Mendelejew- Twórca wielkiego układu okresowego

Dymitr Mendelejew urodził się w 1834 roku w Tobolsku na Syberii jako ostatnie, siedemnaste dziecko Iwana Pawłowicza i Marii Dmitrejewny Mendelejewów. Ojciec jego był nauczycielem literatury, a matka pochodziła z rodu kupieckiego i była właścicielką pobliskiej huty szkła. W Tobolsku wielu było wówczas zesłańców. Jeden z nich, dekabrysta, ożenił się z siostrą Dymitra. Już więc od wczesnej młodości przyszły twórca układu okresowego pierwiastków chemicznych nabrał poglądów liberalnych. Gimnazjum w rodzinnym mieście ukończył Mendelejew już mając 15 lat. W 1850 roku wstąpił na wydział matematyczno-fizyczny Głównego Instytutu Pedagogicznego w Petersburgu. Był świetnym studentem, ale nabawił się gruźlicy, tak że lekarze dawali mu tylko pół roku życia. Jednak przeżył, a pomógł w tym wyjazd do cieplejszego klimatu, na Krym. Tam, w gimnazjum w Symferopolu, miał rozpocząć swą karierę pedagogiczną, jednak ze względu na trwającą wojnę krymską musiał wracać na północ. W 1856 roku Mendelejew obronił rozprawę na temat związków krzemu i uzyskał prawo wykładania na uniwersytecie w Petersburgu. Spędził potem dwa lata we Francji i Niemczech, gdzie zetknął się z wybitnymi uczonymi. Wielkiego odkrycia układu okresowego pierwiastków Mendelejew dokonał na początku marca 1869 roku, gdy kolejny raz próbował układać "pasjansa" kartami, na których wypisał ciężary atomowe i inne właściwości znanych wówczas 63 pierwiastków. Zdobył się przy tym na śmiały krok, ogłaszając, że psujące schemat trzy nieregularności znikają, jeśli w istniejącym układzie pozostawi się trzy wolne miejsca, w których powinny się znaleźć nie odkryte jeszcze pierwiastki. Potwierdzenie hipotezy Mendelejewa przyniosło mu wielką sławę, a układ okresowy stał się podstawą chemii. W 1876 roku został wybrany członkiem korespondentem Akademii Nauk w Petersburgu, ale kilka lat później przepadł w wyborach członków rzeczywistych, ze względu na zbyt liberalne poglądy. Te poglądy przyczyniły się do zakończenia jego kariery uniwersyteckiej. Kiedy w 1890 roku Mendelejew ujął się za studentami domagającymi się liberalizacji systemu władzy, minister oświaty przysłał mu ordynarny list z naganą. Dotknięty tym Mendelejew złożył rezygnację. Od 1893 roku był dyrektorem Urzędu Miar i Wag. Na wszystkich portretach Mendelejewa rzuca się w oczy jego długa, nieporządna broda i chaotycznie sterczące na wszystkie strony długie włosy. Istotnie, obcinał on włosy tylko raz w roku, w końcu wiosny, przed nadejściem upałów. Miał niebieskie oczy o przenikliwym spojrzeniu. Mało dbał o dobre maniery i w stosunku do rozmówców bywał czasem wręcz grubiański. Na ogół wstawał bardzo późno, tuż przed południem, ale za to pracował do późna i kładł się zwykle dopiero o trzeciej lub czwartej nad ranem. W 1862 roku Mendelejew, głównie wskutek namów rodzeństwa, poślubił Teodozję Lewszewą. Mieli syna i córkę, ale małżeństwo nie było szczęśliwe ze względu na zbyt wielką różnicę charakterów. Nieustanne kłótnie spowodowały, że wkrótce Dymitr i Teodozja znaleźli się w separacji i zamieszkali oddzielnie. Będąc już dobrze po czterdziestce Mendelejew zakochał się bez pamięci w siedemnastoletniej studentce sztuki Annie Popowej i uganiał się za nią jak młokos, nie bacząc na to, że jest znaną osobistością publiczną. Rodzice Anny chcieli, aby córka spokojnie kontynuowała studia, toteż wysłali ją do Włoch. Ale Mendelejew pojechał za nią. Anna zgodziła się na małżeństwo pod warunkiem uzyskania przezeń formalnego rozwodu z pierwszą żoną. Dymitr powrócił do Rosji i ustaliwszy odpowiednie warunki finansowe dla Teodozji i dzieci z pierwszego małżeństwa, uzyskał rozwód. Tymczasem okazało się, że obowiązujące w Rosji przepisy prawne, zarówno cywilne, jak kościelne, zabraniają powtórnego małżeństwa wcześniej niż w siedem lat po rozwodzie. Zdesperowany Mendelejew zaczął szukać popa, który zgodziłby się za wysokim wynagrodzeniem złamać zakaz i połączyć go z Anną węzłem małżeńskim od razu. Poszukiwania się powiodły i za dziesięć tysięcy rubli Mendelejew dopiął swego. W parę dni po ślubie w 1882 roku rzecz się wydała, popowi odebrano sutannę, ale sławnego Mendelejewa władze pozostawiły w spokoju, chociaż według prawa był wciąż jeszcze bigamistą! Sprawa stała się głośna. Niedługo potem pewien arystokrata rosyjski także chciał uzyskać zgodę na powtórne małżeństwo przed upływem ustawowych siedmiu lat od rozwodu. Kiedy zwrócił się z petycją do cara, powołując się na przykład Mendelejewa, ten mu odpowiedział: To prawda, że Mendelejew ma dwie żony, ale przecież mam tylko jednego Mendelejewa. Drugie małżeństwo Mendelejewa było nadzwyczaj udane i szczęśliwe. Anna wprowadziła męża w świat sztuki i, jak mówiono, trochę go ucywilizowała. Rozumiała też zmienne nastroje męża i jego nawyki. Sama szyła mu obszerną, luźną odzież, którą Dymitr nosił za przykładem Lwa Tołstoja. Wiedziała, kiedy pozostawiać męża w spokoju, gdy, szukając rozwiązania jakiegoś problemu, godzinami palił bez przerwy papierosy, które sam kręcił z ulubionego tytoniu. Nałóg palenia był u Mendelejewa niezwykle silny. Krewni i współpracownicy wspominali, że trudno było wyobrazić go bez zapalonego papierosa. Przy stole, gdzie pracował, stało zawsze z lewej strony wiadro z wodą, do którego Mendelejew wrzucał nie dopalonego papierosa, trzymając już w ustach nowego. Jeden ze współpracowników słyszał go raz ubolewającego: Cesarz niemiecki chce, abym przyjechał na obchodu dwusetnej rocznicy Akademii Nauk. To przecież dwie godziny bez palenia! Mendelejew pojechał jednak do Berlina jako oficjalny przedstawiciel uniwersytetu w Petersburgu. Podczas ceremonialnego przyjęcia siedział po lewej stronie znanego chemika Van't Hoffa, który dyrygował tym stołem. Już po pierwszym daniu Mendelejew zapytał, czy może zapalić, ale wyjaśniono mu, że to byłoby niezgodne z etykietą. Po następnym daniu zniecierpliwiony Mendelejew znów powtórzył pytanie, na co Van't Hoff, widząc jakie męki znosi jego sąsiad, odpowiedział twierdząco i, ku konsternacji gości, również zapalił papierosa dla towarzystwa. Pod koniec życia Mendelejew przestał widzieć, ale udana operacja katarakty w 1903 roku przywróciła mu wzrok w obu oczach. Zmarł w 1907 roku na zapalenie płuc.