Witaminy.

Witaminy - Witaminy, substancje katalizujące rozmaite przemiany metaboliczne w ustroju, zbliżone w swych właściwościach do enzymów i do hormonów. Pochodzą głównie z pożywienia, niektóre tworzone są w samym ustroju lub też przez bakterie przebywające w przewodzie pokarmowym (flora bakteryjna). Dzielą się na dwie grupy w zależności od rozpuszczalności w wodzie lub w tłuszczach: 1) w wodzie: witaminy B1, B2, B6, B12, C, H, P, PP, 2) w tłuszczach: witaminy A, D, E, K. Brak lub niedostatek witaminy w ustroju powoduje powstanie stanów chorobowych, zwanych awitaminozami albo hipowitaminozami. Niedobory te mają najczęściej charakter złożony, co jest spowodowane równoczesnym niedostatkiem różnych witamin.

Witamina A - akseroftol, pod względem chemicznym istnieje wiele odmian witaminy A, ale pod względem fizjologicznym mają podobne działanie. Witamina A w przyrodzie występuje w postaci barwników: czerwonego i pomarańczowego; głównym źródłem karotenoidów jest marchew, sałata, szpinak, pomidory, orzechy, różne owoce i wiele innych warzyw. U zwierząt gotowa witamina A występuje w wątrobie. Znajduje się również w tranie, maśle, mleku i żółtku jaj. Witamina A, jest niezbędna do prawidłowego wzrostu i rozwoju nabłonka, podwyższa odporność błon śluzowych, odgrywa ważną rolę w adaptowaniu narządu wzroku do widzenia przy słabym oświetleniu, np. o zmierzchu. Niedobór lub brak witaminy A objawia się niedowidzeniem o zmierzchu (tzw. kurza ślepota), pieczeniem spojówek oczu na skutek ich wysychania i rogowacenia, a w cięższych stanach rozmiękaniem rogówki i tworzeniem w niej owrzodzeń. Skóra staje się szorstka i rogowacieje, włosy wypadają. W awitaminozie A zapobiegawczo i leczniczo działa spożywanie pokarmów zawierających duże ilości witaminy A, lub też pobieranie preparatów witaminy A.
Witamina B1 - bierze w ustroju udział w przemianie węglowodanów i tłuszczów. Znajduje się w dużych ilościach w ziarnach zboża, w mięsie, drożdżach, orzechach, żółtkach jaj, jarzynach. Niedobór witaminy B1 może wystąpić w przebiegu długotrwałych chorób: biegunek, chorób gorączkowych, chorób wątroby, nadczynności gruczołu tarczowego w przewlekłym alkoholizmie, lub też przy niewłaściwym jednostronnym odżywianiu. Ostrą postać awitaminozy B1, zwaną chorobą beri-beri, spotyka się w stanach głodowych oraz u dzieci jednostronnie odżywianych, np. samym ryżem (w krajach Dalekiego Wschodu). Cechuje się ona głównie dolegliwościami neurastenicznymi, zaburzeniami czucia, osłabieniem siły mięśniowej mięśni kończyn dolnych, uogólnionymi obrzękami i przesiękami do jam ciała. Przewlekłą postać awitaminozy B1 spotyka się najczęściej u alkoholików. Cechuje się zaburzeniami czucia i inerwacji ruchowej, jako wyraz zapalenia wielonerwowego.
Witamina B12 - kobalamina, cyjanokobalamina, witamina z grupy B, rozpuszczalna w wodzie, złożona cząsteczka składająca się z pierścienia porfirynowego (porfina) zawierającego jon kobaltowy, rybozę i inne składniki. W organizmie bierze udział w metabolizmie aminokwasów i kwasów nukleinowych, powodując tym samym pobudzenie wzrostu komórek, szczególnie erytrocytów, leukocytóworaz błon śluzowych. Witamina B12 pełni także funkcje koenzymu w przemianie pewnych kwasów organicznych, jak bursztynowego i metylojabłkowego. Kobalamina nie jest syntezowana ani przez zwierzęta ani przez rośliny wyższe, ale tylko przez bakterie, przez co jest witaminą zarówno dla zwierząt jak i roślin. Głównym źródłem tej witaminy są produkty zwierzęce: wątroba, mięso, jaja i mleko. W niewielkim stopniu jest tworzona w przewodzie pokarmowym przez bakterie, gdzie jest wiązana tylko w obecności tzw. czynnika wewnętrznego Castle'a, który następnie umożiwia jej wchłonięcie przez śluzówkę jelit. Niedobór kobalaminy powoduje niedokrwistość złośliwą Addisona-Biermiera (ze wzglęgu na niedobór czynnika Castle'a). Witaminę B12 stosuje się w leczeniu leukopenii, niedokrwistościach toksycznych, zapaleniu wielonerwowym i schorzeniach wątroby.
Witamina B2 - ryboflawina, laktoflawina, witamina z grupy B, rozpuszczalna w wodzie, jest żółtym barwnikiem występującym zarówno u roślin jak i zwierząt. W organizmie człowieka wchodzi w skład mononukleotydu flawinowego (FMN) i dinukleotydu flawino-adeninowego (FAD) - koenzymów wchodzących w skład enzymów biorących udział w przemianie glukozy i aminokwasów w komórkowych procesach utleniania (reakcja redoks). Odgrywa również rolę w biochemicznych przemianach w siatkówce. Witamina B2 znajduje się w drożdżach, wątrobie, chlebie pełnoziarnistym, grochu, mleku, serach, w jajach oraz w jarzynach. Niedobór witaminy B2 występuje w przewlekłych biegunkach, w chorobach miąższu wątroby, przy przewlekłym alkoholizmie, a zwłaszcza przy braku mleka i pokarmów białkowych w pożywieniu. Jej niedobór powoduje zmiany skórne tj. zajady, łojotok(zwłaszcza w fałdzie nosowo- policzkowym, przy brwiach, w kącikach szpar powiekowych i za uszami), zmiany w obrębie rogówki i jamy ustnej (zaczerwienienie warg i jeżyka), światłowstręt, swędzenie powiek, łzawienie i zahamowanie wzrostu. Dzienne zapotrzebowanie u człowieka wynosi od 1-2 mg. Stosowana jest w leczeniu hipo- i awitaminozy oraz w niektórych typach niedokrwistości].

Witamina B6 - pirydoksyna, bierze udział w procesach syntez komórkowych układu krwiotwórczego, nerwowego i skóry. Jest zawarta w różnych pokarmach, jej niedobór występuje tylko w wyjątkowych przypadkach, np.: u małych dzieci karmionych sztucznymi odżywkami oraz u alkoholików. Niedobór witaminy B6 objawia się u dorosłych zmianami skórnymi pod postacią zapalenia łojotokowego w fałdach nosowo-wargowych, zapalenia warg i języka oraz zmianami na odsłoniętej skórze kończyn przypominającymi pelagrę. Wyjątkowo spotyka się niedokrwistość niedobarwliwą, oporną na leczenie preparatami żelaza, natomiast ustępującą pod wpływem dużych dawek witaminy B6.
Witamina C - kwas askorbinowy, witamina rozpuszczalna w wodzie, odgrywa dużą rolę w utlenianiu komórkowym - zwłaszcza w utlenianiu tyrozyny i w procesach redukcji (reakcja redoks). Wzmaga odporność organizmu, niezbędna do utrzymania prawidłowego stanu tkanki łącznej - m.in. włosowatych naczyń krwionośnych (co wyraża się ich kruchością ze skłonnością do krwawień, czyli skazą krwotoczną naczyniową). Jej niedobór powoduje szkorbutobjawiający się krwawieniami z dziąseł, wybroczynami skórnymi, krwawieniami z nosa, z przewodu pokarmowego i narządu moczowego. . Większość zwierząt posiada zdolność wytwarzania witaminy C, tylko człowiek, małpy i świnki morskie muszą ją pobierać z pokarmem. Witamina C jest substancją nietrwałą, rozkładającą się w czasie gotowania, toteż najlepszym jej źródłem są owoce zwłaszcza cytrusowe, surowe warzywa (pomidory, kapusta, sałata, papryka) i wątroba. Dzienne zapotrzebowanie u człowieka wynosi 75 - 100 mg.
Witamina D - cholekalcyferol, witamina rozpuszczalna w tłuszczach, występuje w organizmie w postaci tzw. prowitamin (D2 - kalcyferol, D4, D5), będących pochodnymi cholesterolu. Największe znaczenie ma witamina D2 pochodzenia roślinnego i witamina D3 pochodzenia zwierzęcego, powstająca pod wpływem promieniowania ultrafioletowegoz zawartej w skórze prowitaminy. Reguluje gospodarkę wapniową i fosforową w organizmie (poprzez ułatwianie ich wchłaniania i obniżanie ich wydalania z moczem), a tym samym wpływa na rozwój i stan układu kostnego. . Witamina D znajduje się w tranie rybim, maśle,mleku, jajach, a jej prowitaminy w drożdżach, nowalijkach i tkankach zwierzęcych. Jej niedobór powoduje krzywicęu dzieci, u dorosłych powoduje rozmiękanie kości na skutek ich demineralizacji. Pod wpływem obciążenia masą ciała dochodzi do zniekształceń i skrzywień kości długich, skręcenia się członów kręgów i do spłaszczeń kości miednicy. U osób starszych łatwo dochodzi do złamań szyjki kości udowej. Zmiany zniekształceniowe kości mogą objawiać się bólami o różnym natężeniu, zwłaszcza w okolicy kręgosłupa i pleców. Natomiast nadmierne dawki witaminy D wywołują stan hiperkalcemii i odkładanie wapnia w tkankach miękkich.

Witamina E - tokoferol, witamina rozpuszczalna w tłuszczach, bierze udział w tworzeniu włókien mięsnych, naczyń, włókien elastycznych i kolagenowych. Witamina E służy jako przeciwutleniacz (tym samym pełni funkcję przciwnowotworową), odgrywa pewną funkcje jako składnik przenoszenia elektronów w łańcuchu oddechowym, u pewnych zwierząt zapobiega bezpłodności - przy jej braku w pożywieniu u samców następuje zwyrodnienie jąder, a samice nie mogą donosić płodu (nie wykazano jednak czy wpływa na płodność u ludzi, choć wydaje się to być możliwe). Niedobór witaminy E powoduje postępujące pogorszenie i paraliż mięśni, przypuszczalnie wskutek degeneracji nerwów. Witamina E występuje w olejach roślinnych, przetworach mącznych, warzywach, mleku, mięsie i jajach, prawdopodobnie wytwarzana jest też przez florę bakteryjną jelit.

Witamina H - biotyna, odgrywa rolę przenośnika dwutlenku węgla w różnych procesach przemiany materii. Wytwarzana jest przez bakterie żyjące w przewodzie pokarmowym (flora bakteryjna). Znajduje się również w wątrobie, żółtkach jaj, kapuście. Niedobór witaminy H występuje głównie przy zniszczeniu flory bakteryjnej w jelitach, np. po zastosowaniu antybiotyków. Objawia się on zanikiem brodawek języka, zmianami zapalnymi skóry z drobnym łuszczeniem się naskórka (łupież), ogólnym osłabieniem, utratą łaknienia.

Witamina K - pochodna naftochinonu, jest niezbędna do syntezy czynników krzepnięcia (układ krzepnięcia) w wątrobie, przede wszystkim protrombiny. Znajduje się w szpinaku, kapuście, wątrobie. U człowieka źródłem witaminy K jest flora bakteryjna własnego jelita, skąd przy obecności kwasów żółciowych jest ona wchłaniana do krwi i wychwytywana w wątrobie. Niedobór witaminy K występuje najczęściej przy: a) zniszczeniu flory bakteryjnej w jelicie w czasie leczniczego podawania antybiotyków lub sulfonamidów, b) zaburzeniu wchłaniania witaminy K z jelit na skutek braku w nich żółci (kwasów żółciowych), spowodowanego np. niedrożnością przewodów żółciowych przy kamicy żółciowej. Objawem niedoboru witaminy K jest opóźnienie krzepnięcia krwi i skaza krwotoczna z krwawieniami w różnych narządach i tkankach. Skaza taka towarzyszy dość często mechanicznej żółtaczce i może się pojawić już po kilku-kilkunastu dniach jej trwania. Antagonistą witaminy K jest kumaryna i jej pochodne (Dicumarol) stosowana w lecznictwie w celu zmniejszenia zawartości protrombiny, np. w stanach zakrzepowych.
Witamina P - rutyna, jedna z trzech witamin (witamina C, K, P), które odgrywają rolę w zapewnieniu prawidłowej hemostazy. Działa synergistycznie z witaminą C w uszczelnianiu naczyń krwionośnych. Zawarta jest w owocach i jarzynach. Niedobór witaminy P objawia się wzmożoną kruchością naczyń, skłonnością do krwawych wybroczyn i do wytwarzania się obrzęków.

Witamina PP - niacyna, amid kwasu nikotynowego, odgrywa rolę w procesach utleniania komórkowego i w przemianie węglowodanów, tłuszczów i białek. W warunkach naturalnych występuje w wątrobie, w pełnoziarnistym chlebie, mleku, jajach, świerzych jarzynach. Niedobór witaminy PP powoduje swoisty zespół objawów, zwanych pelagrą, objawiający się: a) zaczerwienieniem i wzmożonym napięciem skóry na odsłoniętych, naświetlonych promieniami słonecznymi częściach ciała: twarzy, grzbietach rąk i palców, b) zaczerwienieniem i obrzękiem języka, niekiedy owrzodzeniami błony śluzowej jamy ustnej. W stanach cięższych mogą pojawić się wymioty i biegunki z domieszką krwi oraz zakłócenia równowagi psychicznej z lękami lub podnieceniem.