Integracja europejska 1962-1968

W latach 1959-1960 doszło do intensywnych pertraktacji pomiędzy USA i OEEC. Były one zapowiedzią reorientacji polityki europejskiej Waszyngtonu i miały na celu przeciwdziałanie podziałowi gospodarczemu Europy w następstwie utworzenia EWG i EFTA. Kolejnym celem Stanów Zjednoczonych była liberalizacja obrotu towarowego, przepływu usług i kapitału w ramach szerszej organizacji gospodarczej. Rozmowy te zakończyły się podpisaniem 14 grudnia 1960 r. przez przedstawicieli osiemnastu państw OEEC oraz USA i Kanady układu o utworzeniu Organizacji Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (OECD) z siedzibą w Paryżu.

W orędziach skierowanych 11 i 25 stycznia 1962 r. do Kongresu oraz w przemówieniu wygłoszonym 4 lipca 1962 r. w Filadelfii, prezydent Kennedy wystąpił z planem ustanowienia partnerstwa atlantyckiego w stosunkach między USA a Europą Zachodnią. W sferze ekonomicznej miało ono polegać na całkowitym zniesieniu ceł na produkty rolne i obniżeniu o połowę ceł na towary przemysłowe. Niezależnie od tego pełne zniesienie ceł miało objąć te artykuły przemysłowe, których łączna produkcja w USA i EWG stanowiła 80% w skali światowej. Rokowania w tej sprawie miały być prowadzone w ramach Ogólnego Układu w sprawie Ceł i Handlu (GATT)'.

' Kolejne wielostronne negocjacje handlowe, zwane Rundami GATT, których celem było obniżenie ceł i zmniejszenie innych ograniczeń, odbywały się: Runda Genewska (1947 r.); Runda Annecy (1949 r.); Runda Torquay (1951-1962); Runda Genewska (1955-1956); Runda Dillona (1961-1962); Runda Kennedy'ego (1963-1967); Runda Tokijska (1973-1979); Runda Urugwajska (1986-1993). Podczas ostatniego posiedzenia Rundy Urugwajskiej w Genewie postanowiono przekształcić GATT w Światową Organizację Handlu (WTO).

Rozpoczęły się one w maju 1963 r. i przeszły do historii pod nazwą rundy Kennedy'ego (1963-1967).
W sferze militarnej partnerstwo atlantyckie, którego dalsze szczegóły przedstawione zostały przez USA w grudniu 1962 r., miało się wyrażać utworzeniem przez państwa NATO Wielostronnych Sił Nuklearnych (MLF), składających się z okrętów podwodnych poszczególnych państw członkowskich MLF wyposażonych w amerykańskie pociski nośne „Polaris". Państwa te posiadałyby prawo współdecydowania o użyciu głowic nuklearnych. Na koncepcji atlantyckiego partnerstwa opierała się w latach 1962-1968 polityka europejska Waszyngtonu. Amerykanie spodziewali się, że dzięki militarnemu partnerstwu atlantyckiemu wzmocnią pozycję Londynu jako czynnika równowagi i więzi ^atlantyckiej" w zjednoczonej Europie, nie dopuszczą do osiągnięcia przez Europę Zachodnią nuklearnej i ekonomicznej autonomii oraz ograniczą swobodę działania Republiki Federalnej i Francji.

Projekt atlantyckiego partnerstwa najmniej odpowiadał Francji. Jego plany ekonomiczne były formą poparcia i stymulowania brytyjskiego akcesu do EWG, gdyż tylko wówczas produkcja niektórych towarów Wspólnoty i USA osiągnęłaby 80% w skali światowej. Atlantyckie partnerstwo nie było ponadto korzystne dla francuskiej gospodarki, gdyż całkowite zniesienie lub zredukowanie do 50% zewnętrznych taryf celnych EWG otworzyłoby rynki wspólnoty przed o wiele tańszymi amerykańskimi produktami rolnymi i równie konkurencyjnymi produktami przemysłowymi. Postulaty militarne projektu kryły zamiar objęcia kontrolą NATO francuskich sił nuklearnych oraz utrzymania militarnej zależności Bonn od Waszyngtonu. Projekt MLF, nie budzący entuzjazmu w całej Europie Zachodniej z wyjątkiem RFN, która nieoczekiwanie znalazła się w dogodnej sytuacji jako obiekt zabiegów USA i Francji, zaniechany został ostatecznie pod koniec 1964 r. Kontrowersje francusko-amerykańskie doprowadziły do podziału zwolenników integracji na atlantydów i gaullistów, przezwyciężonego dopiero w drugiej połowie lat sześćdziesiątych. Gaulliści odrzucali ideę rozszerzenia EWG o Wielką Brytanię i Brytyjską Wspólnotę Narodów, bo w razie jej realizacji Londyn byłby niewątpliwie czynnikiem wzmacniającym pozycję Stanów Zjednoczonych na starym kontynencie. Atlantydzi zaś zajmowali stanowisko dokładnie przeciwne. O ile dla gaullistów współpraca Republiki Federalnej z Francją była fundamentem postulowanej unii europejskiej, o tyle dla atlantydów ,,Europa atlantycka" podporządkowana Stanom Zjednoczonym miała stanowić w przyszłości najlepsze zabezpieczenie przed zjednoczonymi Niemcami.
Początkowo triumfowali gaulliści. 14 stycznia 1963 r. wskutek weta de Gaulle'a załamały się, a piętnaście dni później zostały formalnie przerwane trwające od ponad roku rokowania w sprawie przyjęcia Wielkiej Brytanii do Wspólnot Europejskich. Kością niezgody okazały się zasady polityki rolnej EWG, wprowadzane stopniowo od 14 stycznia 1962 r. Polegały na zastąpieniu dotychczasowych ceł, ograniczeń importowych i subwencji przez opłaty wyrównawcze. Jeżeli państwa EWG chciały nadal importować produkty rolne spoza Wspólnoty, to różnicę między niższą ceną światową, kształtowaną przez takich producentów jak USA, Kanada, Argentyna, Australia i Nowa Zelandia, a wyższą ceną w EWG zobowiązane były przekazać do funduszu pomocy dla rolników całej Wspólnoty. Gdy ceny światowe ulegały zmniejszeniu — wzrastały opłaty wyrównawcze i na odwrót. Opłaty wyrównawcze przynosiły najwięcej korzyści rolnikom francuskim, gdyż stanowili oni najliczniejszą grupę wśród rolników EWG. Ponieważ ceny produktów rolnych w Wielkiej Brytanii były zbliżone do cen światowych, rolnictwo rodzime, oparte na wyższych niż światowe kosztach produkcji, musiało być subwencjonowane.

Delegacja brytyjska nie godziła się na natychmiastowe przyjęcie opłat wyrównawczych. Domagała się stopniowego dostosowania do nich systemu subwencji. Rozwiązanie takie byłoby niewątpliwie bardziej korzystne, gdyż część subwencji pozostać mogła jeszcze jakiś czas w dyspozycji rolników brytyjskich. Poza tym Londyn liczył na to, że EWG udzieli przywilejówh, jdlowych państwom Commonwealthu, podobnych do tycłgorakimi na podstawie traktatu rzymskiego cieszyły się terytoria zamorskie Francji, Włoch, Belgii i Holandii2. Obydwa oczekiwania brytyjskie zostały jednak odrzucone przez Paryż. Stało się to bezpośrednią przyczyną niepowodzenia negocjacji. Przyczyną pośrednią były obawy Francji przed realizacją amerykańskiego planu atlantyckiego partnerstwa, co mogło nastąpić w razie przystąpienia Londynu do EWG. Pretekstem było podpisanie przez USA i Wielką Brytanię 21 grudnia 1962 r. w Nassau na Bahamach układu w sprawie dwustronnych sił nuklearnych3.
22 stycznia 1963 r., osiem dni po zablokowaniu przez Francję starań Wielkiej Brytanii o przyjęcie do EWG, w Pałacu Elizejskim w Paryżu podpisany został traktat o współpracy między Francją a Republiką Federalną (tzw. traktat elizejski). Strony uzgodniły w nim m.in. odbywanie w terminach półrocznych wzajemnych konsultacji na najwyższym szczeblu na temat polityki zagranicznej, a także dążenie do koordynacji doktryn militarnych. Pojednanie i współpraca między obu tymi krajami potraktowane zostały jako niezbędny krok w kierunku politycznego zjednoczenia Europy.

Triumf gaullizmu byłniu nak ki. rny. Ku zaskoczerzewprezydenta Francji rząd federalny pod naciskiem USA do projektu ustawy ratyfikującej traktat elizejski dołączył preambułę, politycznie deprecjonującą jego postanowienia. Projekt ten przyjęty został jednomyślnie przez Bundestag 16 maja 1963 r. Preambuła zaś zapowiadała dążenie RFN do ścisłego partnerstwa z USA, integracji sił zbrojnych NATO i kontynuacji integracji gospodarczej Wspólnot Europejskich z udziałem Wielkiej Brytanii.
Różnice zapatrywań i interesów w zakresie polityki rolnej stały się przyczyną poważnego kryzysu w łonie EWG, który osiągnął swe apogeum w latach 1965-1966. Gdy RFN i kraje Beneluxu były zainteresowane redukcją ceł wewnętrznych na towary przemysłowe, to Francja i Włochy, którym zależało głównie na obniżaniu ceł na produkty rolne, uzależniły jedną redukcję od drugiej.
2 Ponadto 20 lipca 1963 r. państwa EWG podpisały w Jaunde (Kamerun) układ o stowarzyszeniu z 18 państwami afrykańskimi, przyznający tym państwom preferencje celne i pomoc ekonomiczna.
^ 19 grudnia 1967 r. wskutek weta Francji zablokowane zostały po raz drugi starania Wielkiej Brytanii o przyjęcie do EWG.

Ponieważ strony nie mogły osiągnąć porozumienia w sprawie wspólnych cen artykułów rolnych i źródeł finansowania wspólnej polityki rolnej, obniżanie ceł na towary przemysłowe zaczęło wyprzedzać redukcję ceł na produkty rołne.
W czasie posiedzenia Rady Ministrów EWG w dniach od 14 do 15 grudnia 1964 r. przyjęty został tzw. plan Mansholta, Holendra peł-niącego funkcję komisarza EWG do spraw rolnictwa. Przewidywał on wprowadzenie wspólnych cen na produkty rolne. Ceny takie zaczęły obowiązywać od l lipca 1967 r. Każdy artykuł rolny produkowany w EWG posiadał odtąd aż trzy rodzaje cen: cenę indykatywną, zwaną niekiedy również ceną orientacyjną, ponieważ w oparciu o nią ustalano pozostałe ceny, cenę rynkową, czyli cenę kupna-sprzedaży, która oscylowała wokół ceny indykatywnej, oraz cenę interwencyjną, która była o 4-10% niższa od ceny indykatywnej. Krajowe agencje powołanego w 1962 r. Europejskiego Funduszu Gwarancji i Ukierunkowania Rolnictwa (FEOGA) wykupywały produkty rolne po cenach interwencyjnych wówczas, gdy ich podaż przewyższała popyt. Na artykuły rolne importowane spoza EWG wprowadzono ceny progu, które były niższe od cen indykatywnych o sumę kosztów transportu od granicy i kosztów dystrybucji tych towarów. Opłaty wyrównawcze i ceny progu tworzyły bardzo skuteczny system protekcyjny, ponieważ eliminowały niemal automatycznie import tych produktów rolnych spoza Wspólnoty, których podaż przewyższała popyt na wspólnym rynku rolnym. Import stawał się bowiem opłacalny tylko wówczas, kiedy cena progu była niższa od ceny rynkowej. Eksport produktów rolnych z EWG na rynki krajów trzecich był z kolei subsydiowany przez Wspólnotę ze środków FEOGA.

Sprawą otwartą pozostały nadal źródła finansowania wspólnej polityki rolnej. Francja sprzeciwiała się zastąpieniu wkładów poszczególnych państw przez środki własne Wspólnoty (opłaty wyrównawcze, cła zewnętrzne) i utworzeniu w ten sposób odrębnego budżetu. Powodem sprzeciwu była obawa przed wzmocnieniem czynnika ponadpaństwowego we Wspólnocie. Pozostałe państwa liczyły na przegłosowanie stanowiska Francji po l stycznia 1966 r., kiedy to wchodziły w życie postanowienia traktatu rzymskiego o EWG umożliwia jące podejmowanie decyzji kwalifikowaną większością głosów. W rezultacie Francja od lipca 1965 r. przestała uczestniczyć w posiedzeniach Rady Ministrów. Ta polityka „pustego stołu", jaką uprawiał Paryż, trwała do stycznia 1966 r., kiedy to podczas luksemburskiego posiedzenia Rady zawarto porozumienie o utrzymaniu zasady jednomyślności w sprawach dotyczących szczególnych interesów państw członkowskich. Cztery miesiące później kryzys został zażegnany. Strony zgodziły się, by źródłem finansowania wspólnej polityki rolnej były zarówno opłaty wyrównawcze, jak i wkłady własne państw członkowskich.
Osiągnięcie tego kompromisu przyczyniło się do całkowitego zniesienia l lipca 1968 r. ceł między państwami członkowskimi na niemal wszystkie towary przemysłowe i artykuły rolne. Półtora roku wcześniej niż przewidywał to traktat rzymski powstała pełna unia celna EWG. W tym samym dniu dokonano końcowego dostosowania ceł narodowych do wspólnej taryfy celnej, ustalonej na podstawie średniej arytmetycznej narodowych taryf celnych obowiązujących od l stycznia 1957 r. Przy imporcie z krajów trzecich zaczęły więc obowiązywać jednakowe dla wszystkich państw Wspólnoty zewnętrzne stawki celne. Niewątpliwym niepowodzeniem był fakt, że państwom członkowskim nie udało się w przewidywanym przez traktat rzymski terminie (tj. do 31 grudnia 1969 r. lub 31 grudnia 1972 r.) na utworzenie wspólnego rynku dla towarów przemysłowych i produktów rolnych.

Przejawem pogłębienia integracji w sferze zarządzania było wejście w życie w dniu l lipca 1967 r. układu o połączeniu najważniejszych i jednocześnie odrębnych dotychczas organów władzy ustawodawczej i wykonawczej Wspólnot. Nowym organem władzy ustawodawczej dla trzech Wspólnot została Rada Ministrów, nowym zaś wspólnym organem władzy wykonawczej — Komisja. Siedzibą obu nowych organów władzy stała się Bruksela. Siedziby pozostałych wspólnych organów nie uległy zmianie. Parlament Europejski, od 1957 r. organ doradczy i kontrolny dla trzech Wspólnot, miał swoją siedzibę w Strasburgu, ale posiedzenia komisji parlamentarnych odbywały się w Luksemburgu. Siedzibą Trybunału Sprawiedliwości, od 1957 r. organu władzy sądowniczej trzech Wspólnot, pozostał również Luksemburg.

l stycznia 1967 r., czyli trzy lata wcześniej, niż przewidywał traktat sztokholmski, zakończono znoszenie ceł na towary przemysłowe i ograniczeń ilościowych między wszystkimi państwami EFTA (z wyjątkiem Portugalii), tworząc w ten sposób oczekiwaną strefę wolnego handlu. Zgodnie z traktatem o utworzeniu EFTA Portugalia miała zakończyć znoszenie ceł na towary przemysłowe w obrocie z państwami członkowskimi do 31 grudnia 1979 r. Termin ten został później przedłużony z powodu trudności ekonomicznych Portugalii.