Ruchy społeczne

Ruch społeczny to zbiór jednostek, które organizują się, aby poprzeć jakąś zmianę kulturową czy społeczną albo jej się przeciwstawić. Natomiast, ruchliwością społeczną nazwiemy przemieszczanie się jednostek w dół albo w górę struktury klasowej. W literaturze możemy spotkać rozmaite typologizacje ruchów społecznych. Najprostsza dzieli na ruchy rewolucyjne, reformatorskie i ekspresyjne.

Biorąc za punkt wyjścia relacje między ruchem społecznym a zmianą, wskazać można różnice między ruchami;
•Ruch społeczny może przyczyniać się do zmiany społecznej lub być przez nią wywołany. Tym samym być jej przyczyną lub skutkiem.
•Ruch społeczny dążący do wprowadzenia zmian może orientować się na przyszłość lub przeszłość.
•Ruch społeczny może zmierzać do wprowadzenia zmian lub do ich hamowania
•Ruch społeczny może być ukierunkowany na zmianę zewnętrznej rzeczywistości społecznej lub na zmianę człowieka.
•Zarówno ruch ukierunkowany na zmianę w społeczeństwie, jak i na zmianę człowieka może stawiać sobie za cel zmianę całościowa albo cząstkową.
•Ruch społeczny może dążyć do wprowadzenia zmian szybko, za jednym zamachem, bądź działać na rzecz stopniowego, powolnego ich wprowadzenia.

CZYNNIKI INDYWIDUALNE W RUCHLIWOŚCI SPOŁECZNEJ

Większość badań dotyczących czynników ruchliwości społecznej koncentruje się na ruchliwości międzypokoleniowej. Jedno z najważniejszych opracowań omawia model osiągania statusu. W pracy tej podkreślano, opierając się na tradycji funkcjonalistycznej, znaczenie czynników indywidualnych, które przyczyniają się do ruchliwości społecznej jednostki. Do tych czynników należą;
•Klasa społeczna - im wyższa klasa społeczna rodziców, tym większe prawdopodobieństwo osiągnięcia przez jednostkę tej samej klasy lub wyższej.Wynika z tego, że rodziny przekazują majątek, poziom wykształcenia, wartości i podsta¬wy, które wpływają na pozycję społeczną dzieci.
•Wykształcenie - zapewnia jednostkom umiejętności, wartości, postawy i kon¬takty niezbędne w otrzymaniu pracy określającej taki ich status społeczny i karierę życiową, które wiążą się z ruchliwością społeczną w górę.
•Zawód - zawody podejmowane przez jednostki określają ich zarobki, miejsce za¬mieszkania, szansę na awans i kontakty przydatne w kolejnych miejscach pra¬cy. Wpływają także na model wypoczynku, zapewniając dalsze możliwości roz¬wijania takich zainteresowań, wartości i kontaktów, jakie mogą się przydać w osiągnięciu wyższego szczebla drabiny klasowej.
•Rasa i pochodzenie etniczne - dyskryminacja rasowa i etniczna ograniczała zdolność jednostek do ru¬chliwości społecznej w górę. Na przykład: Blau i Duncan (1967) wykazali, że nawet dobrze wykształceni Amerykanie pochodzenia afry¬kańskiego mają mniejsze szansę na uzyskanie tego samego poziomu zawodo¬wego co biali. Członkowie niektórych grup etnicznych byli przez lata nie dopu¬szczani do najwyższych poziomów pozycji zawodowych, co znacznie ogranicza¬ło ich ruchliwość społeczną. Choć sytuacja znacznie się zmieniła od czasu ba¬dań Blaua i Duncana, różnice wciąż się utrzymują
•Płeć - kobiety mają podobnie ograniczoną ruchliwość z powodu dyskryminujących postaw i praktyk Nawet jeśli dopuszcza się je do tradycyjnie męskich zawodów, ich szansę na awans są mniejsze niż w przypadku mężczyzn. Praktyka ta ulega zmianie, ale różnicowanie pod względem płci wciąż istnieje.
•Inne czynniki - Przedstawiliśmy kilka czynników indywidualnych związanych z ruchliwością społeczną. Uroda, umiejętności nawiązywania kontaktów międzyludzkich, zdrowie, inteligencja, a nawet wzrost, odgrywają pewną rolę w możliwości zmiany pozycji społecznej. Wiąże się z nią także zwyczajny łut szczęścia.



CZYNNIKI STRUKTURALNE W RUCHLIWOŚCI SPOŁECZNEJ

Oprócz cech osobistych jednostek na ruchliwość wpływa również struktu¬ra społeczna. Jeśli odnotowuje się wzrost ekonomiczny, powstają pozycje o wyższym statusie i zwiększają się szansę na ruchliwość społeczną. Innowacje tech¬nologiczne podwyższają status już istniejących pozycji. Na przykład: status nie¬których pozycji urzędniczych wzrósł wraz z wprowadzeniem komputerów. Lu¬dzie zajmujący te pozycje nazywani są „specjalistami od informatyki" i zarabiają więcej pieniędzy. Niektóre czynniki indywidualne ruchliwości społecznej można również rozpatrywać pod względem strukturalnym. Na przykład: dyskrymina¬cja i ograniczone możliwości kobiet i członków grup mniejszościowych są w pew¬nej mierze funkcją struktury społecznej. Jako takie wykazują nakładanie się wpływów indywidualnych i strukturalnych na ruchliwość społeczną

RUCHY SPOŁECZNE

1.Ruch reformatorski powstaje, gdy mniej liczna zbiorowość lub nawet bardzo liczna wyraża niepokój społeczny, nie zagrażając ładowi społecz¬nemu, a przywódcy ruchu korzystają ze środków masowego komuniko¬wania w propagowaniu swej ideologii i strategii działania. Egzemplifikacją jest ruch konsumencki, którego reprezentant ma szansę zostania posłem. Oprócz konsumenckiego aktywnością wyróżnia się ostatnio w Polsce ruch antyalkoholowy, opieki nad zwierzętami, higienizacji wsi, ruchy filantropijne itp. Ruchy reformatorskie strukturalizują się, powołują odpowiednie in¬stytucje i ich władze. Po pewnym czasie ruch (albo inne czynniki) łago¬dzi newralgiczną dawniej sytuację w jakiejś dziedzinie kryzysową, prze¬staje być siłą mobilizującą do działań przeważnie konstruktywnych i ulega skostnieniu. Otoczony zwykle legendą, mocą inercji egzystuje, mimo iż przekształca się w czynnik dysfunkcjonalny i wywołujący nie zado¬wolenie społeczne.
2.Ruch rewolucyjny może mieć start podobny do ruchu reformatorskie¬go. Jednak aby był on silny i mógł zakończyć się zwycięską rewolucją, stan niepokoju musi objąć szerokie masy, a nawet klasy społeczne i do¬tyczyć najważniejszych życiowych spraw, aby wytworzyły silną moty¬wację do rzeczywiście rewolucyjnych działań kierowanych przez ideolo¬gów, przywódców i organizatorów umiejących powiększać i właściwie wykorzystywać niezadowolenie mas w wywołaniu, przebiegu i pomyśl¬nym zakończeniu działań rewolucyjnych. Ruch rewolucyjny nie drogą reform w ramach legalnego porządku, jak to czyni ruch reformatorski, ale siłą i w krótkim czasie chce dokonać gruntownych przeobrażeń istniejącego porządku społecznego, nie wyklu¬czając użycia w tym celu przemocy i walki zbrojnej. Interesuje nas nie rewolucja techniczna, przemysłowa, ekonomiczna czy polityczna, ale re¬wolucja społeczna, która „jest gwałtownym przeobrażeniem organizacji i struktury społecznej wielkich zbiorowości, takich jak naród, państwo”. Łączy się zwykle z rewolucją polityczną pojmowaną jako zdobycie władzy przez postępową klasę społeczną, która przebudowuje system instytucjonalny społeczeństwa, a przede wszystkim państwa. Re¬wolucja społeczna ściśle zazębia się z rewolucją polityczną, bowiem obie mają zbieżne cele i wspólną siłę przewodnią, jaką jest partia.Badacze wydarzeń rewolucyjnych i teoretycy rewolucji wyróżniają różne jej fazy. Najbardziej rozpowszechniona w literaturze jest koncep¬cja B. Gorrowa, który wymienia takie fazy rewolucji, jak:
• Etap niepokoju społecznego i wrzenia oraz spontanicznego tworzenia się kręgów dyskutujących i protestujących przeciwko istniejącemu stanowi rzeczy.
•Niepokój ogarniający intelektualistów odpowiednio go artykułujących i tworzących ideologie dające wizje porządku społecznego, rozwiązują¬cego problemy wywołujące falę niezadowolenia i wzburzenia.
•W oparciu o ideologie powstają organizacje tworzące programy polityczne i eko¬nomiczne, które pozyskują niezadowolone masy i skupiają je wokół partii zdecydowanej te programy realizować.
•Partia czy grupy rewolucyjne mobilizują masy i wywołują wybuch rewolucji.
•Do władzy w rewolucji najpierw dochodzą grupy umiarkowane, które program rewolucyjny chcą realizować stopniowymi reformami.
•Wywołuje to niezadowolenie grup ekstremistycznych, obawiających się zagrożenia rewolucji i kontrrewoucji, w której umiarkowani nie będą w stanie skutecznie jej przeciw¬działać
•Zmobilizowane tym niepokojem grupy ekstremistyczne przej¬mują władzę i rozpoczynają stosowanie terroru dla zwalczania kontrre¬wolucji.
•Opadniecie fali terroru, stabilizacja nowego lub restauracja dawnego porządku
Nie wszystkie rewolucje miały lub musza mieć taki przebieg jak po¬wyższy, dotyczący rewolucji francuskiej 1789—1799. Od rewolucji nale¬ży odróżniać zamach stanu, który jest zbrojnym przejęciem władzy, ale w ramach tej samej klasy społecznej, bez przeprowadzania gruntownych przeobrażeń społeczeństwa i państwa. Zmiany po zamachu stanu dotyczą przede wszystkim metod rządzenia i celów polityki. Wyróżnione etapy rewolucji nie odnoszą się do bezkrwawych rewolucji i okresu terroru. W przypadku restauracji dawnego porządku trzeba podkreślić, że nie jest to rzeczywiście dawny porządek, ten mimowolnie pod wpływem wydarzeń rewolucyjnych uległ odpowiednim zmianom, tak jak uległy im chociażby postawy uczestników i obserwatorów tych wydarzeń.

3.Ruch ekspresywny jest formą wyrazu pewnych postaw i innych kom¬ponentów osobowości ludzkiej. Rozwija się w wyniku przekazu zarażenia emocjonalnego, a nie pod wpływem jakichś zorganizowanych grup i par¬tii czy instytucji, niekiedy nader rozbudowanych w ruchach reformator¬skich i rewolucyjnych. Ruchy ekspresywne zazwyczaj powstają wokół wybitnych osób. Spe¬cyficznym postępowaniem pozyskują one sympatyków i zarażają ich ma¬nifestowaną ideą, która stopniowo staje się czynnikiem ruchotwórczym, a popularna osoba ewentualnym jego liderem. Uczestnictwo w ruchu ekspresywnym bywa manifestowane odpowiednim stylem życia, prze¬ważnie nonkonformistycznym. „Ruch ekspresywny stwarza własny świat przeżyć, własny system wartości, ale nikomu go nie narzuca" W ostatnich latach ruchy ekspresywne wykazują tendencje wzrostowe, lecz nie wzbudzają zainteresowania jako przedmiot badań socjologicznych.
4.Ruchy natywistyczne i millenarystyczne
Dwa znaczenia natywizmu:
•antropologia kulturowa – dążenia do zachowania zagrożonej tożsamości kulturowej danej zbiorowości ludzkiej, poprzez autoafirmację jej kultury, podkreślanie tubylczości. Świadoma zorganizowana próba odrodzenia lub uwiecznienia przez część członków danej społeczności wybranych elementów jej kultury.
• Typy natywizmu ze względu na cel możemy podzielić:
•rewiwalistyczny – dążenie do ponownego przywrócenia niektórych elementów kultury rodzimej, wypartych przez obca kulturę
•perpetuatywny (zachowawczy) – dążenie do zachowania tych elementów, które choć zagrożone, jeszcze funkcjonują i decydują o odrębności
• Typy natywizmu ze względu na środki – racjonalny i magiczny
Ruchy natywistyczne – świeckie i religijne ruchy protestu społecznego wśród ludów kolonialnych i postkolonialnych (bez względu na fakt czy miały treści natywistyczne, czy nie). W społeczeństwach zachodnich ruchy te określano jako przejawy fundamentalizmu albo ruchy mesjanistyczne.
W studiach etnicznych określa się mianem ruchu natywistycznego antyimigracyjny ksenofobizm amerykański. Był to ruch powstały w USA w latach 30-tych XIX wieku. Stanowił on apoteozę amerykańskiego stylu życia (wywodzącego się z tradycji anglosaskiej i protestanckiej). Ksenofobia względem nieanglosaskich imigrantów
Natywiści określają swoją ideologię jako „amerykanizm”, głoszą pogląd o nielojalności imigrantów wobec USA, nie możności ich asymilacji, antykatolicyzm, wrogość wobec radykalizmu społecznego, rasizm.
Millenaryzm - szczególny typ koncepcji zbawienia wykształcony przez ludy III Świata – synkretyczne połączenie elementów społecznych i motywów religijnych. Charakteryzuje go zespół twierdzeń o tzw. zmaterializowanym, zbiorowym, totalnym oczekiwanym w najbliższej przyszłości na Ziemi i dokonanym przez siły nadprzyrodzone.
Właściwości niezależne od kultury i czasu:
•zbawienie rozumiane jako uwolnienie od materialnej nędzy, zagrożeń indywidualnych i zbiorowych
•przekonanie o jego bliskości i nieodwołalności
•wiara w doczesność zbawienia na Ziemi
•zbawienie zbiorowe
•zbawienie zostanie dokonane przez sił nadprzyrodzone, a na Ziemi nastąpi koniec historii i nieograniczona epoka doskonałości
•wyobrażenia o doskonałych przyszłych losach człowieka, uformowane na podstawie krytyki sytuacji obecnej
•millenaryzmowi towarzyszył rewolucjonizm związany z politycznym rozbudzeniem wyznawców
•może istnieć przechodzenie między millenaryzmem, a rewolucjonizmem (w obie strony)
•współdziałanie człowieka z siłami nadprzyrodzonymi w celu przyspieszenia zbawienia (religijne obrzędy ekstatyczne, święte wojny itd.)
Funkcje millenaryzmu – wyjaśniająca i dyspozytorska
Odmiana millenaryzmu: aktywny, pasywny, rewolucyjny, ewolucyjny, restauracyjny, innowacyjny. Przeciwieństwem millenaryzmu jest eschatologizm. Są to twierdzenia o duchowym, pośmiertnym, indywidualnym zbawieniu ludzi w pozaziemskim raju.
5.Nowe ruchy społeczne. Podmioty emergentne. Koncepcje Offe i Touraine
Nowe ruchy społeczne to ruchy fizycznie nowe np.: ekologiczne, zainteresowanie nimi wypłynęło po 1968 roku. Uznaje się że nowe ruchy społeczne to bardzie trwała postać działania zbiorowego. Można wyróżnić dwa podejścia do nowego ruchu społecznego:
•amerykańskie – nowy ruch społeczny: to substytut w pełni ukonstytuowanych organizacji społecznych, ruchy potrafią sięgać do takich zasobów, których organizacja nie potrafi uruchomić
•europejskie – nowy ruch społeczny: to narzędzie przez które ludzie pozbawieni tożsamości osiągają ją.
Klasyfikacja ruchów społecznych ze względu na 2 kryteria: rodzaj zmiany do której dążą członkowie (czy dotyczy jednostek czy porządku społecznego) oraz wielkość zmiany (cząstkowa lub całościowa):
•ruch transformatorski (całościowa zmiana w porządku społecznym)
•ruch reformatorski (częściowa zmiana w ładzie społecznym)
•ruch odkupicielski (całościowe zmiany w jednostkach)
•ruch alternatywny (ograniczona zmiana w jednostkach)
Do nowych ruchów społecznych zalicza się także organizacje pozarządowe.
Podmioty emergentne – są stale w stadium tworzenia, kształtowania się – jest to proces, który nigdy się nie kończy, cofa się i powraca. Emergentne czyli kształcące swe cechy, niedokończone, nieredukowalne do niczego innego. Można powiedzieć, że taki charakter mają NRS.
Koncepcja C.Offe – kładzie on nacisk na stronę organizacyjno – instytucjonalną. Zainteresowanie NRS jest związane z załamaniem paradygmatu badania życia społecznego obowiązującego do lat 70-tych i opartego na hipotezie demokratycznego konsensusu (powszechnej akceptacji wolnego rynku, istnienia zorganizowanego świata pracy i politycznej demokracji przedstawicielskiej) oraz rozdziale działań prywatnych i publicznych – NRS zmieniły to, bo w większości nie są polityczne – ujawniły 3 sferę – polityki nieinstytucjonalnej. Przykłada ruchów: feministyczne, ekologiczne, praw człowieka, pacyfistyczne. Mają szerokie spektrum zainteresowań, wartości które propagują nie są nowe, ale ujęte w nowy sposób. Mają nowe sposoby działania, zarówno wewnętrzne – nie kształtują ról członkowskich, nie wyłaniają reprezentantów, jak i zewnętrzne – demonstracje, akcje z udziałem dużej liczby ochotników, wysuwanie negatywnych postulatów („nigdy...” itd.), rzadko negocjują. Zaplecze społeczne NRS to nowa klasa średnia, część starej klasy średniej, ludzie poza rynkiem pracy lub na jego peryferiach.
Koncepcja A.Touraine – w jego ujęciu ruch społeczny zaczyna zbiegać się z klasą społeczną rozumianą jako system historycznego działania – aktor działający. NRS może być też traktowany jako pokolenie, bo gdy spada dynamika procesu społecznego, jest on mniej konfliktowy – wtedy na pierwszy plan wysuwają się pokolenia. Touraine wykazywał duże zainteresowanie mniejszościowymi ruchami społecznymi (aktywnymi mniejszościami), traktowanymi jako katalizator zmiany społecznej (oczekiwanie, że stworzą one nowe standardy życia społecznego). Im ruchy społeczne są mniej zasymilowane i bardziej marginalne, tym większy niosą potencjał zmian. Przed wojną utożsamiano Touraine’a z siłami destrukcyjnymi, a po 1968 z kontrkulturą.