Prawa autora, użytkownika i producenta

USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. O prawie autorskim i prawach pokrewnych zastąpiła ustawę o prawie autorskim z 1952 r. Ustawa była od 1994 r wielokrotnie zmieniana. Obecnie obowiązuje tekst jednolity, opublikowany w Dzienniku Ustaw z 2000 r., nr 80, poz. 904. Tekst jednolity nie uwzględnia ostatniej zmiany ustawy, opublikowanej w roku 2002 (DzU 2002 nr 197 poz. 1662)

Ustawa dotyczy przedmiotu prawa autorskiego - utworów, podmiotu prawa autorskiego - twórcy (autora), autorskich praw osobistych i majątkowych oraz czasu ich trwania i przechodzenia na inne osoby, ochrony praw autorskich, dozwolonego użytku chronionych utworów, praw pokrewnych (praw do wykonania, nadawania, utrwalania utworu), a także odpowiedzialności karnej.

Twórcą jest ten, kto coś tworzy (np. nowy pogląd naukowy, obraz, wiersz, program komputerowy), jest pisarzem, poetą, kompozytorem, wynalazcą, konstruktorem czegoś (maszyny parowej, telefonu), dokonuje czegoś, organizuje, jest projektodawcą, aranżerem, budowniczym, inicjatorem, sprawcą (np. porozumienia miedzy państwami).

Twórca jest osobą, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Twórcę może zastępować producent, wydawca lub inna organizacja zarządzania prawami autorskimi.

Twórca posiada autorskie prawa osobiste (nieprzenoszalne i bezterminowe - przez całe życie i 70 lat po śmierci) wiążące go z utworem (m.in. prawo do oznaczania go swoim nazwiskiem lub pseudonimem, nienaruszalności i rzetelnego wykorzystania, nadzoru nad sposobem korzystania utworu), a także przenoszalne i dziedziczne autorskie prawa majątkowe (m.in. prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu, opłaty z tytułu sprzedaży urządzeń reprograficznych (kopiujących)). W razie naruszenia swoich praw twórca ma prawo do usunięcia skutków naruszenia oraz zadośćuczynienia materialnego.

Utwór to rzecz utworzona, napisana, skomponowana przez kogoś. Utwór to przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utwór może być przedstawiony słowem, symbolem, znakiem (utwór plastyczny, fotograficzny, lutniczy, wzornictwa przemysłowego, architektoniczny, urbanistyczny, muzyczny, słowny, sceniczny, choreograficzny, pantomimiczny, audiowizualny, program komputerowy).

Autor posiada autorskie prawa majątkowe do wytworzonego przez siebie utworu na wszystkich możliwych polach eksploatacji tego utworu i posiadane przez siebie prawa może w oparciu o zawarte umowy przenieść na inne osoby lub podmioty. Np. pisarz może zezwolić wydawcy na wydanie w formie książkowej jego utworu. Może również zezwolić na wykonanie autorskich praw zależnych, tzn. tłumaczenie dzieła na inne języki, adaptacji w formie scenariusza filmowego itp. Prawa majątkowe autora są związane zawsze z uzyskaniem stosownego wynagrodzenia.

Konsekwencją prawną naruszania praw autorskich jest odpowiedzialność karna, m.in. grzywna, ograniczenie lub pozbawienie wolności do lat 5, przepadek mienia pochodzącego z przestępstwa i środków służących do jego popełnienia. Naruszenie praw autorskich następuje m.in. w przypadkach: przywłaszczenia sobie autorstwa lub próby wprowadzenia w błąd co do autorstwa części lub całości utworu, rozpowszechniania utworu bez zgody właściciela praw autorskich, osiągnięcia jakichkolwiek korzyści z w/w oraz posiadania, przechowywania lub wykorzystywania utworów powstałych z naruszeniem praw autorskich ich twórcy.

Licencja jest to zezwolenie na korzystanie z utworu. Licencja może być pełna lub niepełna, w zależności od praw przyznanych licencjobiorcy (np. użytkownikowi oprogramowania) przez licencjodawcę (np. producenta oprogramowania), z reguły określa uprawnienia i odpowiedzialność producenta i użytkownika, min. warunki i zakres użytkowania utworu i zasady odpłatności. Licencja nie może ograniczać dozwolonego użytku (osobistego i publicznego) polegającego na ustawowym
zezwoleniu na eksploatowanie utworu przez osoby trzecie bez zgody autora, jeżeli nie narusza to normalnego korzystania z utworu i nie godzi w interesy twórcy.

Prawa producenta i użytkownika oprogramowania komputerowego są określone w licencji. Z reguły producent określa sposób użytkowania, ilość kopii, własną odpowiedzialność za jakość produktu. Użytkownik ma prawo do otrzymania produktu o określonej licencją jakości, zwrotu należności w przypadku gdyby wymiana lub naprawa wadliwego produktu okazała się niemożliwa, prawo do instalacji, wyświetlania, przechowywania, sprzedaży produktu. W przypadku oprogramowania komputerowego użytkownik ma często prawo do uaktualnień (darmowych lub po zniżonej cenie).

Na utworach często znajdują się różne symbole. Symbol © (copyright) oznacza zastrzeżenie prawa autorskiego, obok znaku © powinno znajdować się wskazanie uprawnionego z tytułu prawa autorskiego i roku pierwszej publikacji utworu, © Copyright by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o, Warszawa 2003. Symbol ® (reserved) to zastrzeżenie znaku towarowego, np. Microsoft® Word 97, Symbol ™ (trademark) to znak towarowy (handlowy) właściciela produktu, zgłoszony do odpowiedniego urzędu określa prawa własności itp.