Ustna geografia

1. Podaj klasyfikację wód podziemnych.
Rodzaje wód podziemnych:
- woda zaskórna – zalega bardzo blisko powierzchni ziemi, podlega dobowym wahaniom temp., ich obfitość i głębokość zalegania zmienia się w ciągu roku, łatwo ulega zanieczyszczeniom
- woda gruntowa – zalega głębiej pod powierzchnią ziemi, podlega małym wahaniom temp., wykorzystywana jest przez człowieka
- wody artezyjskie – jeżeli utwory geologiczne maja budowę nieckowatą, a warstwa wodonośna
znajduje się pomiędzy dwoma warstwami nieprzepuszczalnymi, wówczas woda gromadząca się
na dnie niecki znajduje się pod ciśnieniem hydrostatycznym i może sama wypłynąć na powierzchnię.
- Wody głębinowe- Zaliczamy do nich wody znajdujące się głęboko pod powierzchnią terenu i izolowane są od niej wieloma kompleksami utworów nieprzepuszczalnych. Nie są one zasilane ani odnawialne. Często są wysoko zmineralizowane.
- wody mineralne, wody podziemne zawierające sole miner. i gazy w ilości nie mniejszej niż 1g /litr. Rozróżnia się: solanki zwykłe, solanki gorzkie; szczawy; szczawy żelaziste; wody siarkowe; wody radoczynne. Część z tych wód mineralnych stanowią wody lecznicze. Do wód leczniczych zalicza się także wody termalne (cieplice) o temp. powyżej 20C u źródła.

2. Opisz ruch wirowy i obiegowy ziemi.
RUCH OBIEGOWY ZIEMI – jest to ruch Ziemi wokół Słońca po drodze o kształcie elipsy zwanej orbitą. Słońce znajduje się w jednym z ognisk tej elipsy. Oś ziemska nachylona jest do płaszczyzny orbity pod kątem 66033’ i zachowuje zawsze położenie równoległe do poprzedniego. Czas trwania obrotu wynosi 365 dni 5 godzin i 49 minut.
RUCH WIROWY ZWANY TEZ OBROTOWYM – jest to ruch Ziemi wokół własnej osi. Odbywa się on z zachodu na wschód ze stałą prędkością kątową i zmienną prędkością liniową (na równiku najszybciej, w okolicach biegunów – najwolniej). Czas trwania obrotu wynosi 23 godziny 56 minut i 4 sekundy

3. Omów konsekwencje ruchu wirowego i obiegowego ziemi
Następstwa ruchu obiegowego
- rok – podstawowa jednostka czasu
- zróżnicowanie oświetlenia w ciągu roku na danym obszarze
- zróżnicowanie energii cieplnej docierającej do Ziemi w ciągu roku
- zmiana długości dnia i nocy w ciągu roku na danym obszarze
- powstanie pór roku i zróżnicowanie czasu ich trwania w ciągu roku
- strefy oświetlenia Ziemi
- zmiana położenia Słońca nad horyzontem w ciągu roku
- zmiana miejsca wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie w ciągu roku
Następstwa ruchu wirowego:
- dobowa zmiana wysokości Słońca nad horyzontem (dzień i noc)
- pozorna wędrówka Słońca i ciał niebieskich po sklepieniu nieba
- czas miejscowy strefowy i urzędowy
- spłaszczenie Ziemi na biegunach
- zmiana kierunków wiatrów i prądów (Siła Coriolisa) – odchylenia na półkuli N – w prawo, a na półkuli S – w lewo.
- przemieszczanie się fali pływów morskich ( 2 przypływy i 2 odpływy w ciągu doby)

4. Scharakteryzuj procesy rzeźbotwórcze wewnętrzne (wulkanizm, plutonizm, trzęsienia ziemi, ruchy górotwórcze i lądotwórcze).
ZJAWISKA PLUTONICZNE
Zjawiska geologiczne związane z wdzieraniem się magmy w skorupę ziemską bez przedostania się jej na powierzchnię Ziemi, w przeciwieństwie do zjawisk wulkanicznych. Efektem zjawisk plutonicznych jest powstanie intruzji magmy. Charakterystycznymi formami zjawisk plutonicznych są batolity i lakolity.
WULKANIZM - odgrywa on dużą role w kształtowaniu ziemi. Zjawiska wulkaniczne związane są z przebiciem i wydostaniem się magmy z głębi ziemi na jej powierzchnię. Płynny stop skalny - magma , po wydobyciu się na powierzchnię nosi nazwę lawa. Magma wydobywa się na powierzchnię ziemi przez krater lub szczeliny. Wydobywanie się magmy na powierzchnię nosi nazwę erupcji.
TRZĘSIENIA ZIEMI
Krótkotrwałe drgania skorupy ziemskiej w wyniku nagłych przesunięć mas skalnych wewnątrz litosfery.
Trzęsienia ziemi występują tam gdzie zachodzą kolizje wielkich płyt litosfery.
RUCHY LĄDOTWÓRCZE
Epejrogeneza, ruchy lądotwórcze, ruchy epejrogeniczne, powolne ruchy wynoszące lub zanurzające w głąb litosfery znaczne fragmenty skorupy ziemskiej. Ruchom tego typu nie towarzyszą deformacje ani fałdowania warstw skalnych.
RUCHY GÓROTWÓRCZE
Ruchy górotwórcze to wielkoskalowe ruchy skorupy ziemskiej prowadzące do powstania gór, stanowiące część cyklu orogenicznego.
Rodzaj, powstawanie, przykłady
- Fałdowe tworzą się wskutek sfałdowania mas skalnych Himalaje, Alpy, Karpaty.
- Zrębowe powstają wskutek pionowych przemieszczeń wzdłuż uskoków skalnych
Ural, Harz, Sudety
- Wulkaniczne są wynikiem erupcji wulkanicznych góry Kamczatki, Islandii.

5. Scharakteryzuj procesy geologiczne zewnętrzne (erozja, wietrzenie, ruchy masowe, akumulacja).
Erozja - naturalne zjawisko mechanicznego niszczenia powierzchni skorupy ziemskiej - zarówno skał jak i gleb, poprzez różne czynniki zewnętrzne, oraz towarzyszące temu zjawisku przenoszenie produktów erozji.
Efektem działania erozji może być:
-zmiana rzeźby terenu, a czasami także zmiana struktury podłoża,
-w przypadku erozji skał, efektem jest rozpoczęcie procesów glebotwórczych,
-w przypadku erozji gleby, efektem jest obniżenie jej wartości, a czasem wręcz jej usunięcie i odsłonięcie skalistego podłoża.
Rodzaje erozji:
-erozja lodowcowa - rozsadzanie skał poprzez lód, który zwiększa swoją objętość wraz z obniżaniem się temperatury,
-erozja wodna:
· erozja deszczowa - wymywanie lub rozpuszczanie cząstek gleby i skał przez wody deszczowe, a następnie ich spłukiwanie,
· erozja morska lub erozja rzeczna - wypłukiwanie tych cząstek płynięciem bądź falowaniem wody,
· erozja eoliczna (wiatrowa) - przenoszenie cząstek gleby i rozkruszonych skał przez wiatr.
Czynnikiem powstrzymującym erozję jest osłona i wiązanie powierzchni Ziemi poprzez rosnącą na niej roślinność.
Czynnikiem powiększającym rozmiary erozji może być działalność człowieka - zarówno nieodpowiednie odsłanianie powierzchni skał i gruntów na działalność czynników erozji, jak i osłabianie powierzchni Ziemi produktami osłabiającymi ich strukturę (np. "kwaśne deszcze").
Wietrzenie - rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał wskutek działania energii słonecznej, powietrza, wody i organizmów. Zachodzi na powierzchni Ziemi i w jej powierzchniowej strefie zwanej strefą wietrzenia (głębokość od kilku do kilkudziesięciu metrów).
Podział:
-Wietrzenie fizyczne (mechaniczne) jest to rozpad skały bez zmiany jej składu mineralnego: skały kruszą się na bloki, gruz i ziarna.
-Wietrzenie chemiczne- woda zawierająca substancje chemiczne rozpuszcza minerały i wymywa je ze skał, przez co skała ulega kruszeniu i rozdrobnieniu
-Wietrzenie biologiczne polega na mechanicznym i chemicznym niszczeniu skał, znaczna role w tym rodzaju wietrzenia odgrywają organizmy żywe.
Intensywność i charakter wietrzenia zależą od rodzaju skały oraz od warunków klimatycznych (głównie od ilości wody oraz temperatury). Procesy wietrzenia ułatwiają erozję. Powodują powstanie gleby i tworzenie swoistych form skalnych.
Grawitacyjne ruchy masowe:
Ruchy masowe lub ruchy grawitacyjne to ogół procesów morfologicznych, polegających na przemieszczaniu się zwietrzeliny, a także powierzchniowej warstwy litej skały w dół stoku pod wpływem siły ciężkości. Uruchomieniu ruchów masowych sprzyja m.in. przesycenie zwietrzeliny wodą, rozmarznięcie wierzchniej warstwy zmrożonego gruntu, podcięcie lub zbytnie obciążenie stoku, powstanie fali akustycznej. Ich tempo i natężenie zależą głównie od nachylenia stoku oraz rodzaju i grubości zwietrzeliny. Do podstawowych rodzajów ruchów masowych należą: odpadanie i obrywanie, zachodzące na ścianach i stokach skalnych, osypywanie na stokach usypiskowych oraz osuwanie, osiadanie i pełzanie, występujące w obrębie stoków o mniejszych nachyleniach (ponad 45), zwykle pokrytych utrwaloną zwietrzeliną.
Akumulacja, w geologii proces gromadzenia się osadów na skutek ich sedymentacji (gromadzeniu się na powierzchni skorupy ziemskiej, pod wpływem siły ciężkości, materiałów niesionych przez wody płynące, lodowce, wiatr, rozpuszczonych lub zawieszonych w wodzie), a także gromadzenie się określonych składników w osadach i skałach osadowych, np. w wyniku procesów diagenezy.
W zależności od środowiska wyróżnia się m.in. akumulację morską, jeziorną i rzeczną. Tempo akumulacji jest istotnym wskaźnikiem środowiska sedymentacyjnego i może się kształtować bardzo różnie: od kilku mm w ciągu tysiąca lat (głębokowodne osady oceaniczne) do kilkudziesięciu cm w ciągu doby (osady składane przez tzw. prądy zawiesinowe).

6. Gdzie na Ziemi powstają lodowce i lądolody, warunki powstawania lodu lodowcowego.
Powstanie lodowców i lądolodów określają odpowiednie warunki klimatyczne, przede wszystkim obfite opady atmosferyczne w postaci śniegu i ujemna temperatura powietrza.
Warunki takie panują na obszarach wysokich gór oraz w wysokich szerokościach geograficznych kuli ziemskiej. Na terenach tych, przez większa część roku więcej śniegu przybywa niż ubywa wskutek tajania. Masy śniegu pod wpływem niskiej temperatury, dużej wilgotności powietrza i ciśnienia przekształcają się w FIRN, a następnie w zbity lód polodowcowy. Granica, powyżej której panują takie warunki to granica wiecznego śniegu.
Lodowce
Pokrywy lodowe, tworzące lodowca górskie lub kontynentalne, powstają tam, gdzie ukształtowanie terenu sprzyja gromadzeniu dużych ilości śniegu, który wskutek niskich temp. nie zostaje stopiony w ciągu lata. Granica powyżej której panują w ciągu roku zbyt niskie temp., nie pozwalające na stopienie całego zapasu nagromadzonego w danym roku śniegu, jest granicą wiecznego śniegu. Przebieg tej granicy zmienia się – najwyżej sięga tam, gdzie panują najwyższe temp. powietrza oraz niskie sumy opadów. W wysokich szerokościach geograficznych granica wiecznego śniegu schodzi do poziomu morza. Gromadzący się śnieg pod wpływem panującej temp., przy dużej wilgotności powietrza i ciśnienia nadległych warstw, przekształca się w firn, a następnie w lód lodowcowy. W miarę gromadzenia się coraz to większych pokładów lodu na obszarze pola firnowego, lodowce w postaci jęzorów lub pokryw zaczyna spływać w dół wykorzystując obniżenie terenu. Lód pod wpływem ciśnienia zachowuje się jak ciało plastyczne, na powierzchni natomiast jest kruchy. Lodowce poruszając się erodują podłoże pól firnowych i dolin górskich. W rezultacie powstają cyrki lodowcowe i charakterystyczne doliny lodowcowe w kształcie litery U.
Lądolody
Są to ogromne ciała lodowe przykrywające wielkie obszary. Zajmują niewielką powierzchnię lądów (Antarktyda, Grenlandia). Zasięgi zlodowaceń można ustalić na podstawie rozmieszczenia wytworów akumulacji lodowcowej, a zwłaszcza moren dennych i czołowych. Moreny denne tworzą zazwyczaj piaski i żwiry. Moreny czołowe powstają z materiału pozostawionego przez lądolód w miejscach jego dłuższego postoju. Tworzą one niezbyt wysokie wzgórza o łagodnych stokach. Dłuższe postoje lądolodów sprzyjały tworzeniu się różnych form erozji i akumulacji wód roztopowych poprzez spływające wody. W rezultacie powstają pradoliny oraz pola sandrowe (stożki napływowe na przedpolach moren czołowych), ozy (wąskie kręte wały wytworzone przez wody w tunelach polodowcowych) i kemy (pagórki wytworzone w szczelinach martwego lodu). Na obszarach wolnych od lodów, przy niskich temp. zachodzi wietrzenie mrozowe i powstają formy denudacyjne (gołoborza) i akumulacyjne (pokrywy lessowe). Wytworzony w ten sposób krajobraz nazywa się peryglacjalnym.

7. Scharakteryzuj działalność rzeźbotwórczą rzek.
Woda płynąca żłobi podłożę poprzez wleczenie materiału skalnego tworząc koryto i dolinę.
Niszcząca działalność polegająca na pogłębianiu i poszerzaniu koryta rzecznego nazywa się erozją.
Działalność erozyjna jest różna w poszczególnych biegach.
Erozja denna istnieje wtedy gdy woda płynąca niesie materiał i uderza nim o dno powodując jego niszczenie, pogłębianie. Najsilniej objawia się w biegu górnym.
Erozja boczna istnieje gdy materiał skalny niesiony przez wodę płynącą niszczy brzegi koryta, szczególnie w miejscach gdzie prędkość rzeki maleje, objawia się ona w środkowym biegu rzeki.
Erozja wsteczna występuje przy źródłach, doprowadzając do ich cofania się- przesówania w góre orazna progach skalnych i wodospadach. Działalnośc erozyjna wirów nazywana jest eworsją.
Akumulacja, proces gromadzenia się osadów na skutek ich sedymentacji (gromadzeniu się na powierzchni skorupy ziemskiej, pod wpływem siły ciężkości, materiałów niesionych przez wody płynące, lodowce, wiatr, rozpuszczonych lub zawieszonych w wodzie).
W górnym biegu rzeki spadek jest największy. Przeważa silna erozja wgłębna. Rzeka bardzo silnie żłobi skały, pogłębiając koryto i tworząc strome doliny w kształcie litery V. Przy wzmożeniu się erozji wgłębnej rzeka wcina się głębiej w dno doliny, a resztki dawnego dna tworzą terasy rzeczne. Szybkość erozji rzecznej zależy od rodzaju skał. Im skały są twardsze, odporniejsze, tym procesy erozyjne zachodzą wolniej. Różnice w odporności skał podłoża, po którym płynie rzeka, powodują, że powstają: progi, bystrza i wodospady.
Prędkość rzeki nie jest jednakowa na całej szerokości koryta. Najszybciej płynie ona nad najgłębszym miejscem swojego koryta - w nurcie. Nurt przerzuca się z jednej strony koryta na drugą, niszcząc podrywane przez siebie brzegi - jest to erozja boczna. Rzeka transportuje bardzo dużo luźnego, grubego materiału skalnego ze zboczy i z wyerodowanego koryta.
W środkowym biegu rzeki spadek maleje. Rzeka prowadzi większą ilość wody. Nad erozją wgłębną zaczyna przeważać transport drobniejszego materiału skalnego. Zaczyna dominować erozja boczna - tworzą się meandry. Rzeka zaczyna płynąć zakolami. Zakola stale się powiększają, dochodzi do ich przerwania i rzeka prostuje swój bieg. Odcięta zaś część starego zakola staje się jeziorem zwanym starorzeczem.
W dolnym biegu rzeki przepływ wody jest bardzo duży. a spadek mały. Rzeka transportuje coraz wolniej niesiony materiał, akumulując go na równinie zalewowej lub przy ujściu. Transport materiału polega na wleczeniu go po dnie, materiał płynie w zawiesinie, rozpuszczony płynie po powierzchni rzeki.

8. Omów wpływy czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na zróżnicowanie rozmieszczenia ludności na świecie.
Zróżnicowanie rozmieszczenia zaludnienia świata jest wynikiem działania dwóch grup czynników, z jednej strony warunków przyrodniczo-geograficznych, z drogiej czynników społeczno-ekonomicznych.
Do czynników przyrodniczych zaliczamy:
Bariera świetlna- ogranicza warunki życia poprzez deficyt lub nadmiar światła. Deficyt światła występuje w wysokich szer. geograficznych, w których panuje zjawisko dni i nocy polarnych. Ograniczona ilość światła w niektórych porach roku, ma wpływ na samopoczucie człowieka, stan psychiczny, zdolność do koncentracji i wysiłku. W sposób pośredni światło oddziałuje na życie człowieka, poprzez wpływ na rośliny służące jako pożywienie lub surowiec. Wiele roślin uprawnych dostosowało się do rytmu dnia i nocy, do tego stopnia że różnią się rośliny długiego dnia (ziemniaki) i krótkiego dnia (ryż).
Bariera termiczna- jest powiązana z barierą świetlną, gdyż dł. dnia i wys. słońca mają decydujący wpływ na temp powietrza danego obszaru. Organizm człowieka posiada bardzo małą tolerancję termiczną, toteż w warunkach odchylenia temp od normy konieczna jest termoregulacja poprzez odpowiedni pokarm, odzież, mieszkanie. Życie na obszarach polarnych i subpolarnych jest możliwe bądź przy niewielkiej gęstości zaludnienia, bądź przy dostawach żywności i innych artykułów z terenów z terenów rolniczych.
Bariera wodna- stanowi gł. brak wody, bariera deficytu wody pojawia się najsilniej w klimatach gorących, gdzie przy wysokich temp i wysokim parowaniu opady przekraczające prawie dwu, trzykrotnie sumę w innych strefach klimatycznych, nie rekompensują strat wilgoci powstałych w wyniku parowania
Bariera wysokości- spowodowana spadkiem ciśnienia atmosferycznego wraz z wysokością, wywołującym rozrzedzenie powietrza oraz zmniejszenia ilości tlenu. Nachylenie stoków w górach utrudnia dział gospodarczą, poprzez przyspieszoną denudację, ruchy masowe, erozję gleby. Przykładem intensywnej terasowej gospodarki jest kotlina Syczrańska, Korea, Japonia ,Wietnam.
O gęstości zaludnienia i rozmieszczeniu ludności na poszczególnych kontynentach oraz w poszczególnych krajach decydują także czynniki pozaprzyrodnicze (ekonomiczne i polityczne).
Do czynników pozaprzyrodniczych zaliczamy:
Do podstawowych czynników ekonomicznych i politycznych, decydujących o rozmieszczeniu ludności, należą: występowanie bogactw naturalnych, rozwój przemysłu przetwórczego, powstawanie ośrodków i okręgów przemysłowych, wielkość gospodarstw rolnych i sposób gospodarowania gruntami, sieć transportu, a także polityka skierowana na zwiększenie produkcji, dochodów rolników, zagospodarowanie terenów o trudnych warunkach naturalnych. Im wyższy jest poziom rozwoju społeczno-gospodarczego krajów, tym większą rolę odgrywają w nich czynniki ekonomiczne i polityczne w rozmieszczeniu ludzi na Ziemi.
Przykładem czynnika politycznego, który wywarł wpływ na sposób rozmieszczenia ludności, były decyzje o zaludnieniu Syberii, Kazachstanu i innych regionów przez ludność, kierowaną tu lub deportowaną ze wszystkich republik byłego ZSRR i obszarów należących w okresie międzywojennym do Polski.

9. Omów rolę komunikacji w życiu kraju. Dokonaj podziału.
Komunikacja pełni niezwykle ważną rolę w gospodarce kraju i w życiu jego mieszkańców: współtworzy Produkt Krajowy Brutto i zapewnia wiele miejsc pracy. Bez komunikacji trudno sobie wyobrazić rozwijanie prywatnych więzi międzyludzkich i współżycie narodów. Komunikacja dzieli się na transport i łączność.
Transport dzieli się na:
1. kolejowy,
2. drogowy (samochodowy),
3. wodny – śródlądowy i morski,
4. powietrzny,
5. specjalny (przemysłowy, np. rurociągi, transport energii elektrycznej poprzez linie energetyczne.)
Łączność dzieli się na:
1. pocztową,
2. telefoniczną,
3. teleksową,
4. telewizyjna,
5. radiową,
6. satelitarną,
7. komputerową,
8. komórkową.
Zadaniem transportu przemieszczanie osób lub ładunków. Może się ono odbywać na obszarze kraju lub na obszarze międzynarodowym. Transport jest źródłem wielkich zysków, zwłaszcza dla krajów, które leżą na międzynarodowych trasach, krajów tranzytowych. Takim krajem jest, leżąca w środku Europy, Polska.
Łączność jest techniką przekazywania informacji i dzieli się na usługi pocztowe i telekomunikacyjne. Telekomunikacja – to telefonia i telegrafia, radiofonia, telewizja, radiokomunikacja oraz inne wyspecjalizowane usługi. Łączność jest ważnym elementem infrastruktury technicznej, ponieważ umożliwia działalność wszystkich działów gospodarki. Poziom łączności jest miernikiem poziomu rozwoju każdego kraju.
Niezwykle ważną formą łączności jest radio i telewizja. Zarówno radio jak i telewizja pełni ogromnie ważną rolę w kształtowaniu poglądów, opinii i postaw społecznych. Doskonałym sposobem komunikowania okazał się ostatnio Internet – ogólnoświatowa sieć komputerowa. Jej olbrzymie możliwości, przy stosunkowo umiarkowanych kosztach eksploatacyjnych, mogą już wkrótce doprowadzić do poważnych zmian w całym sektorze łączności.

10. Wymień obszary występowania surowców energetycznych na świecie.
Najbardziej powszechnie występującym paliwem kopalnym jest węgiel kamienny, którego zasoby ocenia się na 330 * 1010 t, co stanowi ok. 80% dostępnych zasobów paliw kopalnych. Największe pokłady węgla kamiennego występują w Rosji (Zagłębia: Donieckie, Peczorskie, Tunguskie, Leńskie, Żyriańskie i in.), Chinach, Stanach Zjednoczonych (Appallachy), a także w RPA i Australii. W Europie węgiel występuje przede wszystkim w Polsce, Wielkiej Brytanii, Niemczech i Francji . Węgiel kamienny występuje w postaci warstw (pokładów) zalegających na głębokości od kilkunastu do kilku tysięcy metrów.
W. brunatny - najwięcej węgla wydobywają Niemcy (38% całego wydobycia na świecie).
Największe ilości ropy naftowej występują na Środkowym Wschodzie (kraje OPEC: Arabia Saudyjska, Iran, Irak, Kuwejt, ok. 68% zasobów światowych), w krajach byłego ZSRR (Syberia) (8%) i na półkuli zachodniej (przede wszystkim USA (wybrzeża Zatoki Meksykańskiej), 19%).
Największe złoża gazu ziemnego występują w Rosji i USA, a także pod dnem Morza Północnego. Znaczne ilości gazu występują także pod dnem morskim u wybrzeży Ameryki Północnej (wschodnie wybrzeże), Brazylii, Indii (O. Indyjski) i Australii. Ropa naftowa i gaz ziemny występują w postaci podziemnych zbiorników. Obfite złoża ropy naftowej i gazu ziemnego występują także na Antarktydzie, jednak nie podlegają one eksploatacji w myśl konwencji z 1959 r., zabraniającej wykorzystania Antarktydy do celów innych niż naukowe.

11. Omów plusy i minusy poszczególnych rodzajów transportu.
Transport dzieli się na:
1. kolejowy
2. samochodowy
3. wodny- śródlądowy i morski
4. powietrzny- inaczej lotniczy
5. specjalny (rurociągi, słupy energetyczne)
Plusy transportu samochodowego:
Transport samochodowy odgrywa ważna rolę w przewozie dóbr na krótkie średnie odległości. W przewozie na dłuższe odległości transport samochodowy stosowany jest dla artykułów łatwo psujących się oraz jeżeli charakter przewożonych wyrobów wymaga stosowanie samochodów specjalnych np. cysterny. Podstawową zaletą transportu samochodowego jest stosunkowo duża szybkość przewozu oraz bezpośredniość dostaw od magazynu dostawcy do magazynu odbiorcy bez konieczności przeładunku na trasie przewozu.
Minusy transportu samochodowego to:
Transport samochodowy wywołuje największe szkody. Emituje do środowiska naturalnego ok. 30% zanieczyszczeń, z tym, że w miastach udział ten może wynosić nawet 70-90%. Towarzyszą mu nieustanne wibracje i hałas. Działa to źle na samopoczucie mieszkańców miast i powoduje nieodwracalne uszkodzenia narządów słuchu. Autostrady i drogi budowane przez człowieka wprowadzają trwałe zmiany w środowisku naturalnym. Cierpią również rośliny, jak i zwierzęta, głównie wędrowne.
Plusy transportu kolejowego to:
Transport kolejowy - jest najbardziej odpowiedni do przewozu ładunków masowych, w dużych partiach, na dalekie i średnie odległości, oraz przewozu pasażerów w ruchu masowym na wszystkie odległości, również w ruchu podmiejskim. Zaletami transportu kolejowego są: zdolność przewożenia ładunków masowych przekraczających często zdolność przewozową innych gałęzi transportu, znaczna szybkość w przewozach towarów masowych, regularność przewozów, stosunkowo niskie koszty.
Minusy transportu kolejowego:
Koleje powodują degradację środowiska na wielkich obszarach. Budowa tysięcy kilometrów torów wymagała wycinania lasów, budowy mostów, osuszania mokradeł i innych czynności mogących przynieść tylko szkodę przyrodzie.
Plusy transportu morskiego:
Transport morski obsługuje przede wszystkim przewozy ładunków masowych w wymianie międzynarodowej. Często jest też wykorzystywany do obsługi przewozów regionalnych, zwłaszcza w krajach, których aktywność gospodarcza koncentruje się wzdłuż rozległej strefy brzegowej.
Minusy transportu morskiego:
Transport morski obsługuje ponad 70% światowych obrotów handlowych. Każdego roku mają miejsce katastrofy tankowców. Wielkie ilości ropy naftowej, olejów i innych szkodliwych substancji dostają się do wód, powodując olbrzymie szkody w ekosystemach. Wycieki ropy naftowej przyczyniają się do wymierania wielu gatunków roślin i zwierząt morskich. Budowa wielkich portów morskich, ciągnących się niekiedy kilkadziesiąt kilometrów wzdłuż wybrzeża, niszczy wspaniałą florę i faunę terenów nadmorskich.
Plusy transportu śródlądowego to:
Transport wodny śródlądowy jest najmniej mobilny z lądowych systemów transportowych, ale za to gwarantujący tanie przewozy, zdający egzamin w przewozach ładunków masowych i względnie obojętny dla środowiska.
Minusy transportu śródlądowego to:
Transport śródlądowy powoduje także wielkie szkody. Życie w rzekach i innych zbiornikach śródlądowych niszczone jest przez wycieki szkodliwych chemikaliów. Rzeki, będące głównymi arteriami komunikacyjnymi na wielu odcinkach są już martwe np. Ren, Wisła, Odra itp. Na skutek zanieczyszczenia tych wód cierpią również ludzie.
Plusy transportu lotniczego:
Transport lotniczy obsługuje głównie transport międzynarodowy. Przewozy pasażerskie stale rosną. Transport ładunków drogą powietrzną ma niewielkie znaczenie. Tę gałąź transportu cechuje przede wszystkim szybkość.
Minusy transportu lotniczego:
Transport lotniczy w znacznym stopniu przyczynia się do efektu cieplarnianego i do zanikania powłoki ozonowej. Jakkolwiek wpływ ten nie jest bezpośrednio odczuwany przez nas, to jednak zanieczyszczenie mające miejsce na dużych wysokościach niezmiernie pogarsza globalny stan środowiska. Szkodliwy wpływ transportu lotniczego widzimy również na ziemi. W okolicach dużych lotnisk niemożliwa jest budowa budynków mieszkalnych. Hałas jest zbyt uciążliwy. Wielkie płyty lotnisk i budynki je obsługujące zajmują dziesiątki hektarów powierzchni. Prowadzi to do degradacji środowiska na olbrzymich obszarach.

12. Dokonaj charakterystyki rolnictwa intensywnego i ekstensywnego.
Nowoczesne, intensywne rolnictwo cechuje wysoka wydajność, wysoki stopień mechanizacji i wielostronna chemizacja rolnictwa, wysoka kultura rolna, wdrażanie nowych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt gospodarczych. W nowoczesnych i w pełni skomercjalizowanych gospodarstwach farmerskich, gospodarstwo rolne, będące formą przedsiębiorstwa, oddzielone jest już organizacyjnie i finansowo od gospodarstwa domowego farmera. Intensywne rolnictwo dominuje w zachodniej Europie i Japonii.
Rolnictwo ekstensywne cechują zarówno małe nakłady środków, jak i pracy ludzkiej, co wpływa na niskie koszty produkcji, ale jednocześnie niewielką efektywność. Rolnictwo ekstensywne dominuje w Środkowej i zachodniej Afryce, zachodniej Azji, Ameryce Łacińskiej, Rosji. Elementy gospodarki ekstensywnej występują w rolnictwie USA i Kanady- wynika to z braku potrzeby intensyfikacji rolnictwa, przy znacznych nadwyżkach wielu płodów rolnych.

13. Omów strukturę towarową handlu zagranicznego krajów rozwijających się i rozwiniętych gospodarczo.
Kraje wysoko rozwinięte- dostarczają na rynek światowy ponad połowę wyrobów przemysłu przetwórczego, artykułów rolno- spożywczych i surowców mineralnych. Zarówno w imporcie, jak i w eksporcie dominują wyroby przemysłu elektromaszynowego – średnio 45% wartości wymiany towarowej. Od tej średniej odbiega Japonia. Równocześnie w imporcie Japonii udział tej grupy towarów jest niewielki- zaledwie 27%, co wynika z ochrony własnego rynku. W przypadku pozostałych krajów wysoko rozwiniętych towary te stanowią 35- 40% wartości importu. Dla grupy krajów wysoko rozwiniętych charakterystyczny jest mały udział w eksporcie artykułów rolno- spożywczych, na ogół nie przekraczający 10%. Do nielicznych wyjątków należą kraje niezwykle rozwiniętego rolnictwa- Dania, Holandia i Austria, dla których udział artykułów tej grupy w eksporcie wynosi ponad 15%. Rozwijający się przemysł pochłania ogromne ilości surowców i paliw, których niedobór na rynku lokalnym musi być wspomagany importem, kraje wysoko rozwinięte należą do największych importerów surowców i paliw. Eksport surowców naturalnych ma duży udział w handlu zagranicznym Australii i Kanady, które to kraje często określa się jako zaplecze surowcowe Stanów Zjednoczonych Ameryki i Japonii.
Kraje rozwijające się- to najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana grupa państw. W strukturze eksportu zdecydowanie dominują surowce i artykuły rolno- spożywcze. Jako czołowych eksporterów surowców należy wymienić: Arabię Saudyjską, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Iran, Irak, Kuwejt, Meksyk, Nigerię, Wenezuelę, Indonezję, Brazylię, Zair i Chiny. Liczącymi się eksporterami artykułów rolno- spożywczych są głównie kraje Ameryki Południowej- Brazylia, Argentyna, Urugwaj, Kolumbia, kraje azjatyckie (Indonezja, Tajlandia, Indie, Chiny) i kraje Afryki z rejonu zatoki Gwinejskiej. Kraje rozwijające się coraz większą rolę odgrywają w światowym eksporcie artykułów przemysłu lekkiego, importują natomiast głównie wyroby przemysłu elektromaszynowego i chemicznego.

14. Wymień negatywne zjawiska związane z wielkimi miastami.
Problemy wielkich miast:
w krajach rozwiniętych:
- przestępczość, narkomania, dehumanizacja życia
- choroby cywilizacyjne ( stres, choroby układu krążenia)
- ludzie bezdomni z wyboru i przymusu
- napływ cudzoziemców i problemy z ich aklimatyzacją (np. w Anglii przybyszów z Karaibów i Indii)
- problemy komunikacyjne
- problemy ze znalezieniem pracy zgodnej z kwalifikacjami
- wzrost cen działek budowlanych
- zniszczenie środowiska ( pyły, gazy, ścieki, śmieci)
w krajach rozwijających się:
- nadmierne zagęszczenie ludności, eksplozja demograficzna ( Indie –Kalkuta)
- powstanie dzielnic nędzy (Meksyk)
- brak wodociągów i kanalizacji
- epidemie chorób zakaźnych
- duża liczba analfabetów, ludności niewykwalifikowanej
- kłopoty ze znalezieniem jakiejkolwiek pracy
- rozwój przestępczości ( problem "dzieci ulicy" w Brazylii)
- rozwój rynku narkotykowego, prostytucji, chorób wenerycznych
- brak środków finansowych na leczenie


15. Scharakteryzuj warunki klimatyczne Polski (temperatura powietrza, opady, okres wegetacji, wiatry).
Klimat Polski jest klimatem przejściowym strefy umiarkowanej ciepłej. Dla tego typu klimatu charakterystyczne są częste zmiany pogody i znaczne wahania długości poszczególnych pór roku.
Okres wegetacyjny jest to czas, kiedy średnia dobowa temperatura przekracza 5*C-możliwy jest wtedy rozwój roślin. W Polsce jest średnio 200 dni wegetacyjnych. Najkrótszy okres wegetacyjny jest na Suwalszczyźnie (180 dni) i w górach (100 dni). Najdłuższy okres wegetacyjny jest na Śląsku (220 dni).
Okres wegetacyjny pozwala:
· osiągnąć wyższe plony
· kształtować bardziej urozmaicona strukturę upraw
· staranniej wykonywać zabiegi agrotechniczne
· uprawiać międzyplony, (czyli rośliny pastewne: seradelę, wykę
Opady
Średni opad w Polsce wynosi 600 mm. Opady atmosferyczne zależą przede wszystkim od wysokości nad poziomem morza. W rezultacie najwięcej pada w górach (1200-1500 mm), a na wyżynach i pojezierzach – 700-800 mm, zaś na nizinach wynosi tylko 450-550 mm.
WIATR.
W Polsce przeważa wiatr z kierunku zachodniego – 60%. Wiatry wschodnie wieją głównie zimą. Wiatry lokalne: wybrzeże Bałtyku (bryza lądowa i morska) i góry (wiatry górsko-dolinne np. halny).
TEMPERATURA.
Zależy od:
- wysokość Słońca nad horyzontem
- ukształtowanie powierzchni
- wysokość nad poziomem morza (temperatura wzrasta 0.6 na 100 metrów)
- rodzaj mas powietrza.
W zimie układ średnich temperatur powietrza jest zbliżony do południkowego. Średnia temperatura wzrasta w kierunku zachodnim. W lecie układ średnich temperatur powierza jest zbliżony do równoleżnikowego. Wpływ na to ma równoleżnikowy układ krain geograficznych Polski, wysokość nad poziomem morza, promieniowanie słoneczne właściwe tym szerokością. Średnia temperatura roczna Polski: 7 – 8. Najniższa śr. temperatura: Pojezierze Suwalskie 6 ( 180 dni okresu wegetacyjnego ).Najwyższa śr. temperatura: Nizina Śląska, Pogórze Karpackie – powyżej 8 (220 dni okresu wegetacyjnego)

16. Omów warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa w Polsce.
Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju rolnictwa: Rolnictwo jest działem gosp. narodowej, w który wywierają zasadniczy wpływ warunki naturalne. Decydują one o wielkości produkcji rolnej jej kierunkach technice upraw. Nizinność kraju sprzyja i ułatwia zabiegi agrotechniczne, transport Polska tutaj 91 % niziny. Nizinność sprzyja rolnictwu, ułatwia transport i wsiąkanie wilgoci. Urozmaicona rzeźba polski w przewadze równinna falista przeciw działa spływowi powierzchniowemu zatrzymując wodę. Powoduje to równomierne nagrzanie i naświetlane powierzchni uprawnej. Na terenach wyżynnych występuje zagrożenie erozją ponad 40% jest zagrożonych terenów i występuje ona szczególnie na górach i pojezierzach. Przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa pozytywne: wystarczające nasłonecznienie, długo okres wegetacji roślin, upały w lecie sprzyjają uprawie roślin okopowych. Negatywne: duże zróżnicowanie stanów pogody, gradobicie, letnie nawałnice, powodują wyleganie zbóż i utrudniają żniwa. Stosunki wodne są czynnikami najmniej sprzyjającymi rozwojowi polskiego rolnictwa: zbyta mała ilość opadów Kujawy poniżej 500mm w skali roku. Sytuacja taka powoduje stepowienie klimatu 36% gleb w Polsce są zbytnio przesuszone. Deficyt wód występuję na obszarach pozbawionych lasów Kujawy i Mazowsze, które utraciły swoją zdolność retencyjna. 2 Nadmiar wód występuje w dolinach rzek obszarach na terenach bagiennych. 20% Gleb ma nadmiar wód. Powodzie niszczą gleby, zamulają zasiewy, topią dobytek i majątek rolnika ( powódź lipiec 97 ). Gleby średniej jakości zajmują około 40 % ogółu użytków rolnych, a słabe około 35% Biorąc pod uwagę naturalne warunki rozwoju rolnictwa w Polsce instytut uprawy nawożenia i gleboznawstwa w Puławach ustalił kolejność regionów o najlepszych walorach rolniczych. Nizina Śląska Żuławy Wiślane Wyżyna Lubelska.

17. Omów położenie, obszar i granice Polski.
Polska leży w środkowej Europie, przebiegają przez nią ważne szlaki komunikacyjne, położenie jej jest zatem korzystne ponieważ łączy bogate państwa zachodniej Europy z zasobnymi w surowce państwami wschodniej Europy. Współczesne granice Polski zostały ustanowione po I wojnie światowej. W przeszłości granice naszego kraju często się zmieniały. Każdy kraj nadmorski ma dokładnie wyznaczoną granice swej strefy ekonomicznej na morzu. Strefa ekonomiczna Polski obejmuje obszar ok. 22,5tys km2. w obrębie swojej strefy ekonomicznej kraj ma prawo do przeprowadzania badań i eksploatacji zasobów naturalnych jakimi są zarówno bogactwa mineralne jak i organizmy występujące w wodach. Kraj ma pełną władzę jeśli chodzi o budowę i użytkowanie sztucznych wysp i innych konstrukcji morskich. Pod względem obszaru Polska w Europie ma 9 miejsce a na świecie 69. Terytorium Polski wynosi w przybliżeniu 323 tys. km2
A obszar lądowy wynosi ~312 tys. km2. Najwyższym punktem jest tatrzański szczyt Rysy 2499m.n.p.m.Najniższy punkt mieści się na Żuławach Wiślanych – Raczki Elbląskie –1,8m.p.p.m.

18. Przedstaw bazę surowcową dla przemysłu energetycznego w Polsce.
węgiel kamienny:
1.Górnośląski i Rybnicki okręg przemysłowy
2.Dolny Śląsk (Wodzisław Śląski),
3.Zagłębie Lubelskie (okolice Bogdanki)
węgiel brunatny:
Zagłębie Konin-Koło-Turek,
Okolice Bełchatowa,
Bogatynia- Turoszów,
Sieniawa,
Jóźwin,
Kazimierz Biskupski;
ropa naftowa i gaz ziemny (ropa występuje tylko z gazem, a gaz może występować sam): 1.Podkarpacie (okolice Krosna, Jasła, Gorlic),
2.Wyspa Wolin
3. Kamień Pomorski
4. Karlino
5. Szczecinek
6. Dębno Lubuskie
7. Sanok
8. Mielec
9. Przemyśl
10. Jarosław
11. Ostrów Wielkopolski
Ropę importujemy z Rosji rurociągiem „przyjaźń”
gaz (tam gdzie ropa naftowa plus to co napisane)
1.Zielona Góra
2.Lubaczów
3.Tarnów
4.Grodzisk Wielkopolski
5.Sępolno Wielkopolskie

19. Omów rozmieszczenie lasów w Polsce oraz przedstaw ekologiczne i gospodarcze znaczenie lasów.
Lesistość w Polsce wynosi 28%. Powierzchnia lasów wynosi 8,8 mln ha.
Lasy publiczne zajmują 7,3 mln , a prywatne 1,5 mln ha.
Najbardziej zalesione obszary to KArpaty, Podkarpacie, Sudety, Przedgorze Sudeckie, Polska zachodnia i północna. Największy udział powierzchni leśnych maja województwa Lubuskie, dolnośląskie, pomorskie, warmińsko mazurskie, opolskie
Najmniej lasów ma Polska centralna: Łódzkie, mazowieckie.
W Polsce Lasy iglaste zajmują 78% wszystkich lasów. W skład wchodzą gatunki: Sosna, Jodła, Świerk, Cis.
Drzewa liściaste zajmują około 22% powierzchni lasów. Wśród nich przeważa dąb, brzoza i olcha.
Funkcje ekologiczne - zapewniające stabilizację obiegu wody w przyrodzie, przeciwdziałanie powodziom, lawinom i osuwiskom, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem, kształtowanie klimatu globalnego i lokalnego, stabilizację składu atmosfery i jej oczyszczanie, tworzenie warunków do zachowania potencjału biologicznego wielkiej liczby gatunków, ekosystemów i wartości genetycznych organizmów, a także zapewniające wzbogacenie różnorodności i złożoności krajobrazu, lepsze warunki dla zdrowia i życia ludności oraz produkcji rolniczej.
- Funkcje produkcyjne (gospodarcze), polegające na zdolności do produkcji biomasy i ciągłego powtarzania tego procesu, co zapewnia trwałe użytkowanie drewna i surowców niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym użytków gospodarki łowieckiej, a w konsekwencji uzyskiwanie dochodów ze sprzedaży towarów i usług, oraz przyczyniające się do tworzenia stanowisk pracy i zasilania podatkiem budżetu państwa i budżetów samorządów lokalnych;

20. Omów bazę surowcową dla rozwoju przemysłu przetwórczego w Polsce (gdzie wydobywa się węgiel kamienny i brunatny, rudy miedzi, cynku i ołowiu, siarka, sól kamienna, ropa naftowa oraz gaz ziemny).
węgiel kamienny:
1.Górnośląski i Rybnicki okręg przemysłowy
2.Dolny Śląsk (Wodzisław Śląski),
3.Zagłębie Lubelskie (okolice Bogdanki)
węgiel brunatny:
Zagłębie Konin-Koło-Turek,
Okolice Bełchatowa,
Bogatynia- Turoszów,
Sieniawa,
Jóźwin,
Kazimierz Biskupski;
ropa naftowa i gaz ziemny (ropa występuje tylko z gazem, a gaz może występować sam): 1.Podkarpacie (okolice Krosna, Jasła, Gorlic),
2.Wyspa Wolin
3. Kamień Pomorski
4. Karlino
5. Szczecinek
6. Dębno Lubuskie
7. Sanok
8. Mielec
9. Przemyśl
10. Jarosław
11. Ostrów Wielkopolski
Ropę importujemy z Rosji rurociągiem „przyjaźń”
gaz (tam gdzie ropa naftowa plus to co napisane)
1.Zielona Góra
2.Lubaczów
3.Tarnów
4.Grodzisk Wielkopolski
5.Sępolno Wielkopolskie
Wydobycie surowców metalicznych
rudy cynku i ołowiu: Bytom, Tarnowskie Góry, Olkusz, Trzebinia, Zawiercie, Katowice;
rudy miedzi: Legnica, Głogów, Lubin, Polkowice, Bolesławiec, Bielsko Biała, Gliwice;
sól kamienna: Bochnia, Wieliczka (nie wydobywa się), Inowrocław, Kłodawa, Ciechocinek, okolice Pucka i Wejherowo (nie wydobywa się)
siarka: Nizina Sandomierska – Jeziurko, Tarnobrzeg, Staszów, Grzybów, Basznia Górna; Polska jest na 5. Miejscu pod względem zasobności

21. Omów warunki pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa w Polsce.
Pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa:
- polityka rolna państwa - ustalane ceny towarów nabywanych i zbywanych ceny produktów z importu, eksportu, kredyty, ustawodawstwo.
- stan rozwoju społeczno-gospodarczego- produkcja przemysłu dla rolnictwa, przemysł rolny i spożywczy.
- handel - wewnętrzny, zewnętrzny zagraniczny, mało skupów, rolnik musi stać w kolejkach przy punkcie skupu nawet po kilkadziesiąt godzin
- transport- rolnik zobowiązany jest sam dostarczać towar do skupu, gdzie w krajach rozwiniętych odbiorca sam odbiera produkty od rolnika. Związane jest to z większymi kosztami, płaci się za transport.
- oświata rolna, a zwłaszcza stan wiedzy społeczeństwa nie jest tak powszechnie znane przez rolników jak w krajach rozwinietych. Spowodowane jest to miedzy innymi małą ilością szkół typowo rolniczych, lub zupełnym ich brakiem. W Polsce jest mało punktów doradztwa rolniczego.
- nawożenie mineralne, które ma za zadanie stałe dostarczanie glebie stałych czynników pokarmowych, w dużej mierze jest ono uzależnione od rozwoju przemysłu w danym państwie dlatego dzisiaj połowa nawozów na świecie zużywana jest w krajach wysoko rozwiniętych, a tylko 15 % kraje słabo rozwinięte
- mechanizacja – współczesne rolnictwo nie wytrzyma bez środków chemicznych, pomagają one przy dokładniejszym zasiewie, zbiorze, powoduje zmniejszenie liczby zwierząt pociągowych, a także spadek ludzi zatrudnionych, oraz zwiększenie areałów rolnych. Najwyższy poziom mechanizacji osiągnęły kraje Europy zachodniej, USA, Australia, N. Zelandia.