Terroryzm

[łac.], różnie umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego, podjęte w celu wymuszenia od władz państw. i społeczeństwa określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych; działania te są realizowane z całą bezwzględnością, za pomocą różnych środków (naciski psych., przemoc fiz., użycie broni i ładunków wybuchowych), w warunkach specjalnie nadanego im rozgłosu i celowo wytworzonego w społeczeństwie lęku. Obecnie istnieje ponad 100 definicji tego zjawiska; kilkadziesiąt powstało w ramach prac ONZ, gł. przy próbach określenia t. międzynarodowego. Należy odróżnić, mimo wspólnego źródłosłowu, t. od terroru (aktów terroru); terror to gwałt i przemoc „silniejszych” organów państwa wobec „słabszych” obywateli, a t. to gwałt i przemoc „słabszych” obywateli wobec „silniejszych” organów państwa. Akty terrorystyczne są uzasadniane różnymi ideami: polit., społ., narodowościowymi i rel., niekiedy niewyraźnymi lub pomieszanymi (np. zamach na pap. Jana Pawła II 1981) i mają również przyczynę w psych. anomaliach terrorystów. Sprawcy takich działań bywają zafascynowani reakcjami społeczeństwa na swoje czyny i charakteryzuje ich pewna teatralność; zdesperowani i nieodpowiedzialni szukają w przemocy sposobu rozwiązania własnych problemów. Początki t. wiążą się z powstaniem w Persji ok. 1090 tajnego stowarzyszenia asasynów i z działalnością Hassan Ben Sabbaha (zw. starcem z gór); członkowie jego sekty, odurzeni haszyszem, musieli zabijać na rozkaz rycerzy krzyżowych; natomiast terrorem była dyktatura jakobinów we Francji (1793–94). W 2. poł. XIX w., zwł. 1880–1900, doktryna i ruch anarchizmu stały się punktem wyjścia działalności terrorystycznej, gł. czynów Narodnoj Woli w Rosji. Z rąk anarchizujących terrorystów zginęło wielu ówczesnych reprezentantów władzy państw., m.in.: car Aleksander I (1881), prez. Francji M. Carnot (1884), premier Hiszpanii A. Cnovas del Castillo (1897), cesarzowa austr. Elżbieta (1898), król wł. Humbert (1900), prez. Stanów Zjedn. W. McKinley (1901), premier Hiszpanii J. Canalejas (1912), następca tronu austr. Ferdynand i jego żona Zofia (1914); w okresie międzywoj.: król Jugosławii A. Karadziordziewić, min. spraw zagr. Francji L. Barthou; także w Polsce można się doszukać w niektórych zbrodniczych działaniach znamion t., zwł. w zamordowaniu pierwszego prez. G. Narutowicza (1922). Współcześnie t. nabrał nowego charakteru. Od poł. lat 60. liczba aktów terrorystycznych popełnianych przez rządy (tzw. t. państwowy) i przez pojedyncze osoby lub grupy zaczęła gwałtownie wzrastać. Działania terrorystów były skierowane nie tylko przeciwko przywódcom państw. i polit., np. A. Moro (1978), ale także zaczęły godzić w inne grupy społeczne. Ginęli przedstawiciele sfer finans. i urzędniczych, m.in. prezes Dresdner Bank J. Ponto, prokurator federalny Niemiec S. Bubach, sportowcy izrael. podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium, przypadkowe osoby w samolotach i w „samochodach pułapkach” podczas eksplozji podłożonych ładunków wybuchowych. Zjawisko to umiędzynarodowiło się, istnieją ścisłe powiązania między różnymi grupami działającymi w różnych państwach. T. stał się jedną z ważnych metod walki polit. wielu ugrupowań próbujących rozwiązywać różne problemy społ.-polit., narodowościowe, religijne. Tradycyjny podział na t. „czerwony” (skrajnie lewicowy) i „czarny” (nacjonalistyczny) już nie wystarcza; wyodrębnia się kilka nurtów t.: separatystyczno-narodowościowy (Irlandzka Armia Republikańska w Irlandii Pn., ETA w Kraju Basków); anarchistyczno-lewacki (Czerwone Brygady we Włoszech, Frakcja Czerwonej Armii w Niemczech); skrajnie lewicowy ekstremizm (tupamaros w Urugwaju, Rewol. Armia Ludu w Argentynie, jap. Armia Czerwona); neofaszyst. (Wł. Partia Społ. i Nowego Ładu we Włoszech); wyzwoleńczy (palestyński ruch wyzwoleńczy, Front Wyzwolenia Erytrei, marksist. Kurdyjska Partia Robotn. w Turcji); poza tymi grupami funkcjonują terroryści irań. (Modżahedini Ludowi), fundamentaliści muzułm., np. ze Stowarzyszenia Braci Muzułmanów (gł. w Egipcie i Algierii) oraz grupy działające w Ameryce Łac. (Sendero Luminosa w Peru i kilka innych w Kolumbii, Nikaragui i Wenezueli), też chrześc. fundamentaliści (np. ugrupowanie Przetrwanie Świata w USA), sekta rel. Najwyższa Prawda w Japonii. T. uzewnętrznia się w czynach bezprawnych, jak: zawładywanie i uprowadzanie samolotów oraz innych środków komunikacji (statków, pociągów, autobusów) wraz z pasażerami w charakterze zakładników; akty sabotażu gosp., napady, włamania, żądania okupu (w celu pozyskania środków na własną działalność); zamachy na życie (zabójstwa), zdrowie lub wolność przedstawicieli władz, znanych osób ze sfer gosp. oraz osób podlegających ochronie międzynar.; uprowadzanie i przetrzymywanie w charakterze zakładników osób pochodzących z innych państw niż teren działania terrorystów (np. dziennikarzy, duchownych); użycie ładunków wybuchowych, broni automatycznej i rakiet w miejscach publ. (np. na lotnisku Orly w Paryżu 1973) i wywołanie przez to szczególnego zagrożenia ludzi postronnych, skażenie materiałami radioaktywnymi lub trującymi terenu, obiektu i środków komunikacji pasażerskiej (np. stacja metra w Tokio 1995). Większość działań wiąże się z braniem zakładników. Ma to na celu nasilenie dramatyzmu zdarzenia, zdobycie rozgłosu dla głoszonej idei oraz umocnienie pozycji terrorystów przy pertraktacjach. T. wiąże się także z handlem narkotykami, żywym towarem, bronią i materiałami rozszczepialnymi. Dogodne warunki do dalszego rozwoju i działania organizacji o charakterze terrorystycznym stwarzają t. bliskowschodni, fundamentalizm muzułm. (dżihad), nacjonalizm postsow., tendencje nacjonalist. w byłej NRD i rozpad Jugosławii.Od aktów ściśle terrorystycznych należy odróżnić zwyczajne czyny kryminalne o pewnych znamionach t., np. obecnie w Polsce anonimowe telefony o podłożeniu materiałów wybuchowych w obiektach użyteczności publ., eksplozje takich ładunków na tle porachunków między gangami przestępczymi czy też z motywu zemsty lub w celu zastraszenia urzędników państw. (prokuratorów, sędziów, celników). Do zwalczania t. oraz quasi-terroryzmu wykorzystuje się we współcz. systemach prawnych: krajowe ustawodawstwo karne, specjalne ustawy antyterrorystyczne (np. Niemcy, Włochy) oraz konwencje oprac. przez Organizację Międzynar. Lotnictwa Cyw. (ICAO), ONZ i Radę Europy, np.: konwencja tokijska o przestępstwach popełnionych na pokładach statków powietrznych (1963), konwencja haska o zwalczaniu bezprawnego zawładnięcia statków powietrznych (1970), konwencja ONZ o zapobieganiu i karaniu przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynar., w tym dyplomatom (1973).