Wpływ hałasu na zdrowie człowieka

DŹWIĘK, fiz. muz. zaburzenie falowe (fale akustyczne, fale sprężyste) rozchodzące się w ośrodku materialnym (w powietrzu z prędkością ok. 330 m/s); człowiek słyszy dźwięki o częstotliwości od 16 do 20 000 Hz, stanowią one materiał muzyki; dźwięki o częstotliwościach mniejszych są nazywane infradźwiękami, większych -ultradźwiękami, jeszcze większych -hiperdźwiękami; źródłem dźwięków są ciała drgające (np. struny, membrany), a także zawirowania powietrza.

Hałas, dźwięk szkodliwy lub niepożądany, ze względu na naturę procesu powstawania rozróżnia się hałas wibracyjny lub turbulentny, ze względu na zmiany czasowe rozróżnia się hałas stacjonarny, niestacjonarny, impulsowy i udarowy.

HAŁAS [ukr.], dźwięk niepożądany lub szkodliwy dla zdrowia ludzkiego. Rozróżnia się hałasy ciągłe o nieznacznych zmianach natężenia i widma częstotliwości w czasie (szmer, szum) oraz hałasy impulsowe (np. huk, trzask). Szkodliwość hałasu zależy od jego natężenia, widma częstotliwości, charakteru zmian w czasie, zawartości składowych niesłyszalnych oraz długotrwałości działania. Wielkością określającą subiektywne odczucie dokuczliwości hałasu jest hałaśliwość, wyrażana w noysach. Zróżnicowanie odczucia hałasu obrazują krzywe jednakowej hałaśliwości. Subiektywne odczucie natężenia dźwięków (w tym również hałasu) określa głośność. Odpowiednikiem pomiaru głośności dźwięku dla hałasu jest poziom hałaśliwości. Szkodliwość lub dokuczliwość hałasu ocenia się za pomocą liczby N-ów (N liczba). W zależności od rodzaju źródła emisji dźwięku rozróżnia się hałas przem. (na stanowiskach pracy i w otoczeniu zakładu), komunik. (drogowy, kol. i lotn.) oraz osiedlowy (komunalny i mieszkaniowy). Bezpośredni wpływ hałasu na ludzi objawia się zakłóceniami ich aktywności (wypoczynku, komunikacji słownej, pracy umysłowej, itp.), stwarzając jednocześnie odczucie dyskomfortu i uciążliwości wywołanej warunkami akust.; hałas wpływa niekorzystnie na narząd słuchu, układy nerwowy i krążenia oraz inne narządy wewn.; hałas o poziomie natężenia dźwięku 45–70 dB jest przyczyną występowania u ludzi m.in. uczucia zmęczenia i ogólnego wyczerpania, obniżenia czułości wzroku, zwiększenia częstości występowania bólów i zawrotów głowy, stanów niepokoju i rozdrażnienia, niekorzystnie wpływa na sen i wypoczynek; powyżej 80 dB powoduje uszkodzenia narządowe (trwałe obniżenie ostrości słuchu lub chwilowa głuchota); b. nieprzyjemny i szkodliwy jest krótkotrwały, nieoczekiwany hałas impulsowy powyżej 90 dB oraz wąskopasmowy o wysokiej częstotliwości (powyżej 4000 Hz, np. pisk, syk). Reakcja biol. i psych. na działanie hałasu jest częściowo odmienna u różnych ludzi w zależności od wieku, płci, nastawienia emocjonalnego. Problemami zwalczania hałasu zajmuje się akustyka techn., bud. i urbanistyczna. Zob. też ochrona przed hałasem, aeroakustyka.

OCHRONA PRZED HAŁASEM

Działanie mające na celu ograniczenie ilości wytwarzanej przez źródła hałasu energii akust., rozprzestrzeniania się jej, jak i przenikania do otoczenia człowieka. Działanie to, zw. też zwalczaniem hałasu, powinno uwzględniać aspekty zdrowotne, społ. i ekon. związane z występowaniem hałasu w środowisku człowieka. Zagadnieniami związanymi z ochroną przed hałasem zajmuje się akustyka środowiska człowieka (obejmuje akustykę techn., bud. i urb.). W zakładzie pracy wpływ hałasu zmniejsza się przez właściwe rozmieszczenie stanowisk pracy, stosowanie izolacji dźwiękochłonnych, kabin dźwiękoszczelnych, ekranów i elastycznych podnóży, konstruowanie urządzeń cichobieżnych oraz stosowanie ochrony indywidualnej (wkładki przeciwhałasowe, nauszniki, hełmy). W miastach ochrona przed hałasem obejmuje: wyciszanie źródeł hałasu, rozwiązania urb. (właściwe planowanie ulic i osiedli), zabezpieczenia akust.-urb. (np. pasy zieleni, wały ziemne, wykopy i ekrany izolacyjne) oraz rozwiązania arch. (układ pomieszczeń wrażliwych i niewrażliwych na hałas, rozpraszające dźwięk elewacje, dźwiękoszczelne okna). Zakłady prowadzące działalność gosp. są prawnie zobowiązane do przeciwdziałania powstawaniu i przenikaniu hałasu do środowiska oraz likwidowania w wyniku przedsięwzięć techn., technol. i organiz. źródeł hałasu w celu ograniczenia natężenia hałasu do poziomu dopuszczalnego w środowisku.

Terenem chronionym jest teren, dla którego ustalono dopuszczalne poziomy hałasu zewn.; w wybranych częściach takich terenów ustanawia się strefy ciszy, w których obowiązuje zakaz wytwarzania hałasu oraz niższe dopuszczalne natężenie hałasu; wg pol. przepisów, a także przepisów większości państw europejskich, dopuszczalny poziom hałasu (mierzy się tzw. dźwięk A — po zastosowaniu odpowiedniego filtru korekcyjnego) na terenie chronionym, m.in. o zabudowie mieszkaniowej, waha się dla pory dziennej w granicach 40–60 dB, dla pory nocnej 30–50 dB, dla hałasu krótkotrwałego 65–85 dB; wartość zależy od klasyfikacji terenu związanej gł. z charakterem zabudowy (zabudowa jednorodzinna, wielorodzinna, centra miast) i natężeniem ruchu pojazdów. W praktyce poziomy hałasów w terenie (zwł. w miastach) znacznie przekraczają wartości dopuszczalne, np. poziom hałasu przekraczający średnią wartość 70 dB występuje na ok. 75% ulic Poznania, ok. 67% ulic Warszawy, ok. 50% ulic Gdańska; uciążliwość hałasu drogowego jest duża z powodu m.in. złego stanu techn. pojazdów oraz nawierzchni ulic, dużego natężenia ruchu, braku płynności ruchu, braku obwodnic tranzytowych, niewielkiej liczby wielopoziomowych skrzyżowań, braku ekranowania. Sumaryczny poziom dźwięku (hałasu) emitowanego przez wszystkie źródła występujące na analizowanym obszarze określa tzw. klimat akustyczny. Na podstawie dopuszczalnej wartości równoważnego poziomu dźwięku klasyfikuje się teren pod względem akust. (zagrożenia hałasem) i tworzy mapy akustyczne.

W Polsce na hałas o średnim poziomie większym od 60 dB jest narażona ludność zamieszkująca co najmniej 20% pow. kraju (Polska — Warunki naturalne: Ochrona przyrody i środowiska). Ogółem ludność kraju zagrożoną hałasem o ponadnormatywnym poziomie szacuje się na ok. 33%, z czego 25% dotyczy zagrożenia w środowisku zewn., a 8% — w budynkach i na stanowiskach pracy. W Polsce dopuszczalne równoważne poziomy dźwięku A hałasu przenikającego do pomieszczeń budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publ. wynoszą w dzień 30–50 dB, a w nocy 30–40 dB. Poziom dźwięku A hałasu przenikającego z sąsiednich pomieszczeń jest podstawą ustalania kryteriów oceny izolacyjności przegród między mieszkaniami.

Do pomiaru hałasu służą sonometry — mierniki poziomu dźwięku; sonometr składa się z mikrofonu, w którym energia fal akust. jest przekształcana w energię elektr., układu wzmacniającego, filtrów korekcyjnych (ważących), wychyłowego lub cyfrowego wskaźnika oraz zasilania. Do analiz laboratoryjnych hałasu zarejestrowanego w terenie służą odpowiednie zestawy pomiarowe. Przyrządy pomiarowe powinny mieć ważne świadectwo legalizacji i być wycechowane za pomocą wzorcowego źródła dźwięku (kalibrator lub pistofon). Andrzej Kulig

Wzorcowo hałas ocenia się korzystając z metody tzw. liczb N. Polega ona na porównaniu widma akustycznego danego hałasu z krzywymi, w przybliżeniu opisującymi wrażliwość akustyczną ucha (głośność) wyrażoną w fonach.

W praktyce stosuje się prostsze pomiary poziomu ciśnienia akustycznego wyrażanego w dB (decybelach, bel). Za szkodliwy uważa się hałas przekraczający 85 dB. Długotrwałe oddziaływanie hałasu o wyższym poziomie ciśnienia akustycznego prowadzi do trwałych ubytków słuchu. Oprócz hałasu szkodliwego definiuje się hałas uciążliwy, o niższym poziomie ciśnienia akustycznego.
Dopuszczalne poziomy hałasu w danych warunkach określane są przez odpowiednie normy, np. w centrum miast w dzień nie powinien on przekraczać 60 dB (w nocy 50 dB), natomiast na terenach chronionych (parkach, uzdrowiskach, itp.) odpowiednio 40 i 30 dB.

Ucho ludzkie charakteryzuje się różną wrażliwością na hałasy o różnym widmie akustycznym, podane normy dotyczą hałasu o wzorcowym widmie akustycznym.