biodrową zewnętrzną, od tyłu przez t. biodrową wewnętrzną i od dołu przez t. zasłonową. Przez dołek przebiega n. zasłonowy.
Anatomicznie jajnik ma 2 końce : maciczny i jajowodowy, 2 brzegi : przedni (krezkowy) i tylny (wolny) oraz 2 powierzchnie : boczną (ścienną) i przyśrodkową (trzewną). W budowie wewnętrznej odróżnia się rdzeń, zawierający naczynia, nerwy i tkankę łączną, oraz korę, w której leżą pęcherzyki jajnikowe na różnych etapach rozwoju. Na przednim brzegu jajnika leży wnęka, przez którą przechodzą naczynia i nerwy.

Sąsiedztwo :
Jajnik sąsiaduje z lejkiem jajowodu i jego strzępkami, z naczyniami otaczającymi dołek jajnikowy
(p. wyżej), prawy z wyrostkiem robaczkowym, a lewy z dolną pętlą okrężnicy esowatej. Brzeg przedni jajnika sąsiaduje z krezką jajnika. Koniec jajowodowy jest miejscem przyczepu więzadła wieszadłowego jajnika. Koniec maciczny (zwłaszcza u wieloródek) zstępuje na dno miednicy, nawet do zagłębienia odbytniczo-macicznego. Może się wówczas stykać z odbytnicą, a nawet pochwą.
Unaczynienie :
Unaczynienie pochodzi od t. jajnikowej od aorty brzusznej oraz od gałęzi jajnikowej t. macicznej.

Unaczynienie i unerwienie :
Do jajnika dochodzi tętnica jajnikowa odchodząca na wysokości L2 od aorty brzusznej (biegnie zaotrzewnowo, dochodzi do miednicy, biegnie w więzadle wieszadłowym jajnika, następnie w krezce jajnika i wchodzi przez wnękę do narządu) oraz gałąź jajnikowa tętnicy macicznej (odchodzi na wysokości dna macicy, wchodzi w więzadło własne jajnika i zespala się z tętnicą jajnikową).
Krew odpływa głównie żyła jajnikową - prawa do v. cava inferior, lewa do v. renalis sinistra; ponadto żyła towarzyszącą gałęzi jajnikowej t. macicznej do splotu żylnego maciczno-pochwowego.
Chłonka odpływa do węzłów lędźwiowych.
Unerwienie pochodzi od splotu jajnikowego od splotu trzewnego (dociera z tętnicą jajnikową) lub od splotu miednicznego (z gałęzią jajnikową tętnicy macicznej).

Umocowanie :
1). Krezka jajnika (mesovarium) - zdwojenie tylnej blaszki fałdu szerokiego biegnie od fałdu szerokiego (wzdłuż granicy między mesosalpinx a mesometrium) i dochodzi do przedniego brzegu jajnika. Przez krezkę wchodzą do wnęki jajnika naczynia i nerwy.
2). Więzadło własne jajnika (lig. ovarii proprium) - pozostałość po górnej części ligamentum genitoinguinale, łączy koniec maciczny jajnika z brzegiem bocznym macicy, do którego dochodzi bezpośrednio poniżej ujścia jajowodu. Więzadło to biegnie w krezce jajnika, wzdłuż niego biegnie gałąź jajnikowa
t. macicznej z żyłą.
3). Więzadło wieszadłowe jajnika (lig. suspensorium ovarii) - jest to fałd otrzewnej, w którym biegną naczynia jajnikowe. Fałd ten odchodzi od ściany miednicy w miejscu podziału t. biodrowej wspólnej
i dochodzi do jajowodowego końca jajnika.
4). Więzadło lejkowo-jajnikowe (lig. infundibuloovaricum) - jest najdłuższym strzępkiem jajowodu, dochodzi do jajowodowego końca jajnika.

Jajowód (oviductus, salpinx, tuba uterina)
Pochodzenie rozwojowe :
Powstaje z niezrośniętych górnych połówek przewodów przyśródnerczowych (Mllera).

Budowa :


Na przekroju wyróżniamy warstwy : błonę śluzową, błonę mięśniową i otrzewną.
Odcinki : 1. śródścienny (maciczny) - rozpoczynający się ujściem macicznym
2. cieśń (isthmus)
3. bańka (ampulla)
4. lejek z ujściem brzusznym (ostium abdominale), otoczonym strzępkami.
Rozpoczyna się w rogu jamy macicy ujściem macicznym (ostium uterinum tubae), które prowadzi do części śródściennej, biegnącej między trzonem a dnem macicy. Część śródścienna przechodzi w cieśń (isthmus tubae), która biegnie poziomo do boku i dochodzi do macicznego końca jajnika. Następnie zakręca pod katem prostym ku górze, jednocześnie przechodząc w bańkę jajowodu. Bańka biegnie ku górze wzdłuż przedniego brzegu jajnika, dochodzi do końca jajowodowego, zakręca i kieruje się ku dołowi wzdłuż brzegu tylnego, kończy się ujściem brzusznym, które prowadzi do lejka (infundibulum). Lejek jest zbudowany z 10 - 15 strzępków.

Sąsiedztwo :
Po prawej stronie jajowód sąsiaduje z wyrostkiem robaczkowym, po lewej z esicą. Oba jajowody mogą się stykać z pętlami jelita cienkiego.

Unaczynienie i unerwienie :
Unaczynienie jajowodu pochodzi od gałęzi jajowodowych od t. macicznej i jajnikowej, krew żylna
uchodzi do splotu maciczno-pochwowego; chłonka do węzłów chłonnych lędźwiowych; unerwienie od splotu maciczno-pochwowego od splotu podbrzusznego dolnego (miednicznego)

Przedsionek pochwy (vestibulum vaginae)
Jest ograniczony po bokach przez wargi sromowe mniejsze, od przodu przez wędzidełko łechtaczki, od tyłu przez wędzidełko warg sromowych. Między nim a pochwą znajduje się błona dziewicza (hymen). Do przedsionka pochwy uchodzą : pochwa, cewka moczowa, gruczoły przedsionkowe większe i mniejsze oraz gruczoły przycewkowe.
Łechtaczka (clitoris), odpowiednik prącia, jest zbudowana z dwóch ciał jamistych, które rozpoczynają się odnogami (crura), łączą się w trzon biegnący pod spojeniem łonowym i zakończony żołędzią.
Cewka moczowa, podobnie jak u mężczyzny może być podzielona na cztery odcinki (choć niektórzy wyróżniają tylko dwa : śródścienny i jamisty) :
- część śródścienna (pars intramuralis)
- część nadprzeponowa (pars supradiaphragmatica)
- część przeponowa (pars diaphragmatica)
- część podprzeponowa (pars infradiaphragmatica) - uchodzi do przedsionka pochwy w miejscu zwanym brodawką cewkową (papilla urethralis).

Pochwa (vagina, kolpos)
Pochodzenie rozwojowe :
Powstaje z dolnego odcinka kanału maciczno-pochwowego (powstającego ze zrośnięcia dolnych połówek przewodów przyśródnerczowych - Mllera), początkowo wysłanego nabłonkiem mezodermalnym. Do końcowego odcinka kanału wrasta nabłonek endodermalny zatoki moczowo-płciowej. W 4 m-cu nabłonek ten wypełnia światło pochwy całkowicie, a także część szyjki macicy. W 5 m-cu pojawia się światło.
Sięga od ujścia zewnętrznego macicy (ostium uteri externum)do ujścia zewnętrznego w obrębie sromu. Stanowi przewód leżący pośrodkowo w miednicy, biegnący skośnie od tyłu i góry, ku przodowi i dołowi. Ściana przednia i tylna przylegają do siebie.

Sąsiedztwo :
Ściana przednia jest zrośnięta z tylną ścianą pęcherza moczowego i cewką moczową przy pomocy tkanki łącznej. Ściana tylna jest oddzielona od przedniej ściany odbytnicy przez tkankę łączną przegrody odbytniczo-pochwowej (septum rectovaginale) i zagłębienie odbytniczo-maciczne (excavatio rectouterina).
Ściana przednia pochwy jest krótsza niż tylna, stąd w miejscu otaczającym ujście macicy tworzą się dwa sklepienia : przednie (fornix anterior) - mniejsze i płytsze oraz tylne (fornix posterior) - głębsze
i wyższe. Uwaga : sklepienie tylne jest pokryte otrzewną zagłębienia odbytniczo-macicznego.

W budowie wewnętrznej wyróżniamy warstwy :
- błonę śluzową
- błonę mięśniową (warstwa okrężna i podłużna)
- przydankę łącznotkankową
Anatomicznie w pochwie wyróżniamy dwie części :
- śródmiedniczną (pars intrapelvina)
- przeponową (pars diaphragmatica)
Znany jest także podział na trzy odcinki :
- górny (sąsiaduje przez zagłębienie odbytniczo-maciczne z odbytnicą)
- środkowy (otoczony pasmami mięśnia dźwigacza odbytu)
- dolny (przechodzi przez przeponę moczowo-płciową między wiązkami mięśnia poprzecznego głębokiego krocza).
W błonie śluzowej pochwy widoczne są grupy zmarszczek (columnae rugarum), na ogół wyraźniejsze na ścianie przedniej.

Unaczynienie i unerwienie :
Pochwa otrzymuje unaczynienie za pośrednictwem parzystej tętnicy pochwowej od tt. macicznych
i gałęzi pochwowych od tt. pęcherzowych dolnych i odbytniczych środkowych.
Krew żylna odpływa do splotu żylnego maciczno-pochwowego i dalej żyłą sromową wewnętrzną do żyły biodrowej wewnętrznej.
Chłonka z górnej części pochwy uchodzi do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych, a z dolnego odcinka do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych.
Unerwienie pochwy pochodzi ze splotu nerwowego maciczno-pochwowego.

Krocze (perineum)
Obszar ograniczony od tyłu wierzchołkiem kości guzicznej, od boków więzadłami krzyżowo-guzowymi, gałęziami dolnymi kk. łonowych i gałęziami kk. kulszowych, a z przodu spojeniem łonowym stanowi okolicę kroczową (regio perinealis).
W okolicy kroczowej wyróżnia się węższe pojęcie krocza (perineum), które sięga od otworu odbytowego do narządów płciowych zewnętrznych.
W przednim odcinku dno miednicy jest zamknięte przez przeponę moczowo-płciową (diaphragma urogenitale), rozpiętą miedzy spojeniem łonowym, dolnymi gałęziami kości łonowych i gałęziami kości kulszowych, dochodzącą do guzów kulszowych. Przepona moczowo-płciowa ma kształt trójkąta, którego podstawa jest linią biegnącą przez najszerszą część krocza między guzami kulszowymi. Linia ta dzieli okolicę kroczową na dwa trójkąty o wspólnej podstawie : przedni - trójkąt moczowo-płciowy (trigonum urogenitale) oraz tylny - trójkąt odbytowy (trigonum rectale) lub okolicę odbytowa (regio analis).

Trójkąt moczowo-płciowy (trigonum urogenitale)
W trójkącie moczowo-płciowym znajduje się przestrzeń międzypowięziowa, zawarta między dolną powięzią przepony moczowo-płciowej, a powięzią powierzchowną krocza (fascia perinei superficialis). W przestrzeni tej znajdują się u mężczyzny : ciała jamiste prącia (corpora cavernosa penis), ciało gąbczaste prącia (corpus spongiosum penis), pokrywające je mięśnie kulszowo-jamiste (mm. ischiocavernosi) i opuszkowo-gąbczasty (m. bulbospongiosus), rozgałęzienia tętnicy sromowej wewnętrznej, towarzyszące naczynia żylne i chłonne oraz nerw sromowy.
Powierzchownie na przeponie moczowo-płciowej leżą ciała jamiste prącia i ich mięśnie. Ciała jamiste prącia (corpora cavernosa penis) biegną od guzów kulszowych, wzdłuż gałęzi kk. kulszowych, zbieżnie w kierunku spojenia łonowego. Ciało gąbczaste prącia (corpus spongiosum penis) leży w linii środkowej krocza pod przepona moczowo-płciową. Z tyłu jest grubsze, tworząc opuszkę (bulbus penis), ku przodowi stopniowo cieńczeje i układa się między ciałami jamistymi prącia w rowku od dołu.
Każde ciało jamiste jest pokryte mięśniem kulszowo-jamistym (m. ischiocavernosus), który przyczepia się do guza kulszowego i biegnie na powierzchni przyśrodkowej i dolnej ciała jamistego przechodząc ostatecznie na grzbiet prącia.
Mięsień opuszkowo-jamisty (m. bulbocavernosus) biegnie od środka ścięgnistego krocza i od szwu na dolnej powierzchni opuszki, w bok i ku przodowi otaczając opuszkę prącia oraz ciało gąbczaste; część włókien tego mięśnia przechodzi na ciało jamiste prącia i w jego powięź grzbietową.
Unaczynienie okolicy pochodzi od tętnicy sromowej wewnętrznej (a. pudenda interna), która biegnie
w kanale sromowym, wzdłuż gałęzi k. kulszowej, następnie w kierunku spojenia łonowego pod ciałem jamistym (odnogą prącia) i pokrywającym je mięśniem kulszowo-jamistym oraz dochodzi do przedniego brzegu przepony moczowo-płciowej. W zakresie okolicy moczowo-płciowej tętnica sromowa wewnętrzna oddaje :
1. tętnicę opuszki prącia (a. bulbi penis) - biegnie poprzecznie przez przeponę do opuszki i wchodzi
w nią.
2. tętnicę cewki moczowej (a. urethralis) - wchodzi do ciała gąbczastego i dochodzi do żołędzi, gdzie zespala się z pozostałymi tętnicami prącia.
3. tętnica głęboka prącia (a. profunda penis) - jest jedną z gałęzi końcowych t. sromowej wewnętrznej; wchodzi w ciało jamiste tuż przy przednim brzegu przepony.
4. tętnica grzbietowa prącia (a. dorsalis penis) - jest druga gałęzią końcową; pod spojeniem łonowym przechodzi na grzbiet prącia i biegnie dobocznie do żyły grzbietowej prącia.
Nerw sromowy towarzyszy tętnicy sromowej wewnętrznej i oddaje gałęzie mięśniowe do mięśni i skóry krocza oraz narządów płciowych zewnętrznych (gałęzie mosznowe tylne i grzbietowe prącia).

Trójkąt odbytniczy (trigonum rectale)

W trójkącie odbytniczym znajdują się doły kulszowo-odbytnicze. W linii środkowej krocza, ok. 5 cm. od k. guzicznej leży odbyt (anus). Między odbytem a szczytem k. guzicznej biegnie więzadło odbytowo-guziczne (lig. anococcygeum), które służy za przyczep m. dźwigacza odbytu. Do przodu między odbytem i przeponą moczowo-płciową znajduje się środek ścięgnisty krocza (centrum tendineum perinei).

Środek ścięgnisty krocza jest wspólnym ścięgnem dla mięśni :
1). włókna przednie m. zwieracza zewnętrznego odbytu
2). oba powierzchowne poprzeczne mm. krocza
3). m. poprzeczny głęboki krocza
4). m. opuszkowo-gąbczasty
5). częściowo m. dźwigacz odbytu.

Odbyt jest otoczony mięśniem zwieraczem zewnętrznym (m. sphincter ani externus), który tworzy trzy warstwy ułożone kolejno od skóry w głąb ku górze. Część podskórna (pars subcutanea) leży tuż pod skórą i tworzy wydłużony strzałkowo owal, którego włókna krzyżują się ze sobą przed i za odbytem. Część środkowa (pars media) sięga od k. guzicznej i więzadła odbytowo-guzicznego do środka ścięgnistego krocza. Część głęboka (pars profunda) otacza warstwą okrężną odbyt, przylegając ściśle do mięśnia zwieracza odbytu wewnętrznego.

Okolica sromowa męska (regio pudendalis masculinum)
Okolica moczowo-płciowa przechodzi ku przodowi w okolicę sromową (regio pudendalis), w której
u mężczyzn znajdują się : worek mosznowy wraz z zawartością i prącie. Pośrodkowo na skórze krocza biegnie szew krocza (raphe perinei), który u mężczyzny przechodzi w szew moszny(raphe scroti).
Rozwój narządów płciowych męskich zewnętrznych :

Z górnego, większego odcinka przedniej części steku rozwija się pęcherz moczowy oraz cewka moczowa pierwotna. Z dolnej części steku powstaje zatoka moczowo-płciowa (sinus urogenitalis). Część bliższa zatoki znajduje się w miednicy (pars pelvina), natomiast część dalsza (pars phallica) bierze udział w wytwarzaniu wyrostka płciowego (phallus) (uwypuklenie dolnego odcinka ściany przedniej jamy brzusznej; powstaje z tzw. wzgórka stekowego).
Rozwój zewnętrznych narządów płciowych rozpoczyna się okresem niezróżnicowanym. W linii pośrodkowej wzgórka stekowego biegnie rowek stekowy, na dnie którego znajduje się błona stekowa. W tym czasie zstępująca z góry przegroda moczowo-odbytnicza zrasta się z brzegami rowka stekowego, oddzielając część przednią steku : moczowo-płciową, od części tylnej : odbytniczej; dzieląc równocześnie rowek stekowy na dwie części : szczelinę moczowo-płciową (fissura urogenitalis) i zagłębienie odbytowe. Następnie część przednia wzgórka stekowego rozrasta się w wyrostek płciowy (phallus),
a jego wierzchołek w żołądź wyrostka (glans phalli). Równocześnie szczelina moczowo-płciowa przedłuża się na tylną powierzchnię wyrostka płciowego, a jej brzegi przekształcają się (rosnąc) w fałdy płciowe (plicae genitales). Po obu stronach fałdów płciowych uwypuklają się skórne Wały płciowe (tori genitales). U zarodka męskiego wyrostek płciowy przekształca się w prącie (penis). Wały płciowe grubieją w zawiązki moszny. Ku tyłowi od zawiązku prącia zrastające się ze sobą fałdy płciowe tworzą krocze (perineum).

Prącie (penis)
Składa się z dwóch ciał jamistych i jednego ciała gąbczastego, otoczonych skórą. Wszystkie trzy ciała znajdują się w obrębie przestrzeni międzypowięziowej trójkąta moczowo-płciowego. Ciała jamiste tworzą odnogi prącia (crura penis). Są one przymocowane do gałęzi kk. kulszowych i gałęzi dolnych kk. łonowych tkanka łączną i pokryte mięśniami kulszowo-jamistymi.
Na przeponie moczowo-płciowej leży ciało gąbczaste, rozpoczynające się opuszką (bulbus), otoczone mięśniem opuszkowo-jamistym. Ciała jamiste prącia tworzą w przestrzeni międzypowięziowej jego korzeń (radix) = część ustalona (pars fixa).
Ciała jamiste łączą się ze sobą , układając się ponad ciałem gąbczastym.
Prącie jest umocowane :
1). przez więzadło wieszadłowe prącia (lig. suspensorium penis) - biegnie od dolnej powierzchni spojenia łonowego do grzbietu prącia.
2). więzadło procowate prącia (lig. fundiforme penis) - odchodzi od kresy białej powyżej spojenia łonowego, jako pasma powięzi powierzchownej brzucha, przechodząc na prącie w postaci dwóch odnóg, kończących się w powięzi głębokiej prącia.
Część ruchoma prącia (pars mobilis) zwisa pod spojeniem łonowym do przodu od moszny (część wisząca = pars pendula). Część ruchoma prącia nosi także nazwę trzonu prącia (corpus penis)
i zawiera cewkę moczową. Trzon jest zakończony żołędzią (glans penis) utworzoną przez zgrubienie
i rozszerzenie ciała gąbczastego. Żołądź jest pokryta podwójnym fałdem skóry zwanym napletkiem (preputium). W żołędzi możemy wyróżnić : szczyt otaczający ujście cewki moczowej, podstawę (zwaną koroną) i szyjkę.
Unaczynienie i unerwienie :
Unaczynienie tętnicze pochodzi od :
- tętnicy opuszki prącia
- tętnicy cewki moczowej
- tętnicy grzbietowej prącia
- tętnicy głębokiej prącia - są to gałęzie t. sromowej wewnętrznej.
- do skóry i osłon prącia dochodzą drobne tętnice mosznowe przednie, gałęzie tt. sromowych zewnętrznych.
Żyły prącia dzieli się na powierzchowne i głębokie. Żyły powierzchowne leżą na powierzchni prącia
w jego powięzi powierzchownej, biegnąc od żołędzi do żył sromowych zewnętrznych.
Żyły głębokie prącia zbierają się w ciałach jamistych i gąbczastym prącia, towarzysząc tętnicom okalającym, uchodząc do nieparzystej żyły grzbietowej prącia, która uchodzi do splotu żylnego pęcherzowego.
Naczynia chłonne również dzielimy na powierzchowne i głębokie. Obie grupy naczyń uchodzą głównie do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych (także do biodrowych zewnętrznych).
Unerwienie ruchowe pochodzi od nerwu sromowego i jest przeznaczone dla mięśni ciał jamistych oraz ciała gąbczastego. Unerwienie czuciowe pochodzi również z nerwu sromowego (od nerwów mosznowych tylnych i nerwów grzbietowych prącia). Unerwienie autonomiczne pochodzi od splotu miednicznego, dochodzi wraz z tętnicami prącia).

Okolica sromowa żeńska (regio pudendalis femininum)
U kobiety krocze sięga od odbytu do szpary sromowej (ograniczonej od tyłu przez spoidło tylne warg sromowych większych).
W przestrzeni międzypowięziowej trójkąta moczowo-płciowego znajdują się ciała jamiste łechtaczki (corpora cavernosa clitoridis) i opuszki przedsionka (corpora cavernosa bulbi vestibuli). Ciała jamiste łechtaczki tworzą odnogi biegnące wzdłuż gałęzi dolnych kk. łonowych. Odnogi te łączą się pod spojeniem łonowym w trzon łechtaczki (corpus clitoridis). Odnogi są pokryte mięśniami kulszowo-jamistymi. Opuszki przedsionka są żeńskimi odpowiednikami ciała gąbczastego prącia. Leżą po obu stronach przedsionka pochwy. Każda opuszka dochodzi do cewki moczowej. Po stronie wewnętrznej opuszka jest przykryta mięśniem opuszkowo-jamistym (m. bulbocavernosus). Jest to parzysty mięsień - rozpoczyna się w środku ścięgnistym krocza, pokrywa opuszkę, dochodząc do bocznej powierzchni ciała jamistego łechtaczki, częściowo przechodzi pod łechtaczkę i łączy z mięśniem strony przeciwległej. Oba mięśnie opuszkowo-jamiste wraz z mięśniem dźwigaczem odbytu tworzą kształt wydłużonej strzałkowo cyfry „8”. Koniec tylny opuszki przylega do gruczołu przedsionkowego większego (glandula vestibularis major), odpowiednika gruczołu opuszkowo-cewkowego u mężczyzny. Końce przednie obu opuszek łączą się ze sobą.
Tętnica sromowa wewnętrzna w przestrzeni międzypowięziowej trójkąta moczowo-płciowego oddaje gałęzie :
1). tętnicę opuszki przedsionka (arteria bulbi vestibuli)
2). tętnicę głęboką łechtaczki (a. profunda clitoridis)
3). tętnicę grzbietową łechtaczki (a. dorsalis clitoridis)

Narządy płciowe zewnętrzne żeńskie
Do narządów płciowych zewnętrznych żeńskich zaliczamy :
- ujście pochwy
- ujście zewnętrzne cewki moczowej
- wargi sromowe większe (powstają z wałów płciowych)
- wargi sromowe mniejsze (powstają z fałdów płciowych)
- łechtaczkę (powstaje z żeńskiego wyrostka płciowego)
- wędzidełko łechtaczki
- napletek łechtaczki
- gruczoły przedsionkowe większe
- gruczoły przedsionkowe mniejsze
- gruczoły przycewkowe
- przedsionek pochwy (jest to w zasadzie przestrzeń) (powstaje ze szczeliny moczowo-płciowej, która rozwija się z części przedniej zatoki moczowo-płciowej)
- błonę dziewiczą
- wzgórek łonowy
- opuszki przedsionka
- spoidło przednie warg sromowych
- spoidło tylne warg sromowych
- wędzidełko warg sromowych
- gruczoły sutkowe
Odpowiednikiem moszny u kobiety są wargi sromowe większe (labia pudendi majora). Są to dwa fałdy skórne które z tyłu łączą się spoidłem tylnym warg (commissura labiorum posterior), a z przodu spoidłem przednim warg (commissura labiorum anterior). Ku przodowi wargi sromowe większe przechodzą we wzgórek łonowy (mons pubis).
Przyśrodkowo od warg sromowych większych znajdują się wargi sromowe mniejsze (labia pudendi minora), otaczające od przodu dwiema odnogami łechtaczkę. Odnogi leżące do przodu i powyżej od łechtaczki tworzą napletek łechtaczki (preputium clitoridis); leżące do tyłu i poniżej tworzą wędzidełko łechtaczki (frenulum clitoridis). Wargi sromowe większe są oddzielone od mniejszych bruzdami międzywargowymi (sulcus nympholabialis).

Unaczynienie :
Zarówno wargi sromowe większe, jak i mniejsze są unaczynione przez tętnice wargowe tylne (aa. labiales posteriores), pochodzące od tętnicy sromowej wewnętrznej i tętnice wargowe przednie (aa. labiales anteriores) od tętnic sromowych zewnętrznych. Naczynia chłonne uchodzą do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych.