Destalinizacja w bloku wschodnim.

5 marca 1953 roku w podmorskiej willi w Kuncewie zmarł w skutek wcześniejszego wylewu krwi do mózgu i nie odzyskania przytomności Józef Stalin. Zwłoki zabalsamowano i umieszczono w Mauzoleum, obok mumii Lenina. 9 marca odbył się uroczysty pogrzeb. Po jego śmierci władzę przejęło tzw. kolektywne kierownictwo: premier Georgij Malenkow, szef sił bezpieczeństwa Ławrentij Beria i minister spraw zagranicznych Wiaczesław Mołotow. Nowe władze ograniczyły terror, ograniczono rozwój przemysłu ciężkiego, zwiększono nakłady na rolnictwo i przemysł konsumpcyjny. Przemiany te zyskały miano ,,odwilży”.

Po usunięciu Berii I sekretarzem KPZR został Nikita Chruszczow, który zmierzał do zastąpienia stalinowskiego, totalitarnego modelu państwa mniej brutalnym systemem. W latach 1953-1955 uwolniono większość więźniów obozów pracy (łagrów), osłabiono nadzór nad obywatelami i złagodzono cenzurę.

W drugiej połowie lutego 1956 roku odbył się w Moskwie XX Zjazd KPZR. 25 lutego na tajnym posiedzeniu Chruszczow wygłosił referat ,,O kulcie jednostki i jego następstwach”, w którym potępił represje wymierzone w wiernych Stalinowi działaczy partyjnych.

W 1957 roku Chruszczow usunął z kierownictwa KPZR grupę działaczy konserwatywnych i współpracowników Stalina. Rok później połączył władzę przywódcy partii z urzędem premiera. Chruszczow obwieścił, że w ciągu 20 lat ZSRR zbuduje komunizm i wyprzedzi Amerykę pod względem poziomu życia. Na XXII Zjeździe KPZR w 1961 powrócono do krytyki Stalina. Zwłoki dyktatora usunięto z Mauzoleum. Działania I sekretarza napotkały opór elit partyjnych. W październiku 1964 roku Chruszczow został usunięty, a jego miejsce zajął Leonid Breżniew. Nowe kierownictwo przerwało okres destalinizacji. ZSRR wkroczył w okres względnej stabilizacji wewnętrznej.

Zmiany w ZSSR wpłynęły na sytuację w krajach bloku radzieckiego. W czerwcu 1953 roku doszło do buntu robotników w Berlinie. Armia Radziecka utopiła powstanie we krwi. Do zamieszek doszło także w Pilznie w Czechosłowacji. W maju 1955 roku w Warszawie państwa bloku wschodniego zawarły Układ Warszawski. Była to odpowiedź na odbudowę armii w Niemczech Zachodnich. Układ utrwalał i precyzował zakres zależności państw członkowskich od Moskwy. Do paktu przystąpiły: ZSRR, Albania, Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Polska, Rumunia i Węgry.

Destalinizacja nie ominęła części krajów ,,demokracji ludowej”: w Czechosłowacji podjęto rehabilitację ofiar ,,czystek” z początku lat 50. Na węgrzech destalinizacja postępowała bardzo powoli. W połowie 1956 roku odszedł Matyas Rakoszi odpowiedzialny za masowy terror. Pod koniec października 1956 roku doszło w Budapeszcie do manifestacji poparcia dla zmian dokonujących się w Polsce. Władze uznały to za kontrrewolucje i poprosiły o interwencje Armii Radzieckiej, która wycofała swe wojska dopiero pod koniec października. Rząd kierowany przez Imre Nagya komunistę-antysemitowca, uznał, że w kraju dokonała się narodowa rewolucja i przekształcił się w wielopartyjny Rząd Jedności Narodowej. Nagy ogłosił deklarację o neutralności Węgier i wystąpieniu z Układu Warszawskiego.

4 listopada Rosjanie dokonali ponownej interwencji. Pod ich protekcją powstał tzw. rząd robotniczo-chłopski Janosa Kadara. Po tygodniu walk powstańcy podali się. W walkach w Budapeszcie i na prowincji padły tysiące zabitych.

Przeprowadzona przez Chruszczowa destalinizacja nie spodobała się chińskim komunistom. Pekin odrzucał krytykę Stalina i rezygnację z haseł rewolucji światowej na rzecz pokojowego współistnienia z zachodem.

W 1958 roku Mao Zedong rozpoczął realizację programu ,,wielkiego skoku”. Cały kraj miała pokryć sieć samowystarczalnych komun produkujących żywność i surówkę żelaza. Program ten doprowadził do ruiny rolnictwo i przemysł. Jednocześnie spowodował śmierć głodową kilkunastu milionów Chińczyków.

Narastający konflikt chińsko-radziecki wynikał z rywalizacji Moskwy i Pekinu o pierwszeństwo w bloku komunistycznym. W 1966 roku przewodniczący Mao rozpoczął ofensywę polityczną tzw. rewolucję kulturalną.
Życie w Chinach zostało całkowicie podporządkowane ideologii, której przewodniczył Mao. Jego ,,czerwona książeczka” stała się główną lekturą Chińczyków. Tej propagandzie towarzyszył chaos i przemoc. Fanatyczni wyznawcy terroryzowali całe prowincje. Opornych zsyłano na wieś do ,,obozów reedukacji”. Ogromnie wzrosła rola armii, Chiny były już wówczas mocarstwem atomowym. W 1969 roku doszło do starć na granicy radziecko- chińskiej na rzece Ussuri. Na świecie nastąpił nieodwracalny rozłam na zwolenników Moskwy i Pekinu.