Australia - referat

Budowa geologiczna.
Zachodnią część Australii stanowi platforma prekambryjska. Jej podłoże jest zbudowane ze skał metamorficznych i magmowych, sfałdowanych, a następnie zdenudowanych. Na większej części podłoża leży pokrywa skał osadowych paleozoiku, mezozoiku i kenozoiku. Zdenudowane podłoże prekambryjskie wyłania się spod pokrywy osadowej i tworzy tarczę w zachodniej części Australii, występuje także w górach MacDonnella, Musgrave, Króla Leopolda, Gawler i na wyżynie Selwyn. Na nieckowato wklęśniętych częściach podłoża nagromadziła się gruba pokrywa osadowa (np. zachodnia niecka nadbrzeżna, niecka Wielkiej Pustyni Piaszczystej, Pustyni Simpsona, nizina Nullarbor). We wschodniej części Australii odbywały się orogenezy: kaledońska i hercyńska. Do łańcuchów kaledońskich, zbudowanych ze skał prekambryjskich i kambryjsko - dewońskich, znacznie zmetamorfizowanych i poprzecinanych intruzjami skał magmowych, należą: G. Flindersa i - w Wielkich Górach Wododziałowych - na południu Alpy Australijskie, a na północy wyżyna Atherton. Część środkowa Wielkich Gór Wododziałowych wypiętrzyła się w orogenezie hercyńskiej. Jest zbudowana ze skał prekambryjskich i paleozoicznych, częściowo zmetamorfizowanych, poprzecinanych intruzjami skał magmowych. Wielki Basen Artezyjski i basen Murray są nieckami platformy paleozoicznej. Ich podłoże, które stanowią zdenudowane łańcuchy kaledonidów i hercynidów, jest przykryte serią osadów górnego paleozoiku i mezozoiku. W Australii występują utwory zlodowacenia karbońskiego. Australia aż do kredy wchodziła w skład lądu Gondwana. Główne bogactwa naturalne: węgiel kamienny i brunatny, boksyty, rudy żelaza, ołowiu i cynku, miedzi, manganu, niklu, wolframu, tytanu, cyrkonu i uranu, złoto, srebro, ropa naftowej i gaz ziemny.

Klimat.
Przeważająca część Australii ma klimat zwrotnikowy kontynentalny suchy lub wybitnie (skrajnie) suchy, na wschodzie (poza barierą gór) - wilgotny (częsty napływ morskich mas powietrza). Stosunki wodne. Australia jest najuboższym pod względem zasobów wodnych kontynentem Ziemi. Panujące tu często wyże baryczne są przyczyną zalegania suchych mas powietrza nad większą częścią kontynentu (tylko północna część oraz wąskie pasy pobrzeża są poddane wpływom wilgotnych mas powietrza przynoszącym wysokie opady atmosferyczne), co powoduje, że ponad połowa Australii cierpi na niedostatek wilgoci. Okresowo występują długotrwałe susze, jak np. w latach 1895–1903, 1958–68, 1982–83.

Świat roślinny.
Australia stanowi osobne państwo roślinne (Australis) o swoistej florze, z dużą liczbą endemitów (np. 750 gatunków eukaliptusów i 450 gatunków akacji). W zbiorowiskach roślinnych przeważają formacje charakterystyczne dla klimatów suchych i gorących. Wnętrze kontynentu zajmują pustynie piaszczyste (bez roślinności) oraz półpustynie ze słonoroślami i kolczastymi krzewinkami (karłowate akacje, eukaliptusy, kazuaryny, łobody i in.) tworzące tzw. skrub. Pustynie i półpustynie graniczą, zwłaszcza od północy, ze stepami twardolistnych traw. Na północy stepy przechodzą w sawanny, a te w lasy monsunowe. Wybrzeża południowo - wschodnie i południowo - zachodnie porastają lasy wawrzynolistne i zimozielone zarośla. Odrębna jest roślinność wschodniej części Australii: na obszarach o dużych opadach (głównie półwysep Jork) rosną wiecznie zielone lasy podrównikowe (figowce, palmy, pandanusy, liany i epifity), a na wybrzeżach północnych - namorzyny. Dalej na południe, w górach, występują wiecznie zielone lasy araukarii i notofagusów (buk południowy). Natomiast na najwyższych wzniesieniach Alp Australijskich - roślinność alpejska. Plagą gospodarczą Australii są zawleczone tu i mnożące się opuncje.

Świat zwierzęcy.
Obszar Australii z Tasmanią i Nową Gwineą tworzy pod względem zoogeograficznym krainę australijską, o swoistej faunie, która wytworzyła się wskutek wczesnego (od początku trzeciorzędu) odizolowania Australii od innych kontynentów. Fauna kręgowców jest stosunkowo uboga, np. ssaki łożyskowe są reprezentowane przez nietoperze, psa dingo i nieliczne gryzonie (z endemicznym gatunkiem bobroszczura). Bardzo liczne natomiast są torbacze - silnie zróżnicowane, z reguły gatunki endemiczne (np. kangury, koala, kret workowaty, wilk workowaty, wombaty). 2 rodziny - kolczatki i dziobak - to stekowce, rzadki i najosobliwszy rząd wśród ssaków. Fauna ptaków bardzo bogata, najciekawsze są: emu, kazuary, lirogony, altanniki, papugi i ptaki rajskie. W ichtiofaunie osobliwością jest endemiczny rogoząb, jeden z 3 rodzajów ryb dwudysznych.

Ochrona środowiska.
W 1863 r. wydano na Tasmanii pierwszą ustawę chroniącą krajobraz australijski. W 1879 r. utworzono pierwszy w Australii (drugi na świecie) park narodowy - Park Narodowy Royal o powierzchni 15 tys. ha. Usytuowany jest on na południe od Sydney nad zatoką Port Hacking. W latach 50-tych i 60-tych poszczególne stany uchwaliły wiele aktów prawnych dotyczących przestrzennego planowania, ochrony powietrza, wód, gruntów i lasów. W 1972 r. została powołana Australijska Rada Środowiska (Australian Environment Council) skupiająca ministrów do spraw ochrony środowiska z poszczególnych stanów. Federalnym organem odpowiedzialnym za sprawy ochrony środowiska jest Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Środowiska, którego zadaniem jest koordynacja działalności i udzielanie pomocy władzom stanowym w zakresie ochrony środowiska i przyrody. W 1988 r. było w Australii 1370 terenów chronionych o łącznej powierzchni ok. 28,2 mln ha, tj. ok. 3,7% powierzchni kraju (na Tasmanii - 14%). Z tego 154 parki narodowe o powierzchni 10 tys. ha. Na Listę Światowego Dziedzictwa Przyrody i Kultury UNESCO zostały wpisane: Wielka Rafa Koralowa, Wyspa Lord Howe, Park Narodowy Kakadu (część rezerwatu Arnhem Land ), region wyschniętych jezior Willandra, parki narodowy w zachodniej Tasmanii, fragmenty lasów tropikalnych na północnym wybrzeżu Nowej Południowej Walii oraz święte góry ludności rdzennej: Ayers Rock i Olga - teren Parku Narodowego Uluru.

Aborygeni
Nazwa rdzennej ludności Australii i Tasmanii. Przed kolonizacją europejską, tj. pod koniec XVIII w. Australię zamieszkiwało, według różnych szacunków, od 300 tys. do 1 mln Aborygenów. Pod względem antropologicznym Aborygeni tworzą odrębny typ australoidalny, wykazujący podobieństwa zarówno do typu negroidalnego, jak i europeidalnego. Przodkowie Aborygenów pojawili się w Australii ok. 40-60 tys. lat temu, przedostając się na te tereny prawdopodobnie z Azji, nie wiadomo jednak, czy zasiedlenia dokonali jednorazowo, czy fale ich migracji powtarzały się. Aborygeni tworzyli językowo-terytorialne wspólnoty plemienne (ok. 500 przed przybyciem Europejczyków), które dzieliły się na mniejsze grupy, przemieszczające się w obrębie terytorium plemiennego w poszukiwaniu żywności.

Gospodarka Aborygenów była wyłącznie przyswajająca, opierała się na zbieractwie, łowiectwie i rybołówstwie. Aż do czasu przybycia Europejczyków nie znali oni rolnictwa ani hodowli, nie posiadali umiejętności obróbki metali, obce było im tkactwo oraz garncarstwo. Ich skromna wytwórczość ograniczała się do obróbki kamienia, drewna, kory, włókien roślinnych, a także materiałów pochodzenia zwierzęcego (kości, skóry, sierści czy piór).

Przedmioty kultu - totemyi tzw. czuringa, a także inne przedmioty sakralne (mogły być nimi przedmioty użytkowe, np. broń), były zdobione rytami i rysunkami nawiązującymi do treści mitów. W ten sam sposób zdobiono miejsca o charakterze sakralnym, m.in. skały, drzewa, również ciała uczestników rytuałów pokrywano malowidłami. Znaczną rolę w obrzędach kultowych odgrywały poezja, muzyka i taniec. Aborygeni praktykowali także magię. Kontakt z Europejczykami, szczególnie w okresie nasilenia się kolonizacji Australii, spowodował znacze zmniejszenie się populacji Aborygenów. Zostali oni wyparci na tereny bezludne i nieurodzajne (Australia Zachodnia, Queensland, Terytorium Północne).

Proces ich przymusowej asymilacji i pacyfikacji, który miał miejsce w XIX w. spowodował wymieranie całych plemion. Aby zapobiec definitywnej dezintegracji społeczności Aborygenów w latach 20. i 30. XX w. zaczęły powstawać pierwsze rezerwaty. Od lat 60. zaczęto praktykować tzw. asymilację dobrowolną. Aborygeni rozpoczęli migracje do miast, podejmowali także pracę w charakterze robotników rolnych i hodowlanych. Doprowadziło to do zaniknięcia ich tradycyjnej kultury i plemiennych odrębności.

Od 1967 r. Aborygeni są pełnoprawnymi obywatelami Australii, posiadają prawa wyborcze, podjęte zostały również próby uregulowania ich prawa własności do zajmowanej ziemi. W 1986 r. liczba Aborygenów wynosiła 228 tys., ich populacja jednak stale maleje. Sytuacja ekonomiczna Aborygenów jest znacznie gorsza niż pozostałej ludności Australii - wskaźnik bezrobocia jest sześciokrotnie wyższy, a przeciętne zarobki dwukrotnie niższe niż średnia krajowa.

Dziobak (Ornithorhynchus anatinus) należy do stekowców (najprymitywniejszej gromady ssaków, łączących cechy ssaków i gadów, czyli podobnych z wyglądu do ssaków, stałocieplnych i mających gruczoły mleczne, ale składających jaja, jak np. gady). Zwierzę wielkości kota (40-55 cm długości i 700-2000 g wagi), słodkowodne, z brązowym, gładkim futrem, bez widocznych uszu, z szerokim ogonem, smukłym ciałem, z pyskiem w kształcie płaskiego dzioba jak u kaczki, z rogowymi brzegami. Pływając zostawia ślad w postaci litery V. Zasiedla wschodnie wybrzeże Australii i Tasmanię. Sprawnie pływa i nurkuje, żywiąc się ślimakami, małżami i skorupiakami. Wrażliwy na zranienie, gatunek ginący z powodu zanikania środowiska życia.

Kolczatka (Tachyglossus aculeatus) to zwierzę zaliczane również do stekowców. Ma długość ok. 60 cm, skórę pokrytą włosami i ostrymi kolcami i długi, ruchliwy język, służący do wyjadania mrówek. Występuje w całej Australii i Tasmanii. Aktywna w nocy i zimą. Samica skład jedno jajo, wysiadując je przez 10 dni w torbie.

Diabeł tasmański (Sarcophilus harrisii), podobny do borsuka drapieżnik; wyginął w Australii 3 tys. lat temu, teraz żyje tylko na Tasmanii, najliczniej na północnym wschodzie. Niewielkich rozmiarów (57-65 cm długości, 7-8 kg wagi), z czarnym futrem z białymi, na piersiach i zadzie, plamami. Ten największy, mięsożerny torbacz dzień spędza w kryjówce, o zmierzchu wyrusza na polowanie, żywi się padliną, owadami, małymi ssakami. Potrafi wspinać się na drzewa. Młode (2-4 osobników) rodzą się w kwietniu, noszone są w otwartej do tyłu torbie przez 16 tygodni. Diabeł tasmański jest objęty ochroną.

Wombat (Vombatus ursinus) jest roślinożernym torbaczem, spędzającym życie na ziemi, dochodzącym do 1 m długości i osiągający wagę 22-40 kg. Żyje w jamach, ma wielką głowę, nagi nos i krótkie uszy, pokryty jest szaro-brązowym szorstkim futrem. Występuje w lasach na wybrzeżu od północno-wschodnich krańców Nowej Południowej Walii do południowo-wschodnich krańców Południowej Australii. Jest aktywny w nocy, ale jeśli myślicie, że w dzień jest ospały, to się mylicie: mimo dużej wagi i krótkich nóg wombat potrafi osiągać szybkość 30 km na godzinę. Żywi się trawą, krzewami i korzonkami. Dzień spędza w jamach, które mogą mieć nawet 20 m długości z licznymi odgałęzieniami i wejściami. W zimę w dzień wygrzewa się na słońcu i odżywia. Młode mieszkają w torbie matki przez 6 miesięcy, przez 11 następnych nie odstępują jej na krok. Wombat nie jest zagrożony wyginięciem.

Dingo (Canis lupus) przyczynił się walnie do dzieła wyniszczenia wielu okazów australijskiej fauny. Jest jednym z nielicznych przedstawicieli ssaków łożyskowych (reprezentowanych oprócz dingo przez nietoperze), pojawił się w Australii stosunkowo niedawno, jak na historię Ziemi oczywiście, czyli 10 tys. lat temu. Dingo jest wielkości średniego psa, o rudym kolorze sierści (czasami zdarzają się dingo czarno-białe), z białymi plamami na piersi, łapach i końcówce puszystego ogona. Występuje w prawie całej Australii, oprócz Wiktorii i Tasmanii. Żyje w stadach, rozmnaża się raz do roku. Jedynie dominująca samica może urodzić młode, reszta stada opiekuje się szczeniakami. Dingo poluje na małe zwierzęta, od owadów począwszy na niewielkich kangurach skończywszy. Trudny do oswojenia.

Emu, struś australijski (Dromaiidae) to rodzina ptaków należąca do rzędu kazuarowych, obejmująca tylko jeden gatunek – emu (Dromaius novaehollandiae). Emu ma małą głowę i krótki dziób, zaś szyję i nogi – długie. Skrzydła są zredukowane. Osiąga wysokość do 1,8 m, jego ciężar wynosi ok. 50 kg. Luźne i rozdwojone pióra przypominają długą sierść. Po bokach głowy i na szyi na niebieską skórę. Zamieszkując otwarte tereny bardzo szybko biega (do 50 km/h) i dobrze pływa (!). Gniazdo buduje na ziemi, gdzie wysiaduje do 20 ciemnozielonych jaj. Wysiadywaniem i opieką nad potomstwem zajmuje się tylko samiec. Emu żywi się trawą, owocami i owadami. Występuje w całej Australii.
Papugi (Psittaciformes) obok krukowatych są najwyżej pod względem umysłowym rozwiniętymi ptakami. Dzięki silnemu językowi i dobrej pamięci potrafią one powtarzać słowa i stosować je w określonych sytuacjach (kto nie wierzy, niech obejrzy film „CK dezerterzy”). Papugi mają silny skok, a spośród czterech palców dwa skierowane są do tyłu. Stopę wykorzystują jako narząd chwytny, którym podają sobie pokarm do dzioba. Dziób jest krótki, ale silny i pomaga przy wspinaniu się na gałęzie. Ciało jest krępe, ale dzięki długiemu ogonowi wydaje się szczupłe. Papugi mieszkają na drzewach w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Gnieżdżą się w dziuplach lub szczelinach skalnych. Żyją społecznie. Pary trzymają się razem przez długi czas.

Podrodzina papug - kakadu (Kakatoeinae) żyje we wschodnich Indiach i Australii. Ich głowy ozdobione są czubkami, które mogą być stroszone. Krajce dolnej połówki dzioba obejmują wąską górną połówkę. Do rodziny tej należy 17 gatunków. Długość ciała sięga do 70 cm. Ubarwienie ciała jest różne od białego, przez różowe, brązowe, szare do czarnego. Zamieszkują zadrzewione teeny Australii, Nowej Gwinei i sąsiednich wysp. Żywią się nasionami, owocami, jagodami, orzechami palmowymi, które bez trudu rozłupują. kakadu należą do ptaków długowiecznych.
- Kakadu różowa (Kakatoe roseicapilla) ma delikatni pastelowo ubarwione upierzenie - popielaty wierzch ciała i różowa głowa i pierś. Czub z płaskich szerokich piór nie jest wysoki. Żyje w Australii zachodniej i północnej.
- Kakadu inka (Kakatoe leadbeaterii) jest niezwykle piękna. Wierzch ciała ma upierzenie czysto białe, a spód różowe. Czub czerwono-biało-żółty leży na karku, podnosi się, gdy ptak jest zaniepokojony.
Papużka falista (Melopsittacus ndulatus) jest najbardziej znana spośród papug. Jest to mały ptaszek o długości 18 cm, z długim ogonem i zgrubiałą woskówką. Forma dziko żyjąca w
Australii jest zielona.

Krokodyl różańcowy jest największym współczesnym gadem z rzędu krokodyli (Crocodylia). Długość jego ciała wynosić może nawet 9 metrów. Jest świetnym i sprawnym pływakiem, mieszka w morzach (jedyny spośród krokodyli żyjący w słonych wodach) i ujściach rzek, zapędza się nawet do małych rzek wewnątrz lądu. Jest drapieżnikiem, odżywia się różnymi zwierzętami, nie pogardzi nawet padliną. Samica skład do 50 jaj, które inkubują się przez trzy miesiące. Ten olbrzymi i groźny gad ma wiele dziwnych przystosowań. U niektórych krokodyli sól wydalana jest przez gruczoły znajdujące się nad oczami (stąd słynne „krokodyle łzy”), lecz nie u naszego bohatera. Krokodyl różańcowy wydalają sól przez gruczoły podniebienne. Jest świetnym pływakiem – może pokonać wiele kilometrów w poszukiwaniu sobie tylko znanego celu. Potrafią one zwalniać pracę serca oraz metabolizm i dlatego też są zdolne przebywać aż do pięciu godzin pod wodą. Występuje od południowo-wschodniej Azji (Indie, Sri Lanka), przez Borneo, Nowa Gwineę aż po północną Australię. Grozi mu wyginięcie.
CDN, czyli

Pierwsi osadnicy polscy w Australii
Pierwsze udokumentowane wiadomości o Australii pochodzą już z 1606 roku, kiedy to odkrywcy północnych wybrzeży nieznanego dotąd kontynentu – żeglarze holenderscy – dotarli do Zatoki Karpentaira i Półwyspu York w poszukiwaniu legendarnej „Terra Australis Incognita”.