Etyka i etyka zawodowa

Mimo iż napisano, opublikowano i wygłoszono wiele artykułów, książek i referatów poświęconych kwestiom etycznym wywołanym nie tyle "numerologicznym" przełomem stuleci, ile autentycznym kryzysem moralnym doświadczanym współcześnie, to powstają i powstawać będą kolejne wezwania starające się odpowiadać na wyzwania czasu. Skuteczność tych wezwań wymaga sporządzenia przeglądu najważniejszych kwestii i wskazywanych dróg ich przezwyciężenia, bo niekiedy popadają one w zapomnienie, niektórym są po prostu nieznane, a poza tym -- jak mawiają ludzie doświadczeni -- nowe, to zapomniane stare.

Etyka pojmowana jest jako nauka o moralności, zmierza do ustalenia pewnych właściwości wspólnych i swoistych ocen i norm zachowań człowieka, które mogą być moralnie dobre lub złe. Etyka bada społeczne i psychologiczne źródła powstawania poglądów moralnych, ich funkcję społeczną, i historyczny rozwój kryteriów ocen moralnych.

Praca jest nie tylko obowiązkiem, ale tworzy również uprawnienia: do godziwej zapłaty, do godziwych warunków pracy i życia człowieka pracującego. Oprócz tych ogólnych wskazań - wartości, powinności i uprawnień moralnych - istnieją również pewne wartości i normy szczegółowe, wynikające ze specyfiki poszczególnych zawodów (tzw. etyki zawodowe). Określają one bardziej szczegółowo relacje między pracodawcą a pracobiorcą, między wykonawcą a odbiorcą rezultatów pracy, między członkami poszczególnych grup zawodowych itp. Nie znaczy to jednak, że całość etyki pracy składa się jedynie z kodeksów etycznych dla poszczególnych zawodów. Jedną z podstawowych norm etyki pracy jest obowiązek dbania o całość "ustroju pracy" i o wyrażanie przez pracę powszechnej solidarności (Jan Paweł II). Do obowiązków moralnych związanych z pracą, oprócz osobistej pracowitości, należy takie staranie o struktury społeczne, by każdy człowiek mógł w sposób właściwy korzystać z czasu wolnego dla odpoczynku i kontemplacji, do której należy sfera religii, moralności i kultury itp.

Pojęcie etyki zawodowej odnosi się przede wszystkim do norm postępowania danej grupy zawodowej (np. nauczycieli). W tym sensie etyka zawodowa jest etyką normatywną, starającą się opisać wzór osobowy pedagoga, cele etyczne zawodu, normy postępowania w praktyce pedagogicznej i typowe konflikty etyczne mogące się pojawić w praktyce zawodowej.

Grupa społeczna, jaką stanowią nauczyciele tworzy zespół ludzi o określonych kwalifikacjach zawodowych, która winna cechować się określonymi cechami osobowości. Reguły etyki zawodu nauczyciela dotyczą wewnętrznych kwalifikacji zawodowych człowieka i określają jego postępowanie zawodowe z punktu widzenia dobra i zła moralnego. Wymogi dotyczące kwalifikacji zawodowych i etycznych nauczycieli określa dokument-"Karta Nauczyciela''.

W dokumencie tym, w artykule nr 9 określono, że aby zajmować stanowisko nauczyciela trzeba:
- posiadać wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym.
- przestrzegać podstawowych norm moralnych.
- spełniać warunki zdrowotne do wykonywania zawodu.

Aspekt postaw moralnych kadry pedagogicznej stawiany jest na równi z jego wysokimi kwalifikacjami zawodowymi do nauczania poszczególnych przedmiotów. Specyfika zawodu nauczyciela polega między innymi na tym, że nauczyciel silnie oddziałuje na osobowość swoich uczniów i wychowanków. Wpływa na kształtowanie ich postaw, poglądów, kształtuje tzw. świadomość społeczną zwłaszcza młodych ludzi. W strukturze osobowości, moralność człowieka można by usytuować wg Freuda w jednej z trzech sfer, jaką jest"superego''. W tej sferze - działania człowieka kierowane są przez zinterioryzowane nakazy, zakazy, normy społeczne funkcjonujące według reguł idealnych. Nauczyciel jako podmiot, sprawujący kontrolę nad otoczeniem i samokontrolę nad sobą samym, tworzy w swoim umyśle strukturę sieci poznawczej. Sieć ta stanowi model rzeczywistości i pozwala każde działanie zanalizować i ocenić jako subiektywnie pozytywne lub negatywne. Wyszczególnić można w celu sprecyzowania te cechy osobowości nauczyciela, które wyraźnie określają znaczenie etyki tego zawodu, a z pewnością są wyjęte z ogólnych norm etycznych przyjętych w danym społeczeństwie, stanowią również element kultury narodu.
- pracowitość, obowiązkowość, sumienność, zdyscyplinowanie, rzetelność itp.
- w relacjach"ja i inni''- obiektywność, sprawiedliwość,
- konsekwencja, słowność, bezstronność, uczciwość,
- prawdomówność, poszanowanie godności człowieka,
- dyskrecja, przestrzeganie zachowania tajemnicy zawodowej....

Kolejnym przykładem grupy zawodowej są ekonomiści. Podstawowymi zasadami etycznymi pracy ekonomisty są: zasada tajemnicy zawodowej, zasada tajemnicy powiernictwa, zasada dobra klienta, zasada odpowiedzialności moralnej.

Zasada tajemnicy zawodowej – najczęściej mówimy o niej w przypadku zawodu lekarza, księdza, ale i w innych zawodach ona obowiązuje. Tajemnicą zawodową np. nauczyciela jest jak czyje dzieci się uczą, istnieje tajemnica bankowa np. obowiązuje ona pracownika banku, tajemnica pocztowa itp. Ta zasada bywa w firmach zachodnich bardzo rygorystycznie przestrzegana. Dotyczy to takich zawodów jak adwokat, urzędnik, sędzia, Ale w niektórych przypadkach istnieje nakaz o podawaniu do informacji publicznej pewnych informacji.

Zasada tajemnicy powiernictwa. w zachodnich krajach w złym tonie jest opowiadać o swoich problemach, w Polsce istnieje pewna potrzeba "wygadania się”. Bywa, że w czasie załatwiania jakiś spraw w urzędzie osoba powierz informacje o sobie np. datę urodzin i chociaż to nie jest bezpośrednio związane z zawodem tego urzędnika, to musi on dochować tajemnicy powiernictwa, gdyż informacje przekazane przez klienta nie są przekazywane w celu powielania ich i przekazywania innym, wynika to bardziej z potrzeby załatwienia jakiejś sprawy czy zidentyfikowania tożsamości danej osoby.

Zasada dobra klienta. Działanie zawodowe powinno być ukierunkowane na dobro klienta, konsumenta. Ta kategoria wiąże się ze starą zasadą – nie szkodzić (i dotyczy to większości wykonywanych zawodów). Z tej zasady formułują niektórzy zasadę dobra klienta, określa ona takie działania aby:
1. rzetelnie informować klienta o wszystkich elementach sprawy (np. w handlu o towarze, możliwości wyboru)
2. wszechstronność informacji – informować również o tym co jest złe w danym towarze, o sytuacjach i sensach prawnych, dajemy możliwość reklamacji, odwołania
3. dobre wrażenie – staramy się stworzyć przed klientem wizerunek godny zaufania, przekonać go, że dbamy o jego interes oraz że z taką zasadą moralną się opowiadamy
zasada odpowiedzialności moralnej. Zasada ta nawołuje do krytycyzmu wobec siebie, przyznawania się do błędów oraz działań niwelujących nasze błędy. Człowiek popełnia błędy, może od nich uciekać lub je naprawiać. Nie należy zrzucać winy na innych, ale przyjąć na siebie odpowiedzialność moralną, a co za tym często idzie również zawodową, czy nawet karną.

Etyka wszelkiego rodzaju działalności ludzkiej składa się z dwu działów: (a) działu zwanego endomoralnością, dotyczącego kwestii wewnętrznych rodzaju działań, tj. kodeksu moralnego danego rodzaju działalności, (b) działu zwanego egzomoralnością, dotyczącego kwestii zewnętrznych rodzaju działań, tj. kodeksu moralnego dotyczącego społecznej odpowiedzialności związanej z uprawianiem danego rodzaju działalności. Przy tym przez kodeks moralny rozumie się katalog norm etycznych jakich należy przestrzegać uprawiając dany rodzaj działalności
Pamiętać trzeba także o rzymskiej przestrodze caveat emptor, czyli "niech kupujący ma się na baczności", dotyczy ona bowiem każdego z nas już nie w roli badacza, nauczyciela akademickiego, technika czy menedżera, ale jako człowieka "z drugiej strony lady". Rozszerzając tę przestrogę na wszystkich zewnętrznych uczestników przedsięwzięć naukowych, technicznych i gospodarczych wskazujemy na to, że niezbędna jest współcześnie świadomość etyczna nie tylko profesjonalistów, ale wszystkich członków społeczeństwa. Tylko wówczas będziemy mogli kompetentnie uczestniczyć w debacie społecznej przyczyniając się do kształtowania społeczeństwa obywatelskiego świadomi praw i obowiązków oraz zagrożeń i szans. Konieczne jest przy tym powstawanie stosownych organizacji jako rzeczników interesariuszy zewnętrznych umożliwiających artykulację tego, co cenniejsze niż wszystko inne, a więc wartości.