Społeczeństwo polskie pod okupacją niemiecką i sowiecką

Terrozywanie społeczeństwa polskiego pod okupacja niemiecką i sowiecką na terenie Polski w czasie II wojny światowej.

WSTĘP

Konflikt Związku Radzieckiego i Niemiec z Polską, podczas II wojny światowej, postrzegamy dokładnie, w szerokich kontekstach, w drobnych szczegółach i zmaganiach polityczno – militarnych o granicę zachodnią i wschodnią Polski. Jest to dział historii wymagający głębszego rozpatrzenia losów terroryzowanego społeczeństwa polskiego ze strony okupanta radzieckiego i niemieckiego. Naród polski w swej tysiącletniej historii przeżywał niejednokrotnie w różnych epokach tragiczne chwile, ale nigdy jednak w swych dziejach nie doświadczył tak wielkiej fali barbarzyństwa, okrucieństwa i bestialstwa, która zwaliła się na ziemie polskie począwszy od września 1939 roku.

Opór ludu polskiego, walczącego o swój byt i życie nie był procesem prostym, było to długie przeciwstawianie się represją dokonywanym na społeczeństwie polskim ze strony silniejszych przeciwników. Jednak okupowany kraj musiał walczyć o utrwalenie swoich zdobyczy terytorialnych i o egzystencję biologiczną całego narodu polskiego w związku z masową eksterminacją, jakiej był poddany w okresie II wojny światowej.

Na temat, który chcę przedstawić powstało kilka opracowań , można do nich zaliczyć pracę Władysława Pobóga – Malinowskiego1), Piotra Eberhardta2), Romana Hrabara, Zofii Tokarz, Jacka Wilczura3) i Józefa Garlińskiego 4). Książki te zawierają podstawowe wiadomości do dziejów społeczeństwa polskiego podczas II wojny światowej. Stan badań jest obszerny dlatego chciałbym po części przedstawić ten ważny okres w dziejach Polski.

Celem tej pracy jest przybliżenie i pokazanie jakim wielkim represją musiało ulegać społeczeństwo polskie, pod okupacją sowiecką i niemiecką podczas II wojny światowej. Chciałbym przedstawić jakie wielkie zniszczenia dokonała okupacja silniejszych przeciwników, posiadających o wiele silniejsze siły militarne, gorycz ludności polskiej, bestialstwo, okrucieństwo i barbarzyństwo prowadzące do śmierci bardzo wielu niewinnych ludzi.

Zakresem chronologicznym są lata od 1939 do 1945 roku, czyli okres II wojny światowej. Jest to czas, w którym naród polski ulegał wielkim naciskom ze strony najeźdźcy, walczą o swój byt i egzystencję. W rozdziale pierwszym sięgnąłem także do czasów poprzedzających wojnę, aby pokazać przyczynę wybuchu wojny. W następnych dwóch rozdziałach przedstawiłem najważniejsze następstwa okupacji dwóch mocarstw, losy społeczeństwa polskiego naciskanego ze strony wroga w okrutny sposób, prowadząc do śmierci ludzi dorosłych i dzieci.

Przypisy:
1) W. Pobók – Malinowski, Najnowsza historia polityczna Polski 1864 – 1945, t.3, Londyn 1960.
2) P. Eberhardt, Polska granica wschodnia 1939 – 1945, Warszawa 1990.
3) R. Hrabar, Z. Tokarz, J. Wilczór, Czas niewoli czas śmierci, Warszawa 1979.
4) J. Garliński, Polska w Drugiej Wojnie Światowej, Warszawa 1994.

I. PRZYCZYNY WYBUCHU WOJNY

Hitler zajmując Austrię w marcu 1938 roku dał wyraźny sygnał na to, że nie ograniczy się do zmian na terenie własnego kraju sprzecznych z traktatem wersalskim, ale przejdzie do agresji zewnętrznej.

Niemcy po wchłonięciu Austrii, skierowali wzrok na Sudety, górzysty kraj należący do Czechosłowacji. Był on zamieszkały przez około 3,5 mln. Niemców, dlatego dyktator domagał się by włączyć go do Trzeciej Rzeszy 1). Niemieckie pretensje były jaskrawo sprzeczne z postanowieniami traktatu wersalskiego, ponieważ Francja była związana z Czechosłowacją traktatem wzajemnej pomocy, lecz przy biernej postawie zachodu 29 września 1938 roku na konferencji w Monachium, ostatecznie ustalono, że musi oddać Niemcom Sudety w zamian za co granice jej będą gwarantowane. W dwa dni później siły niemieckie wkroczyły na obszar Sudetów, a armia polska rozpoczęła zajmowanie Zaolzia na podstawie wcześniejszych roszczeń 2).

W kilka dni po zajęciu Pragi Ribbentrop, ponowił propozycję, które powinny uregulować po między Trzecią Rzeszą a Polską. Gdańsk musiał być włączony do Niemiec, w zamian za co Hitler musiał przedłużyć pakt o nieagresji na 25 lat. Rzesza uważała, że propozycja jest korzystna, ale strona polska dała odpowiedz odmowną 3). Odrzucając ofertę Hitlera, Polska ściągnęła na siebie furię niemieckiego dyktatora i stała się pierwszym obiektem jego militarnego ataku.

W drugiej połowie sierpnia 1939 roku przygotowania Niemiec hitlerowskich do ataku na Polskę zbliżyły się do końca, lecz jeszcze ważnym momentem była wizyta Ribbentropa w Moskwie. Podpisano tam porozumienie o nieagresji zwane paktem Ribbentrop – Mołotow, które zawierało postanowienie o czwartym rozbiorze Polski 4). Kiedy minister Niemiec był w Moskwie, Hitler pewien sukcesu odbył rozmowę z dowódcami wojskowymi wypowiadając słowa: „Wydałem rozkaz i każę rozstrzelać każdego, kto powie choćby jedno słowo krytyki, że naszym celem wojennym nie jest osiągnięcie określonej linii, lecz fizyczne zniszczenie przeciwnika. Dlatego też przygotowałem tymczasem tylko na wschodzie zbrojne oddziały SS i wydałem im rozkaz zabijania bez litości i bez miłosierdzia mężczyzn, kobiet i dzieci polskiej mowy i polskiego pochodzenia. Tylko w ten sposób zdobędziemy potrzebną nam przestrzeń życiową ... Polska będzie wyludniona i zasiedlona Niemcami” 5). Strona niemiecka jeszcze próbował za pośrednictwem Anglii skłonić Polskę do oddania Gdańska Rzeszy, lecz gdy to nie pomogło Hitler wydał rozkaz nakazujący rozpoczęcie ataku rankiem 1 września 1939 roku 6).

Atak niemiecki nastąpił 1 września o godz. 4:45. Na Polskę runęły zmasowane siły niemieckie, lądowe, a równocześnie lotnictwo dokonywało bombardowań polskich miast, węzłów kolejowych, obiektów wojskowych i ośrodków koncentracji wojskowych. W siedemnaście dni później armia radziecka przekroczyła granicę polsko – radziecką, co było całkowitym zaskoczeniem dla rządu i społeczeństwa polskiego 7). Miażdżąca przewaga niemiecka i radziecka na lądzie i powietrzu doprowadziła do szybkiego zakończenia bitwy wrześniowej. Ostatecznie 28 września gdy do Warszawy wkroczyły niemieckie dywizje Trzecia Rzesza i Rosja Sowiecka zawarły traktat o granicach i przyjaźni, który potwierdzał czwarty rozbiór Polski. Podpisali go Rybbentrop i Mołotow, ustanawiał on niemiecko – sowiecką granicę interesów na Bugu i Sanie 8). Po tych wydarzeniach Polska znalazła się pod okupacją dwóch potęg Niemiec i Rosji.

Kampania wrześniowa zakończyła się dla narodu polskiego przegraną, ale nie oznaczało to przegranej wojny ani kapitulacji narodu przed najeźdźcą. Wojna obronna we wrześniu 1939 roku wykazała, że narów brani nie złoży.

Na klęskę wrześniową złożyły się różne przyczyny, ale przede wszystkim należy do nich zaliczyć ekonomiczne, zacofanie kraju, słaby potencjał wojenny, co w konsekwencji decydowało o słabym wyposażeniu i zacofaniu technicznym kraju. Głównym powodem klęski była jednak bierna postawa sojuszników Polski, co potrafił wykorzystać Hitler, poprzez swe zdecydowanie i szybkie konkretne decyzje.

Przypisy:
1) J. Buszko, Historia Polski, 1864-1948, Warszawa 1984, s. 328-322.
2) A. Czubiński, Najnowsze dzieje Polski 1914-1983, Warszawa 1987, s. 125-126.
3) W. Pobóg – Malinowski, Najnowsza historia polityczna Polski 1864-1945, t. 3, Londyn 1960, s. 27-30.
4) J. Buszko, op. cit., s. 334-335.
5) J. Garliński, Polska w Drugiej Wojnie Światowej, Warszawa 1994, s.26.
6) W. Pobóg – Malinowski, op. cit., s. 29.
7) A. Czubiński, op. cit., s. 150.
8) J. Garliński, op. cit., s. 43-44.

II OKUPACJA NIEMIECKA

Po ustaniu działań wojennych niemieckie oddziały wojskowe i policyjne przystępowały do palenia miast i wsi, wykonywali egzekucje, w których zginęło wiele osób. Potem nastąpiły szersze i o wiele sroższe represje.

Część ziem skupowanych, została wcielona do Rzeszy, a z pozostałych utworzono Generalne Gubernatorstwo.

Hitlerowska polityka wobec narodu polskiego polegała na krwawym terrorze, zmierzającym do biologicznego wyniszczenia Polaków, oparte to było na doktrynie rasistowskiej 1). Prowadzono wysiedlenia do GG lub na roboty do Niemiec, społeczeństwa uważanego za niższe rasowo i wrogie niemczyźnie 2). Akcję tę poprzedziła fala terroru w stosunku do ludności polskiej i żydowskiej. Polaków wyrzucano z mieszkań, gospodarstw i pozbawiano mienia, szczególnie wysiedlenia dzieci były wielką zbrodnią 3). Deportowanie odbywało się w okropnych warunkach, nie patrzono na porę roku, brakowało pożywienia i wody podczas transportu, a warunki w obozach wysiedleńczych 4), oznaczały dla dzieci śmierć. Podczas transportu umierało ich bardzo wiele z powodu zimna i głodu.

Z chwilą wkroczenia wojsk niemieckich na teren naszego kraju, pierwsze represje jakie dotknęły społeczeństwo polskie były to liczne konfiskaty. Zabierano siłą pojazdy mechaniczne, motocykle, zapasy żywności, a więc konserwy mięsne, jarzynowe i owocowe. Konfiskowano także drukarnie surowce i wyroby gospodarki leśnej i drzewnej, wyroby przemysłowe, produkty rolnicze, broń, mundury, a także odznaki polskich organizacji partyjnych 5). Żołnierze niemieccy z bronią w ręku grabili sklepy i zabierali z nich najlepsze towary, a gdzie indziej uzbrojeni w karabiny dokonywali rekwizycji na własną rękę. Zniszczenia wojenne, dotknęły także bardzo przemysł i górnictwo 6).

Terror hitlerowski kierował się przeciwko całemu narodowi polskiemu. Jednak z największą siłą uderzał w osoby znane, uczone, które by mogły zainspirować ruch narodowy. Okupantowi chodziło o przekształcenie narodu w bezkształtną masę ludzi ograniczonych do osób o niskim poziomie wykształcenia i oświaty, zdolną jedynie do wykonywania pracy niewolniczej na rzecz zwycięzców 7). Zgodnie z tą doktryną Hitler zlikwidował całe szkolnictwo wyższe i średnie, niszczył biblioteki podręczniki polskie, dzieła sztuki narodowej, wydał rozkaz rozwiązania polskich partii politycznych i zakaz ukazywania się polskiej prasy 8). Ludność polską starano się zepchnąć do poziomu niewolników. Terror okupanta ulegał stałemu nasileniu. Zaczęły powstawać obozy koncentracyjne 9), które budziły grozę i były gigantyczną fabryką śmierci. W Oświęcimiu powstał największy obóz zagłady dla ludności polskiej, zginęło w nim ok. 3-4 mln. więźniów różnych narodowości 10). Polacy byli również wykorzystywanie do pracy przymusowej, wywożono ich do Niemiec, gdzie wykorzystywano ich jako nadwyżkę siły roboczej. Kraj był łupiony gospodarczo, według danych niemieckich, w ciągu pierwszych sześciu miesięcy wojny, zarekwirowano surowce na wartość ok. pół miliarda marek.

Hitler terroryzował też ludność żydowską, która została pozbawiona wszelkich praw. musiała ona nosić specjalne opaski na rękawie z symbolem sześcioramienne gwiazdy Dawida, żydowskie nieruchomości i przedsiębiorstwa ulegały konfiskacie 11). Wykorzystywano ich do pracy przymusowej, a następnie wywożono do obozów śmierci, gdzie dokonywano ich masowej zagłady.

Zbrodnie dokonane na narodzie polskim i innych narodach, przez Trzecią Rzeszę, jej nazistowskie formacje hitlerowskich funkcjonariuszy nie miały precedensu w dziejach ludzkości. Hitler dążył do wyniszczenia narodu polskiego poprzez metody fizyczne i psychiczne, terroryzował go, prowadził liczne wysiedlenia, konfiskaty, niszczył poziom intelektualny, dążąc do tego poprzez wszystkie inne możliwe metody.

Przypisy:
1) E. Duraczyński, Wojna i okupacja 1939-1943, Warszawa 1974, s. 25.
2) J. Buszko, Historia Polski 1864-1948, Warszawa 1984, s. 370.
3) R. Hrabar, Z. Fokarz, J. Wilczur, Czas niewoli czas śmierci, Warszawa 1979, s. 39-40.
4) Tamże, s. 41-45.
5) J. Deresiewicz, Okupacja niemiecka na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy 1939-1945, Poznań 1950, s. 2-10.
6) Tamże, s. 270.
7) J. Garliński, Polska w Drugiej Wojnie Światowej, Warszawa 1994, s. 46.
8) J. Buszko, op. cit., s. 372.
9) R. Kiełkowski, Zlikwidować na miejscu, Kraków 1981, s. 112-113.
10) R. Hrabar, Z. Fokarz, J. Wilczur, op. cit., s. 57-62.
11) R. Kiełkowski, op. cit., s. 20-24.

III. OKUPACJA SOWIECKA

Społeczeństwo polskie zamieszkujące Rzeczpospolitą Polską w wyniku rozbioru państwa dokonanego 28.IX.1930 rok znalazło się pod okupacją niemiecką i sowiecką. Wejście Armii Czerwonej na teren Polski było dużym zaskoczeniem dla społeczeństwa polskiego. Z dniem 01.XI.1939 r. ziemie polskie zostały wcielone do ziem Związku Radzieckiego. Zaczęły się wtedy następne ciężkie chwile w życiu narodu polskiego, tym razem ze strony okupanta radzieckiego.

Ludność polska była poddawana terrorowi i prześladowaniom, celem tego było osłabienie polskości na terenach wschodnich. Społeczeństwo polskie zostało zmuszone do zmiany polskich dowodów tożsamości na paszporty radzieckie i złożyć musiał pisemne zobowiązania, że nie będzie dążyć do odbudowy niepodległego państwa polskiego. Występowały liczne masowe rozstrzeliwania, głównie oficerów, urzędników, ziemian, policjantów, żołnierzy, właścicieli zakładów przemysłowych, osadników wojskowych i duchownych 1).

Aresztowania i deportacje objęły wszystkich bez względu na zawód i pozycję społeczną. Obok inteligentów wywożono także rzemieślników, robotników i chłopów 2). Okupant przeprowadził cztery wielkie deportacje w latach 1940-1941, w których wywieziono ok. 1080 tys. obywateli polskich, głównie do Kazachstanu i Syberii 3). Obok deportacji masowych, dziesiątki tysięcy ludzi trafiło do więzień w wyniku aresztowań indywidualnych. Wskazywano ich na kilka lub kilkanaście lat więzienia za najrozmaitsze, nigdy nie popełnione przestępstwa. Wiele ludzi i dzieci ginęło podczas wysiedleń, przyczyną śmierci był brak wody, żywności i silny mróz 4). Transporty były kierowane do łagrów, czyli obozów pracy, jednak większa część była wyładowywana z wagonów na bezludnych terenach Kazachstanu i Syberii 5). Duży nacisk był skierowany przeciw religii, dlatego oddziały Armii Czerwonej paliły Kościoły, niszczyły krzyże i cmentarze 6).

Zmiany gospodarcze jakie nastąpiły pod okupacją radziecką to zrównanie rubla ze złotówką, konfiskaty fabryk, domów mieszkalnych, przeprowadzana także parcelacje większej własności ziemskiej. Przemiany te doprowadziły do upadku gospodarki polskiej. Dokonywano również demontażu wielu obiektów produkcyjnych i urządzeń infrastrukturalnych, wiązało się to z wywózką licznych dóbr materialnych na wschód i wprowadzeniem tam gospodarki nowoczesnej 7).

W ciągu niespełna dwóch lat okupacji niemieckiej dokonały się olbrzymie przemiany społeczne i gospodarcze. Terror radziecki uderzył i zniszczył stare struktury społeczne. Konfiskaty, likwidacje własności zniszczyły podstawy ekonomiczne całych klas społecznych, społeczeństwo było poddawane licznym represją i w dużym stopniu było likwidowane poprzez aresztowania i deportacje.

Przypisy:
1) W. Pobóg – Malinowski, Najnowsza historia polityczna Polski, T. 3, Londyn 1960, s. 102.
2) P. Eberhardt, Polska granica wschodnia 1939-1945, Warszawa 1990, s. 71.
3) W. Pobóg – Malinowski, op. cit., s. 109-110.
4) E. Duraczyński, Wojna i okupacja 1939-1943, Warszawa 1974, s. 128.
5) J. Garliński, Polska w Drugiej Wojnie Światowej, Warszawa 1994, s. 51.
6) Tamże, s. 49.
7) P. Eberhardt, op. cit., s. 102-103.

ZAKOŃCZENIE

Okres II wojny światowej był trudnym czasem dla społeczeństwa polskiego, musiało ono walczyć o swój byt i egzystencję. Dwie okupacje jakie napłynęły na nasz kraj, spowodowały wielkie zniszczenia społeczne i gospodarcze. Faktem jest, że gdyby Francja i Anglia wykazały większe zdecydowanie to do takiej sytuacji nie musiałoby dojść, żeby kraje z którymi wiązaliśmy duże nadzieje nie przestraszyły się Hitlera to by na pewno nie zginęło tylu niewinnych ludzi, zwłaszcza dzieci.

W czasie dwóch okupacji największe represje spadają na dzieci i młodzież polską. Były one naocznymi światkami zagłady dokonywanej na terytorium naszego kraju, widzieli oni śmierć rodziców i osób bliskich, jednak najgorsze było to, że nie zaznały dzieciństwa i ciepła rodzinnego.

Na tym chciałbym zakończyć swoją pracę. Myślę, iż przybliżyłem w niej pozycję społeczeństwa polskiego w tym krótkim, ale burzliwym okresie historii Polski.

BIBLIOGRAFIA

1) J. Buszko, Historia Polski 1864-1948, Warszawa 1984.
2) A. Czubiński, Najnowsze dzieje Polski 1914-1983, Warszawa 1987.
3) J. Deresiewicz, Okupacja niemiecka na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy 1939-1945, Poznań 1950.
4) E. Duraczyński, Wojna i okupacja 1939 – 1943, Warszawa 1974.
5) P. Eberhardt, Polska granica wschodnia 1939-1945, Warszawa 1990.
6) J. Garliński, Polska w Drugiej Wojnie Światowej, Warszawa 1994.
7) J. Gras, T. Farnogradzki, Naród Polski w okresie II wojny światowej, Warszawa 1968.
8) R. Hrabar, Z. Fokarz, J. Wilczur, Czas niewoli czas śmierci, Warszawa 1979.
9) R. Kiełkowski, zlikwidować na miejscu, Kraków 1981.
10) W. Pobóg – Malinowski, Najnowsza historia polityczna Polski 1864-1945, t.3., Londyn 1960.