Ogólna charakterystyka struktur rynku wg rodzajów konkurencji

Struktura rynku, pozycja przedsiębiorstwa czy przedsiębiorstw na danym rynku, może być kształtowana przez wiele czynników. Ważniejsze z nich to:

1. Po pierwsze, jest to kwestia przewagi w sferze kosztów produkcji. Przy takiej samej lub zbliżonej skali produkcji przedsiębiorstwa mogą się różnic poziomem kosztów produkcji. Przedsiębiorstwo stosując bardziej zaawansowaną technologię wytwarza przy znacząco niższym poziomie kosztów. Pozwala to kształtować ceny na niższym poziomie, umacniać pozycje przedsiębiorstwa na rynku i eliminować tych producentów, którzy nie mogą obniżyć swoich kosztów poniżej panującej ceny. Utrzymywanie się takiego stanu przez dłuższy okres prowadzi do oligopolistycznej struktury rynku z przewodnią rolą przedsiębiorstwa o niskich kosztach produkcji.

2. Po drugie chodzi o obniżenie kosztów związane ze skalą produkcji. Korzyści skali są przesłanką koncentracji produkcji, tworzenia struktur oligopolistycznych i wpływania przez oligopolistów lub przez przywódcę grupy na poziom cen. Stopień tych możliwości zależy od relacji, jaka zachodzi miedzy minimalną efektywną skalą produkcji a chłonnością rynku.
Minimalna efektywna skala produkcji to wielkość produkcji wyznaczona punktem, w którym krzywa kosztu krańcowego (KK) przecina krzywą przeciętnego kosztu całkowitego (PKC).


Na rysunku jest to punkt A i wielkość produkcji Q1. Punkt ten wyznacza optimum technologiczne – najlepsze wykorzystanie czynników produkcji i najniższe PKC. Z punktu widzenia ewentualnego powstania oligopolistycznej struktury rynku ważny jest nie tylko poziom PKC , lecz także skala produkcji odniesienia do chłonności danego rynku. Gdy minimalna efektywna skala produkcji wynosi np. 100 jednostek określonego dobra , a chłonność rynku 500 jednostek tego dobra, powstanie struktury oligopolistycznej można uważać za pewne. Na danym rynku jest miejsce tylko dla kilku przedsiębiorstw. Te, które pierwsze wejdą na ten rynek, utworzą oligopol.

3. Przewaga wielkości kosztów może polegać na tym, że koszt krańcowy w miarę wzrostu produkcji w granicach rozporządzalnych zdolności produkcyjnych maleje. Jest to przypadek monopolu naturalnego. Przedsiębiorstwo, które pierwsze podjęło działalność w danej dziedzinie, może skutecznie blokować wejście innemu czy innym przedsiębiorstwom, obniżając cenę swoich produktów i zwiększając produkcje.

4. Czwarty czynnik jest związany ze specyfiką strefy usług. Należy do niej m.in. handel. Jest on taką dziedziną, w której osiąganie przewagi na podstawie kosztów niższych niż u konkurentów, czy też na podstawie dużej skali produkcji jest raczej małe. W tej dziedzinie działalności gospodarczej przesłanką umożliwiającą zainteresowanie potencjalnego klienta dobrem czy usługą danej firmy jest różnicowanie produktów i (lub) usług. Formy różnicowania mogą być różne. Mogą to być różnice opakowania, nazwy, faktyczne lub pozorne różnice jakościowe, lokalizacja firmy w pobliżu miejsca zamieszkania lub pracy potencjalnych konsumentów. Jeżeli klienci uznają, że produkt danej firmy najbardziej im odpowiada, to zaakceptują nieco wyższą cenę ustaloną przez sprzedawcę. Ponieważ, jak już zauważyliśmy w sferze usług metody produkcji raczej nie tworzą przesłanek dla działalności na wielką skalę, więc ta dziedzina charakteryzuje się dużą liczbą względnie małych przedsiębiorstw. Mogą one, przez różnicowanie produktów lub usług, osiągnąć wpływ na decyzje nabywców i ustalać ceny na nieco wyższym poziomie. Dlatego przedsiębiorstwa działające w tej dziedzinie osiągają równowagę nie w punkcie zrównania kosztu krańcowego (KK) z ceną, lecz w punkcie zrównania utargu krańcowego (UK) z kosztem krańcowym (KK).


5. Po piąte, należy wskazać na ważną przyczynę różnicowania struktur rynku, jaką są czy mogą być przepisy prawa. Chodzi tu zwłaszcza o ochronę patentową wynalazków. Konieczność ochrony patentowej wynalazków jest uwarunkowana tym, że cechą rynku jest szybkie upowszechnianie wynalazków, nowych metod wytwarzania, pozwalających obniżyć koszty, wytwarzać nowe produkty czy istotnie polepszyć ich jakość. Do odkrycia tych nowych metod wytwarzania wiedzie z reguły długa, czasochłonna i kosztowna droga. Brak gwarancji odzyskania poniesionych nakładów z odpowiednim zyskiem spowodowałby znaczny spadek aktywności badawczej. Negatywne skutki ekonomiczne i społeczne takiej sytuacji są oczywiste. Stąd wywodzi się prawna ochrona wynalazców lub firm, które kupiły wynalazek. Przyznany patent oznacza utworzenie pełnego monopolu w kraju, w którym go przyznano.

Do wymienionych dotychczas czynników różnicujących strukturę rynku trzeba dodać fuzje tj. łączenie przedsiębiorstw. Połączenie przedsiębiorstw – dobrowolne czy przymusowe – oznacza zwiększenie poziomu koncentracji. W tym przypadku jest to wzrost poziomu koncentracji organizacyjnej, tzn. łączenie pod wspólnym zarządem wielu zakładów produkcyjnych. Otwiera to drogę do wypełnienia na poziomie cen.

Łatwo jest zauważyć, że poszczególne dziedziny gospodarcze różnią się m.in. liczbą działających w nich przedsiębiorstw. Łatwo jest też wskazać dziedziny, w których działa mała liczba przedsiębiorstw, jak np. przemysł samochodowy, i takie, w których jest ich wiele, jak np. transport samochodowy, przemysł spożywczy. Liczba przedsiębiorstw działających na rynku określa ich zachowanie, wyrażające się w możliwości lub braku możliwości wpływania na kształtowanie się cen i na zachowanie się konsumentów, a przez to na kształt krzywej popytu.
Z omawiana punktu widzenia można wyróżnić cztery modele rynku: rynek konkurencyjny, pełny monopol, oligopol i rynek konkurencji monopolistycznej.

Skrajnymi modelami rynku są: rynek doskonale konkurencyjny i rynek w pełni zmonopolizowany. Analiza każdego z tych dwóch modeli pozwala na wykazanie podstawowych zależności jakie występują w skrajnych rozwiązaniach. Ułatwia to zrozumienie modeli rynku bardziej złożonych bliższych rzeczywistości. Rynek konkurencji doskonałej wskazuje w jakich warunkach możliwe jest osiąganie optymalnej alokacji rozporządzalnych czynników produkcji. Model rynku w pełni zmonopolizowanego, gdzie gałąź produkcji jest reprezentowana przez jedno przedsiębiorstwo, wskazuje zakłócenia w alokacji czynników produkcji i ich ekonomiczne oraz społeczne konsekwencje. Modelami rynku bliższych rzeczywistości są oligopol i konkurencja monopolistyczna. Z oligopolem mamy do czynienia wówczas, gdy rynek jest zdominowany przez kilka dużych przedsiębiorstw które mogą wywierać wpływ na kształtowanie się cen. Rynek konkurencji monopolistycznej cechuje się występowaniem wielu względnie małych przedsiębiorstw, z których każde może, w pełnych granicach pływać na zachowanie się nabywców i na poziom cen.
Teraz omówię poszczególne modele rynku:

Istota konkurencji doskonałej jako skrajnej struktury rynku

Model rynku doskonale konkurencyjnego wprowadzili do ekonomii niezależnie od siebie J. Robinson*(1903–83) i E. Chamberlain. Model ten został zbudowany na kilku założeniach upraszczających:

Ciąg dalszy pracy w załączniku :)