Historia administracji.

Wykład 1
NAUKA- (Uwzględniając przedmiot, metody badań) dzielimy na : *nauki teoretyczne, nauki podstawowe, pojęcie abstrakcyjne, twierdzenia analityczne, * nauki stosowane, nauki praktyczne, problemy pragmatyczne, umiejętności, praktyczne działania,* Nauki formalne, Racjonalne, dedukcyjne, Matematyczne, filozofia, logika, Matematyka, etyka, * nauki empiryczne, -indukcyjne(Humanistyczne, Historia, ekonomia, Pedagogika, Socjologia) –realne (przyrodnicze, fizyka, chemia, biologia).
Nauka - działalność ludzi mająca na celu poznanie rzeczywistości wyrastająca z potrzeby jej opanowania przekształcenia obejmująca proces badania i jego wyniki oraz nauczanie o tych wynikach. -ogół zgromadzonej uporządkowanej i należycie uzasadnionej wiedzy -jest ona rozwijana i doskonalona poprzez ciągłą badania, których wyniki ujmuje się w system pojęć a zachodzące procesy sprzyjają wypracowaniu sądów o rzeczywistości, sądów dowiedzionych, sprawdzonych, prawdziwych.
Administracja -zjawisko występuje w całej historii ludzkiej cywilizacji -odkąd ludzie zaczęli być w grupach -impuls podstawowy – ściąganie podatków, budownictwo, obrona, usługi i rolnictwo. Wyrażenia administracyjne wywodzą się z języka łac. Administrować, administrator, administracyjny
Posługiwano się wyrażeniami: *Ministrare – działalność służebna wykonywana w celu spełniania określonej roli *Minister – jeden sługa królewski *Ministrant – służący kapłanowi *Administrare – działalność wielce złożona, aktywność wykonawcza, systematyczna i trwała.
Określenia te zostały przyjęte w językach europejskich.
Administracja publiczna
W znaczeniu podmiotowym; 1.Aparat powołany do prowadzenia działalności organizatorskiej i wykonawczej w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej. 2. Wydzielone w państwie struktury organizacyjne powołane dla realizacji celów o charakterze zadań publicznych.
W znaczeniu funkcjonalnym;1.Działalność organizatorska i wykonawcza w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej. 2. Określona o specjalnych cechach działalności organów administracji publicznej. Administracja jest działalnością państwa, która nie jest ani ustawodawstwem ani sądownictwem –to nie są organy ustawodawcze i sądownicze
Cechy charakterystyczne administracji publicznej
Administracja publiczna 1. Działanie administracji rządowej w imieniu i na rachunek państwa a w administracji samorządowej w imieniu własnym i na własny rachunek. 2. Działanie na podstawie prawa i granicach prawem przewidzianych – obywatel może robić to wszystko czego prawo nie zakazuje. Administruje tylko to na co prawo mu pozwala. 3. Charakter monopolistyczny a więc działanie w ramach powierzonych przez prawo kompetencji jako wyłączny gospodarz we właściwej kategorii sprawy. 4. działanie w ramach struktur administracji rządowej jej organów instytucyjnych jednostek a nie osób fizycznych. 5. charakter władczy- możliwość stosowania środków przymusu administracyjnego, ale tylko wówczas i w takich granicach w jakich to jest dopuszczalne prawem. 6. Działanie na zasadzie kierownictwa i podporządkowania 7. opieranie się w swoim działaniu na urzędnikach państwowych, urzędnikach służby cywilnej i pracownikach samorządowych. 8. działanie w sposób ciągły i stabilny 9. Działanie nie tylko na wniosek zainteresowanych ale także i to w przeważającym zakresie z własnej inicjatywy co różni administrację od sądów.
Państwo jest wspólnotą: Polityczną, naczelną, terytorialną, służebną i suwerenną dzielimy je na: *Ludność państwa(ogół cech fizycznych osób zamieszkujących dane terytorium, cudzoziemcy, sprawy obywatelstwa ) *Terytorium(obszar geograficzny, przestrzeń lądowa, morska i powietrzna, różna wielkość państwa III grupy) *Władzę Publiczną (podporządkowanie ludzi, organy prawotwórcze, organy sądowe, administracyjne, kontrolne
Historia administracji
1. Administracja starożytna do 476 r
-despotia wschodnia –Grecja –Rzym -Azja
2. Administracja Średniowieczne (476 –1492)
-państwo protofeudalne -jednolite monarchie feudalne -monarchie stanowe -wielkie imperia średniowieczne
3. Administracja wczesnostarożytna (1492 –1776/1789)
-monarchia absolutyzmu renesansowego i klasycznego -monarchia absolutyzmu oświeceniowego -ustrój mieszany - republiki wczesno nowożytne - myśl ekonomiczno-administracyjna
4. Administracja późno starożytna ( do przełomu XIX –XX w).
-administracja -administracja a liberalizm społeczno- gospodarczy -liberalizm a monarchia konstytucyjna -wielkie monarchie absolutne i pół absolutne -reżimy autorytarne –republiki -myśl administracyjna
5. Administracja późno starożytna na ziemiach polskich (1795-1918)
-pierwsze okresy zaborów do 1807 r -księstwo warszawskie 1807- 1815 -Napoleońskie Wielkie miasto Gdańsk 1807- 18 -wolne miasto Kraków 1815-46 -Królestwo Polskie 1815- 1870 -wielkie miasto Poznańskie -zabór austriacki Autonomia Galicji od 1861 r
6.Administracja współczesna (oprócz Polski)
-przeobrażenia ustrojowo- społeczno(gospodarcze) -stare i nowe monarchie liberalno(demokratyczne). - stare i nowe republiki liberalno(demokratyczne) -reżimy autorytarne -reżimy totalitarne -myśl administracyjna i jej przeobrażenia
7. Administracja Polski współczesnej (1918- 1989)
- II RP 1918-139 -Litwa środkowa 1920 –1922 -PRL 1944-1952 i 1952 – 1989
Historia administracji WIEDZA O ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ dzielimy na :
konstrukcja chronologiczna: -podział na 7 części -są tu uproszczenia -ostatnie epoki są sporne. - dostępna wiedza konstrukcja rzeczowa -standard instytucji -administracja centralna -głowa państwa i rząd -administracja terytorialna -samorządy-sądownictwo administracyjne -rozwój myśli administracyjnej konstrukcja porównawcza -jednolite formy administracji publicznej -większość państw Europy -uporządkowanie wiedzy -uogólnienie zjawisk i otoczenie (społeczne i doktrynalne)
GAŁĘZIE NAUK Nauka prawa administracyjnego, Nauka administracji, Nauka polityki administracyjnej ,Despotie – tytuł, który przysługiwał cesarzom bizantyjskim
Administracja starożytna
Despotie wschodnie
-kolebka cywilizacji bliskiego wschodu -państwo Lewantu IV w p.n.e. -Nil, Eufrat, Tygrys – g. Państw -tendencje centralistyczne –pierwsze w Egipcie -ujarzmienie Nilu -dolny i górny Egipt -Egipt 3000 lat, 30 dynastii -Mezopotamia –burzliwe dzieje-państwa miasta
-monarchia –Egipt (bóg) -później syn boga, -następnie że jest pośrednikiem boga - despota
-administracja centralna
urzędnicy, zastępcy monarchy, wezyrzy/ nubandzi, kanclerz-skarbnik
-administracja terytorialna
nomy, prowincje, gubernatorzy, gminy
GRECJA
Najstarsza kultura -miasta państwowe „polis” -otaczający teren –samowystarczalność a)polis arystokratyczna -VIII w p.n.e. -król elekcyjny lub dziedziczny -Rada starszych –urzędnicy b)polis tyranistyczna -pocz.VII w p.n.e. -zamach stanu –jednowładztwo -walki społeczne c)polis digarchiczna –przełom VII/VI w p.n.e. -podział obywateli na klasy - Wielka Rada (400 członków) d)polis demokratyczna -nowy podział terytorialny -samorządy i wybory –rada -urzędy w drodze wyboru.
RZYM -początek historii Rzymu –753r. P.n.e. -509 r. p.n.e. ustanowienie Republiki -Juliusz Cezar –Oktawian -Konstantyn wielki -Teodozjan Wielki (379-395) -rozpad państwa na II części -ludowie
senat –rada starożytnych
-organ doradczy króla
-administracja centralna
-konsulowie -cenzorzy
-urzędy niższe – sądy i inne
kwestory –skarb
-urzędy nadzwyczajne
- dyrektor -trybunał wojskowy -trybunał ludowy
WIELKIE IMPERIA AZJI
Asyria, Persja, Chiny, Indie -wojskowe państwo –państwo asyryjskie –X w. P.n.e.
-monarcha –potomek Bog -absolutny władca -król, cesarz
Administracja Centralna
Prowincja, namiestnicy, okręgi, gubernie
Demokracja ateńska- będzie pytanie dotyczące tego na pracy kontrolnej
CHARAKTERYSTYKA USTROJU POLITYCZNEGO
Demokracji ateńskiej (V i IV w. p.n.e.)
Zgromadzenia ludowe -prawo uczestniczenia wszystkich obywateli -40 tyś. Obywateli (300 – 400 tyś. Mieszkańców) -minimum 6 tysięcy obywateli -3-4 X w miesiącu -demokracja bezpośrednia rada 500 – set -główny organ zarządzania państwem -500 członków -losowanie
Urzędy -wybory lub losowanie -tylko na 1 rok (urzędnicy) -kontrolowanie i rozliczanie
sądownictwo ludowe -600 członków (10 sekcji) -sekcjami lub całością rozpatrywali sprawy
WNIOSKI
Lud ateński – władza suwerenna (obywatele), demokracja bezpośrednia, sądownictwo ludowe –gwarant praw politycznych obywateli, wysoki poziom życia publicznego, Platon i Arystoteles – twórcy nauki o państwie
Wykład 2 Temat: Historia administracji Średniowiecza
Administracja Średniowiecza kształtowała się w 3 etapach:
-administracja wczesnofeudalna -administracja monarchii feudalnych -administracja monarchii stanowych
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚREDNIOWIECZA od Upadek cesarstwa rzymskiego na zachodzie –476 r do Upadek cesarstwa bizantyjskiego (od 689 cesarstwa rzymskiego na wschodzie 1453 r Odkrycie Ameryki –1492 r
OKRESY V-VII w -kształtowanie się państw szczepowych -upadek kultury - „ciemne wieki” VIII-IX w -odrodzenie idei imperialnej -odrodzenie teorii i praktyki -renesans karoliński X-XI w -kształtowanie europejskiego systemu państw -kształtowanie instytucji feudalizmu XII-XIII w - powrót do dorobku starożytności - tworzenie systemu kultury filozofii i technologii XIV-XV w -monarchia stanowa -państwa narodowe -jesień średniowiecza
Podstawowe Cechy:
1. Stałość przyrody i społeczeństw. 2. Religia wartością najwyższą „ Bogu co boskie, cesarzowi co cesarskie”- Próby podporządkowania państw papieżowi. 3. Kształtowanie państw narodowych 4.Wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe 5. Teoria państwa 6. Reprezentanci społeczeństwa 7.Społeczeństwo obywatelskie 8. Rządy prawa (pierwsi prawnicy) 9.Prawo naturalne 10. Suwerenność ludu (społeczeństwa) 11.Wielkie zmiany w każdej dziedzinie państwa 12.Rola uniwersytetów (Sorbona-1200 r., Uniwersytet Krakowski –1364, Wiek XV –20 Uniwersytetów.) Przekształcenie cywilizacji antycznej w duchu religii –kształtowała się kultura bizantyjska
MYŚLICIELE: Tomasz z Akwinu, Marsyliusz z Padwy, Jakub Rousseaou, Św. Augustyn, Św. Izydor, Paweł Włodkowic, Wincenty Kadłubek, Mikołaj z Kuzy
DATY: 756- powstanie państwa kościelnego –państwo Watykańskie 768-814 –panowanie Karola Wielkiego (dynastia Karolingów) 888- rozpad imperium Karolińskiego –powstały Italia, Francja, Niemcy 2 połowa X wieku –powstanie naszego państwa 968-biskupstwo w Poznaniu (1000 – Gniezno, Kołobrzeg, Wrocław, Kraków, wprowadzenie celibatu 1079 r. 1069-1291 r –wyprawy krzyżowe 1180- likwidacja państw szczepowych 1265- parlament w Anglii 1303- monarchia stanowa we Francji 1337-1453 wojna 100- letnia (Anglia + Francja) 1409-1411- Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim 1087 – podział Polski na dzielnice (za Hermana) 1320- monarchia stanowa w Polsce (za Łokietka)
MONARCHIA WCZESNOFEUDALNA
1.WIEC -państwa plemiennego, -najwyższy organ władzy, -udział wszystkich wolnych obywateli, -poniżej starszyzna plemienna, -demokracja wojenna. Uprawnienia: -wypowiadanie wojny, -zawieranie pokoju, -sądownictwo, -nadawanie praw obywatelskich, -wybór króla i dowódców, -wyznaczanie naczelników, rola: -znaczenie wieców upadało, -ważna rola króla, -przyznawanie uprawnień. 2. MONARCHA-brak znaczenia państwa terytorialnego, - związek wolnych osób, na czele – król / Książe/ Wielkopie/, i inni funkcyjni, Król –dowódca wszystkich, - najdzielniejszy i najzdolniejszy, - znaczenie rodu, ograniczone uprawnienia:, wzrost uprawnień kosztem uprawnień wiecu, - państwo - własność króla, Uprawnienia króla, - władza wojskowa i sądowa, - skarbowość, - sąd ustaw, - zarządzanie państwem –istotnie ważne w poszczególnych państwach
3. Administracja Centralna dwór królewski, –ośrodek zarządzania państwem, elementy, –drużyna królewska, -możnowładcy, -duchowni, - funkcyjni, zebranie nadworne, - zwoływał król, -omówienie spraw, -zebranie to miało głos doradczy, Urzędnicy nadworni, -minister dworu, -kanclerz, -minister skarbu , -cześnik (winnice), -marszałek (konie), -skarbnik (dochody), -stolnik (dwór), -referendarz (pracownik kancelarii) 4. Administracja Terenowa wzorce rzymskie, -Prefektury – administracja, sąd, skarb, -prowincje, - okręgi miejskie, -gminy, - okręgi, - województwa, -Hrabstwa, uprawnienia, -wojsko, -sady, skarb, - policje, - administracja
DOCHODY- (1/3) dochodów pozostawiano dla siebie -nominacje królewskie - duże zróżnicowanie w poszczególnych państwach. -referendarz (pracownik kancelarii)
Kancelaria królewska CHARAKTERYSTYKA Monarchia Feudalna dzieli się na : Rozdrobniona monarchia feudalna (B), Jednolita monarchia feudalna (A) 1.Władza cesarska i królewska B: -zróżnicowane możliwości, dziedziny:- ustawodawstwo, -władza wykonawcza, -sądownictwo, -wojsko, -bezpieczeństwo publiczne, -przysięga wierności ludu, -autorytet króla, W Polsce- B. Chrobry 1025r Mieszko II –1025 r B. Śmiały 1076 r Królowie (księstwo) A: -spadek autorytetu władzy króla, -prywatne wojny, -poszczególne rozstrzyganie sporów, -znacząca rola kościoła, -chaos wewnętrzny, -testament B. Krzywoustego(1138), -dzielnice - książęta 2.Administracja centralna B: zgromadzenie nadworne (zjazd) zwoływał król, - najważniejsze sprawy państwa, rada nadworna (królewska), -organ nadzorczy, -skład różny, urzędnicy nadworni, -kanclerz, -skarbnik, -marszałek A: - rada przyboczna, - rada królewska, - rada książęca, - głos doradczy, -urzędnicy nadworni, -urzędnicy nadworni, - i inni funkcyjni3.Administracja terenowa B: -są bardzo różne nazwy jednostek terytorialnych, -hrabstwo, -hrabia, -margrabia, -województwo, - wojewoda, -księstwa, –namiestnik, -prowincje, -wysłannik królewski, – centrala,-świecki i kościelny A: -król i jednocześnie Książe, -król – całe państwo, Książe- własny teren, -administracja w obrębie poszczególnych księstw, -bardzo różne modele, -urzędnicy administracyjni, -centralne działania, -polityka zagraniczna, -obrona – wojsko, -mianowanie urzędników państwowych
CHARAKTERYSTYKA ADMINISTRACJI MONARCHII STANOWEJ
Francja- 1302-1484 Anglia- 1265-1485 Polska- 1320-1447
Władza królewska >> -król przestał być prywatnym właścicielem państwa -król –najwyższy urzędnik w państwie -suwerenność zewnętrzna państwa i wewnętrzna -niepodzielność państwa -społeczeństwo podzielone stanami -stała stolica -godło państwa -chorągiew państwa -administracja centralna -administracja terytorialna Administracja centralna >> -Rada królewska Francja , Anglia -polityka zagraniczna -adm. państwem-finanse –sądownictwo Niemcy-rząd Rzeszy -urzędnicy państwa -kancelaria królewska -archiwa –statystyka –kartografia –kurierzy –poczta –dyplomaci Administracja terenowa >>-proces doskonalenia -centralizacja uprawnień, administracja policja, finanse, sądy-precyzowanie kompetencji, -dyspozycyjność władz terytorialnych -poborcy podatków -kadencyjność stanowisk,samorządy –Anglia Miasta >> -ogólne zebranie -Rada Wielka -Cechy (XII wiek) –gminy -rodzaje miast FRANCJA -kancelarie królewskie i konsularne, (konsulaże), NIEMCY –cesarskie -krajowe (władza terytorialna) –biskupie POLSKA –książęce –królewskie –prywatne
CHARAKTERYSTYKA ADMINISTRACJI – IMPERIÓW ŚREDNIOWIECZA
1. Cesarstwo Bizantyjskie
-cesarz –głowa kościoła -senat-(zmienny skład i kompetencje) -administracja centralna (60 urzędników, ministrowie) -administracja nadworna (eunuchowie) -administracja terytorialna( zmilitaryzowana), okręgi – dowódcy wojskowi namiestnicy- prowincje, dyrekcja, samorządy miast (Później magistrat), sprawność działania, dyspozycyjność
2.Arabowie
-kalif –następca Boga, kierował życiem religijnym -strażnik dogmatów –herezje -przysięga ludności -abdykacja dopuszczalna -władza świecka i religijna –wojsko –kontrola -mianowanie i wydalanie –sądy -podział łupów -przestrzeganie prawa
WEZYR – powoływany przez kalifa
Administracja centralna- kierował nią minister
Administracja terytorialna -prowincje –emir- amilowie
3.Turcy Osmańscy
-sułtan- władca absolutny -tworzenie prawa + władza religijna
Rada Państwa –organ władczy
-administracja centralna –wielki wezyr – przewodniczył on radom państwa
-wojsko –sądy –kanclerz –kancelaria –admirał -administracja terytorialna –prowincje –gubernator paszowie -mniejsze prowincje 4.Cesarstwo Chińskie
-cesarz –władza absolutna
Administracja centralna -Rada Cesarska -kancelaria cesarska –ministerstwa -urzędy centralne -Urząd Cenzorów -10 tysięcy urzędników -eunuchowie
Administracja terytorialna -10 prowincji -prefektury (350) -powiaty(16 tyś) –mandaryni – prowincje -odbywały się egzaminy na urzędników -administracja wojskowa
KLASYFIKACJA STAROŻYTNOŚCI STAROŻYTNOŚĆ trwa od 1.Pierwsi praludzie 4mln. lat trwania w Afryce do Upadek cesarstwa rzymskiego na zachodzie 75r. 2. Państwo egipskie ok. 3000 lat. P.n.e. 3.Mezopotamia (Sumerowie) IV tysiąclecie p.n.e. 4.Indie- III tysiąclecie p.n.e. 5.Palestyna –II tysiąclecie p.n.e. 6.Grecja –III/II tysiąclecia p.n.e. 7.Italia- II tysiąclecie p.n.e. 8.cesarstwo rzymskie – I w. p.n.e. – p II w. N.e.
UWAGI OGÓLNE* Nazwa historia pochodzi z Grecji (badania) od XVI w. Opis minionej rzeczywistości (źródła poddane krytyce).* Główny przedmiot badań historycznych –człowiek żyjący, działający w określonym środowisku (działalność społeczna, gospodarcza, religijna i kulturalna).* Obliczanie czasu – Juliusz Cezar (100 –44 r. P.n.e.) kalendarz juliański, papież Grzegorz XIII (1502-1582)- kalendarz gregoriański.* Pierwszy strajk (dokumentacja) budowa piramid (płace, żywność)* Cywilizacja Grecji – największe osiągnięcia człowieka; sport, handel, rzemiosło, rybołówstwo, I olimpiada 776 r. P.n.e. II olimpiada w okresie nowożytnym 1896 r.* Niewolnictwo – Rzym III w. P.n.e. (powstania 137 –132 r.p.n.e. –Spartakus –6 tyś wiernych ukrzyżowano)* -Przyczyny upadku Cesarstwa Rzymskiego -Kryzys gospodarczy (bogactwa naturalne, urodzaje) -Wyniszczenie wojenne -Elitarność oświaty -Zbyt duży obszar -Władza w ręku cesarza i wąskiej grupy arystokracji -Zbyt swawolne życie mieszkańców Rzymu *Wędrówki ludów – plemiona germańskie.
Wykład 3 Temat: historia administracji nowożytnej
Model administracji publicznej Administracja centralna *Monarchia, Godło, Dwór, Stolica, Rada, Urzędy, Wojsko, Sprawy wewnętrzne, Finanse, Sprawy zagraniczne, Sądy, Kancelaria, *Administracja terytorialna (wielość) 1 szczebel województwo (Rada, Urzędy) 2 szczebel powiat R U 3 szczebel gmina R U
Cechy administracji (zmienne)
1.Centralizm 8.Sprawność15.Kompetencyjność 2Hiearchiczność 9.Niezawodność 16.Profesjonalizm 3.Monopolizm 10.Lojalność 17.Inicjatywność 4.Władczość 11.Dyspozycyjność 18.Kompleksowość 5.Przymus 12.Kadencyjność 19.Racjonalność 6.Kolegialność 13.Prawość 20.Ciągłość (każda potrzeba jej) 7.Pisemność 14.Kontrola zafunkcjonowania jest realna
Czynniki kształtujące
1.potrzeby 2.doświadczenie 3.otoczenie zewnętrzne 4.grupy interesów 5.autorytey 6.skarb
CHARAKTERYSTYKA OKRESU WCZESNONOWOŻYTNEGO
1.Monarchia absolutyzmu renesansu i klasycznego 1469-1808
-obywatelska władza -władza od Boga - prawo boskie - prawo naturalne - suwerenność państwa
2.Monarchia absolutyzmu oświeceniowego 1682-1809
-hasła oświeceniowe -reformy społeczne i ustrojowe -władza nieograniczona –dla dobra monarchy - stanowienie prawa - tolerancja religijna –gospodarka -prosty ceremoniał –filantropijność -popieranie nauki -stępienie ostrza systemu władzy
3.Ustroje mieszane Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1454-1795
-władza stanu szlacheckiego (10% ludności) -Rzeczpospolita szlachecka (1454-1764) -Monarchia konstytucyjna (1764-1705) I rozbiór Polski – 1772 r. II rozbiór Polski – 1793 r. III rozbiór Polski – 1795 r. -insurekcja kościuszkowska 25.03.94 r.
4.Republika Wczesnonowozytna (1584 – 1798 r)
-Anglia, Szwajcaria i Niderlandy
Anglia: -wojna domowa - aresztowanie monarchy-ogłoszenie republiki 1649 -dyktator Cromwell Niderlandy: - rewolta i wojna1566r, republika 1579 Szwajcaria –republika –1291 – 1481 Najważniejsze zjawiska: 1.Wielkie odkrycia geograficzne ( nawigacja, astronomia) – Ameryka, Afryka i Azja -imperia kolonialne Hiszpana i Portugalia -odpływ ludności z Europy (poza Europę) -rozwój niewolnictwa - nowe uprawy (ziemniaki i pomidory) - rozwój handlu 2. rozwój sztuki i kultury (renesans lub odrodzenie) 3.Krytyka wewnętrzna kościoła katolickiego (reformacja i wojny religijne) 4.Kształtowanie się absolutyzmu –władza króla nieograniczona –sprawca administracji –kontrreformacja 5. Oświecenie XVII – XVIII wiek –rozwój nauki 6.Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej 1772 r. 7.Wybuch rewolucji we Francji –14.07.1787r. – zburzenie Bastylii
ADMINISTRACJA WCZESNONOWOŻYTNA
Monarchie absolutyzmu renesansowego i klasycznego
I.MONARCHA: -najwyższy organ państwa – bez kontroli -władza absolutna niczym nie ograniczona -istnieją ograniczenia w postaci prawa boskiego później prawa naturalnego -sankcje pozaziemskie FRANCJA: sukcesja tronu, wiara katolicka, domena królewska SZWECJA: rola magnaterii, Zjazdy dostojników, Zgoda rady na nowe prawa, Prowadzenie wojen, Zawieranie pokoju, Nakładanie podatków ROSJA: tajna rada- uprawnienia szlachty -nakładanie podatków- skarb państwa-konflikt z carem-rola grup dworskich
II.ADMINISTRACJA CENTRALNA
- kolegializm (urzędy kolegialne) -pisemność (pisemne dyrektywy)
FRANCJA: Rada królewska, rada stanu, rada depesz, rada prywatna, rada finansów
ANGLIA: HISZPANIA:SZWECJA - Rada królewska
PORTUGALIA: Rada Stanu
Urzędnicy administracyjni: Francja: 6 urzędów ministerialnych +kanclerz + 4 sekretarzy stanu +generalny kontroler finansowy Anglia: Kanclerz + lord skarbu + sekretarz stanu(teryt.) + sekretarz stanu Portugalia: Ministrowie + 4 resorty (spraw zagranicznych i wojny, teryt. Zagraniczne, finansowe i sys. Królewskie.
III.ADMINISTRACJA TERYTORIALNA
-kolegializm –pisemność -hierarchiczne podporządkowanie -mianowanie urzędników
Francja: Gubernatorzy (kadencja) –władza nad prowincjami -okręgi specjalne
Anglia: podział na hrabstwa (lordowie) namiestnicy Szeryfowie –finanse Koronerzy- dochodzenia oraz stawianie przed sądem obywatela Samorządy miast
Hiszpania – Kastylia i Aragonia: prowincja, wice lordowie i komisarze, powiaty i gminy
MONARCHIE ABSOLUTYZMU OŚWIECENIOWEGO
ADMINISTRACJA
I.MONRCHA
-najskuteczniejsi: władcy i królowie pruscy (Fryderyk I i II) -decyzje indywidualne -dokładne wykonawstwo -cechy osobowe władcy : bardzo dobrzy organizatorzy, pracowitość, prawdomówność, tyran i skąpiec.
ROSJA: Katarzyna II – reformy, cieszyła się powszechną sympatią, posiadała talent intelektualny, za jej panowania państwo było silne i stabilne.
Bardzo dobry organizator, wsparcie ludzi „nauki”, nadzieje na powstanie państw nowoczesnych.
II.ADMINISTRACJA CENTRALNA
-znacząca rola rad tajnych -nowe urzędy –Urząd Generalny Komisarza Wojny -Generalny Dyrektoriat -minister sprawiedliwości -Generalny urząd pocztowy -Kancelarie – Tajna kancelaria wojskowa -rady wojenne
ROSJA: Rada Ministrów, rządzący senat.
Urzędnicy ministralni – to ministrowie wykonawczy i urzędy kolegialne
III.ADMINISTRACJA TERYTORIALNA
PRUSY –prowincje (namiestnicy) -powiaty (landraci)
AUSTRIA – gubernie –starostwa -cyrku
ROSJA- gubernie (gubernatorzy) -dykstryty – komisarze -prowincje
Katarzyna II 1775 r.- nazwa gubernie -generał gubernator -powiat i isprornik -nowa administracja namiestnika (samorząd)
Urzędnicy: kolegialność prac urzędów, ocena pracy urzędników, pierwsze regulaminy urzędowania, 4 dni pracy w tygodniu, tabele rang
USTRUJ MIESZANY RP OBOJGA NARODÓW
ADMINISTRACJA
MONARCHIA
-wzmocnienie władzy królewskiej - K. Jagiellończyk (XX w ) monarcha - dynastia Jagiellonów (do 1572r.) -prawo do Litwy Magnateria: Nihil Nowi 1506 r. -podporządkowanie króla Sejmowi i prawom (Sejm w Piastowie i Krakowie 1528 r) -wyrażanie ostatecznej władzy króla - wolna elekcja -zakres kompetencji króla : stanowienie prawa , mianowanie urzędników i uprawnienia sądowe.
ADMINISTRACJA CENTRALNA
-Kanclerze, hetmani (koronny i polny) -marszałkowie
REFORMY ADMINISTRACJI Z LAT 1.1764-1768, 2.1772-76, 3. 88-92, 4.-93 5.- 94
1.(1764- 1768)
1761 – sejm powołał komisje wojskową i koronną (kadencja 2 lata) 1768 – ułożono pierwszy budżet –uchwalony przez sejm -ujednolicenie miar i wag -reform monetarna -problem transportu i komunikacji -rozwój handlu i przemysłu -ustanowiono sprawny aparat administracyjno –skarbowy -powołanie szkoły rycerskiej 1765 r.
2.(1772 – 76)
sejm 1773 nadzwyczajny, powołanie Komisji Edukacji Narodowej, Rada Nieustająca, Komisja rad szpitalnictwa
3. (1788-92)
Konstytucja 3 maja 88-92, Zasady oświeceniowe, Suwerenność narodowa, Podział władzy, Dziedziczność tronu, Wzmocnienie sejmu
ADMINISTRADCJA TERYTORIALNA
województwo – ziemia i powiaty, powołanie Straży Praw, powołanie Komisji : policji skarbu, edukacji narodowej, organy kolegialne, komisje porządkowe
4. 1793r.
-zatwierdzono Konstytucje 3 maja -reformy sejmu 4- letniego -elekcyjność tronu -powołano Radę nieustającą
5. 1794 r.
-Insurekcja kościuszkowska 1794 r - wprowadzono Administracje tymczasową- do czasu zakończenia wojny - Najwyższa Rada Narodowa - w terenie Komisje porządkowe na szczeblu wojewódzkim, ziemi i dozorów. -stanowisko dyktatora – naczelnika tzn.: Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej i Narodowej.
D: REPUBLIKI WCZESNONOWOŻYTNE
ADMINISTRACJA
I Głowa państwa
-dyktatura jednostki
Anglia: Cromwell 1653 r. (Lord protektor) -funkcja dożywotnia (władza Ustawodawcza, sadownicza i wykonawcza) -współpraca z Radą Stanu
Niderlandy: namiestnik generalny (1584 r)
Szwajcaria- władzy centralnej nie utworzono -kanton- landmann -w mieście – burmistrz
II. Administracja Centralna
-Rady –współpraca
Anglia- Rada Stanu 41 osób -sprawy; wojska, administracji, ustawy.
Niderlandy – Rada Wielka
Szwajcaria – bez instytucji centralnych Kantony najważniejsze
III. Administracja terytorialna
Anglia- po 10 okręgów –(p.12) -na czele generał
Niderlandy: -prowincja (komisarze) -gmina(wójt) -miasta (regent)
Szwajcaria –kanton –pełnia władzy -odrębność ustrojowa -gminy (zgromadzenie gminne) -miasta (rada, wójt)
PODSTAWOWE ZASADY ADMINISTRACJI
1.resortowość –podział na resorty 2. Centralizacja – podporządkowanie organom centralnym 3.kolegialność – decyzje grupowe (z wyjątkiem dyktator) 4.biurokracja – korpus urzędników.
Czynniki mające wpływ na kształtowanie administracji publicznej
(TO będzie na egzaminie!)
A) HASŁA OŚWIECENIOWE
-równość -prawo do życia –wolność -prawo do poszukiwania szczęścia -własność -prawo do petycji-nietykalność -wolność wyznania i suwerenność -wolność słowa
B)DOROBEK NAUKI
-konstytucjonalizm -rola prawa -parlamentaryzm -pisemność w administracji -państwo prawne -kształcenie urzędników -struktura państwa -forma urzędu -podział władz
C) MYŚL EKONOMICZNA
-merkantylizm (handel) -pralicyzm- (s. Społ. - gosp.) -kameralizm (finanse) -fizjokratyzm (rolnictwo)
D) MYŚL ADMINISTRACYJNA
-resortowość –samorządność -centralizacja -przymus administracyjny -hierarchiczność –kolegialność -biurokratyzm -adm.Państwowa -władczość -kontrola administracyjna -ciągłość funkcjonowania
E) OCZEKIWANIA SPOŁECZNE
-demokratyzacja -prawa socjalne -ochrona pracy -zakaz kar cielesnych -uwłaszczenie chłopów -powszechne nauczanie -równość –wolność -prawa
F) DOŚWIADCZENIA
-problematyka złożona - różne interesy -władza musi być kontrolowana - kolegialność decydowania - kompetencje władców muszą być określone
Administracja państwowa
Potrzeby -sprawność działania-racjonalność -obieg informacji -obieg decyzji - sprawdzony system podatkowy- obrona państwa Efekty - ukształtowanie modelu adm. Publicznej - rząd- decyzje polityczne-adm. –decyzje wykonawcze- konstytucje –parlamenty – ministrowie - porządek publiczny -kontrola administracji publicznej.
Charakterystyka okresu późno nowożytnego
ZJAWISKA HISTORYCZNE
1.Konstutycjonalizm – docenienie rangi konstytucji - ustawa zasadnicza (szczególna moc prawna) 2.Liberalizm społeczny -początek- kolonie brytyjskie w Ameryce -deklaracja niepodległości 4.7.1776r -idea równości wszystkich ludzi -prawa przyrodzone -deklaracja praw obywatelskich 1787 r. -wielka rewolucja francuska 1789 r-zniesienie poddaństwa chłopów (uwłaszczenie) -Wiosna Ludów 1848 r -Ustawodawstwa socjalne. 3.Nauka prawa administracyjnego (f-1789 r.) 4.Nauka administracji (n -początek XIX w.) 5.Pojęcie państwa policyjnego 6.Naukowe badania nad samorządem (n -początek XIX w) 7.Określone przyrodzone prawa człowieka -równość-wolność -własność-bezpieczeństwo -wolność sumienia-wolność działania gospodarczego -równość wobec prawa-zniesienie przywilejów stanowych -dostęp do urzędów- nietykalność osobista 8.KonstytucjeFrancja 1789r, Hiszpania 1812 r., Portugalia 1822 r., Italia 1820 r., Belgia 1831 r., Szwecja 1814 r., Dania 1848 r. 9.System rządów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej –model -2 kadencje -F. D. Rooswelt (4-kadencje) -wybory pośrednie -komitety i konwencje wyborcze –wiceprezydent -władza wykonawcza –szeroka -prowadzi politykę zagraniczną 10. System szwajcarski -kantony –referendum –suwerenne -władza konstytucyjna -własne ustawodawstwo
ADMINISTRACJA LIBERALNO- DEMOKRATYCZNYCH MONARCHII KONSTYTUCYJNYCH (Anglii 1688, Francja 1789, Hiszpania 1812, Portugalia 1828)
MONARCHA
-formułowanie kompetencji monarchów -zabezpieczenie przed powrotem absolutyzmu
USTAWY
-Anglia 1689-1701 – ustawy określające kompetencje -Francja 1791 -konstytucja „ król Francuzów” - Król –władza wykonawcza (kontr asygnacja) -czwarta władza –król 1814 -wzmocnienie parlamentów kosztem królów -określenie roli i kompetencji ministrów (pełno współpracowników króla) - naczelne zasady ustrojowe - wzmocniona pozycja RAD (rządów) -różne rozwiązania w poszczególnych krajach
ADMINISTRACJA CENTRALNA
Anglia- nowoczesny system rządzenia -Rada tajna- doradcy króla (w ten sposób powstał gabinet) -obradom gabinetu przewodniczył król -przewodniczącym gabinetu był premier (I wiek) -rząd -cały aparat adm. Państwa, Francja od 1914 r. Gabinet (premier), Hiszpania – Rada Stanu 1812 (rząd), Portugalia – gabinet 1834, Holandia –Rada Stanu (rząd), Szwecja 1809 Rada Państwa (rząd), Norwegia – Rada Stanu 1814, Dania – Rada Państwa 1854
-ministrowie -kierowanie resortami -kontr asygnata dla króla -możliwość odmówienia -odpowiedzialność solidarna -wotum nieufności -odpowiedzialność indywidualna -powstało sądownictwo administracyjne -odrębne sądy administracyjne
ADMINISTRACJA TERYTORIALNA
-reforma samorządowa A-1825r rady miejskie -reforma samorządowa w hrabstwach, ustawa z 1888 r., Reforma we wsiach 1894, Powołano ministra spraw samorządowych
FRANCJA: -reforma administracji (1789r) samorząd (stanów majątkowych): departamenty, dystrykty, gminy, kantony - model francuski był uwzględniony w wielu państwach system II szczeblowy system III szczeblowy
ADMINISTRACJA WIELKICH MONARCHII ABOSLUTNE I POSTABSOLUTNE
I. Rodzaje państw
1. Państwa złożone ( konfederacje, federacje i unie realne)- Niemcy i Austria, Konfederacje: Związek Reński i Związek Niemiecki ,Federacje: Związek Płn. Niemiecki i II Rzesza, Unia realna: Austro -Węgry 2. Państwa Unitarne Rosja, Austria, Japonia, Persja, Prusy, Węgry, Francja
AMDINISTRACJA CENTRALNA AD 1 – (państwa złożone)
PRUSY: Protektor -zgromadzenie związkowe -reprezentowanie państwa -wypowiadanie wojny (pokój) -podpisywanie umów międzynarodowych -zwoływanie parlamentu -dowództwo nad SZ (siły zbrojne) -przygotowanie ustaw -mianowanie urzędników (konfederacja) Prezydium Unia Realna- Cesarz Australijski i król Węgierski – wspólnej władzy wykonawczej nie było. Rada ścisła Rady Związkowej (federacje) Wspólni ministrowie (U,R) –3 ministrów AD 2 Państwa unitarne -Administracja centralna
Cesarz –Rosja, Austria, Japonia, Persja, Król- Prusy, Węgry, Sułtan –turcja, -pełnia władzy monarszej, -rola ministrów – wykonawcza, -kontrasygnata, -naczelni dowódcy – monarchowie, -wypowiadanie wojny (zgoda parlamentu), -komitet Ministrów 1905 r – R, -Rada Nieustająca – R –doradcy cara, -rada Państwa – R, -Senat rządzący – R, -Kancelaria Cesarska – R, Rada Ministrów –Anglia, Rada Ministrów – Prusy
ADMINISTRACJA TERYTORIALNA -Samorząd terytorialny ma coraz większe zastosowanie -powstały nowe struktury administracyjne ROSJA: -ziemstwa (gubernie i powiaty) -zgromadzenia (gubernialne i powiatowe) -zarządy powiatowe i gubernialne -Dumy miejskie -zarządy miejskie AUSTRO-WĘGRY : kraje koronne -na czele gubernatorzy -władza autonomiczna -sejm Krajowy i Wydział krajowy -samorząd powiatowy -Rada powiatowa -Wydział powiatowy -samorząd miejski (rada, magistrat) - samorząd gminny (rada, naczelnik) PRUSY: -prowincje -regencje (rejencje?) –powiaty -gminy (wiejskie i miejskie) -samorządy na wszystkich szczeblach -szczegółowe regulacje działania
ADMINISTRACJA REZIMÓW AUTORYTARNYCH
Władca (konsul, cesarz, prezydent) Napoleon Bonaparte (twórca nowożytnego autokratyzmu)- powszechnie naśladowany- konsul od 1804 r. Cesarz- podobnie w Meksyku, Brazylii i Haiti- władza wykonawcza III konsulów
I konsul – Napoleon Bonaparte Kompetencje: -wywoływanie wojny -zawieranie pokoju -dowództwo armii -polityka zagraniczna -mianowanie urzędników
1802r.-tytuł dożywotni -tytuł wyznaczania następcy
ADMINISTRACJA TERYTORIALNA
-1900 r – reforma zarządu lokalnego -zerwanie z kolegialnością -wprowadzenie zasady( centralizm ,hierarchizm ,jednoosobowość, biurokratyzm, podział resortowy) -sprawność decyzyjna –odpowiedzialność -podział kraju -departamenty – protekt (rada) - okręgi –podprotekt (rada) - gminy – mer (rada) - rady zbierały się 1 raz w roku.
ADMINISTRACJA CENTRALNA
- Władza wykonawcza – dyrektor -wykonawcy – minister - Sąd Najwyższy - Sądownictwo Administracyjne - Rada Stanu 1799 r - opiniowanie projektów -wykładnia rozporządzeń Rady protekturalne ( w departamentach) -sąd administracyjny - organ doradczy protekta -rozpatrywanie sporów administracyjnych
ADMINISTRACJA REPUBLIK
Republiki 1.Stany Zjednoczone Ameryki Północnej 2. Francja: I Republika 1792-1804 II Republika 1848-1852 III Republika 1870-1945, 3.Szwajcaria : od 1803r. Republiki będące następ. Referendum. Bostawska 1795-1806 Helwecka 1798-1803 Rzymska od 1798 Grecji 1824-1833 Hiszpanii 1873-1875 Portugalii od 1910
Głowa państwa: Administracja Centralna
1.Prezydent: Stany Zjednoczone Ameryki Północnej 2.Francja 1793- Komitet Ocalenia Publicznego (rząd) –Danton i Robespierre 1795 – dyrektoriat 1848 – Prezydent* Administracja Centralna – Stany Zjednoczone Ameryki Północnej 1829-system łupów 1789- departamenty: sekretarza stanu 1939- Biuro Wykonawcze Administracja Centralna – Francja 1848 – Rada Ministrów 1876 – premier Administracja Centralna – Szwajcaria 1815- Kancelaria federalna 1848- Rada Związkowa
ADMINISTRACJA TERYTORIALNA
-PODZIAŁ: federacja stanu -szerokie kompetencje stanów -własne kompetencje -parlamenty (Senat, Izba delegatów) -gubernator – władza wykonawcza Podział terytorialny -gmina (zgromadzenia gminne) – przedstawiciel -hrabstwo (szeryf) -parafia– najważniejsza jednostka - ustrój kantonalny w Szwajcarii
Wykład 5
Morale i administracja
-„Najlepsze instytucje zaczynają działać wadliwie gdy ich fundamentem przestaje być moralność a ich przedstawiciele kierują się bezczelnością, egoizmem i pychą”
(na św. Helenie) -„morale ma się tak do siły jak 3:1” -„Siła moralna bardziej niż liczba decyduje o zwycięstwie” -„Zwycięstwo w ¾ zależy od siły i postawy moralnej wojska a w ¼ od przygotowania pod względem technicznym”
-HORACY: „cóż po prawach, bez obyczajów w narodzie”
PODSTAWOWE CZĘŚCI ADMINISTRACJI
1.WIERZCHOŁEK STRATEGICZNY –KIEROWANIE ADMINISTRACJĄ 2.LINIA ŚRODKOWA – KIEROWNICY POŚREDNICH SZCZEBLI ORGANIACYJNYCH 3.PERSONEL MERYTORYCZNY- DUŻY WPŁYW NA PRODUKCJĘ –TECHNOSTRUKTURA 4.PERSONEL POMOCNICZY BEZ WPŁYWU NA PRODUKCJĘ 5.RDZEŃ WYKONAWCZY –WYKONANIE PODSTAWOWEJ PRACY (PRODUKCJA)
ELEMENTY INTEGRUJĄCE
-WŁADZA -decyzje dotyczące działalności -informacje wykonawcze -środki
Zależności; Hierarchiczne- podział władzy –regulacja –nakazy* Funkcjonalne- podział pracy –informacja -operacja
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
Cechy charakterystyczne administracji publicznej:
1. działanie administracji rządowej w imieniu i na rachunek
państwa, a w administracji samorządowej w imieniu własnym i na
własny rachunek. 2. działanie na podstawie prawa i w granicach prawem przewidzianych-
obywatel może robić to wszystko, czego prawo nie zakazuje,
administracja- tylko to, na co prawo jej zezwala. 3. charakter monopolistyczny, a więc działanie w ramach powierzonych przez prawo kompetencji jako wyłączny gospodarz we właściwej kategorii sprawy 4. działanie w ramach struktur administracji rządowej, jej
organów, instytucji, jednostek, a nie osób fizycznych 5.charakter władczy –możliwość stosowania środków przymusu administracyjnego, ale tylko wówczas i w takich granicach w jakich jest to dopuszczalne prawem. 6.Działanie na zasadzie kierownictwa i podporządkowania 7.Opieranie się na urzędnikach państwowych, urzędnikach służby cywilnej i pracownikach samorządowych. 8.działanie w sposób ciągły i stabilny 9.działanie nie tylko na wniosek ale wychodzenie z własną inicjatywą.
STRUKTURY ORGANIZACYJNE W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
1.Kategorie podmiotów –organ -urzędnik 2.Rodzaje organów -organ administracji państwowej -organ administracji rządowej -organ administracji samorządu terytorialnego-organ administracji samorządu zawodowego 3.rodzaje organów według składu osobowego -organy kolegialne-organy jedno osobowe 4.Rodzaje organów według struktur -organy naczelne -organy centralne -organy terenowe -organy decydujące -organy doradcze 5.Rodzaje organów według zdolności rozstrzygania -organy I instancji -organy II instancji - organy decydujące -organy kontrolne -organy stopnia wyższego 6.sposoby kreacji -z wyboru -z powołania -z nominacji -z umowy -z mocy prawa -z urodzenia -z losowania
CHARAKTERYSTYKA ADMINISTRACJI PAŃSTWA POLICYJNEGO I DEMOKRATYCZNEGO
Państwo policyjne 1)Funkcja zarządu wewnętrznego państwa oraz sprawowania i umacniania władzy politycznej 2)Panujący decyduje o sposobach zarządzania 3)Zarządzanie wewnętrzne jest w luźnym związku z prawem. 4)Prawo jest wyrazem woli panującego 5)panujący ma prawo wkraczać we wszystkie dziedziny życia poddanych 6)Wszelkie akty władzy nie podlegają kontroli sądów 7) panujący skupia władzę ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą 8)struktury scentralizowane Państwo demokratyczne 1)Związane jest prawem powszechnie obowiązującym 2)działalność ma charakter wykonawczy 3)Cała działalność poddana jest kontroli niezawisłego sądu 4)za podejmowanie działania ponosi tez odpowiedzialność prawną 5)Administracja publiczna jest ustrojową funkcją państwa i samorządu terytorialnego 6)Występuje związanie prawem 7)Administracja publiczna ma obowiązki a nie uprawnienia (nie mogą się powstrzymywać) 8)Obowiązujące zasady – dobro wspólne, sprawiedliwość społeczna i zakaz dyskryminacji. 9)Jawność działań
Temat historia administracji późno nowożytnej na ziemiach polskich Cz. I
Administracja na ziemiach zaborów ok. 1707
Zabór rosyjski
-463 tyś km -5,5mln ludności -gubernia zachodnia (kraj zachód) -utworzono III generał gubernatorstwa -białoruskie, kijowskie, wileńskie -kolejny szczebel gubernie -kolejny szczebel –powiat -kolejny szczebel- stan (gmina)
Stanowiska-generał gubernator-gubernator –asesor -autman -sejmik gubernialny i powiatowy -marszałkowie –reprezentanci -wybór urzędników -urzędy ziemskie – prawnik Zabór pruski
-141,4 tyś km --2,6 mln ludności -utworzono III prowincje -Prusy zachodnie -Prusy Południowe -Prusy Nowozachodnie Kolejny szczebel to departamenty -rząd w Berlinie -nad departamentami – kamery wojenne –domeny –rejencja -powiat –landrat -pomocnicy landrata –deputowani -gminy miejskie i wiejskie -zgromadzenia miejskie -cechy rzemieślnicze -magistrat -wieś – landrat (pan) -gromada (1794) -sołtys -ławnicy -wieś samorządowa
Zabór austriacki
130 tys km 4 mln ludzi - utworzono Galicję starą (wschodnia) -Królestwo Galicji i Lodomerii – Lwów Galicja: Nowa (Zachodnia) –Kraków -połączenia 1803 r. -na czele prowincji – gubernator –gubernia -kolejny szczebel -cyrkuł starosta -dyskrykt w miastach: magistrat i prezydent wieś- dominia- wójt -sejmiki szlacheckie od 1775 r – sejm stanowy – Lwów
Administracja księstwa warszawskiego 1807-1815
I Monarcha
Styczeń 1807 r- Napoleon powołał komisję Rządzącą (sprawiedliwości sprawy wewnętrzne, skarb, policja, wojsko) 1807 r – utworzenie Księstwa Warszawskiego -102 tyś km (2,6 mln ludzi) 1809 r – 154 tys. km (4,3 mln ludzi) obecnie 3119004 km – ląd -1991 km –morze wewnętrzne 38653,6 tys –1999r -kres klęska Napoleona 1812r -rada Najwyższa Tymczasowa (2,2,2) 1915- stworzenie królestwa polskiego Władca Księstwa Warszawskiego – Fryderyk August – król Saski -dziedziczność tronu -Unia personalna (KW i Saksonia)
król (władza wykonawcza, powoływanie i odwoływanie rządu, organ władza ustawodawcza, był nietykalny) -Drezno - minister stanu -zastępca króla
II Administracja centralna
Rada Stanu – prezes Rady Stanu
-ministrowie –ustawodawstwo –sądy -władza wykonawcza -sąd administracyjny -budżet -decyzje zatwierdzał król -kontrola ministrów –podatki *Rada Ministrów: - ministrowie kierowali resortem -5 ministrów –policja –skarb –wojsko –sprawiedliwość -sprawy wewnętrzne -bez ministra spraw zagranicznych –kontrasygnata -Komisja Edukacji Narodowej -Izba Obrachunkowa -Sądownictwo administracyjne II instancja –rada prefekturalna i Rada Stanu - Kształcenie urzędników – Najwyższa Komisja egzaminacyjna - Szkoła prawa - Szkoła Nauk Administracyjnych
III Administracja terytorialna
-departamenty (10) – prefekt -powiaty – podprefekci –rady -gminy wiejskie i miejskie –miasta –prezydent lub burmistrz -miasto i wieś stanowiło odrębną gminę -wieś – wójt i sołtys (jako zastępca wójta)
ADMINISTRACJA WOLNYCH MIAST
Wolne miasto Gdańsk –1807- 1814
-1807 – Układ w Tylży -600 km -60 tys mieszkańców (37 tyś w Gdańsku) Układ – traktat prusko –Francuzki z 09/07/1807r -odtworzenie struktur 1793r (do czasu wydania konstytucji) -gubernator Francuzki –1807r - mianowany przez cesarza -ingerował we wszystkie sprawy
Administracja centralna -Senat (12 osób, powyżej 22) -Prezydent Senatu Kompetencje: administracja miastem, obsadzanie urzędników, stosunki z gubernatorem, przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych, sądownictwo (ława) -deputacje – zapasów i rezerw pieniężnych –punkcje -komisje- finansów, kwaterunkowa i administracyjna –inspekcje administracja terytorialna -4 kwartały -5dzielnic –przedmieścia -wsie (250 wsi: folwarków)-podzielone na 4 okręgi -4 burmistrzów -na wsi –sołtys
Wolne miasto Kraków –1815 – 1846r
-maj 1815r – traktat III zaborców 1759 km – 3 miasta, 22 wsie 90 tyś ludzi i poniżej 150 tys (1846) Podstawy ustroju : III Konstytucje (z 1815, 1818 i z 1833)
Administracja Centralna Organ rządzący – senat (13 osób) różne delegacje
Żeby można było wejść do senatu trzeba było spełniać 2 warunki mieć ukończone 35 lat i posiadać jakiś majątek -5 wydziałów: -administracji -skarbu i dóbr narodowych –sprawiedliwości -układania przyszłej organizacji –policji, Po upadku powstania 1846 r Rada Administracji Cywilna Cesarska Królewska Rada Administracji Cywilnej Rezydenci (przedstawiciele) państw zaborczych – ingerowali we wszystko Biuro policji pośredniej –bezpieczeństwo –budownictwo -ochrona przeciwpożarowa –sanitaria –higiena -Urząd budownictwa (1819) -Komitet Ekonomiczny -Komisja włościańska -inne urzędy
Administracja terytorialna -26 gmin – politycznych i 2 gminy administracyjne. Te 2 nie posiadały uprawnień politycznych i były zamieszkałe przez społeczność żydowską -9 gmin miejskich -władcą byli wójtowie -od 1838r byli komisarze.
Wykład 6 Temat: historia administracji późno nowożytnej
RODZAJE STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH
Struktura liniowa – kierownik wydaje polecenia pośrednim kierownikom a oni podwładnym
Dobre stron: Jedność kierowania, Dokładnie określona odpowiedzialność, Szybkość podejmowania decyzji,
Możliwość inicjatywy podwładnych Slabe strony: Brak elastyczności, Przepływ informacji brak doradców specjalistycznych, Możliwość pozbawienia inicjatywy Struktura funkcjonalna: kierownik wydaje polecenia specjalisto, pośrednim kierownikom a oni pracownikom Dobre strony: Odciążenie kierownika, Zachowanie kompetencji decyzyjnej kierownika, Słabe strony: Zawieranie jednolitego kierowania, Usamodzielnienie się pionów funkcyjny Struktura sztabowa: system liniowy wzbogacony o komórki sztabowe Dobre strony: jednolitość kierowania, Kompetentni dowódcy, Złe strony: możliwość przerostu pozycji sztabu, Przejmowanie uprawnień kierownika
ADMINISTRACJA PUBLICZNA KRÓLESTWA POLSKIEGO (1815-1830)
I. Historia Monarchy
Maj 1815- układ graniczny (Rosja, Prusy, Austria) -podział Księstwa Warszawskiego - układ Królestwa Polskiego – Kongresowego 128 km 3mln. 300 tyś ludzi -Królestwo Polskie połączone z Cesarstwem Rosyjskim -car Rosji – królem Polski -tron dziedziczny
Uprawnienia króla: -głowa państwa -mianowanie urzędników -mianowanie urzędników -tytuły koronne i ordery -prawo łaski -monarcha-dowódcą SZ -wypowiadanie wojny -umowy międzynarodowe -zatwierdzanie budżetu -kontrasygnata
Namiestnik- zastępca króla (do 1824) -później Rada Administracyjna -władza wykonawcza, bez uprawnień -bez polityki zagranicznej -bez spraw. Wojska -bez zatwierdzania budżetu
II. Administracja Centralna
Rada Stanu – zgromadzenie ogólne -rada administracyjna Zgromadzenie ogólne -ministrowie (5) -zwyczajni radcy stanu (10) -nadzwyczajni radcy stanu -inne osoby -projekty ustaw Rada Administracyjna –ministrowie -inne osoby -organ doradczy Komisje rządowe -Wyznań i oświaty publicznej -k. Sprawiedliwości -k. spraw wewnętrznych i policji -k. spraw wojskowych -k. przychodów i skarbu Organy kolegialne, Najwyższa Izba Obrachunkowa, Prokuratura Generalna, Sądownictwo Administracyjne -Kształcenie urzędników administracji publicznej
III. Administracja Terytorialna
-8 województw 39 obwodów -77 powiatów, 51 okręgów gminnych organ adminstracji państwowej – Komisja Wojewódzka -Wydział Wyznania religijnego i oświaty publicznej -Wydział Administracyjny -Wydział wojskowy -Wydział skarbowy -Wydział policyjny -wydział dóbr i lasów rządowych -kierownikiem był tam Komisarz delegowany i komisji wojewódzkich WIEŚ – wójt gminy (p. sołtys) MIASTO- zwierzchność- prezydent (miasta, województwa)- radni- burmistrz (w mniejszych miastach- ławnicy
ADMINISTRACJA KRÓLESTWA POLSKIEGO 1831-64-1912) – Zabór Rosyjski
I. Historia – Namiestnik 29.11.38- upadek powstania listopadowego 4.12.1830- Powstanie rządu tymczasowego -Dyktator I.Chłopicki 21.12.1732 Rada Najwyższa Narodowa 18.04.1931- rząd Narodowy -upadek powstania- zawieszono Konstytucje 14.01.1832-......... ogranicza cara Namiestnik- władca wojsk i cywil. Kancelaria namiestnika 1874- wprowadzenie stanowiska generał- gubernator -przedstawiciel urzędu Rosji
II.ADMINISTRACJA CENTRALNA
W 1832 r –namiestnik -3 ministrów -gen. Kontroler - inne osoby -1867- zniesiono Radę Administracyjną -powstał Komitet urzędujący do spraw Królestwa Polskiego -1882- powołano drugą Radę Stanu –namiestnik -dyr. .spraw urzędowych gen. Kontroler - inne osoby -1864- powołano trzecią Rade Stanu -1867-Radę Stanu rozwiązano -1832- powołano dyr. Głównych – zamiast ministrów -zlikwidowano Komisję wojskową i komisję wyznań oraz komisje spraw wewnętrznych i policji
III.ADMINISTRACJA TERYTORIALNA
1837- województwa – zastąpiono guberniami -niższy szczebel to powiat (z namiestnikiem) -gminy (50 gospodarstw) po 1864r- administracje dopasowano do systemu rosyjskiego -urzędy gubernialne miasta- tracą prawa miejskie -wprowadzono samorządy i zebrania gromadzkie członek zebrań gromadzkich musiał posiadać minimum 3 morgi ziemi
ADMINSTRACJA KSIĘSTWA POZNAŃSKIEGO –Zabór pruski
I.HISTORIA -Namiestnik
15.5.1815r- utworzone zostało Wielkie księstwo Poznańskie (29,5 tyś km, 860 tyś ludzi) -było częścią państwa pruskiego -król pruski był wielkim Księciem poznańskim -odrębność państwowa WKP- to autonomia urzędu namiestnika królewskiego (miał być nim Polak) -pośrednik pomiędzy ludnością i królem -przyjmowanie gróźb i zażaleń -nadawanie tytułów -informowanie i zwoływanie sejmików
II.ADMINISTRACJA CENTRALNA
Administracja monarchii pruskiej W 1824 roku powołano sejm (48) W 1828 roku- powołano sejmiki powiatowe -organy doradcze
III.ADMINISTRACJA TERYTORIALNA
-prowincje (10)- nad prezydent -obwody (2-4 w prowincji) -rejencje – prezydent -powiaty – landrat -gminy –sołtys (wójt) -Wielkie Księstwo Poznańskie -obwody- poznański i bydgoski -samorząd terytorialny
ADMINISTRACJA AUTONOMII GALICJI- Zabór austriacki
I. Historia
1861- statut krajowy dla Galicji obowiązywał do 1918r. 1867- powstanie Austro – Węgier – uchwalenie Konstytucji -cesarz Franciszek Józef
II.ADMINISTRACJA CENTRALNA
-sejm krajowy –161 posłów -Wydział Krajowy – organ wykonawczy Administracja rządowa -minister do spraw Galicji -z zasady Polak do jego kompetencji należało: opiniowanie projektów opiniowanie ustaw dotyczących Galicji namiestnik od 1849r. -z zasady Polak ( urząd we Lwowie) *Kompetencje: Reprezentował cesarza Kierował administracją Nadzór władz autonomicznych przeprowadzanie wyborów inicjatywa ustawodawcza badanie legalności działalności -organ pracy – namiestnictwo
III ADMINISTRACJA TERYTORIALNA
1867 r- Samorząd szkolny -samorząd krajowy -samorząd powiatowy -samorząd gminny
Krajowa Rada Szkolna -okręgowe RSZ – (powiat) -miejscowe Rady Szkolne (gmina)
Administracja współczesna: Największy dorobek ważny jest w okresie miedzywojennym. Wynika to głównie z wojen.
Rys historyczny: okres międzywojenny 2 koncepcje demokratyczne* demokracja liberalna* demokracja socjalna, konflikty społeczne i gosp. mała sprawność syst. Demokratycznego rosnący autokratyzm, kult państwa, silna głowa państwa *wrogość do parlamentaryzmu, systemów partyjnych, samorządów. Włochy 1928 *kryzys gospodarczy – 1928r., bankructwa firm, bezrobocie, kryzys finansowy *interwencjonizm państwowy, St. Zjednoczone – nowy ład (1933r.), Włochy – Karta Pracy 1927r., Niemcy – 1933, ZSRR – NEP 1921-1929 *mapa polityczna Europy (zniesienie cesarstw), Rosja, Niemcy, Austro-Wegry *powstały, Australia, Czechosłowacja, Węgry, Litwa, Łotwa, Finlandia, Polska, Rep. Weimarska, inne Administracja centralna * prezydenci – sposób wyboru, wybory powszechne, Zgromadzenie Związkowe, Zgromadzenie Narodowe, kolegium elektorów , Sejm *władza wykonawcza, ministrowie – podstawa, rząd i premier – na czele, kanclerz *odpowiedzialność ministrów, parlamentarna, polityczna, solidarna, indywidualna, konstytucyjna *uprawienia rządów, kier. polityką zagr., budżet, mianowanie urzędników, pokój i wojna, stan wojenny, inicjatywa ustawodawcza, rozporządzenia, dekrety Administracja terytorialna *państwa jednolite, III stop. podział terytorialna, samorząd gminy *republiki związkowe, Niemcy, Austria *Rep. Weimarska, federacja, kraje – wł. konsty., Sejm Krajowy, Minist.. Państwowe Austria, 7 krajów związkowych, sejmy krajowe, rządy krajowe *sądownictwo administracyjne Funkcje państwa – podstawa do kształtowania administracji: *Podstawowe funkcje państwa grupa bezpośrednia Oczekiwania 1.Funkcja wewnętrzna(porządek, bezpieczeństwo, zabezpieczenie zdrowotne, kultura, nauka) 2.Funkcja zewnętrzna(stosunki zewnętrzne, ochrona interesów, bezpieczeństwo, handel) 3.Funkcja gospodarcza(organizowanie gospodarki, polityka gospodarcza, dbałość o rozm. gosp., ochrona gosp., system pieniężny) 4.Funkcja socjalna(min. Egzystencji, miejsca pracy, higiena pracy, środowisko naturalne) grupa pośrednia Potrzeby 1.Funkcja adaptacyjna(przystosowanie państwa do zmieniających się warunków cywilizacyjnych) 2.Funkcja regulacyjna(wpływanie na zachodzące procesy społeczne) 3.Funkcja innowacyjna(inicjowanie nowych procesów i przeobrażeń społecznych) 4.Funkcja mediacyjna(udział w rozwiązywaniu sporów i konfliktów społecznych) Otoczenie państwa to pewne: oczekiwania społeczeństwa/zewnętrznych społeczeństw, potrzeby społeczeństwa/środowisk/sąsiadów, warunki, możliwości
Państwo: gospodarka, wartości muszą być wspólne by można było na nich razem, na tym samym podłożu budować ,W zależności od tego jak są spełniane funkcje, tak prosperuje państwo Organy administracyjne System organów administracyjnych Organy administracyjne 1.pion administracji ogólne 2.pion administracji gospodarczej, kulturalnej i socjalnej 3.pion organów przymusu Główne działania rządów 1.Kierowanie aparatem administracyjnym 2.Wykonywanie parlament. aktów prawnych 3.Wpływanie na działalność prawodawczą parlament. (inicjatywa ustawodawcza) 4.Tworzenie prawa (uporządkowanie, wykonywanie ustaw) 5.Opracowanie i realizacja budżetu i polityki zagranicznej Zasady: 1.organy pochodzą głównie z nominacji 2.realizują zadania ustalone przez władzę ustawodawczą (prawodawcza) 3.główną rolę administracyjną odgrywa rząd 4.rząd to osoby kierujące resortami 5.szef rządu – premier lub prezydent
Struktura samorządu społecznego
Samorządy środowiskowe Kryterium wyróżniające – określona grupa społeczna Strefa gospodarcza *samorządy:, spółdzielcze, rolnicze, pracownicze, przedsiębiorstw państwowych, rzemiosł, pracowników transportu, izb gospodarczych, inne
Samorządy zawodowe *samorządy: adwokackie, notarialne, radców prawnych, lokalny, pielęgniarek, położnych
Samorząd terytorialny kryterium wyróżniające – ludność zamieszkująca na określonym terytorium (gmina, powiat, województwo)* samorząd gmin* powiatów* województw
Władza Władza publiczna* władza grupy społecznej posługująca się przymusem w celu realizacji określonych celów (zadań) *Samorząd terytorialny. Podmioty państwowe Władza polityczna* zorganizowana władza oparta na przemocy* władza jednej grupy ludzi nad inną Władza państwowa* władza wyodrębniona, specjalnie powołanego aparatu przemocy, na podstawie prawa i przyznanych kompetencji* Najwyższy krąg znaczeniowy władzy Wnioski ogólne:1.zjawisko władzy jest powszechne 2.władza to stosunki między ludźmi 3.władza to nakazywanie, polecanie, zabranianie 4.w. to podejmowanie decyzji 5.w. wspólnota publiczna – najszerzej pojmowana 6.w. uznawana lub mianowana
Model administracji rządowej – Ministerstwo
Strefa polityczna adm. Rządowej Minister Strefa przejściowa między strefą polityczna, a administra 1.gabinet 2.Sekretarz Stanu
Strefa administracji *departament*departament* departament (departament. strategiczne – polit. administr.)
2.Podsekretarz Stanu w Minist. Strefa administracji *departament *departament departament (departamenty operacyjne (nadzór, zadania) 3.Dyrektor Generalny Ministerstwa Strefa administracji *Biuro 1 *Biuro 2 *Biuro 3 (biura obsługi i zaplecza)
Sekretarz Stanu, Podsekretarz Stanu, Wojewodowie i Vicewojewodowie składają dymisję po sformułowaniu nowego rządu Forma państwa *Państwo Monarchia – reprezentantem władzy suwerennej jest monarcha Republika – najwyższe organy są wybierane w drodze wyborów i na czas określony Państwo unitarne – wewnętrznie jednolite; podporządkowane organom centralnym Państwo złożone – części zachowują pełną lub ograniczoną suwerenność Unia personalna – państwa mające wspólną głowę państwa Unia realna – podmiot prawa między. wspólne: spr. zagraniczne, wojsko, finanse Konfederacja – związek państw; nieograniczona suwerenność członków; wspólne działania Federacja – zw. państw (części); cz. samodzielność prawną; cz. ograniczona samodzielność polityczna; dobrowolność Autonomia – wew. samorządzenie częścią terytorium w sprawach lokalnych; Państwo demokratyczne – państwo prawa; pluralizm; suwerenność narodu; podział władzy Państwo liberalne – gosp. rynkowa; ograniczona działalność państwa; demokratyczne prawo wyborcze; podział władzy Państwo socjalne – powiązanie społeczne, gospodarcze i państwa; reguł rynku; umowy zbiorowe; bezpieczeństwo socjalne Państwo totalitarne – obecność państwa we wszystkich przejawach życia społecznego; monopol władzy Państwo autorytarne – jednolitość władzy, nomenklatura partyjna; wł. państwa; udział społecz – rytuał kontroli