Parki narodowe w Polsce

BABIOGÓRSKI PARK NARODOWY

Położenie, powierzchnia, historia
Babiogórski Park Narodowy znajduje się w południowej części kraju w województwie

małopolskim, przy granicy Polski ze Słowacją. Obejmuje północną stronę masywu Babiej Góry wraz z najwyższym szczytem Beskidu Wysokiego Diablakiem (1725 m n.p.m.). Powierzchnia parku wynosi 3392 ha, w tym 3198 ha lasów. Ochroną ścisłą objęte jest 1062 ha.
Początki ochrony omawianego obszaru sięgają okresu międzywojennego, kiedy to uchwałą walnego Zgromadzenia PAU utworzono w 1933 r "Rezerwat na Babiej Górze" obejmujący 650 ha. Park utworzony został 30 października 1954 roku na obrzarze 1704 ha.
Od 1977 r. uznany jest przez UNESCO za jeden ze światowych rezerwatów biosfery i włączony do realizacji programu MaB.
Geologia, geomorfologia i gleby
Grzbiet masywu Babiej Góry nieznacznie wznosi się i opada tworząc, słabo zaznaczone szczyty. Babią Górę tworzą skały osadowe. Zostały one wypiętrzone w okresie trzeciorzędu i noszą miano fliszu karpackiego. Są to naprzemianległe warstwy piaskowców magurskich, margli, łupków oraz iłów. Skład ich i ułożenie są wyraźnie widoczne w miejscach odsłoniętych na północnym, stromym stoku Babiej Góry. Północne ściany masywu zostały wytworzone w wyniku olbrzymich ruchów osuwiskowych.


Przeważającym typem gleb na terenie parku są ubogie gleby inicjalne i autogeniczne. W piętrze kosodrzewiny występują rankery właściwe - gleby słabo zróżnicowane morfologicznie wytworzone ze skał bezwęglanowych. Z reglem górnym związane są gleby bielicowe i bielice, natomiast kompleks gleb brunatnych wykazuje przywiązanie do piętra regla dolnego. W tym ostatnim piętrze wyróżniono także gleby bielicowe i skrytobielicowe.
Wody
Grzbiet Babiej Góry jest obszarem wododziałowym. Potoki spływające na północ są dopływami Wisły i leżą w zlewni Bałtyku. Potoki spływające na południe leżą w zlewni Morza Czarnego. Na terenie parku bierze początek wiele potoków takich, jak: Jałowiec, Markowy Potok, Jaworzynka, Rybny Potok i inne. W masywie Babiej Góry jest kilka małych stawków, z których największy Mokry Stawek ma 450 m2. Powstał on na skutek obrywów bloków skalnych przed ok. 5000 lat.

Roślinność
Flora Babiej Góry była badana już 100 lat temu przez H. Zapałowicza, który stwierdził występowanie ponad 600 gatunków roślin naczyniowych. Obecnie na terenie parku potwierdzono występowanie około 700 gatunków roślin naczyniowych, prawie 200 gat. mchów oraz liczne porosty, glony i wątrobowce. Na Babiej Górze występuje 70 gatunków wysokogórskich oraz 54 objętych ochroną gatunkową.
Do osobliwości należą okrzyn jeleni (będący symbolem parku) i rogownica alpejska, które w parku mają jedyne stanowiska w Polsce. Masyw Babiej Góry jest naturalnym modelowym przykładem, ukazującym piętrowy układ roślinności w górach. W surowych warunkach klimatycznych, na ubogiej inicjalnej glebie, roślinność wyróżnia się niezwykłym bogactwem gatunkowym.

W reglu dolnym (700 -1150 m n.p.m.) króluje żyzna buczyna karpacka a jodły, buki i świerki osiągają 40 m wysokości i ponad 350 cm obwodu. W bogatym runie często spotkać można m.in. żywiec cebulkowy i czosnek niedźwiedzi. W piętrze tym występują również bory jodłowo-świerkowe. Ich wyjątkowa wartość wynika z tego, że są to lasy pierwotne, nigdy nie użytkowane gospodarczo.
W reglu górnym (1150- 1360 m n.p.m.) dominują wysokie, smukłe i silnie ugałęzione świerki. Nawiększy obszar parku zajmuje accidofilna zachodniokarpacka świerczyna górnoreglowa, jako jedyny zespół spośród zbiorowisk leśnych wykształcający się na siedliskach bezwapiennych tworzy zwarte i cieniste drzewostany.
Powyżej piętra regla górnego występuje zbiorowisko kosodrzewiny karpackiej z zaroślami jarzębiny i kępami ziołorośli. Zwarty pas kosodrzewiny (1360-1650 m n.p.m.) poprzecinany jest rumoszem skalnym. Na najbardziej stromych stokach występuje zespół kostrzewy pstrej - jedyny endemiczny zespół roślinny Babiej Góry. Jesienią charakterystyczny brunatny kolor nadają murawom piętra alpejskiego (1650 - 1725 m n.p.m.) sit skucina i kosmatka brunatna.
Zwierzęta


Fauna parku liczy m.in. ok 120 gatunków ptaków (w tym uszatka, puszczyk uralski, puchacz, dzięcioły, płochacz halny i siwerniak). W ostatnich latach rzadkością stał się głuszec. W parku występuje wiele ssaków. Licznymi są jelenie i dziki. Stosunkowo częste są owadożerne ryjówki (górska, aksamitna i malutka). Do rzadkości należą ryś, wilk, niedźwiedź oraz drobne gryzonie nadrzewne: koszatka, orzesznica i żołędnica. Wśród bezkręgowców najlepiej poznanymi są chrząszcze, których w masywie Babiej Góry stwierdzono ok. 1400 gatunków, w tym klika endemicznych dla Karpat Zachodnich. W małych stawkach żyją traszki. Ryby żyją jedynie w potokach (do wysokości ok. 1100 m n.p.m.). Większe bogactwo ichtiofauny spotyka się dopiero w dolinie rzeki Skawicy.
Kultura materialna i turystyka


Region Babiej Góry charakteryzuje się znaczną odmiennością kulturową. Miejscowa ludność zachowała i kultywuje liczne tradycje. W bezpośrednim sąsiedztwie parku, zarówno po stronie południowej, jak i północnej po dziwiać można zachowane jeszcze tradycyjne formy architektoniczne, a także przedmioty codziennego użytku.
Masyw Babiej Góry od początku XX wieku jest celem wędrówek turystycznych. W roku 1906 na Markowych Szczawinach wybudowano schronisko czynne do czasów obecnych. Ruch turystyczny w parku może się odbywać po szlakach turystycznych od świtu do zmierzchu. Największe atrakcje turystyczne to szczyt Babiej Góry - Diablak wznoszący się kilkaset metrów ponad sąsiednie szczyty. Jest to doskonałe miejsce widokowe na obszar od Krakowa po Niżne Tatry, z panoramą Polskich Tatr włącznie.
W roku 1983 wydana została obszerna monografia "Parku Narodowego na Babiej Górze". W Ośrodku Edukacyjnym przy Dyrekcji BPN udostępniana jest zwiedzającym stała ekspozycja przyrodnicza oraz ogród roślin babiogórskich.

BIAŁOWIESKI PARK NARODOWY

Położenie, powierzchnia, historia
Białowieski Park Narodowy leży we wschodniej części Polski w województwie podlaskim, przy granicy z Białorusią. Park znajduje się w centralnej części Puszczy Białowieskiej, najbardziej naturalnego kompleksu leśnego na niżu Europy. Powierzchnia parku (powiększonego o ponad 5 tys. ha w 1996 r.) wynosi 10502 ha, w tym najstarsza część "Rezerwat Ścisły" zajmuje 4747 ha, Park Pałacowy (48 ha) i Ośrodek Hodowli Żubrów (274 ha). Ekosystemy leśne zajmują ponad 90% obszaru parku.

Historia parku sięga 1921 roku, kiedy utworzono leśnictwo "Rezerwat", które w 1932 roku przemianowano na "Park Narodowy w Białowieży". W roku 1947 obiekt ten reaktywowano jako Białowieski Park Narodowy.
W 1977 roku UNESCO włączyło Białowieski Park Narodowy w poczet światowych rezerwatów biosfery, a w 1979 r. uznano go za pierwszy i jedyny w Polsce przyrodniczy obiekt Dziedzictwa Światowego. W 1992 roku UNESCO rozszerzyło granice Obiektu Dziedzictwa Światowego na przyległą do BPN część białoruskiego parku narodowego "Bieławieżskaja Puszcza". W ten sposób powstał polsko - białoruski transgraniczny Obiekt Dziedzictwa Światowego. W 1997 przyznano parkowi Dyplom Europy.
Geologia i geomorfologia, gleby
Teren parku należy do obszaru staroglacjalnej wysoczyzny morenowej, powstałej w wyniku rozpadu i wytopienia się lądolodu środkowopolskiego stanowiącego stadiał Warty. Rzeźba jest mało urozmaicona. Wśród utworów powierzchniowych dominują piaski i żwiry. Na terenie parku przeważają gleby brunatne i płowe wytworzone z glin zwałowych. W dolinach rzek występują czarne ziemie i słabo wykształcone mady. Małe bezodpływowe zagłębienia zajmują gleby torfowe.
Wody


Puszcza Białowieska leży przy wododziale Wisły i Niemna. Na terenie parku narodowego nie ma jezior i większych rzek. Najbardziej cenny obszar parku "Rezerwat Ścisły" leży w widłach rzek Hwoźnej i Narewki. Na terenie "Rezerwatu Ścisłego" ma swoje źródła Orłówka. Przez obszar przyłączony do parku w roku 1996 przepływają dopływy Narewki: Łutownia, Przedzielna i Braszcza.
Roślinność
Flora parku liczy około 4500 gatunków, w tym 725 gat. roślin naczyniowych, 277 gat. porostów i ponad 3000 gat. grzybów. Spośród szczególnie rzadkich roślin parku należy wyróżnić: pełnika europejskiego, kosaćca syberyjskiego, arnikę górską, turówkę wonną i fiołka bagiennego.
Na obszarze parku występuje 40 zbiorowisk roślinnych, wśród których przeważają zbiorowiska leśne. Dominującymi wśród nich są grądy typowe i niskie; rzadszymi są łęgi i bory mieszane. Bardzo małe powierzchnie zajmują bory świeże i bagienne.
Na szczególną uwagę zasługuje obszar Rezerwatu Ścisłego, na terenie którego praktycznie od 1921 roku nie są wykonywane żadne prace leśne. Według danych inwentaryzacyjnych w 1991 roku przeciętny wiek drzewostanów w "Rezerwacie Ścisłym" wynosił 126 lat (średni dla Polski to 54 lata). Wiele puszczańskich drzew ma imponujące rozmiary i wiek. Najwyższe świerki osiągają ponad 52 m wysokości. Najstarsze dęby liczą ponad 400 lat. Niektóre z nich stają się legendarne jak np. Dąb Jagiełły, który w wieku ok. 500 lat powalony został (w 1974 r.) przez wiatr.

Zwierzęta
Fauna parku jest bogata i składa się z około 10000 gatunków, wśród których przeważają bezkręgowce. Najliczniejszą (ok. 8500 gat.) grupą są owady. We wszystkich grupach jest dużo gatunków rzadkich lub objętych ochroną gatunkową. W parku gnieździ się około 120 gatunków ptaków, występuje 7 gat. gadów oraz 12 gat. płazów.
Symbolem parku jest żubr. Ostatnie żubry żyjące na wolności wyginęły w Puszczy Białowieskiej w 1919 r. Ponownie gatunek ten sprowadzono na obszar parku w roku 1929. Obecnie stado wolnościowe w polskiej części Puszczy liczy około 250 sztuk.
W parku występuje 44 gat. ssaków, w tym: wilk, ryś, bóbr i żubr.
Kultura materialna, turystyka i edukacja


Śladami wczesnego osadnictwa w Puszczy Białowieskiej są liczne, dobrze zachowane kurhany. Polana Białowieska i Białowieża, główna miejscowość Puszczy od dawna cieszyła się względami panujących. W uroczysku Stara Białowieża, w miejscu gdzie miał być domniemany dwór myśliwski Władysława Jagiełły znajduje się grupa starych puszczańskich dębów nosząca imiona władców Litwy i Polski. Dla upamiętnienia łowów Króla Augusta III Sasa w 1752 r. ustawiono pamiątkowy obelisk. W końcu XIX wieku wybudowano tu rezydencję myśliwską carów Rosji wokół której założono park krajobrazowy. Pałac carski spłonął w 1944 r.
Zwiedzanie głównego obiektu parku - "Rezerwatu Ścisłego" jest możliwe wyłącznie w zorganizowanych grupach pod opieką uprawnionego przewodnika. W "Rezerwacie Ścisłym" udostępniony jest jeden pieszy szlak o długości 4 km. Główną atrakcję turystyczną parku stanowi muzeum przyrodnicze oraz Rezerwat Pokazowy Żubrów.
Białowieża jest znanym osrodkiem naukowym. działają tu placówki m.in. PAN, Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Badawczego Leśnictwa, które specjalizują się w badaniach naturalnych ekosystemów leśnych. Park jest miejscem licznych badań prowadzonych przez naukowców z wielu ośrodków w Polsce i zagranicy.
W parku działa Ośrodek Edukacji Przyrodniczej im. prof. J.J. Karpińskiego. Park prowadzi największy w Polsce Ośrodek Hodowli Żubrów oraz redaguje i wydaje "Księgę Rodowodową Żubrów". W BPN działa również redakcja kwartalnika naukowego "Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody".


BIEBRZAŃSKI PARK NARODOWY

Położenie i powierzchnia


Biebrzański Park Narodowy został utworzony w 1993 roku. Położony jest w północno-wschodniej Polsce na terenie województwa podlaskiego. Jest to największy park narodowy w Polsce. Jego powierzchnia wynosi 59223 ha. Wokół parku utworzono otulinę o powierzchni 66824 ha. Obszary leśne zajmują 15539 ha, 18369 ha to grunty rolne i 23140 ha to nieużytki - w rzeczywistości najbardziej wartościowe ekosystemy - słynne Bagna Biebrzańskie. Powierzchnia 3936 ha została objęta ochroną ścisłą (rezerwat Czerwone Bagno). Ze względu na niespotykane w Europie tereny bagienno-torfowe oraz bardzo zróżnicowaną faunę, a w szczególności bogaty świat ptaków, park został umieszczony na liscie obszarów chronionych konwencją RAMSAR.
Geologia i geomorfologia
Biebrzański Park Narodowy obejmuje znaczną część Kotliny Biebrzańskiej - wielkiego obniżenia terenu o długości ponad 100 km, powstałego w okresie zlodowaceń: środkowopolskiego i bałtyckiego. Wypełnia ją kilkumetrowa warstwa torfu. Jest to największy i najbardziej naturalny w Europie Środkowej kompleks torfowisk o powierzchni ok. 90000 ha. Dolina Biebrzy jest otoczona ze wschodu, południa i zachodu przez wysoczyzny morenowe - Białostocką, Kolneńską i Wysokomazowiecką - utworzone podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Na północy granice wyznacza wysoczyzna morenowa uformowana podczas ostatniego zlodowacenia (Bałtyckiego). W okolicach Augustowa dolina jest otoczona strefą głębokich jezior i kotlin polodowcowych. W Kotlinie Biebrzańskiej wyróżnia się trzy odrębne części zwane basenami: północny - obejmuje dolinę na wschód od Sztabina, środkowy - od Sztabina do Osowca i południowy od Osowca do ujścia Biebrzy do Narwi. Basen Północny, zwany też basenem górnym Biebrzy, zajmuje 40-kilometrowy odcinek doliny o szerokości 1 - 3 km. Złoża torfu mają tu miąższość 3 - 6 m i miejscami są podścielone przez gytię. Cechą charakterystyczną rzeżby terenu Górnego Basenu Biebrzy są wzgórza morenowe. Basen Środkowy ma kształt zbliżony do trapezu o wymiarach 20 x 40 km. Jest to kompleks torfowisk o powierzchni około 45000 ha i miąższości torfu 1 - 3

m. W północnej części pod złożami torfu zalega piasek i żwir, a w południowej osady wodne i glina. Basen Środkowy wyróżniają rozległe piaszczyste pasma, w wielu miejscach przekształcone przez procesy eolityczne w wydmy częściowo zanurzone w torfie. Kanał Augustowski, Woźnawiejski, Rudzki (wybudowane w pierwszej połowie XIX w.) zmieniły układ hydrologiczny tej części doliny, powodując trwałe obniżenie poziomu wód gruntowych i przesuszenie torfowisk. Basen Południowy, zwany też Basenem Dolnym Biebrzy, ma kształt rynny o długości 30 km i szerokości 12 - 15 km. Złoża torfu o miąższości około 2 m podścielone są utworami żwirowo-piaskowymi, miejscowo pokrytymi iłami i osadami wodnymi. Małe wydmy rozrzucone wyspowo, zanurzone są w torfie zalegającym otaczające płaskie tereny zalewowe. Wzdłuż tej strefy o szerokości 1 - 2 km występują liczne łukowate zakola. Basen ten uznawany jest za najbardziej naturalny w dolinie Biebrzy.
Wody
Główną oś hydrologiczną parku stanowi Biebrza (159 km długości w granicach parku). Jest to rzeka o typowo nizinnym charakterze z niskimispadkami (od 0.06 do 3.33 promila), silnie meandrująca z licznymi zakolami i starorzeczami. Szerokość koryta Biebrzy wynosi od kilku metrów w basenie północnym do kilkunastu w jej dolnym biegu. Obszar zlewni Biebrzy wynosi 7062 km2. Dolina Biebrzy zasilana jest zarówno wodami powierzchniowymi, jak też wodami podziemnymi: naporowymi z dna doliny oraz wypływającymi z rozległych warstw wodonośnych wysoczyzn morenowych otaczających dolinę. Sposób zasilania wodą, a także jej trofizm decydują o charakterze siedlisk parku.
Roślinność


Szata roślinna parku odznacza się dużą różnorodnością, wysokim stopniem naturalności i obecnością wielu rzadkich gatunków. Sprzyjające warunki rozwoju znajdują tu rośliny pochodzenia północnego i relikty glacjalne, reprezentowane przez 17 atunków roślin naczyniowych m.in.: brzozę niską, wierzbę lapońską, wełnianeczkę alpejską, gnidosza królewskiego, skalnicę torfowiskową, turzycę strunową i 8 gatunków mszaków np.: mszar nastroszony, skorpionowiec brunatny. Dotychczas w dolinie Biebrzy stwierdzono występowanie 872 gatunków roślin naczyniowych, z których 67 jest objętych prawną ochroną gatunkową w Polsce, zaś 9 umieszczonych jest w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin jako gatunki ginące bądź zagrożonych wyginięciem (m.in. szachownica kostkowata, fiołek torfowy, wełnianeczka alpejska i wierzba borówkolistna). Według dotychczasowych danych na siedliskach mokradłowych doliny Biebrzy występują zbiorowiska ponad 60 zespołów roślinnych, w tym niemal wszystkie zbiorowiska siedlisk wodnych, bagiennych i torfowych spotykane w Polsce. Szczególnie cenna jest duża grupa zbiorowisk turzycowo-mszystych i mechowiskowych, w których licznie spotyka się gatunki zanikające w innych częściach kraju. Wyrazem borealnych wpływów klimatycznych jest obecność 7 zespołów roślinnych o borealnym charakterze, m.in.: zarośli brzozy niskiej, mechowiska złocieńcowego z wełnianeczką alpejską, boru sosnowego z turzycą strunową, olsu świerkowo-olszowego.
Ogromnym walorem doliny Biebrzy jest zachowana dwukirunkowa strefowość ekologiczna tj. poprzeczna i podłużna strefowość siedliskowo - roślinna uwarunkowana różnymi stosunkami hydrologicznymi. Najlepiej wykształcona jest ona w Basenie Dolnym doliny Biebrzy i dość ewidentnie w Basenie Środkowym. Strefowość poprzeczna jest zakłócona obecnością licznych wysp mineralnych (grądzików, wydm) bądź zarośli wierzbowo-brzozowych.
Zwierzęta

Dolina Biebrzy jest unikatową w skali Europy enklawą dla ptaków wodno-błotnych. Obserwowano tu dotychczas 263 gatunki ptaków, w tym 185 gatunków lęgowych. Spośród 56 gatunków uznanych w Polsce za zagrożone wyginięciem 21 gnieździ się w parku, np.: dubelt, wodniczka, rybitwa czarna, orlik grubodzioby. Dla niektórych ptaków ptaków wodno-błotnych Bagna Biebrzańskie są jedną z ostatnich ostoi gwarantujących utrzymanie się ich populacji w Europie Środkowej. Dla wielu grup fauny dane są wciąż niekompletne i wymagają uzupełnienia. Na obszarze parku stwierdzono występowanie 47 gatunków ssaków, 12 gatunków płazów, 5 gatunków gadów i 37 gatunków ryb. Fauna bezkręgowców jest słabo poznana. Jak dotąd zarejestrowano tu występowanie: 607 gatunków motyli - z tego 93 gatunki motyli dziennych, 42 gatunki chruścików, ok. 400 gatunków pająków i 19 gatunków pijawek.
Lista ptaków obserwowanych w Dolinie Biebrzy
Zagrożenia


Głównym zagrożeniem dla przyrody parku jest odwodnienie terenu. Powoduje to zarastanie mokradeł krzewami i drzewami. Do sukcesji zakrzaczeń na otwarte obszary zbiorowisk turzycowych i turzycowo-mszystych przyczynia się również zaniechanie ich wykaszania przez miejscowych rolników (właścicieli gruntów). W celu zahamowania sukcesji oraz utrzymania cennych, przejściowych jej stadiów stosuje się w ograniczonym zakresie ochronę czynną. W posiadaniu prywatnych właścicieli znajduje się 45% powierzchni parku. Dlatego funkcjonowanie gospodarki rolnej zgodnej z ustalonymi celami ochrony jest szczególnie istotne dla parku.
Turystyka
Na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego wyznaczono szlak wodny rzeką Biebrzą (130 km) oraz oznakowano 13 lądowych szlaków turystycznych (łączna długość - 400 km). Na kilu z nich wybudowano wieże i pomosty widokowe oraz położono kładki, ułatwiające przejście po grząskim terenie. W pobliżu Dyrekcji BPN, przy stacji kolejowej Osowiec zlokalizowany jest Terenowy Ośrodek Edukacyjny wyposażony w wieże widokowe, pomosty obserwacyjne, kładki i tablice informacyjne. Pola biwakowe w Osowcu, Barwiku i Grzędach posiadają wiaty turystyczne. Najlepiej zagospodarowane jest pole biwakowe w Osowcu. Wyposażono je w prysznice. Chętni mogą skorzystać z wypożyczalni sprzętu wodnego (25 kajaków i 4 łodzie kanadyjki). Najatrakcyjniejsze pod względem przyrodniczym są szlaki w okolicach leśniczówki Barwik (czerwony i zielony) oraz w pobliżu leśniczówki Grzędy (czarny, czerwony, zielony, niebieski). Z myślą o turystach, w leśniczówce Grzędy przygotowano 5 pokoi trzyosobowych, 2 łazienki z prysznicami i ciepłą wodą oraz dobrze wyposażoną kuchnię (lodówka, kuchenka gazowa, naczynia), w której samodzielnie można przygotować posiłki.
Największą grupę turystów stanowią obserwatorzy i miłośnicy ptaków, w tym liczne grupy z zagranicy oraz uczniowie szkół podstawowych i średnich. Na miejscu można skorzystać z usług przewodników po BPN przygotowanych do obsługi grup szkolnych oraz turystów zachodnich (jęz. angielski, niemiecki).


BIESZCZADZKI PARK NARODOWY



Położenie
Bieszczadzki Park Narodowy jest trzecim co do wielkości parkiem narodowym w Polsce, położonym w województwie podkarpackim, przy granicy z Republiką Słowacką i Ukrainą.
Rozwój parku
Powstały w roku 1973 park obejmował zaledwie 59,55 km2. Chronił wtedy jedynie niewielką część cennych przyrodniczo obszarów (głównie kompleks połonin z niewielkim obszarem przyległych lasów). W następnych latach park dwukrotnie powiększano. W 1989 i 1991 roku objęto ochroną znaczny obszar naturalnych lasów, a także kompleksy półnaturalnej roślinności nieleśnej na terenie dawnych osad. W 1996 roku park powiększono o rozległe tereny łąkowe położone na terenie dawnych wsi Bukowiec, Beniowa, Caryńskie. Obecnie Bieszczadzki Park Narodowy zajmuje powierzchnię 27834 ha w najwyżej położonej części Bieszczadów. Szczególne walory przyrodnicze terenu Bieszczadów przemawiają za tym, aby park objął swym zasięgiem dolinę Sanu po pasmo Otrytu na północy oraz całą zlewnię Solinki.
W 1992 roku Bieszczadzki Park Narodowy stał się częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie". Składa się on z trzech części:
1. polskiej (Bieszczadzki P.N. i dwa otaczające go parki krajobrazowe: Ciśniańsko - Wetliński i Doliny Sanu)
2. słowackiej (Park Narodowy Połoniny)
3. ukraińskiej (Użański Park Narodowy i Nadsański Park Krajobrazowy).
Roślinność
BdPN jest jednym z nielicznych w Europie obszarów górskich, o dobrze zachowanej rodzimej florze i faunie. Lasy zajmujące około 80% powierzchni, odznaczają się wysokim stopniem naturalności, a w przypadku kilku kompleksów leśnych stan zachowania pozwala mówić o ich pierwotnym charakterze. Różnorodność biocenotyczna i gatunkowa jest bardzo wysoka. Na dużych przestrzeniach występują naturalne zespoły leśne i nieleśne, którym towarzyszą liczne zbiorowiska roślinne o charakterze półnaturalnym porastające tereny dawnych wsi (tzw. kraina dolin). Naturalność i swoistość szaty roślinnej i fauny BdPN wynika nie tylko z dobrego zachowania przyrody w przeszłości, lecz jest także efektem spontanicznej renaturalizacji.

Procesy sukcesyjne przebiegające nieprzerwanie od pół wieku w krainie dolin oraz oraz na połoninach i w lasach, podkreślają unikatowy charakter tego terenu, gdyż w podobnej skali czasowej i przestrzennej nie występują w innych obszarach górskich Europy Środkowej.
Flora naczyniowa obejmuje około 760 gatunków, z których 29 to gatunki wschodniokarpackie. Wśród gatunków endemicznych dla Karpat Wschodnich w Bieszczadzkim Parku Narodowym występują pszeniec biały, lepnica karpacka, przywrotnik turkulski. Oprócz gatunków wschodniokarpackich do najcenniejszych roślin spotykanych w parku należą rośliny wysokogórskie (około 70 gatunków). Są to m.in.: zawilec narcyzowy, widłak alpejski, prosiennicznik jednogłówkowy. 66 gatunków występujących na terenie BdPN to rośliny prawnie chronione, przy czym 58 objętych jest ochroną ścisłą. Udział gatunków synantropijnych jest stosunkowo niski (około 10%), co świadczy o wysokim stopniu naturalności flory. Równie ciekawa i bogata jest grupa tradycyjnie zaliczana do roślin niższych; występuje tu około 300 gatunków porostów, ponad 200 gatunków mchów oraz liczne gatunki grzybów. Do najciekawszych należy grzyb boczniak wetliński, który występuje jedynie na terenie Bieszczadów (endemit bieszczadzki).
Pionowy układ stref roślinnych w Bieszczadach ma swoisty charakter. Wyróżnić tu można trzy strefy klimatyczno-roślinne: piętro pogórza (do 500 m n.p.m.), piętro regla dolnego (500 - 1150 m n.p.m.) oraz piętro wysokogórskie - połoniny (do 1346 m n.p.m.). Brak tu zarówno piętra boru górnoreglowego, jak i kosodrzewiny. Układ ten jest uważany za efekt oddziaływania czynników klimatycznych oraz antropogenicznych w przeszłości. W BdPN dominują lasy lub ich stadia sukcesyjne, pozostałą część stanowią połoniny i zbiorowiska nieleśne w krainie dolin. Opisano tutaj 24 zbiorowiska leśne oraz ponad 60 zbiorowisk nieleśnych (w tym 34 połoninowych). W wyniku badań prowadzonych w ostatnich latach opisano tu kilkanaście zespołów endemicznych o charakterze wschodniokarpackim. Ważniejsze z nich to: zarośla olchy kosej, wschodniokarpacka jaworzyna ziołoroślowa, kwieciste ziołorośle połoninowe, murawa bliźniczkowa, traworośle ze śmiałkiem darniowym, wschodniokarpackie borówczysko.


Zwierzęta
Bieszczadzki Park Narodowy jest stosunkowo licznie zasiedlany przez gatunki, które uznawane są za zagrożone lub rzadkie w innych częściach Europy. Rodzime populacje dużych ssaków drapieżnych: niedźwiedzia, wilka i rysia są szczególnie cennym elementem tutejszej przyrody. Spośród dużych roślinożerców najliczniejszy jest jeleń. Liczebność populacji została oceniona na 5-7 osobników/100 ha. Pod koniec lat sześćdziesiątych reintrodukowano w Bieszczadach żubry. Gatunek ten łatwo zaadaptował się do miejscowych warunków i obecnie populacja bieszczadzka liczy około 100 osobników z czego na obszarze BdPN żyje około 20 osobników. W Bieszczadach występują również populacje sarny, dzika, oraz kilka osobników łosia. Jeśli chodzi o sukcesy na polu ochrony aktywnej ostatnio dokonano w BdPN udanej reintrodukcji bobra. W parku prowadzi się również hodowlę zachowawczą starej, ginącej rasy konia huculskiego.
Park jest rajem dla ornitologów. Szczególnie interesującą i cenną grupą są liczne tu ptaki drapieżne takie jak: orzeł przedni, orlik krzykliwy, sokół wędrowny, gadożer, orzełek włochaty, trzmielojad oraz sowy: puchacz i puszczyk uralski. Na połoninach gnieżdżą się także gatunki alpejskie: siwernika, płochacz halny, nagórnik.
Ciekawostką faunistyczną jest wąż eskulapa, obecny tylko w kilku miejscach w Polsce; jego największa populacja zamieszkuje rezerwat przyrody położony wzdłuż koryta Sanu, na północ od granic BdPN.
Bieszczadzka fauna ma także wyraźne rysy wschodniokarpackie, oczywiście dotyczy to wyłącznie świata bezkręgowców. Bieszczady, a w szczególności Park Narodowy jest miejscem koncentracji gatunków rzadko spotykanych, prawnie chronionych, nowych dla fauny Polski mających w parku swoje jedyne stanowisko. Liczne gatunki typowe dla Karpat Wschodnich można znaleźć wśród pierścienic (Allolobophora carpathica), owadów (szarańczak Isophya stysi, chrząszcze: Deltomerus carpathicus, Nebria fuscipes, Athous mollis) i pajęczaków (Siro carpathicus, Neobisium brevidigittatum).
Główne cele ochronne Parku


Główne cele ochrony w BdPN to: ochrona typowego krajobrazu Karpat Wschodnich z całym bogactwem osobliwych form, charakterystyczny układ pięter roślinno-klimatycznych, główne koncentracje rzadkich gatunków oraz zbiorowisk wschodniokarpackich i wysokogórskich, naturalne biocenozy puszczańskie z fauną dużych drapieżnych ptaków i ssaków. Ochronę umożliwia m.in. bardzo niska gęstość zaludnienia na tym terenie (poniżej 4 osób/km2).
Strefowanie ochronne w Bieszczadzkim P.N. i M.R.B. "Karpaty Wschodnie"
Obszar MRB "Karpaty Wschodnie podzielony jest na trzy strefy, w których obowiązują różne zasady ochrony. Obszar centralny jest odpowiednikiem obszaru ochrony ścisłej w BdPN posiadającej najwyższe wartości przyrodnicze i priorytety ochronne. W strefie buforowej, prowadzi się ochronę aktywną ekosystemów (obszar ochrony częściowej w BdPN). W parku narodowym priorytetem jest ochrona przyrody, działalność człowieka jest ograniczona. Prowadzi się tu badania naukowe służące poznaniu i ochronie zachodzących procesów przyrodniczych. Ruch turystyczny dopuszczalny jest jedynie po wyznaczonych szlakach. Natomiast w strefie przejściowej (obydwa parki krajobrazowe) dozwolone są określone formy gospodarowania oraz turystyka pobytowa i rekreacja.
Turystyka i edukacja ekologiczna
Bieszczady stanowią niezwykle atrakcyjny region dla turystyki pieszej, jeździectwa, kolarstwa górskiego (w miejscach wyznaczonych), narciarstwa biegowego jak również fotografii przyrodniczej. Ponieważ około 70 % parku jest objęte ochroną ścisłą, udostępnianie parku do zwiedzania wymaga odpowiedniego przygotowania szlaków turystycznych, ścieżek przyrodniczych i stałego nadzoru nad przestrzeganiem regulaminu dla zwiedzających. Na terenie parku preferowana jest turystyka piesza po znakowanych szlakach turystycznych.
Ważnym zadaniem służb parku jest rozwijanie edukacji ekologicznej. Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny zlokalizowany w Ustrzykach Dolnych prowadzi stały program edukacji ekologicznej dla kilkudziesięciu szkół bieszczadzkich, a także realizuje zajęcia i warsztaty przyrodnicze dla grup zorganizowanych. W oparciu o muzeum przyrodnicze, Terenową Stację Edukacji Ekologicznej w Suchych Rzekach i ścieżki przyrodnicze Ośrodek realizuje szereg programów edukacyjnych dla młodzieży i dorosłych.


DRAWIEŃSKI PARK NARODOWY

Położenie i powierzchnia


Drawieński Park Narodowy leży w środkowo - zachodniej Polsce na pograniczu województw zachodniopomorskiego, lubuskiego i wielkopolskiego. Park jest częścią kompleksu leśnego Puszczy Drawskiej, która znajduje się na Pojezierzu Myśliborsko-Wałeckim. Obejmuje on obszar od wypływu Drawy z jez. Dubie (Adamowo) na północy i ciągnie się do Starego Osieczna na południu.
Park utworzony został w roku 1990 na obszarze 8691 ha. Aktualna jego powierzchnia wynosi 11342 ha, z czego lasy zajmują 9507 ha, a ochroną ścisłą objęte jest 368 ha. Ekosystemy wodne, które należą do jednych z cenniejszych w parku, zajmują 937 ha.
Geologia, geomorfologia i gleby
Krajobraz parku został ukształtowany przez lodowiec i jego wody roztopowe w czasie zlodowacenia bałtyckiego. Pozornie płaski i monotonny krajobraz należy jednak do najciekawszych przyrodniczo obszarów Pojezierza Południowo-pomorskiego.
Atrakcją parku są rzeki Drawa i Płociczna, których głęboko wcięte koryta, tworzą malowniczo meandrujące zakola. Wysokość stromych nadrzecznych zboczy dochodzi do 35 m.
Rzeźba parku jest zróżnicowana. Przeważają jednak tereny równinne pokryte utworami typu sandrowego. Utwory moreny czołowej występują wzdłuż Drawy. Najwyższe wzniesienie znajduje się w rejonie jeziora Martew (105,5 m n.p.m.) w północnej części parku. W części południowej teren obniża się do 70 m n.p.m. Gleby parku są raczej ubogie, na równinach przeważają piaski luźne i słabogliniaste, w dolinach rzek występują piaski rzeczne terasów akumulacyjnych oraz miejscami torfy i mady. W zlewni Drawy występują głównie gleby brunatne.


Wody
Jednym z głównych motywów utworzenia parku była potrzeba ochrony szczególnie cennych odcinków rzek Drawy i Płocicznej wraz z otaczającymi je lasami. Drawa (40 km w parku) na całej długości tworzy efektowne wąwozy i przełomy.Posiada szybki nurt, wartkością i kształtem koryta upodabnia się do rzek górskich. Jest to jeden z najpiękniejszych szlaków kajakowych w Polsce. Drugie, wschodnie ramię parku wytycza, charakterem zbliżona do Drawy, rzeka Płociczna. Fragmenty obu rzek objęte są ochroną ścisłą.
Ważnym elementem w pejzażu parku jest ciąg jezior rynnowych, położonych we wschodniej części parku, w zlewni rzeki Płocicznej. Charakteryzują się one znaczną głębokością, wydłużonym kształtem i stromymi zboczami. Jeziora te są bardzo zróżnicowane pod względem trofii i wielkości. Największym jest jezioro Ostrowiec (370 ha). Urokliwe są także niewielkie, śródleśne oczka podlegające ścisłej ochronie zwane "Głodnymi jeziorkami".
Wody parku utrzymują się w pierwszej lub drugiej klasie czystości. Drawa obfituje w masowo porastający kamienie glon z grupy krasnorostów Hildebrandtia rivularis, co świadczy o wysokiej klasie czystości wód tej rzeki.


Roślinność
Na terenie parku występuje około 1000 gatunków roślin naczyniowych, z których 50 podlega ochronie gatunkowej. Do gatunków szczególnie cennych należą: storczyki, żurawina drobnolistkowa, rosiczki, turzyca bagienna, widłaki, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, osobliwością jest borealna krzewinka chamedafne północna oraz wiele innych. W parku stwierdzono także ponad 200 gatunków mchów i 210 gatunków grzybów oraz występuje ok. 140 zbiorowisk roślinnych, w tym 18 leśnych i zaroślowych.
Najbardziej charakterystycznym zespołem jest buczyna pomorska. Szczególną opieką otaczane są wyjątkowo piękne dęby i buki liczące ponad trzysta, a niekiedy i czterysta lat. Najstarsze z nich znajdują się w obszarach ochrony ścisłej "Radęcin" i "Dębina". W dominujących w parku ekosystemach leśnych panują siedliska borowe, a gatunkiem głównym jest sosna. Drzewostany powyżej 81 lat zajmują ok. 40% powierzchni leśnej parku. Ważnym elementem parku są liczne torfowiska głównie pojeziernego pochodzenia, które są siedliskami wielu zbiorowisk szuwarowych i bagiennych.


Zwierzęta
Świat zwierząt parku jest bardzo bogaty. Jedną z najliczniejszych grup są ptaki, których w parku zanotowano 154 gatunki. Najcenniejszymi wśród nich są bielik, rybołów, orlik krzykliwy, puchacz, gągoł, tracz nurogęś, bocian czarny i wiele innych. Na terenie parku występuje 7 gatunków gadów. Osobliwością jest żółw błotny, którego liczebność maleje. Zinwentaryzowano 13 gatunków płazów. W wyniku reintrodukcji w roku 1978 powrócił na te tereny bóbr. Miejscami spotykana jest wydra. Ogólem żyje tu ponad 40 gatunków ssaków, w tym licznie jelenie, sarny i dziki.
Dobre warunki tlenowe i czystość akwenów pozwalają utrzymać się ginącym gatunkom ryb. W Drawie i Płocicznej tarło odbywa troć wędrowna, na stałe zadomowił się pstrąg potokowy i lipień. W jeziorze Ostrowiec bytuje cenna, bardzo rzadka troć jeziorowa. Ogółem w wodach parku występuje ok. 30 gatunków ryb, w tym takie jak: sieja, sielawa, brzana, certa i restytuowany łosoś.
Kultura materialna i turystyka
Obszar parku w przeszłości był terenem mało sprzyjającym osadnictwu. W zasadzie zawsze były to tereny leśne w różny sposób zagospodarowane. Silniejsza eksploatacja lasów miała miejsce w XVII-XVIII wieku, kiedy masowo wypalano węgiel drzewny i potaż. Przez obszar parku i jego skrajem prowadzą cztery atrakcyjne szlaki turystyczne tranzytowe, piesze i kajakowe. Na terenie parku i w jego pobliżu są miejsca biwakowania i pola namiotowe, stanice wodne, oraz kwatery prywatne, a w dalszej odległości hotele. Park pomimo dobrego przygotowania do turystyki jest rzadko odwiedzany przez turystów.




GORCZAŃSKI PARK NARODOWY







Położenie, powierzchnia, historia
Gorczański Park Narodowy obejmuje centralną i północno-wschodnią część pasma Gorców, z najwyższym szczytem Jaworzyną Kamienicką (1288 m n.p.m.). Znajduje się on w południowej części kraju, w województwie małopolskim. Park utworzony został w 1981 roku na obszarze 5926 ha. Początki ochrony przyrody na tym terenie sięgają 1927 roku, kiedy to utworzony został w dobrach hr. Ludwika Wodzickiego z Poręby Wielkiej leśny rezerwat przyrody Turbacz im. Władysława Orkana.
Obecna powierzchnia parku wynosi 7030 ha, z czego 6585 ha to lasy. Ochroną ścisłą objęto 3611 ha, w tym 3563 ha lasów. Powierzchnia otuliny GPN obejmuje 16647 ha.

Geologia i geomorfologia
W krajobrazie Gorców dominują łagodne kopulaste szczyty. Doliny rzeczne wcinają się ostro w masyw, tworząc kształt rozłogu z głównym punktem zwornikowym - szczytem Turbacza. Charakterystycznym elementem rzeźby terenu są wychodnie skał piaskowcowych, występujących na północnych stokach. Na terenie parku znajduje się kilka niewielkich jaskiń utworzonych na skutek przesunięć skał. Podłoże geologiczne stanowią utwory fliszu karpackiego płaszczowiny magurskiej, na które składają się zespoły piaskowcowo-zlepieńcowe (tworzące grzbiety) i łupkowo-piaskowcowe (w obniżeniach i przełęczach).
W obszarze parku znalazły się poza Turbaczem, najwyższe szczyty Gorców: Jaworzyna Kamienicka (1288 m n.p.m.), Kiczora (1282 m n.p.m.), Kudłoń (1279 m n.p.m.), Czoło Turbacza (1258 m n.p.m.) i Gorc Kamienicki (1228 m n.p.m.).

Wody
Ekosystemy wodne stanowiące wody płynące, zajmują 19 ha (ok. 0,3%) powierzchni Gorczańskiego Parku Narodowego. Obszar parku stanowi teren źródliskowy kilku niewielkich rzek (największa z nich to Kamienica), do których spływają liczne mniejsze potoki.


Roślinność
W całych Gorcach stwierdzono występowanie 944 gatunków roślin naczyniowych, 250 gatunków mchów, 450 gat. porostów oraz 116 gat. wątrobowców. Około 85% stwierdzonych taksonów występuje na terenie parku. Charakterystyczne dla Gorców są rośliny górskie, z których najliczniejsze są gatunki alpejskie (22 gatunki) naturalnie występujące powyżej górnej granicy lasu oraz subalpejskie (24 gatunki) spotykane na gorczańskich polanach.
Lasy zajmują ok. 95% powierzchni parku. Znaczna ich część jest w wieku powyżej 100 lat. Panującymi gatunkami w nich są świerk, buk, jodła, a w domieszce występują modrzew, jawor, wiąz górski, jesion i olsza szara. Piętro regla dolnego sięga od 650 do 1100 m n.p.m., regiel górny od 1100 do 1310 m n.p.m. Dominującym typem siedliskowym lasu jest las górski, występujący w reglu dolnym, bór wysokogórski zajmuje ok. 5% powierzchni drzewostanów parku.
W GPN wyróżniono 7 zespołów leśnych. W reglu dolnym występują: buczyna karpacka, bór świerkowo-jodłowy regla dolnego, kwaśna buczyna górska, olszyna karpacka, olszyna bagienna i żyzna jedlina, zaś w reglu górnym bór świerkowy.
Zbiorowiska nieleśne - łąki, hale i polany zajmują ok. 5% powierzchni parku. Występuje na nich 35% gatunków roślin naczyniowych. W ekosystemach nieleśnych wyróżnia się 16 zbiorowisk roślinnych. Najbogatszymi gatunkowo zbiorowiskami są: łąka mieczykowo-mietlicowa, młaka kozłkowo-turzycowa, traworośla, łąka ostrożeniowa i łąka rajgrasowa.
Nieliczne hale i polany powstały w wyniku działalności człowieka. Regres pasterstwa spowodował wzmożoną sukcesję roślinności krzewiastej i drzewiastej na polanach. W jej wyniku uległo degradacji wiele zespołów roślinnych oraz ustępują gatunki typowe dla górskich hal, w tym krokusy. Obecnie czynione są starania mające na celu czynną ochronę najwartościowszych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym polan parku.

Zwierzęta
Fauna parku jest typowa dla Beskidów. Licznie reprezentowane są ptaki górskie, borealno-alpejskie i puszczańskie. Spotyka się wśród nich gatunki drapieżne: orzeł przedni, myszołów, trzmielojad, kobuz, jastrząb i sowy (puchacz, puszczyk uralski i pospolity, sowa błotna) oraz kuraki leśne (jarząbek, cietrzew, głuszec). Gniazdują tam także: bocian czarny, orzechówka, kruk, pluszcz, siwerniak i wiele innych.
W parku żyje ok. 30 gatunków ssaków, z których najcenniejsze są duże drapieżniki - ryś, wilk, niedźwiedź, a najpospolitsze są jelenie, sarny i dziki. Do osobliwości zaliczyć należy przedstawicieli rodziny pilchowatych: popielicę, orzesznicę i koszatkę. Na terenie parku występują płazy: salamandra plamista (uznana za symbol Gorczańskiego PN), traszki (4 gatunki), żaba trawna, ropucha szara i kumak górski. Przedstawicielami gadów są: jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec, żmija zygzakowata i zaskroniec. Najliczniejszą grupę stanowią niepozorne i dość słabo jeszcze poznane bezkręgowce.

Zagrożenia, kultura materialna i turystyka
Osadnictwo w rejon Gorców dotarło w XII wieku. Usuwanie lasu i powstawanie polan pasterskich trwało do końca XVIII w. Największe zniszczenia lasów gorczańskich miały miejsce w XIX wieku, kiedy masowo wycinano w łatwiej dostępnych terenach duże połacie pierwotnych lasów. Część świerczyn górnoreglowych jest znacznie osłabiona i narażona na zniszczenie przez silne wichury oraz szkodliwe owady leśne - głównie kornika drukarza. Przebudowa drzewostanów oraz zachowanie m.in. ze względów kulturowych polan górskich - to jedne z najważniejszych problemów parku.
Gorce, w tym także park, posiadają wiele zabytków miejscowej architektury ludowej. Okoliczna ludność zachowała niektóre zwyczaje. Na gorczańskich polanach oglądać można szałasy pasterskie - niejednokrotnie uznane za zabytki kultury materialnej. Najstarszym zabytkiem sakralnym na obszarze parku jest kapliczka na polanie Jaworzyna Kamienicka, wzniesiona w 1904 r. przez Tomasza Chlipałę, zwanego Bulandą. Z kapliczką i jej fundatorem - znanym bacą i czarownikiem - związane są liczne legendy.
Krajobraz polan ma charakter naturalny, a stopień ingerencji człowieka jest nieznaczny. Z tego też względu jest to interesujący obiekt turystyczny. Do turystyki park jest dobrze przygotowany, jednak liczba odwiedzających go turystów jest stosunkowo mała. Park z uwagi na swe położenie (znaczną wysokość względną) posiada wiele punktów, z których roztaczają się atrakcyjne panoramy na sąsiednie pasma górskie. Najatrakcyjniejsze są panoramy Tatr, Babiej Góry i Pienin oraz liczne ciągi widokowe.



KAMPINOSKI PARK NARODOWY


Położenie, powierzchnia, historia
Kampinoski Park Narodowy leży w województwie mazowieckim, na północny-zachód od Warszawy, z którą bezpośrednio sąsiaduje. Obejmuje fragment pradoliny Wisły w Kotlinie Warszawskiej, gdzie występuje duży kompleks leśny Puszcza Kampinoska.
Idea utworzenia Parku powstała w latach 20-tych XX w. W latach trzydziestych utworzono w Puszczy Kampinoskiej pierwsze rezerwaty przyrody (Granica, Sieraków, Zamczysko), które obecnie mają znacznie większą powierzchnię i podlegają ochronie ścisłej. Kampinoski Park Narodowy utworzony został w roku 1959 na powierzchni 40700 ha. Największe zasługi w jego utworzeniu mieli Roman i Jadwiga Kobendzowie, którzy pierwsi w latach 20-tych i 30-tych na terenie Puszczy Kampinoskiej prowadzili szerokie badania florystyczno-fitosocjologiczne (R.K.) i geomorfologiczno-geologiczne (J.K.)
Aktualna powierzchnia parku wynosi 38544 ha, w tym 68 ha poza województwem mazowieckim zajmuje Ośrodek Hodowli Żubrów im. Prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Smardzewicach k. Tomaszowa Mazowieckiego w województwie łódzkim.
70% powierzchni parku stanowią lasy. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, a dominującym siedliskiem - bór świeży. Herbem parku jest łoś.
Umowa o siostrzanych związkach z Parkiem Narodowym Indiana Dunes National Lakeshore (Stany Zjednoczone)
Podpisana 15 kwietnia 1998 r. w Warszawie. Park Narodowy Indiana Dunes National Lakeshore (pow. 5600 ha), położony nad brzegiem Jeziora Michigan, posiada bardzo różnorodny krajobraz - ruchome wydmy nad brzegiem jeziora, prerię oraz bogate w ptactwo tereny bagienne. Roślinność w obu siostrzanych parkach jest zbliżona. Podobieństwo jest także w położeniu - blisko dużych miast (Kampinoski P.N. - Warszawa, Indiana Dunes - Chicago), co pociąga za sobą takie same problemy: wpływ urbanizacji, duża liczba turystów, zmniejszające się zasoby wody itd.
Celem umowy jest promowanie współpracy międzynarodowej, zdobywanie nowych doświadczeń i szkolenie pracowników poprzez wymianę informacji oraz wiedzy technicznej i naukowej.
Potencjalnymi dziedzinami współpracy są:
1. Badania naukowe i dokumentacja np. projekt bilansu wodnego w Kampinoskim P.N.
2. Metody i techniki ochrony przyrody: renaturalizacja ekosystemów bagiennych, restytucja ekosystemów leśnych, kontrolowanie nierodzimych gatunków, monitorowanie jakości powietrza i wody.
3. Łączność elektroniczna i wymiana informacji w dziedzinie badań naukowych i gospodarowania zasobami przyrody.
4. Techniki i programy edukacyjne.
5. Planowanie i zarządzanie rekreacją i ekoturystyką.
6. Wspieranie organizacji pozarządowych, grup miłośników i ochotników pracujących na rzecz parków narodowych.
Jednym z pierwszych praktycznych przykładów wspólnej działalności była robocza wizyta amerykańskich specjalistów z dziedziny ochrony zasobów przyrody i edukacji przyrodniczej, która miała miejsce we wrześniu 1998 r.
Geologia i geomorfologia

Krajobraz parku został ukształtowany ponad 12 tysięcy lat temu, gdy płynące z południa rzeki napotkały czoło ustępującego lądolodu skndynawskiego i skierowały się wzdłuż niego ku zachodowi, żłobiąc szerokie na ok. 18 km koryto. Tak powstał taras akumulacyjny pradoliny Wisły, ograniczony od wysoczyzn polodowcowych. Na północy jest to wysoka na ponad 20 m skarpa Równiny Płońskiej, na południu nieco niższa skarpa Równiny Błońskiej. Właściwy taras Puszczy Kampinoskiej zbudowany jest z piasków i żwirów rzecznych. Pod koniec epoki lodowcowej na łachach Pra-Wisły rozwinęły się procesy eoliczne, tworząc wydmy, które sięgają do 30 m wysokości względnej i prezentują różne formy morfologiczne: łuki, parabole, wały, grzędy i zespoły wydmowe, przypominające do złudzenia mini łańcuchy górskie. Około 12,5 tysiąca lat temu wydmy zostały utrwalone roślinnością i stanowią dziś na powierzchni blisko 20 tysięcy ha unikatowy na skalę europejską twór przyrodniczy. Pasy bagienne zajmują tereny dawnego koryta Pra-Wisły. Płynąca pradoliną Wisła zajmuje współcześnie zaledwie 1,5 km szerokości. Na płaskich terenach pasów bagiennych, a także w obrębie pasów wydmowych, w misach wywiania piasku (tzw. deflacyjnych) powstały pokłady torfu niskiego.
Wody
Park położony jest w największym w kraju węźle wodnym, jaki wyznaczają zbiegające się w tym rejonie doliny Wisły, Bugu, Narwi, Wkry i Bzury. W parku brak jezior. W XIX i XX wieku znaczne obszary bagien zostały zmeliorowane i obecnie są przesuszone. Największym ciekiem wodnym parku jest Łasica, dopływ Bzury, w dużym stopniu zmeliorowany.
Roślinność

Naturalne zasoby flory parku obejmują około 1100 gatunków roślin naczyniowych. Ochronie gatunkowej podlega 61 gatunków roślin, w tym m.in: chamedafne północna, zimoziół północny, wisienka kwaśna i wężymord stepowy. Osobliwością parku jest występowanie brzozy czarnej. Stwierdzono też występowanie 115 gatunków mszaków i 50 gatunków porostów. Kontrastowy krajobraz wydm i bagien dodatkowo podkreśla odmienność szaty roślinnej. Na wydmach dominują bory sosnowe i grądy, na bagnach różne typy łąk, turzycowisk oraz zarośla i lasy olchowe. Na terenie parku występuje ponad 50 zespołów roślinnych, w tym 12 leśnych. Park prowadzi własne gospodarstwo szkółkarskie, skąd pozyskuje się materiał biologiczny (sadzonki).
Zwierzęta

Park i współczesna dolina nieuregulowanej Wisły ze starorzeczami, piaszczystymi łachami, wyspami, łęgami i zaroślami stanowią niezwykle ważne biotopy dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Fauna parku jest bogata - według naukowców obejmuje ponad 16500 gatunków. Najliczniejsze są owady liczące ponad 2030 gatunków oraz ptaki - 199 gatunków. Ponadto na terenie parku występuje 6 gatunków gadów, 13 gatunków płazów i 50 gatunków ssaków.
Park ma bogate doświadczenia w zakresie restytucji: łosia - od 1951 r., bobra - od 1980 r. oraz rysia - od 1992 r. Populacja łosia w parku rozwinęła się, a gatunek ten przeniósł się także do innych kompleksów leśnych.
W parku występuje 76 gatunków zwierząt zagrożonych, wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt oraz 226 gatunków objętych ochroną gatunkową. Z terenu parku opisano 13 gatunków zwierząt nowych dla nauki oraz 14 nowych dla Polski.
Kultura materialna
Tereny parku mają bogatą historię, w tym związaną z walkami o niepodległość Polski. Świadectwem jej są mogiły powstańców z 1863 r., cmentarze wojenne z 1939 r. oraz partyzanckie z lat 1944-1945, zbiorowe mogiły i pomniki. Symbolem zbrodni hitlerowskich jest cmentarz Palmiry, miejsce spoczynku mieszkańców Warszawy tajnie pomordowanych w latach 1939-1943. W parku i na jego obrzeżach znajduje się kilka wartościowych zabytków architektury, m.in. gotycko-renesansowy kościół obronny z połowy XVI w. w Brochowie, dworek i kościół z końca XVIII w. w Lipkowie, drewniany kościół z XVIII w. i klasycystyczny dwór z XIX w. w Kampinosie, dworek w Żelazowej Woli gdzie urodził się Fryderyk Chopin oraz w Niepokalanowie jeden z największych zespołów klasztornych w świecie, założony w 1927 r. przez św. Maksymiliana Kolbego.
Turystyka, edukacja, monitoring środowiska
W parku dozwolona jest turystyka krajoznawcza (piesza, rowerowa i konna, zimą także narciarska). Służą jej znakowane szlaki turystyczne o długości około 360 km oraz ponad 200-kilometrowy tzw. Kampinoski Szlak Rowerowy. Dla obsługi ruchu turystycznego urządzono na obrzeżach parku 15 parkingów samochodowych, 6 pól wypoczynkowych, tereny biwakowe. Park odwiedzany jest głównie w dni wolne od pracy.
W okresie wiosenno-letnim bardzo atrakcyjnym środkiem dojazdu na północno-zachodni skraj parku, do Wilcza Tułowskiego, jest zabytkowa kolej wąskotorowa z Sochaczewa (w Sochaczewie przy ul. Towarowej 7 mieści się największe w Europie Muzeum Kolei Wąskotorowej).
Działalność edukacyjną park prowadzi w dwu placówkach: Ośrodku Dydaktyczno-Muzealnym w Granicy k. Kampinosu, tel. (0-22) 725 01 23, oraz Centrum Edukacji w Izabelinie przy ul. Tetmajera 38. Zadania naukowe spoczywają na Dziale Nauki i Monitoringu Przyrody. Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego "Pożary", wchodzi w skład państwowej sieci monitoringu środowiska.


KARKONOSKI PARK NARODOWY

Położenie i powierzchnia


Karkonoski Park Narodowy znajduje się na terenie województwa dolnośląskiego w południowo-zachodniej części kraju przy granicy państwowej z Republiką Czeską. Park utworzony został w roku 1959 na obszarze 5510 ha. Obecna powierzchnia parku wynosi 5575 ha. Największą część parku zajmują lasy - 3828 ha. 1718 ha powierzchni parku objęto ochroną ścisłą. Od 1992 roku Karkonoski Park Narodowy jest częścią Bilateralnego Rezerwatu Biosfery Karkonosze/Krkonose (MaB) o powierzchni ponad 60 tys. ha. Celem Rezerwatu Biosfery jest ochrona ekosystemów naturalnych, półnaturalnych, a także różnorodności biologicznej i prowadzenie badań naukowych.
Geologia i geomorfologia


Karkonosze są najwyższą grupą górską Sudetów. Czarny Grzbiet, Kowarski Grzbiet i Lasocki Grzbiet Karkonoszy zbudowane są ze skał metamorficznych. Podłoże Kotliny Jeleniogórskiej i północnej części Karkonoszy zbudowane są ze skał granitowych. Karkonosze stanowią zwartą bryłę o na ogół wyrównanej powierzchni, ponad którą wystają wzniesienia o wysokości względnej do 100 m (np. Wielki Szyszak - 1509 m n.p.m.). Jedynie Śnieżka (1602 m n.p.m.) wyróżnia się wysokością i kopiastym kształtem. Cechą charakterystyczną Karkonoszy jest obecność skałek granitowych np. Słonecznik, Końskie Łby, Pielgrzymy. Z monotonią łagodnych na ogół stoków karkonoskich wyraźnie kontrastują nisze kotłów polodowcowych i towarzyszące im wały moren oraz jeziora.
Najmłodszym elementem krajobrazu, ukształtowanym po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia przed około 10 tys. lat, są torfowiska występujące na wierzchowinach Karkonoszy i na ich zboczach.
Wody


Wzdłuż grzbietu Karkonoszy przebiega europejski dział wodny, rozgraniczający zlewisko Morza Północnego (dorzecze Łaby) i Bałtyku (dorzecze Odry). Wiele z karkonoskich potoków spływa wodospadami z pionowych urwisk kotłów polodowcowych i progów skalnych. Najdłuższy (300 m) ciąg kaskad w polskich Karkonoszach tworzy Łomniczka spływająca do Kotła Łomniczki.
Roślinność
Karkonoski PN posiada dobrze wykształcone piętra roślinne: piętro pogórza (do 500 m n.p.m.), piętro regla dolnego (do 1000 m n.p.m.), piętro regla górnego (do 1250 m n.p.m.), piętro subalpejskie (do 1450 m n.p.m.) i piętro alpejskie (powyżej 1450 m n.p.m). Lasami charakterystycznymi dla piętra regla dolnego są buczyny: kwaśna buczyna górska i żyzna buczyna sudecka. Kwaśna buczyna górska występuje na glebach ubogich i kwaśnych. Żyzna buczyna sudecka jest o wiele rzadsza i rośnie na glebach zasobniejszych. W przeszłości buczyny były najbardziej rozpowszechnionymi zbiorowiskami leśnymi Karkonoszy. Obecnie zajmują zaledwie około 5% powierzchni leśnej parku. Regiel górny to ubogie przyrodniczo świerczyny. Piętro subalpejskie jest najbogatszym florystycznie i najbardziej zróżnicowanym pod względem zbiorowisk roślinnych fragmentem Karkonoszy. Dominują w nim zarośla kosodrzewiny.
Elementem charakterystycznym dla Karkonoszy jest roślinność źródliskowa i torfowiskowa. W piętrze regla górnego i subalpejskim spotykamy dwa rodzaje torfowisk: torfowiska wiszące, rozwijające się na zboczach w obrębie piętra kosodrzewiny i górnoreglowych borów świerkowych oraz wierzchowinowe torfowiska wysokie powstałe na płaskich powierzchniach zrównań w okolicach Śnieżki i Szrenicy.
Piętro alpejskie obejmuje głównie szczyty Śnieżki i Wielkiego Szyszaka. Flora polskich Karkonoszy liczy ok. 650 gatunków roślin naczyniowych, 450 gatunków mszaków i 400 gatunków porostów. O ogromnej wartości flory parku świadczy występowanie gatunków chronionych (ok. 40 gatunków), a także reliktów i endemitów. Wiele taksonów ma tu jedyne lub jedno z nielicznych stanowisk w kraju. Do endemicznych roślin należą m.in. skalnica bazaltowa Saxifraga moschata subs. basaltica, jako podgatunek skalnicy darniowej, która rośnie w żlebach bazaltowych oraz dzwonek karkonoski.
Zwierzęta


Głównym czynnikiem kształtującym warunki przyrodnicze Karkonoszy były całkowite zlodowacenia gór. Proces ten zdecydował o specyfice współczesnej fauny. Jako relikty okresu zlodowacenia wymienia się 2 gatunki: wirek - Otomesostoma auditivum i ślimak poczwarówka arktyczna Vertigo modesta arctica. W miarę ocieplania się klimatu Karkonosze zasiedlały gatunki borealno-górskie np. ślimak poczwarówka alpejska. W kolejnym etapie wkroczyły gatunki z innych gór Europy, głównie z Alp i Karpat np. wypławek alpejski. Trzon fauny bezkręgowców stanowią jednak gatunki eurytypowe, występujące na dużym obszarze.
Spośród kręgowców najliczniejszą grupę stanowią ptaki. Łącznie stwierdzono około 100 gatunków m.in. włochatkę, sóweczkę, cietrzewia, głuszca, drozda obrożnego, płochacza halnego. Awifauna Karkonoszy posiada cechy charakterystyczne dla obszarów górskich tzn. zaznaczona jest strefowość w rozmieszczeniu gatunków. W reglu dolnym liczba gatunków lęgowych przekracza 50, a w piętrze alpejskim spada poniżej 10. W Karkonoszach występuje około 40 gatunków ssaków, w tym 16 gatunków nietoperzy. Atrakcją Karkonoszy jest muflon introdukowany tu na początku XX w. Na terenie Karkonoszy stwierdzono także 4 gatunki ryb, 4 gatunki płazów, 4 gatunki gadów.
Zagrożenia i turystyka
Lasy Karkonoskiego Parku Narodowego narażone są na stałe niekorzystne oddziaływanie kompleksu czynników abiotycznych, biotycznych i antropogenicznych. Czynniki wywołujące istniejące i przewidywane zagrożenia lasów na omawianym obszarze można umownie podzielić na dwie grupy:
a) czynniki, których negatywny wpływ można ograniczyć przez zabiegi ochronne.
do tej grupy mozna zaliczyć między innymi konsekwencje niewłaściwej gospodarki leśnej w przeszłości, polegające na uproszczeniu budowy i składu gatunkowego, zwłaszcza lasów dolnoreglowych, zagrożenia powodowane przez owady i grzyby patogeniczne, szkody powodowane przez ssaki roślinożerne, a także wywoływane przez masowy ruch turystyczny. W tej grupie mieszczą się także stale obecne w górach niekorzystne czynniki abiotyczne - wiatr, nadmierne opady itp.
b) czynniki, których negatywny wpływ jest niezależny od sposobu postępowania w lasach parku i otuliny.
Do tej grupy należą przede wszystkim zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, skażenie gleb, anomalie klimatyczne, w tym możliwe ocieplenie klimatu. Ostateczne skutki poszczególnych czynników tej grupy nie są do końca poznane, co utrudnia w znacznym stopniu zaplanowanie skutecznego przeciwdziałania.
Rocznie Karkonoski Park Narodowy odwiedza ponad 1 mln turystów. Infrastruktura turystyczna obejmuje 112 km szlaków, 10 wyciągów i 12 schronisk. Najbardziej atrakcyjną porą wędrówek po Karkonoszach jest okres od połowy maja do połowy października.


MAGURSKI PARK NARODOWY



Położenie i powierzchnia
Magurski Park Narodowy utworzony został w 1995 roku na obszarze 19962 ha. Park leży w południowej części kraju, w Beskidzie Niskim, przy granicy z Republiką Słowacką. Położony jest na terenie województw podkarpackiego i małopolskiego. Obejmuje on znaczną część obszaru źródłowego Wisłoki jakim jest masyw Magury Wątkowskiej, który jest fragmentem głównego grzbietu karpackiego. W parku dominują ekosystemy leśne, które zajmują 19058 ha.
Geologia i geomorfologia


Krajobraz parku to typowy dla Beskidu Niskiego krajobraz gór średnich i niskich. Pod względem budowy geologicznej dominują skały fliszowe płaszczowiny magurskiej. Spośród osobliwości geologicznych wymienić należy: pomnik przyrody "Diabli Kamień" i rezerwat "Kornuty". Główną częścią parku jest grzbiet Magury Wątkowskiej z kulminacją na Wątkowej (847 m n.p.m.). Jego północne stoki są pokrojone źródłami potoków Bednarka i Kłopotnica. Wschodnia część Magury uformowała się w ciąg pojedynczych garbów oddzielonych dolinami potoków i głębokimi przełęczami. Dłuższe pasma występują na południu parku gdzie wyraziste akcenty stanowią wzgórza Nad Tysowym (713 m n.p.m.), Wielka Góra (719 m n.p.m.) i Baranie (728 m n.p.m.), oddzielone od siebie przełęczą nad Ożenną, Ciechanią i Olchowcem.
Wody


Na terenie parku znajdują się źródliska Wisłoki. Rzeka ta wraz ze swoimi licznymi dopływami jest ważnym elementem krajobrazu parku. Ta typowo górska rzeka tworzy malownicze przełomy i zakola. Często zmienia kierunek, zazwyczaj po przyjęciu większego dopływu. Od południa zasilają ją Ryjak, Krempna i Wilsznia a od północy Świerzówka i Reszówka.
Roślinność
Szata roślinna parku ma charakter piętrowy oraz znamiona obszaru przejściowego między Karpatami Wschodnimi i Zachodnimi. W zespołach roślinnych zaznacza się stała obecność typowych gatunków podgórskich, ciepłolubnych i kserotermicznych.

W 10 zbiorowiskach roślinnych zdecydowanie przeważają zbiorowiska leśne. W piętrze pogórza (do 530 m n.p.m.) zachowały się fragmenty grądu, olszynki karpackiej i olszynki bagiennej. W reglu dolnym (od 530 m n.p.m. po szczyty) przeważa żyzna buczyna karpacka. Znaczną powierzchnię zajmują także bory jodłowe, świerkowo-jodłowe oraz sosnowe sztucznego pochodzenia. W strukturze powierzchniowej lasów na uwagę zasługuje mały udział świerka, co świadczy o dużej ich naturalności.
Liczba gatunków roślin naczyniowych potwierdzonych wynosi prawie 800. W parku występuje 45 gatunków górskich oraz 70 gatunków chronionych roślin naczyniowych.
Za szczególnie cenne osobliowści uznać należy m.in: kozłka trójlistkowego, tojady: dziubaty i mołdawski, pokrzyk wilczą jagodę, podrzeń żebrowiec, dziewięćsił bezłodygowy, storczyki, goździk kosmaty i wawrzynek wilczełyko.
Zwierzęta
Park jest jedną z najbogatszych w Beskidzie Niskim ostoją fauny. Na jego terenie występuje 137 gatunków ptaków, w tym 108 lęgowych (głównie leśnych), wśród nich wiele gatunków rzadkich i zagrożonych jak np: orzeł przedni, orlik krzykliwy, puchacz i trzmielojad oraz ptaki, które mają liczne populacje: bocian czarny, puszczyk uralski i dzięcioł białogrzbiety. Żyje tu 35 gatunków ssaków, a wśród nich duże ssaki drapieżne jak niedźwiedź brunatny, (stale zachodzący ze Słowacji i Bieszczadów), ryś, żbik, wilk i wydra. W faunie wodnej na podkreślenie zasługują: pstrąg potokowy i głowacz białopłetwy. Park i jego otulina obfitują w liczne gatunki płazów i gadów: salamandra plamista, traszki, kumak górski, żmija zygzakowata, gniewosz plamisty i zaskroniec zwyczajny. W grupie bezkręgowców dominują owady, wśród których na uwagę zasługują gatunki rzadkie i zagrożone motyli: niepylak mnemozyna, paź żeglarz, paź królowej oraz chrząszcze: nadobnica alpejska i kozioróg bukowiec. Do osobliwości należy występowanie skalnika prozerpiny (gatunek południowoeuropejski). Szacuje się, że na terenie parku występuje około 200 gatunków zwierząt objętych ścisłą ochroną gatunkową.
Zabytki kultury materialnej


Najstarszym śladem życia ludzi w tej części Beskidu Niskiego są pozostałości okazałego grodziska z IX-X wieku w Brzezowej na górze Walik u stóp Magury Wątkowskiej. Wchodziło ono w łańcuch wczesnośredniowiecznych grodzisk usytuowanych na południowo-wschodnich rubieżach granicznych państwa Wiślan. Ozdobą krajobrazu są łemkowskie cerkwie. Część z nich uległa zniszczeniu. Pozostały po nich widoczne z daleka kępy drzew i zniszczone przycerkiewne cmentarze. W niektórych wsiach zachowały się resztki tradycyjnego budownictwa mieszkalnego, długie łemkowskie "chyże", budowane zazwyczaj z grubych świerkowych lub sosnowych bali łączonych na zrąb. W jednej z chałup w Kolonii Olchowiec urządzono małe prywatne muzeum kultury łemkowskiej. Na uwagę zasługują także zapomniane w większości i niszczejące cmentarze z I wojny światowej, kryjące szczątki tysięcy pojednanych po śmierci wrogów, w tym także Polaków poległych w służbie austriackiej, pruskiej i rosyjskiej. Tragiczną pamiątką ostatniej wojny jest cmentarz 1250 ofiar narodowości żydowskiej zamordowanych przez nazistów w 1942 roku na przełęczy w Hałbowie.


NARWIAŃSKI PARK NARODOWY

Położenie i powierzchnia


Narwiański Park Narodowy leży w północno-wschodniej części Polski w województwie podlaskim. Powierzchnia całkowita parku utworzonego w 1996 r. wynosi 7350 ha. Na terenie parku dominuje własność prywatna, głównie drobnych rolników. Własność Skarbu Państwa stanowi zaledwie 2056 ha.
Park znajduje się w Dolinie Górnej Narwi. Obejmuje on bagienną dolinę Narwi pomiędzy Surażem i Rzędzianami, która stanowiła znaczną część utworzonego w 1985 roku Narwiańskiego Parku Krajobrazowego. Bagna, tereny podmokłe i wody są dominującymi ekosystemami i zajmują ok. 90% obszaru parku.
Geologia , geomorfologia i gleby


Dolina Narwi pomiędzy Surażem i Rzędzianami wykształciła się w kompleksie osadów lodowcowych, zajmując centralną część obniżenia w powierzchni wysoczyzn morenowych. Miąższość tych osadów waha się od 117 do 200 m.
Dolina Narwi jest stosunkowo głęboko wcięta w wysoczyzny i zabagniona. Powierzchnia doliny zalega 5-25 m niżej od terenów bezpośrednio przylegających, a jej spadek wynosi zaledwie 0,19%. Dolinę wypełniają torfy, osiągające średnio 1 m miąższości, zalegające na płytkich mułach lub iłach oraz bezpośrednio na piaskach podłoża. Dolina składa się z odcinków rozszerzonych, basenowych i zwężonych przypominających przełomy rzeczne.


Rzeźba parku ukształtowała się podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Lodowiec zanikał powierzchniowo, nadbudowując wysoczyzny moreną, a w obniżeniach podłoża pozostawały bryły martwego lodu. Wytopienie się największych brył dało początek dzisiejszej dolinie Narwi. O wytopiskowej genezie doliny świadczy obecność na jej zboczach form pochodzenia glacjalnego: kemów, nisz i dolinek wytopiskowych. Zabagnienie doliny nastapiło po zmianie koryta rzeki z meandrującego na wielokorytowe, które miało miejsce na przełomie okresu atlantyckiego oraz subborealnego (ok. 4500 lat temu).
W dolinie i na obszarze parku dominują gleby bagienne. Najczęściej spotykane wśród nich są gleby torfowo-bagienne zajmujące zwarte powierzchnie w środkowej części doliny. Mniejsze znaczenie mają gleby torfowe okresowo podsychające i torfowo-mułowe. Gleby torfowo-murszowe w średnim stopniu zmurszenia występują punktowo. Gleby glejowe właściwe, torfiasto-glejowe i mułowo-glejowe spotykane są w południowej części doliny. Zajmują one położenia na pograniczu torfowisk i zboczy doliny.
Wody


Dolina jest zasilana przez wody powierzchniowe (cieki wodne i spływy powierzchniowe) i wody wgłębne z poziomu przypowierzchniowego i prawdopodobnie z dwóch poziomów wodonośnych, co przy rozgałęzionych korytach rzeki spowodowało, że wykształcił się tutaj rozległy, wypełniajacy niemal całe dno doliny, ekosystem bagienny z mozaikowym układem rozlewisk, siedlisk bagiennych, zabagnionych i lądowych.
Sieć hydrograficzną tworzy Narew oraz Liza, Szeroka Struga, Awissa, Kurówka (dopływy lewe) oraz Kowalówka, Turośnianka i Czaplinianka (dopływy prawe).
Roślinność


Dominujące powierzchniowo w parku szuwary turzycowiskowe reprezentowane są przez 14 zespołów roślinnych, szuwary trzcinowe - przez 7 zespołów, a roślinność wodna przez 12 zespołów. Poza tym występują tu zbiorowiska łąkowe i ziołoroślowe oraz 2 zespoły zarośli wierzbowych i 4 zespoły leśne. Na grądzikach wśród bagien spotyka się roślinność kserotermiczną. W wielu miejscach zachowała się poprzeczna strefowość zbiorowisk począwszy od zbiorowisk wodnych poprzez immersyjne, z głębokim corocznym zalewem, zbiorowiska emersyjne z roślinnością turzycowo-mszystą aż do strefy olszyn bagiennych, usytuowanych na obrzeżach doliny. Wiele zbiorowisk należy do rzadko spotykanych w kraju. Na bagnach i terenach zabagnionych występuje blisko 200 gatunków roślin naczyniowych, w tym 13 objętych ochroną gatunkową.