Motywy: Cierpienia, Rodziny, Winy i kary, Zdrady, Szczęścia, Śmierci, Przemiany, Zdrady w literaturze.

CIERPIENIA

Antyk
Geneza toposu CIERPIENIA: Pochodzi on z antyku, a jego pierwsze realizacje znajdujemy zarówno w Biblii jak i w Mitologii.
W Biblii zostaje wprowadzony przez Hioba, głównego bohatera jednej z ksiąg. Zostaje on boleśnie doświadczony przez Boga, co dostarcza mu wielu cierpień. Jako pierwszy traci Hiob majątek
„... Woły orały, a oślice pasły się tuż obok. Wtem napadli Sabejczycy, porwali je, a sługi mieczem pozabijali”, następnie
„...Ogień Boży spadł z nieba, zapłonął wśród owiec oraz sług i pochłonął ich”,
w dalszej kolejności
„...Chaldejczycy zstąpili z trzema oddziałami, napadli na wielbłądy, a sługi ostrzem miecza zabili...”.
Nim do Hioba doszło co go spotkało, Bóg zesłał mu kolejne nieszczęście
„...powiał szalony wicher z pustyni, poruszył czterema węgłami domu, zawalił go na dzieci, tak iż poumierały...”.
By sprawdzić wiarę Hioba w stwórcę, szatan
„...obsypał Hioba trądem złośliwym od palca stopy aż do wierzchu głowy. Hiob wziął więc skorupę, by się nią drapać siedząc na gnoju...”.
Teraz czuł on już nie tylko psychiczne, ale również fizyczne... Zmęczony bólem Hiob prosi Boga o ulgę w cierpieniu:
„... Uczyń mi tylko dwie rzeczy,
na pewno nie stchórzę przed Tobą:
Odejmij ode mnie Twą rękę
i spraw, bym nie bał się Ciebie...”
W „Mitologii” Jana Parandowskiego natomiast spotykamy Prometeusza – tytana, któremu przypisywane jest stworzenie człowieka, a także zdobycie ognia, dzięki któremu „... W siedzibach ludzkich zapłonęły jasne ogniska ogrzewając mieszkańców i płosząc drapieżne bestie...”. Za ten czyn spotkała go kara w postaci nieustannego cierpienia fizycznego:
„Dzeus zemścił się okrutnie. Na jego rozkaz przykuto Prometeusza do skały Kaukazu. Co dzień zgłodniały orzeł zalatywał, by mu wyjadać wątrobę, która wciąż odrastała. Wokoło było pusto i głucho. Skazaniec nie słyszał głosu ludzkiego ani nie ukazywała mu się twarz przyjazna. Palony gorącymi promieniami słońca, bez ruchu i spoczynku, trwał Prometeusz, niby wieczny wartownik, dla którego zawsze późno przychodzi noc w płaszczu gwiaździstym i za późno zorza poranku roztapia się w ciepłocie dnia. Jego próżne jęki spadały w przepaść gór jak martwe kamienie.”
DEFINICJA SŁOWA CIERPIENIE : odczuwanie, przeżywanie bólu fizycznego lub moralnego ; boleć nad czymś lub z powodu czegoś; BÓL, GŁÓD, ZIMNO, PO STRACIE NAJBLIŻSZYCH , NAD CUDZYM NIESZCZĘŚCIEM, CHOROWAĆ, ODCZUWAĆ BRAK CZEGOŚ, syn: DOLEGLIWOŚĆ, PRZYKROŚĆ ,MĘKA
Fraz: „Sprawa nie cierpiąca zwłoki”
RODZAJE CIERPIENIA:
fizyczne (Hiob, Roland, Prometeusz)
z powodu utraty dóbr/rodziny (Hiob, Jan Kochanowski)
z powodu choroby (Hiob, „Kamizelka”)
Nieodwzajemnionej miłości (Werter, Wokulski)
Utraty wolności („Ptaszki w klatce” )
Poniżanie (Mendel Gdański)
Z własnej winy (Raskolnikow)
Średniowiecze
„Pieśń o Rolandzie”; Anonimowe;
„(...), uczuł w sercu największą boleść, jakiej zaznał kiedy. (...) Jest tak słaby, że nie może się posuwać. Nie ma siły, za wiele stracił krwi; w niespełna tyle czasu ile trzeba, aby przebyć jedną staję, serce mu osłabło, pada głową naprzód. (...) Wstaje na nogi, ale cierpi zbyt srodze. (...) Obok jego ciała widzi leżące jego wnętrzności; mózg kapie mu z czoła. (...) Uszami mózg mu się wylewa.”
Roland umiera na wzgórzu, które budzi skojarzenia z Golgotą. Umiera z głową pochyloną na bok, podobnie jak Jezus. Także podobnie jak Jezusowi towarzyszu mu ogromne cierpienie. Nie umiera od razu. Jest to proces długotrwały postępujący bardzo mozolnie. Myśli, które w tym momencie mu się przejawiają, są dla niego jak morfina na uśmierzenie bólu. Ale nic nie potrafi ukoić do takiego stopnia aby był obojętnym na czynniki wizualne, takie jak np. „kapanie mózgu” z czoła.
Cierpienie fizyczne
RENESANS – JAN KOCHANOWSKI – TREN VIII
CYTAT:
„Wielkieś mi uczyniła w domu moim
mija droga Orszulo swym zniknieniem swoim
Pełno nas a jakby nikofgo nie było
Jedną maluczką dusza tak wiele ubyło”
Omówienie: Kochanowski cierpi po staracie ukochanej córki. Powstaje wówczas cykl 19 Trenów. Tak więc można rzec , iż jego cierpienie jest produktywne
BAROK
William Szekspir „Makbet” jest świetnym studium psychologicznym człowieka opętanego żądzą władzy i bezustannie borykającego się z wyrzutami sumienia. Makbet, główny bohater, zabija króla i sięga po koronę. Szybko zostaje on wplątany w niekończący się łańcuch kolejnych zbrodni, co w efekcie przynosi koszmarne halucynacje, zjawy, przywidzenia, oraz cierpienie będące skutkiem jego czynów:
„Tyś żywy obraz Banka. Precz! Przepadnij!
Korona twoja pali mi źrenice
A ty, ty druga maro w złotym wieńcu
Twój włos jest taki sam, jak u pierwszego
I trzeci jeszcze, podobny do tamtych!”
Podobny los spotyka Lady Makbet. Mroczna strona jej natury nie wytrzymuje konfrontacji z rzeczywistością. Popada ona w obłęd, usiłuje zmyć ze swoich rąk krew zabitych za jej namową przez męża osób. Płaci za to utratą spokoju:
„Ciągle ten zapach krwi! Wszystkie wonie Arabii
nie odejmują tego zapachu z tej małej ręki...”
Oświecenie
„Ptaszki w klatce”; Ignacy Krasicki;
„Czegoż płaczesz – staremu mówił czyżyk młody –
Masz teraz lepsze w klatce niż w polu wygody.”
„Tyś w niej zrodzon – rzekł stary – przeto ci wybaczę,
Jam był wolny, dziś w klatce – i dlatego płaczę.”
Ptaszki w klatce zyskały opinię bajki politycznej. Ich recepcja związana była bezpośrednio z sytuacją polityczną Polski porozbiorowej. Przestrzeń toczącego się dialogu – klatka – stała się alegorią ujarzmionego kraju, rozszarpanego przez zaborców, stary czyżyk przykładem patrioty, który wolność umiłował ponad wszystko, młody zaś wyrażał postawę człowieka zniewolonego, dla którego wolność jest pustym słowem, gdyż jej nigdy nie zaznał.
Cierpienie utraty
ROMANTYZM – CIERPIENIA MŁODEGO WERTERA - Goethe Johann Wolfgang:
CYTAT:
19 Październik
„ Ach ta pustka! Ta przeraźliwa pustka, którą tu czuję w mej piersi. Myślę często : gdybyś ja raz tylko, choć raz przycisnąć mógł do serca, cała ta pustka zapełniłaby się.
21 Listopad
„Ona nie widzi, nie czuje, że przygotowuje truciznę, którą zniszczy mnie i ją, a ja z całą rozkoszą wysączam puchar, który podaje mi na mą zgubę.
24 Listopad
„Ona czuje, co cierpię. dziś spojenie jej przeszyło do głębi me serce.”
4 Grudnia
„Proszę Cię! Widzisz, koniec ze mną, nie zniosę tego dłużej”
Omówienie: Cała powieść opisuje relację z narodzin i rozwoju uczucia Wertera Do Lotty. Bohater doznaje skrajnych uczuć ;od euforii po rozpacz. Jego miłość nie jest niestety spełniona. W efekcier nieszczęśliwy się na romantyczny gest – samobójstwo!
Pozytywizm
„Zbrodnia i Kara”; Fiodor Dostojewski;
CYTAT:
„Setki, może tysiące ludzkich istnień dałoby się skierować na właściwą drogę, dziesiątki rodzin ocalić od nędzy(...) i to wszystko za jej pieniądze.”
[Ten cytat odnosi się do cierpienia z powodu biedy]
„I gdyby przynajmniej los zesłał mu skruchę, skruchę palącą; która miażdży serce, odpędza sen, taką skruchę, której okrutne męczarnie nasuwają myśl o stryczku lub o topieli! O, on by się z niej ucieszył. Męczarnie i łzy – to przecie takie życie. Ale nie czuł skruchy z powodu swojej zbrodni. Mógł się przynajmniej złościć na swoją głupot, jak złościł się dawniej na niedorzeczne i głupie swe postępowanie, które go doprowadziło do więzienia”
Od chwili popełnienia zbrodni Raskolnikow żyje w schizofrenicznym rozdwojeniu. Z jednej strony wciąż uważa, że miał prawo zabić starą (mówi o niej „wesz”), z drugiej jednak, miota nim ogromne poczucie winy. Nie wytrzymuje napięcia, mdleje albo dostaje ataku wściekłości za każdym razem, gdy ktoś wspomina przy nim o czymkolwiek, co kojarzyć mu się może z morderstwem. W nocy śnią mu się potworności, miewa halucynacje – coraz wyraźniej zarysowuje się przed nim widmo zupełnego obłędu.
Omówienie II: Raskolnikow cierpi z powodu upadku jego teorii, uświadamia sobie ,że nie jest potomkiem Napoleona, tylko zwykłym człowiekiem (wszą).
Cierpi bo jest biedny i nie ma jak zarobić , utrzymać rodzinę ...
LALKA – BOLESŁAW PRUS
CYTATY :
1 – „Tak...kochałem, tak...kochałem – szepnął - i nie mogę zapomnieć! W tej chwili opanowało go cierpienie, na które w ludzkim języku już nie ma nazwisk. Dręczyła go męcząca myśl, zbolałe uczucie, zdruzgotana wola, całe istnienie... I nagle uczół już nie pragnienie ale głód i rządzę śmierci.
Omówienie: Wokulski cierpi z powodu nieokazywanej miłości i to sprawia iż szuka ukojenia w samobójstwie!


KAMIZELKA – BOLESŁAW PRUS
Omówienie: Małżeństwo: cierpienie towarzyszy im przez cały czas od czasu choroby męzczyzny. Chcąc sobie nieco oszczędzić bólu okłamują się wzajemnie udając, że choroba nie jest aż taka groźna jak przedstawia ją rzeczywistość.

TOPOS RODZINA
Rodzina- podstawowa grupa społeczna złożona z małżeństwa i dzieci (także adaptowanych) oraz ogółu krewnych każdego z małżonków. Istotą rodziny są 2 rodzaje więzi społecznych : małżeńska i rodzicielska ( nieraz powinowactwa). Rodzina wystepuje we wszystkich formacjach społecznych dzięki czemu pojawia się w większości epok literackich. Stanowi ona podstawową komórkę na której opiera się każde społeczenstwo. Pełni m.in. funkcje :
zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwa
wprowadza młode pokolenie w norny i mechanizmy życia zbiorowego
opieka nad nim i wprowadzenie go do samodzielnego pełnienia ról społecznych
organizuje życie swoich członków a także zapewnia im równowagę emocjonalną, wzajemną pomoc i opiekę w razie choroby, starości
przekazuje tradycję
Rodzina jest historyczną kategorią zmieniającą się wraz z upływem czasu. Czym bliżej współczesności tym więcej utworów literackich przedstawia panujące w rodzinie konflikty, tragedie. Dom i rodzina coraz częściej targane są problemami, zatraca z czasem swoje podstawowe funkcje, przestaje zapewniać bezpieczeństwo swoim członkom. Związane jest to ze zmieniającym się stopniem rozwoju społeczeństwa, ustrojem społecznym i ekomomicznym. To wpływ rozwoju europejskiego w kierunku indusralizacji zmienił rodzinę z patriarchalnej w małą , nowoczesną o zmniejszonej kontroli nad jej członkami i zmniejszonym autorytecie rodziców.
PRZEKRÓJ PRZEZ EPOKI LITERACKIE
ANTYK- „ Odyseja” Homer
Homer nie poprzestał tylko na trudnej tułaczce głównego bohatera. Dużo uwagi poświęcił przedstawieniu rodziny Odysa i jej losów. Penelopa stała się symbolem wierności, miłości małżeńskiej i stałości uczuć. Przez 20 lat czekała na powrót męża. Od dnia jego wyjazdu nie potrafiła być szczęśliwa, z tęsknoty za mężem przepłakała wiele bezsennych nocy pełnych wątpliwości „Mnie bóstwo dało bezkresną zgryzotę : za dnia ,choć smucę się i płaczę, mam rozrywkę w doglądaniu domowej czeladzi ale kiedy noc przyjdzie i wszystkich ogarnia sen, leżę na łożu ,a chmara trosk bodzie moje serce żałobne”.Równie ciężko nieobecność ojca przeżywał Telomach który nie potrafił pogodzić się z tym co działo się w Itace, jego dom rodzinny stopniowo popadał w ruinę. Kiedy Telomach dorasta wyrusza na poszukiwania ojca, do tej decyzji popchneło go bezczelne zachowanie zalotników jego matki czyhających na majątek Odysa. Kiedy Telomach wraca z podróży Penelopa : „ wita go ze łzami i matczyną miłością”. Z bardzo długą nieobecnością Odysa nie mogli poradzić sobie jego rodzice, którzy cierpieli tak bardzo, iż co dzień modlili się o rychłą śmierć.Odys mógł uważać się za szczęściaża, gdyż otoczony był wiernymi i kochającymi go ludźmi. Ich miłość , zaufanie i wiara w to że żyje dawała im siłę na przeżycie każdego dnia nieobecności Odyseusza, dla którego pewność że ktoś na niego czeka, było najlepszym bodźcem na potrzymywanie w sobie woli przetrwania.
-„Biblia”
Topos rodziny pojawia się wielokrotnie w biblii. Warto przywołać tu Świętą Rodzinę: Maria, Jezus, Józef którzy stali się wzorcem do naśladowania dla wszystkich chrześcijan.Ważną rodziną przywołaną w biblii jest oczywiście pierwsza rodzina: Ewa, Adam wraz z synami. W biblii jest wiele przypowięści mówiących o więziach panujących w rodzinie jednak są one ogólnie znane.
ŚREDNIOWIECZE- „Romeo i Julia” William Szekspir
W tej tragedii dwojga kochanków istotną rolę odgrywa rodzina która była jedyną przeszkodą stojącą na drodze tej miłości. Julia:” Romeo! Czemuż ty jesteś Romeo! Wyrzecz się swego rodu, rzuć tę nazwę!
Lub jeśli tego nie możesz uczynić,
Przysięgnij wierny być mojej miłoś
A ja przestanę być z krwi kapuletów.”
Głowami zwaśnionych rodów są panowie Monteki i Kapulet. Ważny wpływ na losy bohaterów ma szczególnie Kapulet a raczej jego despotyczny i kapryśny charakter. Nie liczący się ze zdaniem córki pan Kapulet nakazuje Julii by niezwłocznie poślubiła hr. Parysa. Ta gwałtowna zmiana decyzjii (dzień wcześniej Kapulet odmówił Parysowi ręki Julii twierdząc,iż jest ona jeszcze za młoda na małżeństwo) doprowadziło do ostatecznej katastrofy. Matka Julii pani Kapulet jest energiczną osobą, to ona rządzi w domu, dyryguje służbą. Przejmuje z męża wiele z jego autorytarnego charakteru.Kocha córkę lecz nie akceptuje jej zdania, szczególnie odmiennego od swoich poglądów. To właśnie do niej należą słowa zwiastujące ostateczną tragedię pary kochanków :” Bodaj by była grobem zaślubiona”.W tej histori jak i w wielu następnych problemy rodziców będą kształcić losy dzieci. To okrutna prawda gdyż rodzina mając tak ogromny wpływ na losy swoich członków doprowadza czasami do tragicznych i wprost absurdalnych sytuacji. Prawdopodobnie ani Kapulet ani też Monteki niepamiętali powodu kłótni przez którą zginęły ich dzieci.
OŚWIECENIE-„Powrót Posła” Julia Ursyn Niemcewicz
Epoka Oświecenie za główny cel stawiała sobie wychowanie.Nietrudno się więc domyśleć, iż w utworze tym przedstawiony zostanie wzór idealnej rodziny a dla kontrastu obraz rodziny uosabiającej najgorsze cechy ówczesnych lat. Uosobieniem staropolskich cnót w tym utworze reprezentuje Podkomorzy i Podkomorzyna. W ich domu panuje harmonia i miłość. Podkomorzy zwolennik reform, patriota jest wzorowym ojcem i mężem. Podkomorzyna także jest kobietą pełną zalet bez reszty oddaną rodzinie. Są ludźmi światłymi, rozumieją konieczność przeprowadzenia reform w państwie. Oboje narzekają na zgubne skutki cudoziemszczyzny i błędnego wychowywania dzieci. Sami wyznają zasadę: „Dom zawsze ustępować powinien krajowi” i wg. niej wychowywali swoich synów, którym wpoili miłość do ojczyzny i konieczność służenia jej. Nauczyli ich także skromności, rozwagi, kierowania się sprawiedliwością w życiu. Podkomorstwo cieszy się miłością i szacunkiem swoich dzieci.Walery młodzieniec uczciwy, uosobienie cnót patriotycznych i rodzinnych jest bardzo przywiązany do swoich rodziców. Niemcewicz dla kontrastu przedstawił drugie małżeństwo Starostę i jego żonę. Na ich przykładzie aotor ośniesza związki małżeńskie zawierane dla pieniędzy i posagu. Starosta ożenił się ze Starościną dla jej majątku ona zaś została wydana za niego wbrew swojej woli. W małżeństwie ich nie ma miłości, szacunku i zrozunienia. Oboje zamknęli się we własnych światach i nic ich nie łączy. „Powrót Posła” w idealny sposób przedstawia nam jak ogromny wpływ ma wychowanie dzieci na losy społeczeństwa a pośrednio na losy całej ojczyzny. To właśnie z domów młodzi ludzie wynosili m.in. sarmackie wychowanie, które potem przekazywali swoim dzieciom. I tak sarmatyz szerzył się na ziemiach polskich kształtując w szlachcie egocentryzm, poczucie wyższości ze względu na urodzenie, ksenofobię, warcholstwo, fałszywy patriotyzn i prywatę.
ROMANTYZM- „Nie-boska komedia” Zygmunt Krasiński
W utworze tym motywowi rodziny poświęcona została pierwsza część dramatu określonego mianem „ dramatu rodzinnego”. Jego głównym bohaterem jest hr. Henryk, arystokrata, poeta romantyczny który doprowadził do tragedii w swojej rodzinie, gdyż nie potrafił wywiązać się z obowiązków ojca i męża.Hrabia Henryk jest romantycznym indywidualistą, poetą o wybujałej wyobrażni. Żyjącym we własnym świecie oderwanym od rzeczywistości, poetyzującym życie, marzącym i idealnej kochance i romantycznej miłości łączącej dusze kochanków. Poślubia on Marię, w kościele składa jej przysięgę:”Przeklęństwo mojej głowie jeśli ją kiedy kochać przestanę”. Wkrótce młoda para doczekuje się potomstwa hr. Henryk jest jednak nieszczęśliwy.Mimo przysięgi i pewności iż poślubił kobietę swoich marzeń życie małżeńskie wydaje się mu przyziemne i prozaiczne.
Mąż: „Gdzież Jestem!- ha przy żonie- to moja żona sądziłem że to ty marzeniem moim, a otóż po długiej przerwie wróciłoi różnym jest od ciebie.-Ty dobra i miła ,ale tamta...
Przeklęta niech będzie chwila, w której pojąłem kobietę ,której opuściłem kochankę lat młodych, myśl myśli moich, duszę duszy mojej. Czuję że powinienem cię kochać
Żona: Dobiłeś mnie tym jednym „powinienem” Ach! Lepiej wstań i powiedz „nie kocham” –przynajmniej już będę wiedziała wszystko –wszystko”
Dość szybko uświadania sobie że nie kocha Marii, którą opuszcza i podąża za Dziewicą tworem szatańskim w której widzi ucieleśnienie romantycznej kochanki.Kiedy rozpoznaje w niej marę piekielną uświadania sobie że stał się „pielgrzymem szatanów” z opresjii ratuje go anioł stróż.Kiedy niewierny mąż wraca do domu jest już za póżno.Maria umiera w szpitalu dla obłąkanych a Orcio dar talentu okupił nadwrażliwością, ślepotą i krótkim życiem.Maria miała świadomość że nie jest uosobieniem marzeń męża starała się jednak być godną męża- poety. W chwili chrztu zaklinała syna by był poetą co miało zapewnić mu miłość ojca. Henryk nie potrafił dostrzec piękna moralnego rodziny. Przez swój egocentryz doprowadził do śmierci najbliższych mu ludzi. Poraz kolejny mamy przykład jak bardzo losy i decyzje rodziców kształtują życie ich dzieciom i jak niewiele trzeba by zrójnować życie całej rodzinie. Bardzo często losy rodziny mogą stać się tragiczne z powodu błędu jednego z jej członków.
POZYTYWIZM-„Ojciec Goriot” Honore Balzac
Na całą fabułę „Ojca Goriot” składają się wydarzenia skoncentrowane wokół pierwszoplanowych postaci utworu, tworząc niejako 3 wątki powieści. Nas interesuje wątek utworzony przez historię życia tytułowego bohatera pana Goriota. Był on handlarzem, zgromadzoną fortunę przeznaczył na posagi dla swoich córek dzięki czemu znalazły one bogatych mężów awansując w ten sposób w hierarhii społecznej. Sam Goriot usunął się w cień co jakiś czas tylko dostarczając córkom pieniądze na bale , kreacje i kochanków. Córki przyznają się do ojca tylko gdy potrzebują pieniędzy.Goriotowi miłość do córek kojarzyła się tylko z zaspokajaniem ich zachcianek. Anastazja i Delfina nie znały wartości pieniądza jako pracy. W wyniku takiego traktowania ich przez ojca stały się egocentryczne, bezczelne, materialistyczne, niezdolne do jakichkolwiek głębszych i bezinteresownych uczuć.Ważnym czynnikiem na ukształtowanie charakterów córek miał fakt, iż nie miały one matki przez co niezaznały matczynej, bezinteresownej miłości. Goriot nigdy nie dopuścił by córki żyły normalnym życiem. Brak pozytywnych wzorców w społeczeństwie sprawiło że ich głównym celem stało się małżeństwo z arystokratą.
Goriot jako Chrystus Ojcostwa: „Spojżał na nią z nadludzką boleścią. Aby dobrze oddać twarz tego Chrystusa Ojcostwa. Trzeba szukać porównań w obrazach, które wymyślili mistrze pędzla, aby obmalował mękę ścierpioną przez zbawiciela dla dobra świata.”
„Życie moje jest w moich córkach. Jeśli one się bawią, jeżeli są szczęśliwe, ładnie ubrane, jeżeli stąpają po dywanach. Cóż mi znaczy, jak ja jestem odziny i jak wygląda moje legowisko. Nie jest mi zimno jeżeli im jest ciepło, nie nudzę się nigdy jeżeli one się śmieją.”
-„Zbrodnia i kara” Fiodor Dostojewski
Element rodziny pojawia się także w tym utworze. Sonia pochodzi z biednej rodziny.Wychowana została przez Katarzynę Iwanową. Jest prostytutką, najstarszą córką która zarabia na całą rodzinę. Jej ojciec Marmieładow jest alkocholikiem , przepijającym całą pensję. Niezaradność rodziców zmusza Sonię by poczuła się odpowiedzialna za ich wspólny los. Chcąc zaoszczędzić siostrze tego samego losu i z wdzięczności za otrzymane uczucia od rodziców postanawia utrzymywać rodzinę własnym kosztem. Przy życiu utrzymuje ją wiara w Boga i nadzieja na przebaczenie i miłosierdzie Boskie.
MŁODA POLSKA:”Moralność Pani Dulskiej” Gabriela Zapolska
W utworze „Moralność Pani Dulskiej” łamane są wszystkie możliwe stereotypy rodziny. Matka kojarząca się mam ze wsparciem, zaufaniem, dająca i utrzymująca ciepło domowego ogniska w przypadku pani Dulskiej jest kobietą obojętną emocjonalnie wobec dzieci, wyrachowaną, despotyczną i egocentryczną.
Dulska: „Zbyszko idź do biura
Hesia, kurze ścierać, Mela gary
Felisjan... do biura...
Żywo Mela!
Otwieraj fortepian...no!
będzie znów można zacząć żyć
w tym domu po bożemu”.
Felicjan- „głowa rodziny” został całkowicie zdominowany przez Dulską. Jest stłamszony,sterroryzowany ale i wygodnicki, egoistyczny i bierny.Całkiem odizolował się od życia rodzinnego. Nie interesują go sprawy czy problemy jego własnych dzieci. Hesia i Mela są zupełnie różne pod względem charakteru. Hesia doskonale rozumie zasady środowiska w jakim żyje. Akceptuje je. Jest bardzo podobna do matki. Mela natomiast jest postacią tragiczną. Jest dobra, kieruje się uczuciami i sumieniem. Jeszcze nie rozumie w jakiej atmosferze moralnej żyje. Przykład takiej rodziny której potrzeby życiwe ograniczają się do dóbr materialnych oraz brak zrozumienia dla potrzeb intelektualnych nie wróży nic dobrego. Hesia i Mela już ujawniają cechy rodziców które jak widzimy nie są odpowiednie do stworzenia rodziny.
-„Dzika Kaczka” Henrik Ibsen
Historia przedstawiona w tej książce pokazuje że nie można budować rodziny na kłamstwie które kiedy wyjdzie na jaw (a każde kłamstwo ujrzy światło dzienne) sprowadzi tylko cierpienie i tragedię. W „Dzikiej Kaczce” ceną jaką przyszło zapłacić za kłamstwo była śmierć Jadwini najniewinniejszej istoty w tej całej historii. Jej śmierć była symbolem jak wiele trzeba poświęcić by prawda wyszła na jaw. Tu nie ma zwycięzców, są tylko przegrani.



TOPOS: „ WINA I KARA”

Istnieją różne definicje pojęcia winy i kary. Słownik języka polskiego definiuje to w ten sposób:
WINA: popełniony przez kogoś zły czyn, błąd, grzech, przestępstwo, przewinienie
KARA: środek represyjny lub wychowawczy stosowany względem osób, które popełniły przestępstwo lub naruszyły normy prawne lub obyczajowe
Inne źródła:
WINA: kategoria obecna w wielu systemach religijnych, etyczno – moralnych lub prawnych. w religiach starożytnej Grecji skutek działania przeznaczenia, ukazywany jako tragiczne zbłądzenie do którego dochodzi pomimo troski bohatera o zachowanie niewinności (np. Edyp). w judaizmie, chrześcijaństwie, islamie (i nie tylko) to następstwo grzechu, tj. naruszenia Bożego nakazu lub zakazu. W etyce lub ogólnie w filozofii jest to poczucie dokonanego zła, mające zwykle głęboki wpływ na stan świadomości i zachowanie człowieka. W prawie nieodzowny składnik przestępstwa, skutek przekroczenia obowiązujących norm i przepisów, występujący jednak tylko wtedy, gdy jego sprawca jest w pełni odpowiedzialny za swoje czyny: nie jest upośledzony umysłowo, nie działa pod przymusem. Prawo rozróżnia także winę umyślną i nieumyślną, uwzględniając rolę czynnika woligonalnego przy jej powstaniu.
KARA: W Wymiarze sprawiedliwości środek przymusu stosowany przez organy państwowe wobec sprawcy przestępstwa lub wykroczenia. Celem karania jest prewencja. Sąd może też wymierzyć tzw. środki karne, którymi są np. pozbawienie praw publicznych, zakaz wykonywania zawodu itd.
Topos winy i kary był obecny od dawna w literaturze i sztuce. Jego realizacje przedstawimy chronologicznie. Wywodzi się on ze starożytności, z Biblii i dotyczy pierwszych ludzi, czyli Adama i Ewy...
BIBLIA
Adam i Ewa – zbuntowali się przeciw Bogu, zrywając owoc z zakazanego drzewa. Było to pierwsze i świadome wykroczenie wobec Stwórcy. Ponieśli ZASŁUŻONĄ KARĘ: zostali wypędzeni z raju, niewiasta miała rodzić dzieci w wielkim bólu, a mężczyzna uprawiać ziemię z wielkim trudem, aby następnie umrzeć i wrócić do niej.
Kain – wina: bratobójstwo (był zazdrosny o Abla); kara: zasłużona: zastał zaznaczony piętnem bratobójcy..
Sodoma i Gomora - wina: szczególna rozpusta, dopuszczali się zboczeń seksualnych; kara: całkowicie zasłużona - wyniszczenie miasta przez Boga... przeżył jedynie Lot z żoną, która jednak się obróciła i zamieniła w słup soli.
Potop – Noe – wina: całej ludzkości, ponieważ ludzie stawali się coraz gorsi i nieposłuszni, oddalali się od Boga; kara: zesłanie potopu, ludzie ponoszą winę za spowodowanie tego wypadku
Chrystus – wina: żadna; kara: niezasłużona, ponosi ja za winy całej ludzkości, zostaje ukrzyżowany
MITOLOGIA
Prometeusz: wina: stworzył człowieka, następnie ukradł bogom ogień i dał go ludziom; kara: został przykuty do skały i codziennie sępy wyjadały mu wątrobę, która wciąż odrastała – Prometeusz został ukarany za czyn, który miał pomóc ludzkości..
Ikar – wina: chęć bycia wolnym, nieposłuszeństwo wobec ojca; kara: śmierć
Tantal – wina: zabił syna i przygotował z niego ucztę dla bogów chcąc sprawdzić ich umiejętności; kara: poniósł w 100% zasłużoną karę, został skazany na męki w Tartarze- zanurzony po szyję w wodzie nie mógł zaspokoić pragnienia i dosięgnąć jedzenia
Syzyf – wina: przechytrzył Hadesa w wyniku czego ludzie przestali umierać; kara: został skazany na ciągłe wtaczanie głazu pod górę z której spadał oraz utracił swoją pozycję społeczną
Orfeusz i Eurydyka – Gdy Eurydyka umiera, Orfeusz schodzi do Hadesu aby odzyskać ukochaną. Piękną grą na lirze oczarowuje Hadesa, który zgadza się na oddanie Eurydyki. Jednak Orfeusz łamie dane słowo i obraca się za siebie... za karę na zawsze ja traci.
Narcyz – wina: odrzucenie i wzgardzenie uczuciem nimfy Echo; kara: wymierzyła ją mu Afrodyta- ujrzawszy raz w lustrze wody swoje odbicie, pokochał sam siebie.. ta miłość doprowadziła go do rozpaczy, a potem do śmierci
ŚREDNIOWIECZE
Tristian i Izolda – wina: obydwoje popełniają grzech, ponieważ zakochują się w sobie; jednak ta miłość nie zrodziła się z ich winy – stali się ofiarami czarodziejskiego napoju; kara: piekielne cierpienia, udręka, ból i rozpacz że nie mogli być razem czego konsekwencją jest śmierć obydwojga kochanków.
RENESANS
„Makbet” W. Szekspir – wina: jest wynikiem fatum (przepowiedziano mu, że będzie królem); kara – popada w obłęd, później jednak ginie, zamordowany przez Makdyfa
„Romeo i Julia” W. Szekspir – wina: leży po stronie skłóconych rodów Capuletich i Montekich, którzy stanęli na drodze miłości młodych ludzi; kara: śmierć Romea i Julii
„Hamlet” W. Szekspir – postać Klaudiusza- wina: dopuszcza się zabójstwa Orcia i uwodzi mu żonę; kara: ginie wypijając zatrute wino
„Odprawa posłów greckich” J. Kochanowski – Utwór ten nawiązuje do Wojny Trojańskiej. Do Troi przybywają posłowie greccy w celu uwolnienia porwanej Heleny. Kassandra przepowiada nieszczęście związane z jej porwaniem, jednak nikt jej nie słucha, co kończy się klęską Troi (historia konia trojańskiego) .
ROMANTYZM
„Giaur” G. Byron – pierwsza postacią która zawiniła była Leila, żona Hassana, która dopuściła się zdrady z Giaurem. Musiała ponieść konsekwencje swojego czynu i została zabita przez Hassana. Mąż Leilii, dokonując tej zbrodni, także staje się winnym. Karę wymierza mu Giaur, który go zbija.
„Lilie” A. Mickiewicz - wina: niedochowanie wierności i zabicie męża przez Panią; kara: zasłużona; wszyscy się zapadają pod ziemie, gdy nadchodzi duch zabitego męża.. „Nie masz winy bez kary”
„Świtezianka” A. Mickiewicz – wina: złamanie danej obietnicy o wierności przez młodzieńca; kara: w pełni zasłużona; dusza młodzieńca zostaje zaklęta w modrzew rosnący nad brzegiem Jeziora Świteź.
„Kordian” - kara: chęć zabicia cara przez głównego bohatera; kara: niezasłużona (nie dochodzi do zbrodni); jednak ponosi karę- zostaje pozbawiony szlachectwa.
„Dziady cz. II” A. Mickiewicz –
Józio i Rózia- wina: nie zaznały w życiu cierpienia, czyli w pełni człowieczeństwa; kara: nie mogły pójść do nieba i błąkały się po Ziemi
Dziedzic – wina: przyczynił się do śmierci swoich poddanych; kara: błąkanie się z jego ofiarami, które go dręczyły i wyjadały pożywienie
Zosia – wina: nieumiejętność kochania, sprzeciwienie się ludowej tradycji; kara: błąkanie się po Ziemi bez możliwości decydowania o sobie przez 2 lata
Wszystkie zjawy został odpowiednio ukarane według ludowego prawa...
„Nie-Boska Komedia” Zygmunt Krasiński – wina: Hrabia Henryk dopuszcza się zdrady, podąża w świat za zjawą Dziewicy opuszczając żonę i syna Orcia; jest egocentrykiem, egoistą, zakochanym jedynie w sobie; kara: zasłużona, nie sprawdza się jako mąż i ojciec (doprowadza do śmierci żony i syna) i co jest najgorsze jako poeta, co w końcu doprowadza do jego śmierci.
„Pan Tadeusz” A. Mickiewicz – postać ks. Robaka (Jacek Soplica); wina: zabójstwo Stolnika Horeszki oraz zaniedbanie żony i syna; kara: zasłużona, sam sobie wymierza karę – wstępuje do klasztoru aby walczyć o ojczyznę i odkupić swoje winy
POZYTYWIZM
„Ojciec Goriot” Honoriusz Balzak
ojciec Goriot- wina: złe wychowanie córek, wierzy że pieniądze uszczęśliwią córki, poświęca się dla nich; kara: córki odsuwają się od niego, wykorzystują się od niego a gdy umiera nie ma ich przy nich. Na koniec mówi „Ja sam zawiniłem swoją miłością”.
Vautrin=Jakub Collin – wina: zbiegły galernik, zły, okrutny, wykorzystuje ludzi do własnych celów, namawia do zbrodni, nie szanuje praw moralnych; kara: zasłużona, trafia do więzienia.
„Szkice węglem” H. Sienkiewicz – postać Mani (żona Rzepy) wina: zdradza męża z Zołzikiewiczem, aby odzyskać podpisane przez męża pismo - wina wynikła z zaistniałej sytuacji; kara: śmierć z rąk własnego męża
„Powracająca fala” B. Prus – postać Adlera; wina: wykorzystuje robotników pracujących w jego fabryce, co doprowadza do śmierci jednego z nich – Gosławskiego; kara: śmierć jego ukochanego syna i klęska jego marzeń z nim związanych
„Lalka” B. Prus- postać Izabeli Łęckiej; wina: jest egoistką, ignorantką, żyje w przekonaniu, że jest ideałem, pozbawiona wszelkich uczuć, nie potrafi kochać i uszanować czyjejś miłości (determinizm społeczny); kara: zasłużona, zostaje odrzucona przez otaczające ją osobi i postanawia wstąpić do klasztoru
„Mendel Gdański” M. Konopnicka – wina: żadna (tylko to że jest Żydem, jest obcy); kara: agresja ze strony ludu
„Potop” H. Sienkiewicz–
postać Janusza Radziwiłła; wina: zdrada ojczyzny (oddaje Litwę Szwedom); kara: gnębiony wyrzutami sumienia popada w obłęd i umiera.
postać Kmicica – wina: dopuszcza się straszliwej zbrodni – pali wieś, jest hulaką i rozrabiaką; kara: zasłużona, zostaje odrzucony prze Oleńkę, która kocha i dopiero pod koniec książki udaje odzyskać
„Zdrodnia i kara” F. Dostojewski-
Rodion Raskolnikow – wina: zabójstwo Lizawiety oraz jej siostry; kara: popada w obłęd, w końcu się przyznaje i zostaje zesłany na Sybir
Lichwiarka – wina: wykorzystywanie trudnej sytuacji ludzi do pomnażania własnego majątku (zdaniem Rodiona), ale nie wiem czy kiedykolwiek popełniła jakiś błąd; kara: śmierć z rąk Raskolnikowa
DZIEŁA KULTURY:
„Rozstrzelanie powstańców madryckich” F. Goya – o niewinności powstańca może świadczyć choćby jego biała koszula; ginie w słusznej sprawie za ojczyznę..
Pręgierz na Rynku Wrocławskim – kiedyś przywiązywano do niego złoczyńców i zbrodniarzy i wymierza no nich publiczne kary
na podstawie motywu zbrodni i kary powstało wiele scenariuszy filmowych począwszy od westernów kończąc na współczesnych filmach i filmach fantasy...

Zdrada

Zdrada - Pojęcie zdrady rozumiane jest w literaturze wielorako. Najpopularniejszy jest motyw zdrady małżeńskiej lub zdrady kochanki (kochanka). Często jednak pojawiają się bohaterowie, którzy zdradzili ojczyznę, władzę czy ideę albo przechodząc na stronę wroga, albo diametralnie zmieniając swe poglądy. W takim kontekście zdradę należy różu mieć jako sprzeniewierzenie się pewnym wartościom.
Biblia (ST) - 1) Sara, żona Abrahama, pozwala mu dopuścić się zdrady, by spłodził potomka z ich niewolnicą, Hagar. Ze związku tego narodzi się pierwszy syn Abrahama, Izamel, którego ojciec oddali od siebie. 2) Naród wybrany zdradza Jahwe, swego wyzwoliciela, gdy wędruje przez pustynię do Ziemi Obiecanej. Na prośbę Izraelitów (uczyń nam Boga, który by szedł przed nami) Aaron kazał przetopić ich kosztowności w posąg złotego cielca. Mojżesz niszczy jednak posąg i każe opowiedzieć się za Jahwe.
Biblia (NT) - 1) Judasz, jeden z Apostołów, wydaje Chrystusa Sanhedrynowi, w zamian za to otrzymując trzydzieści srebrników. Zdrada Judasza wyszła na jaw podczas Ostatniej Wieczerzy. 2) Piotr, następca Chrystusa, wypiera się Go trzykrotnie w noc pojmania. Jezus wybaczy mu jednak tę zdradę i uczyni go głową Kościoła Chrystusowego.
Mitologia -1) Większość bogów słynna była ze swych zdrad małżeńskich, a między niewiernymi małżonkami prym wiódł Zeus. Mitologiczni herosi byli dziećmi pochodzącymi ze związków bogów ze śmiertelniczkami, nimfami lub boginkami. 2) Do najsłynniejszych mitologicznych niewiernych mężczyzn należą: Jazon (zdradził swą żonę Medeę z księżniczką Kreuzą), Odys (romansował z nimfą Kalipso, czarodziejką Kirke i królewną Nuzyką) oraz Tezeusz (zdradził swoją wybawicielkę, Ariadnę, odjeżdżając bez pożegnania z Krety). 3) Polinejkes, syn Edypa i brat Eteoklesa, zdradza rodzinne Teby wyruszając ze słynną wyprawą siedmiu przeciw Te-bom, by odzyskać odebrany mu bezprawnie tron.
„Pieśń o Rolandzie" - Ganelon, teść Rolanda wysłany na pertraktacje z Hawylem, królem Saragossy, podejrzewa zięcia o podstęp. Zazdroszcząc mu szacunku i poważania na dworze Karola Wielkiego, dopuszcza się zdrady. je; konsekwencją jest klęska pod Roncesvalles i śmierć Rolanda.
Legendy arturiańskie - 1) Ginewra, żona króla Artura, i Lancelot, jego ukochany rycerz, zakochują się w sobie. Ich romans odkrył Mordred i opowiedział o nim królowi. Lancelot na zawsze opuścił zamek Camelot, a wkrótce potem rozpadnie się Okrągły Stół. 2) Mordred, od początku zazdrosny o władzę Artura, jak i o jego żonę, dopuszcza się zdrady. Kiedy król jedzie na wojnę z cesarzem Lucjuszem, przywłaszcza sobie królestwo i królową. Będzie to przyczyną wojny między Arturem i Mordredem, jego siostrzeńcem.
J. Bedier „Dzieje Tristana i Izoldy" - Izolda Złotowłosa, żona króla Marka, zdradza go z Tristanem, siostrzeńcem króla i jego ukochanym rycerzem. Ona złamała przysięgę małżeńską, natomiast on okazał się nielojalny wobec swego seniora. Po śmierci kochanków król Marek wybaczył im zdradę i kazał ich pochować w dwóch grobach obok siebie.
W. Szekspir „Sen nocy letniej" - Zdrada Tytanii, żony Oberona, króla elfów, stała się przyczyną wszystkich wydarzeń w komedii. Oszukany małżonek mści się na wiarołomnej żonie, poddając ją działaniu eliksiru miłosnego. Patrz: sen, szaleństwo.
W. Szekspir „Otello" - Jago, zakochany w Desdemonie i zazdrosny o zaszczyty, jakie spotykają Otella, knuje misterną intrygę, w której Desdemona będzie wiarołomną żoną, a Otello zanyrn mężem. Intryga ta do-izi do słynnej sceny zazdrości, i Maur zamorduje swą żonę.
W. Szekspir „Makbet" - Makbet, wierny i lojalny rycerz króla Duncana, zmienia się pod wpływem przepowiedni czasie. Z prawego tana Kawdoru staje S zdrajcą i mordercą swego władcy.
W. Szekspir „Hamlet" - 1) Klaudiusz z: zazdrość. 2) Gertruda dopuszcza się zdrady pamięci męża, wychodząc za mąż za jego brata zaledwie w dwa miesiące po tym, jak owdowiała. Z tekstu sztuki można także wywnioskować, iż znała ona prawdziwą historię śmierci swego męża. Tak więc zdradziła nie tylko męża, ale i króla. 3) Za zdradę można uznać także postawę Ofelii, która decyduje się wziąć udział w spisku przeciw Hamletowi. Czyni to na wyraźną prośbę ojca.
G. Byron „Giaur" - Leila, branka Hassana, zdradza go z tajemniczym Giaurem, gościem na dworze sułtana. Za karę utopiono ją w worku obciążonym kamieniami.
A. Mickiewicz „Ballady i romanse":
„Lilije" - pani, gdy jej mąż jest na wojnie, nie dochowuje mu wierności. Kiedy pan wraca, ona zabija go, by nigdy nie dowiedział się o zdradzie i nie ukarał jej.
„Switeź" –strzelec z boru, który przysięgał wierność swej dziewczynie, nie dotrzymał słowa. Zdradził ją z nimfą ze Świtezi. Za karę został wciągnięty w toń jeziora.
„Rybka"- zdradzona przez pana z dworu dziewczyna popełnia samobójstwo. Nie umiera jednak, lecz zamienia się w tytułową rybkę. Zemści się na wiarołomnym kochanku, zamieniając jego i jego żonę w dwa zrośnięte głazy.
A. Mickiewicz „Dziady", cz. IV - Maryla, kochanka Gustawa, dopuszcza się zdrady, wychodząc za innego, starszego i bogatszego. Jej zdradzony kochanek uważa, że tym samym pogwałciła nierozerwalność ich związku (komunię dusz).
A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod" - Tytułowy bohater zdradza nie tylko Zakon, któremu zawdzięcza wykształcenie i hierarchię wartości. Zdradza on przede wszystkim ideały rycerskie, które nakazywały mu walczyć honorowo, a nie podstępem. Dlatego porażka Krzyżaków będzie także klęską Wallenroda.
J. Słowacki „Balladyna" - Balladyna, sprawując rządy w zamku Kirkora, pod jego nieobecność zdradza go z Fon Kostrynem. Jednak największym przejawem zdrady małżeńskiej będzie to, iż nie zawaha się wystąpić przeciwko swemu mężowi, by walczyć o władzę.
H. Balzac „Ojciec Goriot" - Baronowa de Nucingen i hrabina de Restaud zdradzają swoich mężów, jako że w ówczesnym Paryżu do dobrego tonu należy posiadanie kochanka.
F.M. Dostojewski „Zbrodnia i kara"- Swidrygajłow, rozpustnik i człowiek bez zasad, zdradza swą żonę, Marię Pietrowną. Ona wybacza mu niemal wszystkie zdrady, ale gdy zainteresował się Dunią, kazała odesłać dziewczynę do domu.
B. Prus „Lalka" - Izabela Łęcka, już po zaręczynach z Wokulskim, zdradza go z Kaziem Starskim, hulaką i bawidamkiem. Dla Wokulskiego jest to o tyle bolesne, że widział zaloty tych dwojga. Zachowanie Izabeli uzmysłowiło mu, iż daleka jest ona od ideału kobiety, jaki w niej widział.
H. Sienkiewicz „Potop" - Za zdrajców Polski i króla uznaje się początkowo całą magnaterię, która oddała się w ręce Karola Gustawa. Wśród zdrajców - magnatów wybijają się jednak dwaj bohaterowie: Bogusław i Janusz Radziwiłłowie, którzy zawarli z królem Szwecji ugodę w Kiejdanach. W zamian za poddanie się wrogów Janusz miał obiecany tron wielkoksiążęcy na Litwie.
W.S. Reymont „Chłopi" - Antek zdradza Hankę z Jagną. Jego wielka namiętność do żony ojca każe mu zapomnieć o życiu rodzinnym, żonie i dzieciach. Zdrada ta nie tylko przyczyni się do zaostrzenia konfliktu między Antkiem a starym Boryną, wpłynie ona także na Hankę, która od tej pory przestanie być żoną słuchającą we wszystkim męża.
G. Orwell „Folwark zwierzęcy" - Świnie zdradzają pozostałe zwierzęta jak i zasady, które ustanowiono po rewolucji w folwarku. Okazało się, że pojmują one wolność i równość w specyficzny sposób: są one dane tylko wybranym, a więc samym świniom. Tak oto zajęły miejsce człowieka.
U. Eco „Imię róży" - Jorge zdradza braci zakonników, ukrywając przed nimi tajemnicę istnienia II części „Poetyki" Arystotelesa. Prowadzi to do serii morderstw w opactwie, przybycia inkwizytorów, jak i skazania niewinnych na śmierć. Sam Jorge, strażnik księgi, obarcza winą Antychrysta, który zburzył spokój zakonników.
Cytaty:
* .Judasz wydal Chrystusa na mękę krzyżową za trzydzieści srebrników. Natura ludzka nie zmieniła się od tamtych czasów". (J. London)
* „Każdą zdradę można pięknie wytłumaczyć". (Elżbieta I)
* „Cóż to jest zdrada? - jest to zręczność w dotrzymywaniu kroku wydarzeniom". (H. Mann)
* „Zdrada jest jedynie konsekwencją małżeństwa". (Pitigrilli)
* „W każdym wiarołomstwie osoba zdradzana jest zawsze figurą przykrą, niesmaczną i śmieszną". (S. Zweig)
* „Jedna miłość, która nas nigdy nie zdradzi, to miłość własna". (C. Czernik)
* „Nie można służyć Bogu, zdradzając człowieka w sobie i zdradzając człowieka w bliźnich, których zespół tworzy ludzkość". (B. Piasecki)
* „Ciekawość - pierwszy stopień do zdrady". (M. Samozwaniec)



SZCZĘŚCIE
pomyślny bilans doświadczeń życiowych, powodzenie w realizacji celów życiowych; sprzyjający los, pomyślny zbieg okoliczności
chwilowy stan emocjonalnej euforii, maksymalna przyjemność
trwałe zadowolenie z życia połączone z pogodą ducha i optymizmem, uznanie własnego życia za udane, wartościowe, sensowne.
Pojęcie szczęścia było odmiennie rozumiane w starożytności niż współcześnie.
Platon utożsamiał szczęście z dobrocią i sprawiedliwością, Arystoteles z dobrym życiem, czyli życie zgodne z cnotami, Demokryt z Abdery — z mądrością. Epikurejczycy osiągali szczęście przez doświadczanie przyjemności, a stoicy przez wewnętrzną wolność, czyli niezależność od zdarzeń i ludzi. Filozofowie i myśliciele późniejszych epok widzieli szczęście w samym jego szukaniu, w wieczności, pokoju, przyjemnościach lub doskonałości.
Podział źródeł szczęścia wg Tatarkiewicza: 1. dobra zewnętrzne: majątek, stanowisko, władza; 2. życzliwe uczucia: przyjaźń, miłość, zaufanie; 3. przyjemna praca; 4. przedmioty bezinteresownego upodobania: religia, sztuka, nauka.
Geneza: Szczęście wieczne jest nadrzędnym założeniem religii chrześcijańskiej (każdy człowiek dostąpi życia wiecznego w szczęściu i dobrobycie jak Adam i Ewa w raju przed popełnieniem grzechu). Wergiliusz starożytny, rzymski poeta nadał nieśmiertelną sławę mitycznej krainie Arkadii. W swych Bukolikach poeta przenosi nas do miejsca wiecznej wiosny, obfitości i spokoju, gdzie życie pasterzy – poetów upływa w idealnym związku z naturą, wśród pięknych i subtelnych uniesień miłosnych.
Nasz podział źródeł szczęścia:
kariera, władza i bogactwo
miłość do Boga
miłość do drugiej osoby
rodzeństwo
ojciec/matka –dziecko
kobieta i mężczyzna
szczęście drugiej osoby
sztuka
nauka
natura
praca i poświęcenie
zadowolenie z życia
Ad. 1 Władza i bogactwo
Szczęście wielu bohaterów było utożsamiane z bogactwem i władzą, jednak takie rozumienie tej wartości kończyło się dla nich tragedią
Shakespeare „Makbet” – Makbet i lady Makbet
„Hamlet” – król – brat ojca Hamleta
Molier „Skąpiec” - Harpagon
„Świętoszek” - Świętoszek
Balzac „Ojciec Goriot” – Anastazja i Delfina. Zdemoralizowane i rozpieszczone upatrują swe szczęście tylko w wartościach materialnych. Zatraciły wzorce
moralne, żyją w świecie dewiacji i rozpusty.
Prus „Lalka” – Izabela. Młoda arystokratka od dzieciństwa przyzwyczajona do zbytków, ukształtowana przez środowisko.
Dąży do uzyskania zadowalającego ją statusu społecznego. Pieniądze są dla niej priorytetem.
Dostojewski „Zbrodnia i kara” – Raskolnikow. Zdeterminowany przez środowisko poddaje się próbie sprawdzającej jego wytrzymałość psychiczną.
Chciał osiągnąć szczęście jako nadczłowiek.
Ad.2 milość do Boga
- Biblia: Abraham Noe, Mojżesz, Apostołowie , Jezus, Maria, Elżbieta, Maria Magdalena
Św. Aleksy (religia jako sacrum daje otuchę, spokój i szczęście)
Św. Franciszek z Asyżu (życie w harmonii ze światem , poświęcenie dla Boga daje szczęście)
Kochanowski „Czego chcesz od nas, Panie” (podziw i uznanie dla Boga)
Sonia „Zbrodnia i kara” - żyje we własnym świecie wypełnionym przez Boga, pomimo szykan i hańbiącego zawodu. Przetrwać pozwala jej niezachwiana wiara.
Szczęście daje jej nadzieja na przebaczenie i miłosierdzie Boskie
Ad. 3 Miłość do drugiej osoby
a) rodzenstwo: Podborscy „Ludzie bezdomni” Żeromski
Tytus i Fuksja „Gormenghast” Mervyn Peak
b) ojciec/matka –dziecko Maria i Jezus - Biblia
Kora i Demeter – mitologia grecka
Kochanowski i Urszula „Treny”
Urszula i jej dzieci „Sto lat samotności” G. G. Marquez
Ojciec Goriot – znajduje szczęście tylko i wyłącznie w miłości do córek, która determinuje całe jego działanie. Fanatyczne uczucie jakie żywi do córek przysłania mu cały świat.
b) kobieta i mężczyzna: Abraham i Sara - Biblia
Penelopa i Odyseusz - mitologia grecka
Giaur i Leila - romantyzm
Aldona i Konrad Walenrod
Wokulski i Izabela - Wokulski szuka szczęścia w miłości do Izabeli
Raskolnikow i Sonia – Raskolnikow odnajduje spokój ducha, przeżywa nawrócenie dzięki Sonii, która dzięki wierze w miłość i nadziei przywraca mu radość życia.
Mistrz i Małgorzata
Filmy: Marion i Henry „Requiem dla snu” Darrena Aronofsky’ego
Frida i jej mąż „Frida”
Ukazują to także piosenki: Elvis Presley „Love me Tender”
The Beatles „8 days a weak (I love you)”, “Love me do”, “She loves you”
Ad. 4 Szczęście drugiej osoby
Sara i Abraham
Jezus i ludzkość
„Kamizelka” - 2 bohaterów, ludzi moralnych, oddanych sobie, by dać szczęście drugiej osobie łamią przykazania i popełniają grzech.
„Ojciec Goriot” Goriot i córki. Ojciec nie szuka szczęścia dla siebie, lecz dla swoich córek. Życie traci dla niego sens jeśli córki są nieszczęśliwe
„Zbrodnia i kara” Sonia poświęca się dla Raskolnikowa. Jadąc za nim na Syberię czuje się szczęśliwa, mogąc być przy jego boku
Ad. 5 Sztuka
Horacy „Exegi monumentum aere parenius”
Kazimierz Przerwa – Tetmajer „Melodia mgiel nocnych”
filozofia Schopenhauera
Filmy: Kowal z „Historii kina w popielawach” Jana Jakuba Kolskiego
Tod ze „Stowarzyszenia umarłych poetów” Petera Weira
Johny z „8 mili”
Ad. 6 Nauka
Prometeusz – mitologia grecka
Faust „Faust” Goethe
„Lalka” Ochocki – młody naukowiec, utopista. Oddaje się pracy nad machiną latającą. Marzy o stworzeniu nowej, lepszej cywilizacji, gdzie ludzie byliby szczęśliwi. Idea przypięcia ludziom skrzydeł przynosi mu radość
Wokulski
Will Hunting z „Buntownika z wyboru”
Ad. 7 Natura
Werter „Cierpienia młodego Wertera” Goethe
Gustaw IV cz. Dziadów
Mickiewicz „Sonety krymskie”, „Stepy akermańskie”
Tetmajer „Melodia mgieł nocnych”
Tytus „Gormenghast” Mervyn Peak
Marta”Dom dzienny, dom nocny” Olga Tokarczuk
Piosenki:„Harfa traw” Scianki
Ad. 8 Praca i poświęcenie
Rzecki
Judym
Konrad Wallenrod
Konrad „Dziady cz. III”
Ks. Robak
Kmicic
Ad. 9 Zadowolenie z życia, optymizm
Zagłoba „Potop” - Sienkiewiczowski bohater o niezłomnej pogodzie ducha stara się celebrować każdy dzień swojego życia.
J. Pilch „Pod Mocnym Aniołem”
Piosenka Celine Dion „I’m thanking God that I’m alive”
Piosenki: Bob Marley „Hey Happy People”
„Always look on the bride side” Monty Pythona z filmu „Żywot Briana”
Osiołek z filmu „Shrek”
Serial „Podróż za jeden uśmiech”


TOPOS ŚMIERCI:
1.Definicja śmierci:
Biologicznie: Śmierć jest to kres życia osobnika żywego, ostateczne następstwo nieodwracalnego zachwiania równowagi funkcjonalnej, ustanie objawów życia.
Filozoficznie: Śmierć stanowi przedmiot rozważań filozoficznych -tanatologii, która formułuje tezy o sensie końca życia oraz docieka kształtów tego, co czeka osobę po śmierci biologicznej. Wszystkie teorie poświęcone losom pośmiertnym osoby ludzkiej można sprowadzić do 4 koncepcji:
1) nieodwracalnego zniszczenia osoby (np. ateistyczna wersja- egzystencjalizmu,)
*osoba odchodzi na zawsze, ulegając całkowitej destrukcji; staje się wówczas niewyobrażalna nicość, którą kończy życie
2) nieśmiertelności osobowej (dogmatyka chrześc.);
*osoba (dusza) jest pierwiastkiem nieśmiertelnym i po wyjściu z ciała będzie istnieć w rzeczywistości pozaczasowej; wcześniej czeka ją sąd szczegółowy i ostateczny, poprzedzony końcem świata
3) zespolenia osoby z wyższą rzeczywistością duchową (np. buddyjska nirwana);
4) tanatologicznego- agnostycyzmu (stanowisko filoz. negujące częściowo lub całkowicie możliwość poznania rzeczywistości poza zjawiskowej)
* śmierć nie jest zdarzeniem w życiu, gdyż śmierci się nie przeżywa
Cytaty:
„ Jeśli życie jest Dobrem, to Dobrem jest i śmierć, bez której nie ma życia ” (Lew Mikołajewicz Tołstoj)
„ Nikogo nie można nazwać człowiekiem szczęśliwym przed śmiercią ”. (Solon)
„ Śmierć jest snem bez snów ”. (Napoleon I)
„ Śmierć nie rzuca się na odważnych, staje tylko naprzeciw nich jak zły pies i patrzy zielonymi oczyma: czy nie zmrużą powieki „. (Bolesław Prus)
„ Zło najstraszliwsze, śmierć, nie dotyka nas wcale,
bo póki my jesteśmy, nie ma śmierci,
a kiedy jest śmierć, nie ma nas ”. (Epikur)
2. Geneza toposu śmierci:
- Kain i Abel (Biblia) – bratobójstwo
Synowie Adama – Kain i Abel – złożyli Bogu ofiarę, Abel z owiec, Kain zaś z owoców ziemi. Bóg przyjął ofiarę Abla. Rozgniewany Kain zabił brata, za co został przez Boga przeklęty i wygnany ze społeczności.
3. Typy realizacji toposu:
samobójstwo
zabójstwo
wypadek
śmierć naturalna (ze starości)
śmierć z miłości, z rozpaczy
śmierć jako kara
śmierć z powodu choroby
honorowa (w obronie ojczyzny)
męczeńska (poświęcenie własnego życia na rzecz innych)
przedwczesna
w ramach wyznawanej idei
motyw śmierci
4. Omówienie tekstów:
BIBLIA:
Jezus- poświęcił własne życie za grzechy, przewinienia ludzkości. (śmierć męczeńska)
Abel- zamordowany przez swego brata Kaina. (zabójstwo)
MITOLOGIA:
Herakles- nieumyślnie zabity przez zazdrosną żonę Dejanirę, która uprała jego koszulę w trującej krwi centaura. (śmierć z miłości)
Ikar- zginął w odmętach morza, chcąc dolecieć do Słońca, niepomny na przestrogi ojca. (śmierć w ramach wyznawanej idei)
ANTYK:
Antygona- [„ Antygona”- Sofokles] żywcem zamurowana przez Kreona w ramach kary za pochowanie zwłok brata. (śmierć jako kara)
ŚREDNIOWIECZE:
Roland- [„ Pieśń o Roladzie ”] rycerska śmierć na polu bitwy za wiarę i ojczyznę. (śmierć honorowa)
Tristan i Izolda - [„ Dzieje Tristana i Izoldy ”] para nieszczęśliwych kochanków, umierająca z tęsknoty za sobą (śmierć z miłości)
RENESANS:
Urszulka- [„ Treny”- Jana Kochanowskiego] zgon córki autora (śmierć przedwczesna, z powodu choroby)
Makbet- [„ Makbet ”- Williama Shakespeara] zamordowany przez jego przeciwników za swe niecne czyny. (śmierć jako kara)
Romeo i Julia- [„ Romeo i Julia ” - Williama Shakespeara] umierają poprzez wypicie miłosnego napoju. (śmierć z miłości)
BAROK:
* [„ Do trupa ”- J. A. Morsztyna] porównanie nieszczęśliwie zakochanego człowieka do trupa. (motyw śmierci)
* [„ Śmierci próżno się pysznisz ”- J. Donne] śmierć porównywana jest do wiernego sługi wojen, trucizn i chorób. Jest ona niczym wobec wieczności a człowiek nic nie znaczy wobec śmierci. (motyw śmierci)
OŚWIECENIE: (brak motywów śmierci)
ROMANTYZM:
Werter- [„ Cierpienia młodego Wertera ”- Goethe] młodzieniec popełnia samobójstwo nie mogąc poradzić sobie z problemami i uczuciem do Lotty. Jest postacią samo destrukcyjną, nadmiernie uczuciową, bierną wobec życia i wrażliwą w postrzeganiu świata. Miłość jest dla niego wartością nadrzędną. Werter jest prototypem przyszłych samobójców pozytywistycznych, którzy nie mogli zaakceptować szarej rzeczywistości. (samobójstwo z miłości)
Leila- [„ Giaur ” - Byron] umiera zabita przez Hassana, co miało być zemstą za zdradę z Giaurem (śmierć jako kara)
Hassan- [„ Giaur ” - Byron] umiera zabity przez Giaura, w ramach zemsty za zabicie ukochanej (zabójstwo, śmierć jako kara)
Walter Alf vel Konrad Wallenrod - [„ Konrad Wallenrod ”-A.Mickiewicz] wypija śmiertelną truciznę, nie chcąc dostać się w ręce wroga (samobójstwo, śmierć honorowa za ojczyznę)
Jacek Soplica vel Robak [„ Pan Tadeusz” – A. Mickiewicz] raniony śmiertelnym strzałem w czasie obrony Soplicowa (śmierć honorowa za ojczyznę)
* [„Testament mój” - J. Słowackiego] podsumowanie życia artysty (motyw śmierci)
Hrabia Henryk [„ Nie-boska komedia ”- Z.Krasiński] rzuca się w przepaść, nie chcąc oddać się w ręce wroga (samobójstwo, śmierć honorowa za ojczyznę)
Pankracy [„ Nie-boska komedia ” - Z.Krasiński] umiera rażony gromem co jest karą Boga za wzniecenie powstania
POZYTYWIZM:
Powstańcy [„ Nad Niemnem ” - E. Orzeszkowa] umierają w powstaniu styczniowym Bez względu na warstwę społeczną zostają pochowani w jednej mogile (Andrzej Korczyński – szlachta i Jerzy Bohaterowicz – chłopstwo). Jest to zgodne z założeniami epoki, postulującej zjednanie w walce obu grup. (honorowa śmierć za ojczyznę)
Mąż [„ Kamizelka ” - B. Prus] umarł na gruźlicę. Jego śmierć skłania do refleksji nad rangą kłamstwa w życiu człowieka (śmierć z powodu choroby)
Stanisław Wokulski [„ Lalka ”- B. Prus] umarł przywalony gruzem. Jest postacią łączącą w sobie przeciwstawne cechy romantyka i pozytywisty, które doprowadzają do niekonsekwencji w jego działaniu i w efekcie do życiowej klęski. Wokulski był realizatorem pracy u podstaw, pracy organicznej, postępu i nauki. Z drugiej strony reprezentuje on postawę romantyczną – walka w powstaniu, nieszczęśliwa miłość do Izabeli, wrażliwość i uczuciowość. Skłonność do depresji i załamań doprowadza bohatera do zagubienia ideałów życiowych i w konsekwencji śmierci – motyw werteryczny (samobójstwo)
Rzecki [„ Lalka ” - B. Prus] chory i osamotniony umiera (śmierć z powodu choroby)
Jan Joachim Goriot [„ Ojciec Goriot ” - H. Balzac] umiera niekochany, opuszczony przez własne córki, pozbawiony wszelkich środków do życia. Moment śmierci bohatera przynosi chwile otrzeźwienia, walczy on pomiędzy miłością do córek a ich oskarżeniem i próbą ich usprawiedliwienia . Ostatecznie jednak zarzuca im ojcobójstwo i brak uczuć. Śmierć Goriota ukazuje obojętność i niechęć arystokracji do nieszczęśliwej biedoty. (śmierć z powodu choroby)
Rzepowa [„ Szkice węglem ” - H. Sienkiewicz] zostaje zamordowana przez swojego męża. Śmierć Rzepowej jest drastycznym skutkiem postępowania władz w stosunku do chłopstwa. Nieoświecona biedota nie odnajduje się w realiach czasów pouwłaszczeniowych, w których musi sama dbać o swoje interesy. (zabójstwo z powodu zazdrości) – naturalistyczny opis śmierci
Kazimierz Gosłowski [„ Powracająca fala ”- B. Prus] jego śmierć spowodowana była wyczerpaniem, które doprowadziło do osłabienia jego koncentracji przy pracy w fabryce. W tekście tym opisany jest stosunek właścicieli fabryki do robotników, wykorzystywanych, bez opieki medycznej, pracujących ponad swoje siły i otrzymujących za swą prace niskie wynagrodzenie.( śmierć przedwczesna, wypadek)
Ferdynand Adler [„ Powracająca fala ” - B. Prus] zostaje śmiertelnie postrzelony w pojedynku.
( zabójstwo, śmierć przedwczesna )
Gotlieb Adler [„ Powracająca fala ” - B. Prus] zrozpaczony po śmierci syna, dostrzegłszy niewłaściwość swojego dotychczasowego postępowania popełnia samobójstwo. (samobójstwo z miłości)
Alona Iwanowna [„ Zbrodnia i kara ” – F. Dostojewski] lichwiarka zostaje brutalnie zamordowana przez Rascolnicowa, chcącego przekonać się o swej wyższości nad masą ludzką (zabójstwo w imię idei)
Marmieładow [„ Zbrodnia i kara ” – F. Dostojewski] ginie pod kołami powozu (wypadek)
Arkadiusz Swidrygajłow [„ Zbrodnia i kara ” – F. Dostojewski] odrzucony przez Dunię, popełnia samobójstwo. Jest on pierwszym reprezentantem dekadentyzmu w literaturze, typem bohatera bezideowego. (samobójstwo)
5. Przykłady tekstów kultury realizujących topos śmierci:
„ Wędrująca śmierć ”- Barlach
„ Śmierć trzyma dziewczynę na kolanach ”- Kathe Kollwitz
„ Taniec śmierci ”- Andreas Paul Weber
„ Kobieta, koń i śmierć ”- Salvador Dali y Domenach
„ Dziewczyna i śmierć ”- Matthias Hintz
„ Rentgenolog strzela do śmierci promieniami Roentgena ”- Ivo Saliger
„ W dobrej wierze ”- Andreas Paul Weber
„ Śmierć Marata ”- David Jacques Louis
„Rozstrzelanie powstańców madryckich” – Goya

Przemiana- ogólnie wyróżniamy przeminany: polityczne, ekonomiczne, kulturowe, cywilizacyjne, psychiczne, wewnętrzne itd.
Przemiana - l) Stanie się innym niż •-poprzednio, przekształcenie się jednej formy w inną, zmiana wyglądu zewnętrznego/ wewnętrznego, charakteru; przeobrażenie się. 2) Przemiany ekonomiczne, gospodarcze, ideologiczne, polityczne, duchowe, psychiczne, cywilizacyjne, kulturowe.
ANTYK
Biblia (NT). 1) Syn marnotrawny przeżywa wewnętrzną przemianę, gdy jest w skrajnej nędzy (wypasa świnie). Z utracjusza i lekkoducha staje się człowiekiem myślącym i żałującym swych grzechów. Decyduje się wrócić do ojca. Patrz: ojciec, syn.;3) Szaweł prześladował uczniów Chrystusa. W drodze do Damaszku (gdzie miał pojmać wielu wyznawców Chrystusa), ukazał mu się Jezus. Spowodowało to nawrócenie się Szawła. Odtąd głosił on, że Chrystus jest Mesjaszem i Synem Bożym.
Mitologia – dominują tutaj przemiany wyglądu wewnętrznego np. Pogrążona w rozpaczy po stracie dzieci Niobe zamieniła się w kamień, z którego dalej płynęły łzy.
Bajki- przemiana wewnętrzna jest stałym motywem wykorzystywanych w bajkach. Każdy z nas zna wiele przykładów zmiany złego bohatera w dobrego. Takie ukazywanie postępowania ma za zadanie kształtować umysły najmłodszych. Dzięki temu młody widz może nauczyć się odróżniać dobro od zła.
Baśnie - Motyw przemiany jest stałym elementem wykorzystywanym w baśniach. Zmiana dokonuje się zwykle za pomocą zaklęć, magicznych przedmiotów i działań, np. w bajce „Piękność i bestia" piękny książę zostaje przemieniony czarami w paskudną bestię, a następnie przywrócony do dawnej postaci dzięki pocałunkowi kochającej go dziewczyny.
ŚREDNIOWIECZE:
„Legenda o św. Aleksym" - Zawiera motyw przemiany w ujęciu typowym dla literatury hagiograficznej. Bohater był synem zamożnego patrycjusza rzymskiego. W noc poślubną zdecydował się porzucić żonę, bogaty dom i ojczyznę. Przez 17 lat pędził żywot żebraczy w Syrii, a następnie wrócił przed bramę domu ojcowskiego i tam żył jak żebrak, nie rozpoznany przez bliskich. Po zgonie został uznany za świętego.
J. Bedier (oprać.) „Dzieje Tristana i Izoldy" - Bohaterowie doznają przemiany za sprawą napoju miłosnego, który został przygotowany przez matkę Izoldy dla niej i króla Marka. Po jego wypiciu dozgonna miłość związała przyszłą królową i młodego wasala. Patrz: miłość i śmierć, miłość silniejsza niż śmierć.
„Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią" - Porusza temat przemiany człowieka żywego w trupa. Utwór ten wiąże się ze średniowieczną ikonografią śmierci, zwłaszcza
BAROK
W. Szekspir „Makbet" - Jest to studium przemiany człowieka pod wpływem demonicznych mocy. Budzą one w tytułowym bohaterze uśpioną żądzę władzy, przepowiadając mu godności, o jakich nie marzył. Także w jego żonie
- Lady Makbet - wieść o tych proroctwach wzbudza mroczne siły zła. Nakłania ona swego męża do zabicia króla Dunkana. Pierwsze morderstwo pociąga za sobą kolejne.
W. Szekspir „Hamlet" - Tytułowy bohater zaczyna udawać obłąkanego, aby zemścić się na stryju za zamordowanie ojca. Jego przemiana objawiająca się przybraniem maski szaleństwa i drwiny wynika także z rozdarcia między miłością do zmarłego ojca a uczuciem do matki.
S. Twardowski „Nadobna Paskwalina" - Bohaterka, początkowo próżna i zarozumiała kokietka o niezwykłej urodzie, przeżywa wewnętrzny przełom pod wpływem nieszczęśliwej miłości do Oliwiera. Odbywa pielgrzymkę pokutną i osiada w klasztorze. Fabuła ta powiela jeden z modnych w baroku schematów przemiany bohatera - nawróconego grzesznika.
Molier „Świętoszek, Tartuffe czyli obłudnik" - Tytułowy bohater to hipokryta, udający niesłychaną pobożność. Pod jego wpływem przemianie ulega poczciwy i łatwowierny Orgon, który stara się jak najbardziej upodobnić do Tartuffe'a.
OŚWIECENIE
Wolter „Kandyd" - Tytułowy bohater to początkowo szczery, delikatny i rozsądny chłopiec, wychowywany przez filozofa Panglossa, który twierdził, że wszystko jest najlepsze na tym najlepszym z możliwych światów. Jednak rzeczywistość, jaka objawiła się Kandydo-wi podczas podróży, była dla niego wielkim rozczarowaniem. Jego światopogląd ulega przemianie: teraz twierdzi, że trzeba uprawiać swój ogródek, tzn. najlepiej zajmować się własnym życiem. Patrz: praca.
I. Krasicki - „Mikołaja Doświadczyńs-kiego przypadki" - Bohater był z początku niedoświadczonym, lekkomyślnym i naiwnym szlachcicem. Po powrocie z podróży stał się dzielnym obywatelem i wzorowym gospodarzem, który troszczy się o swoich poddanych. Jego spojrzenie na świat stało się refleksyjne, wręcz filozoficzne, a w życiu zapanowały spokój i harmonia.
ROMANTYZM
J.W. Goethe „Faust" - Uczony starzec, który poznał wszystkie dziedziny nauki, ale rozczarowany jej ograniczonością, zmienia przedmiot badania. Odtąd poszukuje doświadczeń wynikłych z użycia świata i władzy. Aby to osiągnąć, musi zawrzeć pakt z Mefistofelesem. Dzięki niemu Faust odzyskuje młodość i zdobywa nieograniczoną możliwość przenoszenia się w czasie i w przestrzeni.
A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod"
- Przemianie ulega tożsamość bohatera. Pod płaszczem mistrza krzyżackiego kryje się pojmany jako dziecko i wychowany w Zakonie Litwin. Mimo że jego osobowość kształtowała się wśród Kr/yżaków. Wallenrod określa siebie ostatecznie jako Litwina i prowadzi Zakon do klęski.
A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - Gustaw przemienia się w Konrada; można sadzić, że oznacza to, 5iż bohater z cierpiącego romantycznego kochanka przeobraża się w .patriotę. Początkowo jego miłość do Ojczyzny i do ludzi jest despotyczna i bluźniercza, bowiem bohater ulega szatańskim podszeptom. Ocalony przez Księdza Piotra, Konrad przechodzi kolejną przemianę: jego bunt zostaje zastąpiony pokorą, prometeizm - mesjanizmem. Staje się pielgrzymem (także bohater ,,Ustępu").
z tzw. tańcami śmierci (danses macabres).
J. Kochanowski „Do gór i lasów"
- Podmiot liryczny porównuje siebie i swe życie do Proteusza, który mógł dowolnie zmieniać swą postać. Podobnie jego życie ulega ciągłym przemianom (zależnie od czasów zmieniają się miejsca, w których przebywa, role i funkcje, które pełni).: retrospekcja.
i J. Kochanowski „Treny" - Jest to 'przykład przemiany światopoglądowej. W trenach IX, X i XI podmiot stawia pod znakiem zapytania wszystkie ideały etyczne, religijne i filozoficzne. Zanika optymizm religijny, tak charakterystyczny dla wcześniejszej twórczości poety. Ostatni tren (XIX), tzw. „Tren albo Sen", stanowi syntezę ideałów humanistycznych. Mówiący znów szuka wsparcia w Bogu, poddaje się jego wyrokom. Przemiana podmiotu lirycznego prowadzi zatem od presuponowanej postawy stoickiej, poprzez zanegowanie związanych z nią wartości, a nawet zwątpienie we wsparcie boskie, do połączenia filozofii epikurejsko-stoickiej z filozofią chrześcijańską. Odtąd przyświecać mu będzie dewiza Terencjusza: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce.
J. Słowacki „Kordian" - Przemiany bohatera są efektem poszukiwania przez niego sensu życia, idei, której mógłby się poświęcić. Początkowo ogarnięty jaskółczym niepokojem i poczuciem bezsilności, sceptycznie odnosi się do zastanych wartości. Doświadczenia zdobyte w czasie podróży pogłębiają rozczarowanie rzeczywistością. Przemiana w jego widzeniu świata następuje na Mont Blanc. Nihilizm zastępuje ideą ofiarnej służby swemu narodowi. Po zamachu na cara Kordian zostaje przedstawiony w odmiennym świetle - jako wariat.
Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" -
l) Hrabia Henryk jest początkowo Mężem - członkiem rodziny. Jednak jego małżeństwo rozpada się.