Charakterystyka roli i znaczenia Budżetu Państwa

Budżetem nazywamy zestawienie wszystkich dochodów i wydatków niezależnie od szczebla struktury polityczno-administracyjnej państwa. Podmiotem budżetu centralnego jest rząd, który sporządza preliminarz budżetowy i przedstawia go do poprawek, skarbu państwa i ministerstwo finansów stają się wykonawcami budżety państwa tzn. Realizują wszystkie zaplanowane wpływy i wydatki. Budżet państwa jest bezpośrednio związany z bankiem centralnym, który prowadzi bieżący rachunek budżetu państwa.

Budżet państwa budują m.in. Wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, które są przymusowi przekazywane przez podatnika.

Nazwa budżetu państwa pojawiła się pod koniec XVIIIw., problemy związane zbudżetem występowały już kilka wieków wcześniej; wśredniowieczu uprawnienia przedstawicielstw stanowych do uchwalania podatków stawiały władców wobec konieczności przedstawiania planu wydatków, jako warunku uzyskania prawa poboru podatków (były to początki budżetu); wpóźniejszych wiekach kontrola nad wydatkami państwa iźródłami ich pokrycia była częścią walki owładzę między monarchą aspołeczeństwem iściśle wiązała się zrozwojem parlamentaryzmu. Pierwsze budżety państwowe sporządzono wAnglii (1689), wPolsce (1768), USA (1779), we Francji (1781). Współczesny budżet państwa jest instrumentem kontroli parlamentu nad działalnością rządu.

Dochody budżetu państwa obejmują głównie podatki, opłaty, cła, dochody zmajątku Skarbu Państwa; nie powinny być do nich zaliczane wpływy zpożyczek krajowych izagranicznych oraz pozostające wdyspozycji budżetu państwa zasoby pieniężne, np. nadwyżki zlat poprzednich; wpływy zpożyczek izasoby pieniężne mogą stanowić pokrycie deficytu budżetowego.

Dochodami budżetowymi są wszelkie wpływy środków pieniężnych należne Skarbowi Państwa i samorządom terytorialnym wynikające z przepisów prawnych oraz z uchwalonych budżetów.

Podstawowymi źródłami dochodów budżetowych są:
- dochody od ludności,
- dochody od przedsiębiorstw,
- dochody od pozostałych podmiotów gospodarki narodowej,dochody z majątki państwowego i komunalnego.

Zarówno ludność, jak i przedsiębiorstwa z tytułu własnych dochodów,prowadzonej działalności i posiadanego majątku zobowiązane są do określonych wpłat na rzecz dochodów budżetowych. Wpłaty te stanowią podstawowe źródło dochodów budżetowych. Pozostałe podmioty gospodarki narodowej odprowadzają na rzecz budżetu wpływy, jakie pobierają za świadczone usługi, lub nadwyżkę dochodów, jaką osiągają ze swojej działalności. Dochody z majątku publicznego mają miejsce w przypadku jego sprzedaży, likwidacji i dzierżawy oraz z tytułu lokat kapitałowych (odsetki, dywidendy itp.)

Formami organizacyjnymi pobierania dochodów budżetowych są:
- podatki,
- opłaty,
- wpłaty z zysku,
- dywidendy,
- dochody pobierane przez jednostki budżetowe,
- wpłaty nadwyżek,
- grzywny, mandaty i inne kary pieniężne,
- odsetki i prowizje,
- wpływy majątkowe,
- spadki, zapisy i darowizny,
- pożyczki i kredyty.

Podstawowymi formami wpływów dochodów budżetowych są podatki i opłaty. jednakże o i pozostałe formy przynoszą określone wpływy do budżetu.

Wyróżnia się następujące podstawowe funkcję budżetu:
- rozdzielczą – polega na przejmowaniu przez skarb państwa części funduszy pieniężnych od podmiotów gospodarczych i ludności oraz na rozdzieleniu ich na określone cele w ten sposób następuje przeniesienie siły nabywczej między różnymi podmiotami.
- alokacyjna - wpływa na alokację czynników wytwórczych i wytworzonych dóbr materialnych, które będą wykorzystywane przez sektor publiczny i prywatny. Przepływ strumieni pieniężnych w formie dochodów i wydatków może wpływać na wysokość konsumpcji i sposób oszczędzania oraz inwestowania przez podmioty gospodarujące.
- stabilizacyjna – polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków budżetowych do kształtowania sytuacji społeczno ekonomicznej kraju.
- fiskalna – wynika z polityki skarbowej państwa zmierzającej do osiągnięcia jak największych wpływów z podatków i opłat, pozwalających pokryć wydatki uważane za społecznie niezbędne.
- kontrolna – polega na kontroli gromadzenia gromadzenia dochodów oraz kontroli redystrybucji w celu wykrycia ewentualnych nieprawidłowości

Istnieje siedem zasad budżetowych:
- zasada jedności budżetu
- zasada powierzchowności
- zasada szczegółowości
- zasada równowagi budżetowej
- zasada rocznego budżetowania
- zasada jawności
- zasada przejrzystości

Niezbędne jest ścisłe rozróżnienie między dochodami budżetowymi aźródłami pokrycia deficytu. Wydatki budżetu państwa przeznaczone są na utrzymanie aparatu państw.: administrację publiczną, organy porządku publicznego (wojsko, policję, wymiar sprawiedliwości),oświatę, ochronę zdrowia, służby dyplomatyczne itp., na cele socjalne ikult., obsługę długu publicznego, utrzymanie infrastruktury, działania interwencyjne wgospodarce itp. Wzajemne dostosowanie dochodów iwydatków budżetu państwa stanowi jeden znajważniejszych problemów wzarządzaniu nim. Najczęściej dochody są niewystarczające na pokrycie wydatków, co powoduje deficyty budżetowe.

Różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu reprezentuje tak zwany deficyt luk nadwyżka budżetowa. Przy czym ustawa określa z góry sposób i cel predysponowania nadwyżkami lub sposób finansowania przewidzianego ustawą deficytu.

Deficyt budżetowy jest to brak pokrycia części wydatków budżetu państwa wdochodach, bez wpływów zpożyczek krajowych izagranicznych; dotyczy ustalonego okresu: roku, kwartału, miesiąca. Deficyt budżetowy może być już założony wustawie budżetowej (polskie prawo budżetowe wymaga określenia sposobu pokrycia deficytu budżetowego), albo powstać wtrakcie realizowania budżetu wwyniku popełnionych błędów lub pod wpływem czynników niezależnych. Powszechnie uważa się, że deficyt budżetowy jest wynikiem złego gospodarowania lub błędnej polityki budżetowej. Poglądy te kształtowały się pod wpływem wielowiekowych trudności wpokrywaniu nadmiernych wydatków państwowych. Krytycznie oceniała deficyt budżetowy ekonomia klasyczna. Natomiast wg teorii J.M. Keynesa (1 poł. XXw.) zasadniczym problemem wpolityce budżetowej były efekty wzakresie oddziaływania na gospodarkę jako całość, zwłaszcza zpunktu widzenia stabilizacji koniunktury; deficyt budżetowy był sprawą drugorzędną, ajeśli wydatki finansowane zdeficytu ułatwiały wychodzenie zrecesji, był on wręcz pożądany. Malejąca skuteczność polityki stabilizacyjnej opartej na koncepcjach Keynesa inarastanie procesów inflacyjnych wlatach 70. XXw. spowodowały, że wdeficycie budżetowym dostrzegano jedno zgłównych źródeł inflacji. Związek między deficytem budżetowym ainflacją nie jest prosty ijednoznaczny; duży deficyt budżetowy prowadzi zazwyczaj do inflacji, umiarkowany (często wymienia się tutaj jako pułap graniczny 3% produktu krajowego brutto) nie musi jej powodować. Istotne znaczenie ma sposób pokrycia deficytu budżetowego; powinny zapewnić je pożyczki zaciągane na rynku kapitałowym (przez emitowanie obligacji iinnych skarbowych papierów wartościowych); natomiast jeśli budżet korzysta — co jest nieuniknione wkrajach osłabo rozwiniętym rynku kapitałowym — zpożyczek bankowych, powinny one mieścić się wramach prawidłowej podaży pieniądza; dla uniknięcia inflacji niezbędna jest wówczas rygorystyczna polityka pieniężna.

Głównym zadaniem budżetu państwa jest gromadzenie zasobów pieniężnych umożliwiających sfinansowanie wydatków państwa. W warunkach współczesnych jest to związane zprzepływem ogromnych ilości pieniędzy (w krajach rozwiniętych budżet państwa wraz zcałym sektorem budżetowym obejmuje 40–60% produktu krajowego brutto) iwywiera duży wpływ na funkcjonowanie gospodarki. Stwarza to możliwość, przez odpowiednie kształtowanie dochodów iwydatków budżetu państwa, celowego oddziaływania wramach polityki budżetowej na procesy gospodarcze, azwłaszcza redystrybucję dochodów, alokację zasobów, stabilizację koniunktury (zwolennicy klas. ekonomii liberalnej uważają jednak wysokie wydatki państwa za główne źródło recesji iinflacji).

Budżet gminy jest rocznym planem finansowym, sporządzanym przez zarząd iuchwalonym przez radę gminy, która rozpatruje również sporządzone przez zarząd sprawozdanie zwykonania budżetu iudziela (lub nie) zarządowi absolutorium.

W Polsce budżet państwa jest — zgodnie zprawem budżetowym z1991 — rocznym planem finansowym opracowywanym przez Radę Ministrów (praktycznie przez Minist. Finansów) iuchwalonym przez sejm wformie ustawy. Senatowi przysługuje prawo wnoszenia poprawek, które sejm może przyjąć lub odrzucić. Jeżeli projekt budżetu państwa nie może być przedłożony sejmowi isenatowi wustalonym terminie (do 15 XI roku poprzedzającego rok budżetowy), sporządza się projekt prowizorium budżetowego, uchwalony przez sejm; jest ono podstawą prowadzenia gospodarki do czasu uchwalenia ustawy budżetowej. Po zakończeniu roku budżetowego (w Polsce pokrywającego się zrokiem kalendarzowym) Rada Ministrów przedstawia sejmowi iNIK sprawozdanie zwykonania budżetu państwa, które stanowi podstawę do udzielenia rządowi absolutorium lub jego odmowy.