Adam Mickiewicz.

Biografia Mickiewicza jest przykladem losow pierwszego pokolenia Polakow "urodzonych w niewoli", pokolenia romantycznych "zapalencow", krore po wojnach napoleonskich podjelo trud tworzenia nowego sposobu myPlenia o Pwiecie, nowej kultury narodowej, a takze nowych form walki o niepodlegloPc.
Dziecinstwo i mlodoPc

Mickiewicz przyszedl na świat 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu na dawnych ziemiach litewskich. Wychowywal sie w pobliskim Nowogrodku, gdzie ojciec jego, Mikolaj, zdeklasowany szlachcic herbu Poraj, pracowal jako obronca sadowy. Na wlasne wiec sily i umiejetnoPci - nie zaP na szlacheckie pochodzenie czy tez dziedziczne majatki - mogl liczyc rowniez Adam.

Po ukonczeniu miejscowej, prowadzonej przez dominikanow, szkoly (1815) udal sie na studia filologiczno-historyczne do Wilna. Utrzymywal sie ze stypendium, ktore po ukonczeniu studiow (1819) musial odpracowac jako nauczyciel szkoly powiatowej w Kownie (1819 - 1823). W czasie studiow wplyw na ksztaltowanie sie jego osobowoPci, poziomu wiedzy i poetyckiego talentu wywarli zwlaszcza tacy profesorowie, jak filolog klasyczny Ernest Groddeck, historyk i teoretyk literatury Leon Borowski oraz historyk Joachim Lelewel.

Filomaci i filareci

W roku 1811 wspolnie z najblizszymi przyjaciolmi - Tomaszem Zanem, Janem Czeczotem, Jozefem Jezowskim, Onufrym Pietraszkiewiczem, Franciszkiem Malewskim - Mickiewicz zalozyl tajne Towarzystwo Filomatow (MiloPnikow Nauki), a nastepnie Towarzystwo Filaretow (MiloPnikow Cnoty). Stowarzyszenia te, prowadzac zroznicowane formy pracy samoksztalceniowej, mialy na celu przygotowanie mlodziezy do dzialalnoPci w roznych dziedzinach zycia narodu pozbawionego wlasnej panstwowoPci. Pierwszym znaczacym doPwiadczeniem stal sie wiec dla Mickiewicza udzial w mlodziezowym "zwiazku bratnim", w ktorym zdobywal umiejetnoPc kierowania tajna organizacja, pisania dokumentow programowych oraz poslugiwania sie literatura i towarzyska zabawa w celach patriotyczno-wychowawczych. Literackim wyrazem tej atmosfery i doPwiadczen stala sie m. in. PiePn filaretow (1820), a najogolniejszym programem ideowym "Oda do mlodoPci" (1820).

NieszczePliwa miloPc. Kontakt z folklorem

Drugim doPwiadczeniem mlodzienczym byla nieszczePliwa miloPc do Marii z Wereszczakow hrabiny Wawrzyncowej Puttkamerowej. Na drodze do szczePcia kochankow stanelo zawarte w 1821 r. malzenstwo Puttkamerow. Zakochana w poecie Maria pozostala wiec jedynie Maryla, uosabiajaca w jego utworach romantyczny ideal miloPci. Trzecim doPwiadczeniem Mickiewicza byl kontakt z folklorem. ZnajomoPc ludowych - zarowno polskich, jak i bialoruskich - piePni, baPni, podan i obrzedow przyszly poeta wyniosl juz z rodzinnego domu (sluzaca Gasiewska), a nastepnie nieustannie je wzbogacal. W tych formach ludowej kultury dostrzegal wyraz narodowej tradycji oraz Lrodlo inspiracji do tworzenia nowego typu poezji. Literackim owocem tej inspiracji staly sie "Ballady i romanse" (1822), "Dziadow czePc II i IV" oraz "Grazyna" (1823). Rok opublikowania pierwszego tomu Poezji Mickiewicza (1822) przyjeto jako date poczatku romantyzmu w Polsce.

Wiezienie i zeslanie

Po wykryciu w roku 1823 organizacji filomackich wladze carskie osadzily Mickiewicza w zamienionym na wiezienie klasztorze bazylianow w Wilnie. (Do dziP zachowala sie cela, w ktorej siedzial, nazywana cela Konrada). Po procesie skazano go jesienia 1824 r. wraz z kolegami na osiedlenie sie w glebi Rosji. Wiezienie, proces i zeslanie - to kolejne etapy zyciowych doPwiadczen i charakterystyczne rysy romantycznej biografi poety.

Z Wilna wyjechal najpierw do Petersburga, a nastgpnie do Odessy i Moskwy. Tu zetknal sie z rosyjskim zyciem literackim oraz dzialalnoPcia spiskowa. ZaprzyjaLnil sie z literatami - spiskowcami: z Kondratijem Rylejewem, Aleksandrem Bestuzewem, a takze z Aleksandrem Puszkinem, Nikolajem Polewojem, Piotrem Wiaziemskim i innymi. Bywal w salonach rosyjskiej elity intelektualaej (m. in. Zenaidy Wolkonskiej), gdzie zaslynal jako wybitny improwizator. W czasie wycieczki na Krym (lato 1825) mial okazje zetknac sie z kultura orientalna i egzotycznym krajobrazem. Wszystko to wplynelo na poszerzenie jego wyobraLni i wrazliwoPci literackiej. Z bliska takze mogl obserwowac potezna machine carskiego despotyzmu. W warunkach rosyjskich Mickiewicz dojrzal ideowo i uksztaltowal sie jako romantyczny poeta narodowy. Przymusowe oddalenie od kraju oraz dlugie podroze poglebialy w nim poczucie wyobcowania i samotniczej misji patriotycznej.

DoPwiadczenia okresu rosyjskiego zaowocowaly kolejno "Sonetami" (1826), "Konradem Wallenrodem" (1828), a w dalszej kolejnoPci "Dziadow czePcia III" z nasycnym rosyjskimi realiami "Ustepem" i wierszem Do przyjaciol Moskali (1832).

Romantyczne podroze

W maju 1829 r. poecie udalo sie opuPcic Rosje i rozpoczac prawie dwuletnia wedrowke po Europie. Z Petersburga trasa prowadzila przez Hamburg, Berlin (tu sluchal wykladow Hegla), Drezno, Prage (spotkanie z czeskim poeta Yaclavem Hanka), Karlove Vary (spotkanie z Antonim Odyncem, towarzyszem dalszej podrozy), Weimar (slynna wizyta u Goethego), Bonn (wizyta u Augusta W. Schlegla), Szwajcarie, przelecz Splugen - do Wenecji, Florencji, Rzymu (miloPc do hrabianki Ankwiczowny), Neapolu, na Sycylie, a stad do Genewy (spotkanie z Zygmuntem Krasinskim, wycieczka w Alpy) i z powrotem do Rzymu (przezycia religijne), dokad w grudniu 1830 r. dotarla takze wiadomoPc o wybuchu powstania w Warszawie.

Proba przylaczenia sie do powstania

Romantyczna wedrowka, stanowiaca kolejny charakterystyczny rys biografii poety, zostala zakonczona. Mickiewicz zdecydowal sie wracac do ojczyzny z zamiarem przylaczenia sie do powstania. Po bezowocnych, okrytych tajemnica oczekiwaniach przybyl w czerwcu 1831 r. do Paryza, a stad pod przybranym nazwiskiem (Adam Muhl) zostal skierowany przez Legacje Polska (przedstawicielstwo rzadu powstanczego) do Warszawy. W sierpniu dotarl do Wielkopolski. Wobec jednak wyraLnych oznak zblizajacej sig kleski z zamiaru przedostania sie do Krolestwa zrezygnowal. GotowoPc wziecia udzialu w walce zbrojnej o niepodlegloPc oraz zwiazane z tym przezycia - to dalszy znamienny rys biografii romantycznego poety. Literackim rezultatem tych doPwiadczen staly sie m. in. napisane w 1831 r. wiersze o tematyce powstanczej: "mierc pulkownika", "Nocleg", "Reduta Ordona".

W Wielkopolsce pozostal do wiosny 1832 r., bawiac w ziemianskich dworach, m. in. Skorzewskich w Kopaszewie, Gorzenskich w |mielowie (obecnie muzeum poety), Turnow w Objezierzu i Grabowskich w Lukowle. Tutaj po raz pierwszy "nadychal sie polszczyzny" i zebral mnostwo obserwacji, ktore spozytkowal nastepnie w Panu Tadeuszu. Wedlug relacji pamietnikarskiej wygladal wtedy nastepujaco: "brunet, oczy ciemnozielone, wlosy czarne, nos piekny, w ustach czesty grymas, a ze nosi po parysku brode, wiec sie wydaje jak uczony Zyd. Fizjonomia nic nie pokazuje, czesto zamyPlony, a rzadko wesoly, liberalista wielki, gleboko uczony". (A. Turno, zapis w pamietniku pod data 25 grudnia 1831).

Emigracja. Drezno - Paryz - Lozanna

Wyjezdzajac z goPcinnej Wielkopolski do Drezna, poeta podzielil losy wielu rozbitkow powstania i rozpoczal kolejny, typowy rozdzial swojej biografii - przymusowa wieloletnia emigracje. W atmosferze kleski powstania stworzyl w DreLnie w 1832 r. swoje glowne dzielo romantyczne - "Dziadow czePc III". 31 lipca 1532 r. przybyl z Drezna do Paryza, gdzie z niewielkimi przerwami spedzil reszte tulaczego zycia. Wkrotce po przyjeLdzie nawiazal bliskie stosunki z francuskim Prodowiskiem artystycznym i intelektualnym (m. in. rzeLbiarzem Dawidem d'Angers, poeta Hugues Felicite Lamennais, historykiem Charlesem de Montalambertem. Odnowil znajomoPc z poznanym jeszcze w Wilnie Slowackim. Wlaczyl sie takze aktywnie w zycie emigracji (czlonkostwo w Towarzystwie Literackim, Towarzystwie Litewskim i Ziem Ruskich, Towarzystwie Pomocy Naukowej, Komitecie Narodowym Lelewela i in.), chcac przygotowac ja do powrotu do kraju. Przewidujac rychly wybuch ogolnoeuropejskiej rewolucji, sadzil, podobnie jak cala emigracja, ze pobyt na obczyLnie nie potrwa dlugo. Glownymi wiec utworami zwiazanymi z ta dzialalnoPcia poety staly sie "Ksiegi narodu polskiego" i "Ksiegi pielgrzymstwa polskiego" (1832) oraz artykuly oglaszane w "Pielgrzymie Polskim", ktorego przez pewien okres byl takze glownym redaktorem (kwiecien - czerwiec 1833).

Zmeczony emigracyjnym zyciem oraz rozczarowany wobec monarchistycznej Europy, poddawany wraz z cala emigracja roznym zakazom i szykanom (m. in. zakaz przenoszenia sie z miejsca na miejsce), wskrzeszal wartoPc narodowej historii, tworzac "Pana Tadeusza" (1833, wyd. 1834), lub zaglebial sie w lektury dziel mistycznych, czego owocem stal sie m. in. cykl uniwersalnych aforyzmow zatytulowany "Zdania i uwagi" (1833 - 1834).

W 1834 r. ozenil sie z corka slynnej owczesnej polskiej pianistki Marii Szymanowskiej - Gelina (1812 - 1855), ktora urodzila mu szePcioro dzieci. Trudna sytuacja materialna zmusila poete do napisania po francusku dwu dramatow ("Konfederatow barskich" i "Jakuba Jasinskiego",1836), przeznaczonych dla francuskiego teatru, ktorych jednakze nie udalo sie wystawic. Na rok akademicki 1839 / 1840 przeniosl sie wiec do szwajcarskiej Lozanny, gdzie otrzymal stanowlsko profesora literatury lacinskiej. Tutaj stworzyl tez cykl lirykow, zwanych lozanskimi ("Gdy tu moj trup", "Nad woda wielka i czysta", "Snuc miloPc", "Polaly sig lzy").

Wyklady w College de France

Rozwiniete poczucie obowiazkow patriotyczno-politycznych sklonilo go jednak do przerwania pracy w Lozannie i objecia w 1840 r. nowo utworzonej katedry literatur slowianskich w College de France w Paryzu. Jako profesor slawista pracowal tutaj cztery lata. Wspolnie z francuskimi historykami - Julesem Micheletem i Edgarem Quinetem - reprezentowal grono demokratycznej i postepowej profesury. Jego wyklady cieszyly sie ogromna popularnoPcla zarowno wProd Polakow, jak i cudzoziemcow. Poeta przekazywal nie tylko wiedze o kulturach slowianskich, ale takze propagowal antymonarchistyczne idee napoleonskie, a nastepnie mistyczna nauke Andrzeja Towianskiego. W zwiazku z tym w 1844 r. jego dzialalnoPc profesorska zostala przez wladze francuskie zawieszona.

W kole towianczykow

Z Towianskim, ktory przybyl do Paryza z Litwy, zetknal sie Mickiewicz latem 1841 r. Wkrotce tez stal sie wyznawca jego tajemnej, mistycznej nauki, zapowiadajacej rychla odnowa Europy, a przed emigrantami otwierajacej perspektywe powrotu do kraju. Nauki i proroctwa Towianskiego, ktory mial ponadto dobroczynny wplyw na psychicznie chora zone poety, wychodzily wiec naprzeciw najgoretszym pragnieniom emigracji i w wielu punktach zgodne byly z przemyPleniami i oczekiwaniami samego Mickiewicza. Nic tez dziwnego, ze wkrotce stanal on na czele Kola Sprawy Bozej zrzeszajacego towianczykow, a po jego rozlamie w 1846 r. zalozyl wlasne kolo, radykalniejsze politycznie i spolecznie. Propagujac swoje idee, towianczycy usilowali naklonic do ich przyjecia rowniez czolowe osobistoPci Europy, m. in. cara Mikolaja I i papieza Piusa IX.

Legion Polski we Wloszech

W czasie Wiosny Ludow (1848) Mickiewicz udal sie do Rzymu, aby tu stworzyc wlasna formacje wojskowa (Legion Polski), ktora miala wziac udzial w europejskich walkach ludow przeciwko monarchiom i tym samym przyczynic sie do odzyskania przez Polske niepodlegloPci. Dla Legionu napisal radykalny program, w ktorym ukazal wizje republikansko-demokratycznej Polski (uwlaszczenie chlopow, rownouprawnienie kobiet i Zydow), i nazwal go "Skladem zasad" (1848). Nie uzyskawszy poparcia papieza ani bogatych i wplywowych emigracyjnych stronnictw politycznych, kilkunastoosobowy Legion pod wodza poety przemaszerowal manifestacyjnie z Rzymu do Mediolanu, gdzie zostal podporzadkowany wladzom Lombardii i przez rok walczyl z Austriakami.

Miedzynarodowy publicysta

Poeta natomiast powrocil do Paryza, aby podjac koiejna akcje polityczna. Wraz z grupa przedstawicieli roznych narodowoPci zalozyl dziennik "Tribune des Peuples". W oglaszanych tu artykulach wykladal radykalno-rewolucyjny program spoleczny i polityczny, budowany na fundamencie swoistego socjalizmu ("Nasz program", "Wlochom brak pieniedzy", "Wrogowie ludu", "Socjalizm", "Osiedla robotnicze", "Manifest cesarza rosyjskiego").

Wkrotce pod naciskiem wladz francuskich i ambasady rosyjskiej musial jednak wycofac sie z redakcji. Nastepnie zostal wziety pod nadzor policji i ostatecznie zwolniony ze stanowiska profesora w College de France. Poecie obarczonemu gromadka dzieci i chora zona zaczela zagrazac nedza. W roku 1852 udalo mu sie otrzymac stanowisko bibliotekarza i mieszkanie w paryskiej Bibliotece Arsenalu.

Ostatnia proba walki o Polske

Swoje nadzieje polityczne na odzyskanie przez Polske niepodlegloPci zwiazal Mickiewicz z osoba Napoleona III oraz rozpoczeta w 1854 r. wojna miedzy Francja, Anglia i Rosja (tzw. wojna krymska). Po Pmierci zony zostawil nieletnie dzieci w Paryzu i jesienia 1855 r. wyjechal do Koastantynopola (Istambulu), by swoim autorytetem wesprzec akcje formowania tutaj oddzialow tzw.kozakow otomanskich, ktorzy mieli wziac udzial w walce z Rosja. Dowodca tej- formacji byl romantyczny powiePcioplsarz Michal Czajkowski (Sadyk Pasza). Monarchistyczne stronnictwo Czartoryskich (tzw. Hotel Lambert) usilowalo jednak podporzadkowac sobie powstajace w Turcji poisko-kozackie oddzialy. Zabiegom tym Mickiewicz zdecydowanie sie sprzeciwial. Rozgoryczony politycznymi tarciami, zmeczony psychicznie i fizycznie ulegl niespodziewanie atakowi cholery. Zmarl 26 listopada 1855 r. Jego Pmierc wywolala ogromna konsternacje i zalobe wProd Polakow oraz wszystkich narodow slowianskich, dostrzegajacych w nim swego duchowego przywodce.

Gdy przyszli, by jak co dzien odebrac rozkazy,
Zaszli droge im ludzie, co umarlych strzega,
I rzekli: "Nie mozemy wpuPcic was do niego,
Bo ten czlowiek umiera od strasznej zarazy".

Wiec wtedy oni plakac zaczeli jak dzieci
I szeptali z przestrachem: "Przed nami noc ciemna!
Ten ksiezyc, ktory teraz nad Stambulem Pwieci
Patrzcie, jaki jest inny niz ten nasz znad Niemna".

A on w tej samej chwili myPlal: "Jak to blisko!
Slysze piePn, co Ppiewano nad moja kolyska,
Widze ziola i kwiaty nad |witezi tonia,
I jeszcze tylko chwila, a dotkne je dlonia".


Po uplywie kilku miesiecy zwloki poety przewieziono do Paryza i zlozono na cmentarzu polskim w Montmorency. W roku 1890 sprowadzono je na Wawel. Dzielo poety stalo sig trwala czePcia naszej PwiadomoPci narodowej. Jego utwory towarzysza nam od dziecinstwa. Sa nieustannie wznawiane i komentowane. Przelozono je niemalze na wszystkie jezyki Pwiata. W Nowogrodku, Wilnie, Paryzu, Istambule, |mielowie i Warszawie otwarto takze muzea lub stale ekspozycje poPwiecone jego tworczoPci i postaci.