Różnorodność biologiczna

Pojęcie różnorodność biologiczna oznacza bogactwo (liczbę różnych) elementów na poszczególnych poziomach organizacji przyrody oraz częstość ich występowania.

Różnorodność biologiczna dzieli się na:
- różnorodność gatunkowa - bogactwa roślin i zwierząt występujących na Ziemi
- różnorodność genetyczna (wewnątrzgatunkowa) - zróżnicowanie genów zawartych w pulach genowych poszczególnych gatunków
- różnorodność ekosystemów bogactwo siedlisk warunkujących bogactwo ekosystemów.

Na konferencji ONZ "Środowisko i Rozwój" zwanej tez Szczytem Ziemi zwołanej w 1992 r. w Rio de Janeiro podstawowym zagadnieniem była ochrona różnorodności biologicznej.

Wówczas wprowadzono zalecenia dla rządów państw które miały na celu ochronę różnorodności biologicznej. Na tej samej konferencji został podpisany dokument Agenda 21 (Globalny Program Działań) którego zalecenia brzmią następująco:
- opracowanie krajowych ocen stanu różnorodności biologicznej
- przygotowanie krajowych planów i strategii działania w celu zachowania i właściwego korzystania z różnorodności biologicznej
- prowadzenie wielokierunkowych badan nad znaczeniem różnorodności ekosystemów
- zachęcenie do stosowania tradycyjnych metod w rolnictwie i racjonalnego korzystania z zasobów przyrody
- ochrona naturalnych siedlisk
- opracowania zasad pomocy finansowej dla krajów biednych i rozwijających się oraz określenie sposobów, które mają ułatwić tym krajom dostęp do nowoczesnych, niezatruwanych dla środowiska technologii

I tak właśnie Polsce i kilku innym państwom zalecono przygotowanie Krajowego Studium Różnorodności. Zostało one opracowane przez zespół Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska pod kier. prof. Romana Andzrzejewskiego. Składa się ono z 2 części. W pierwszej- przyrodniczej opisano stan różnorodności roślin i zwierząt oraz ich siedlisk i ekosystemów. Zawiera ona także listy gatunków rzadkich i zagrożonych, gatunków obcych, endemitów i reliktów. Zawiera ona również opis parków narodowych w Polsce oraz strategie ochrony przyrody. Druga część - ekonomiczna, zawiera ona ocenę wydatków, korzyści oraz potrzeb finansowych. Oceniono w niej także stan świadomości ekologicznej społeczeństwa polskiego. Dużą świadomość o degradacji środowiska => mniejsze zainteresowanie sprawami jego ochrony!

Ochrona różnorodności biologicznej w Polsce szczególnie ważna jest w odniesieniu do Puszczy Białowieskiej i Bieszczadów, występują tam naturalne zespoły leśne. Tak samo ważną jest ochrona bagien biebrzańskich, które sa największym naturalnym kompleksem torfowisk w Europie Środkowej.

RÓŻNORODNOŚĆ GATUNKOWA

Na ochronę gatunkową składają się: ochrona in situ i ochrona ex situ. Ochrona in situ to ochrona ekosystemów i naturalnych siedlisk gatunków, a ochrona ex situ to ochrona gatunków poza ich naturalnym środowiskiem np. w ogrodach zoologicznych i botanicznych. Ma ona na celu zachowanie wymierających gatunków, które żyją tylko w ogrodach zoologicznych i botanicz., poza swoimi naturalnymi siedliskami, oraz zachowanie ich materiału genetycznego, a także ich reintrodukcje.

Reintrdukcja to ponowne wprowadzenie organizmów danego gatunku zwierząt na tereny zajmowane w przeszłości, na których z różnych przyczyn wyginęły. W Polsce do najbardziej znanych należy re introdukcja bobra na obszarze niżu polskiego i Karpat oraz żubra w różnych regionach kraju.

Zmniejszanie się liczebności organizmów, a w konsekwencji ich wymieranie spowodowane jest różnorodnymi czynnikami, są to:
- niszczenie i przekształcanie środowiska przez czlowieka - działalność ta powoduje m.in. zbyt duża i szybka eksploatacje zasobów przyrody
- zanieczyszczenia wód oraz spuszczanie do zbiorników wodnych podgrzanych wód przemysłowych wpływa negatywnie na rozmnażanie się gatunków zwierząt oraz zmienia istostnie - warunki życia występujących tam organizmów i może prowadzić do ich śmierci!
- budowa autostrad i dróg szybkiego ruchu bez uwzględnienia tras wędrówek zwierząt
- zmechanizowanie prac leśnych i polowych
- wiele gatunków traci swoje siedliska, bo człowiek wycina lasy i zmienia je na pola uprawne, zajmuje tereny pod budownictwo oraz szlaki komunikacyjne zaoruje laki.
- wypalanie wyschniętych tra przyczynia się do śmierci wielu gatunków roślin i zwierząt żyjących w glebie
- zbieranie roślin w celach dekoracyjnych, przemysłowych i handlowych.

Ogólnie flora Polski liczy około 5000 gatunków roślin. W naszym kraju występuje również około 6600 gatunków grzybów i porostów. Fauna Polski liczy natomiast około 600 gatunków kręgowców i około 31000 gatunków bezkręgowców.

Ochrona gatunkowa roślin ma na celu zachowanie gatunków dziko rosnących. Istnieją dwie metody ochrony roślin - ochrona ścisła i ochrona częściowa. W ochronie ścisłej zabrania się umyślnego niszczenia roślin dziko występujących, ich wyrywania, ścinania, sprzedaży, kupna przenoszenia oraz wywożenia za granice. Ochrona częściową objęto gatunki roślin leczniczych oraz przemysłowych, czyli gatunki mające znaczenie gospodarcze. Zgodnie z ustawą można je pozyskiwac ale tylko na obszarach i w ilościach uzgodnionych z Ministrem Środowiska.

Ochrona polskiej fauny polega przede wszystkim na ochronie gatunkowej i ochronie obszarowej, realizowanej w rezerwatach i parkach narodowych. Ochrona gatunkowa ma na celu zachowanie wszystkich istniejących gatunków organizmów, ich pełnej puli genowej. Lista chronionych gatunków zwraca uwagę na zagrożenie polskiej fauny i flory. Przyczynia się do kształtowania w społeczeństwie świadomości potrzeby szanowania roślin i zwierząt, a tym samym zachowania ich różnorodności.

Flora i fauna Polski wciąż są jeszcze dość bogate, choć obecnie wielu gatunkom grozi wyginiecie. Wśród zwierząt ginącymi gatunkami są np. niepylak apollo, łosoś, żółw błotny, orzeł przedni i żbik. Do roślin zagrożonych wymarciem należą np. szachownica kostkowana, pierwiosnka omączona, kotewka, orzech wodny, fiolek bagienny i brzoza karłowata.

W 1992 roku ukazała się "Polska czerwona księga zwierząt", a rok później "Polska czerwona księga roślin", które zawierają rejestr gatunków skrajnie zagrożonych i ginących, gatunków rzadkich i narażonych na wyginiecie oraz ich opis. Księgi te przyczyniaj się do poznania stopnia i przyczyn zagrożenia wielu gatunków organizmów oraz do wprowadzenie odpowiednich kompleksowych form ich ochrony.

CIEKAWOSTKA
Już w średniowieczu wydawano zakazy wycinania niektórych drzew i tępienia zwierząt łownych. Najstarsze zarządzenie dotyczące ochrony zwierząt w Polsce to wydany przez Bolesława Chrobrego zakaz polowania na bobry. Z kolei za panowania Władysława Jagiełły, w 1423, wprowadzono zakaz wycinania cisów.

RÓŻNORODNOŚĆ GENETYCZNA

Zmienność genetyczna w obrębie gatunku umożliwia jego przystosowanie do zmieniających się warunków środowiska. Zapewnia trwanie gatunku mimo zmian środowiska. Zmienność te można badać pomiędzy osobnikami w populacji, między populacjami w obrębie gatunku oraz między gatunkami. Ochrona różnorodności genetycznej, czyli zmienności puli genowej, zwiększa szanse przetrwania gatunku. Na pule genowa populacji wywierają wpływ mutacje, dobór naturalny i dryf genetyczny. Szczególne znaczenie mają imigrancie dostarczający populacji nowe genotypy.

Dla ochrony różnorodności genetycznej utworzono tzw. banki genów - są to instytucje, których zadaniem jest przechowywanie nasion, tkanek lub żywych kolekcji różnych odmian roślin. Zasoby genowe gromadzi się juz od wielu lat, a szczególnie intensywnie w ostatnim 40-leciu. Najwięcej uwagi poświęcono roślinom uprawnym.

Polska ma również duże osiągnięcia w ochronie zasobów genowych drzew leśnych. Powstał nowy obiekt - Lesny Bank Genów w Kostrzycy kolo Jeleniej Góry, gdzie są gromadzone nasiona drzew i krzewów leśnych z tereny całego kraju. Nasiona przechowywane są w odpowiednich warunkach zachowują zdolność kiełkowania nawet przez kilkadziesiąt lat. Takie nasiona pozwalaj prowadzić nasadzenia w wypadku zniszczenia drzewostanu spowodowanego przez szkodniki, pożary lub zanieczyszczenia powietrza.

Materiał genetyczny dziko występujących gatunków organizmów wykorzystuje się do rozmnażania gatunków, do odtwarzania gatunków zagrożonych wyginięciem oraz do doskonalenia gatunków roślin uprawnych. Inżynieria genetyczna wykorzystuje do badań geny dziko żyjących gatunków organizmów w celu otrzymania gatunków o nowych korzystnych dla człowieka cechach. Prowadzi to do zmiany częstości występowania genów w danej populacji. Wiele nadziei wiąże się z uszlachetnieniem odmian roślin uprawnych i ras zwierząt hodowlanych genami pochodzącymi z różnych gatunków czy tez z wykorzystaniem dzikich gatunków do produkcji leków. Istotna zachęta do podejmowania takich decyzji jest fakt ze sprzedaż np> gatunku pomidora uszlachetnionego genami pomidora dzikiego z Peru, a także leku antybialaczkowego wyprodukowanego z ekstraktu barwinka madagaskarskiego- przynosi korzyści materialne.

RÓŻNORODNOŚĆ EKOSYSTEMÓW

Ochronę różnorodności ekosystemów można rozumieć jako ochronę wewnętrznego zróżnicowania krajobrazu, w którego skład wchodzą różne typy ekosystemów. Zwykle zachowanie dużej różnorodności gatunkowej i siedliskowej warunkuje stabilność ekosystemu. Duże zróżnicowanie gatunkowe ekosystemu zwiększa liczbę powiązań i współzależności miedzy poszczególnymi gatunkami (drapieżnictwo, pasożytnictwo itd,). Daje to możliwość ustalenia się stanu równowagi dynamicznej, czyli stanu stabilnego. Również obieg materii i przepływ energii w ekosystemie są zależne od bogactwa gatunków, które tworzą siec pokarmowa. Problem pojawia się wtedy, gdy liczebność jakiejś populacji zaczyna gwałtownie spadać, a innej nadmiernie wzrastać.

Różnorodność ekosystemów daje ciekawy, mozaikowy i zróżnicowany krajobraz, dostarczający wielu wrażeń estetycznych. Polska ma stosunkowo dużą różnorodność obszarowa. Składają się na nią m.in. naturalny prabor niżowy Puszczy Białowieskiej, duże tereny bagienne, torfowiska, nadmorskie wydmy, naturalne zbiorowiska roślinne, nizinne i górskie. Wiele z tych terenów objęto różnymi formami ochrony (parki narodowe, krajobrazowe, rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne, obszary chronionego krajobrazu, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, które pomagają zachować różnorodność biologiczna.

Polska ma stosunkowo dużą różnorodność biologiczna. Jest ona uwarunkowana położeniem geograficznym, niewielka chemizacja rolnictwa i leśnictwa.

Różnorodność biologiczna ma olbrzymie znaczenie dla ludzkości. Środowisko przyrodnicze charakteryzuje się bogactwem i różnorodnością gatunkowa, które powstawały przez setki milionow lat i koniecznie trzeba je zachować dla przyszłych pokoleń.

Wartością bezcenna jest również piękno przyrody. Dostarcza człowiekowi niezapomnianych wrażeń estetycznych, pozwala odpoczywać oraz regenerować siły fizyczne i psychiczne.