Słowacja

Słowacja
Państwo w Europie Środkowej. Na północy graniczy z Polską, na wschodzie z Ukrainą, na południu z Węgrami, na południowym zachodzie z Austrią, a na północnym zachodzie z Republiką Czeską. Brak dostępu do morza. Powierzchnia 49 tys. km2. 5,4 mln mieszkańców (2000).
Stolica Bratysława (448 tys. mieszkańców, 1999).
Większe miasta (1999): Koszyce (241 tys.), Nitra (87 tys.), Żylina (86 tys.), Preszów (93 tys.), Trnava (69 tys.).
Język urzędowy słowacki, w użyciu również czeski i węgierski.
Jednostka monetarna 1 korona słowacka = 100 halerzy.
Ludność
Średnia gęstość zaludnienia: 110 osób/km2. Przyrost naturalny: 0,71‰ (2000). Skład etniczny: Słowacy (85,6%), Węgrzy (10,8%), Czesi (1,0%).
Religia: katolicy (60,4%), protestanci (8,0%), bezwyznaniowcy (9,8%). Średnia długość życia: mężczyźni 69 lat, kobiety 77 lat.
Warunki naturalne
Znaczną część powierzchni kraju zajmują góry: Karpaty Zachodnie (z najwyższym szczytem w Tatrach - Gierlach 2655 m n.p.m.), Niżne Tatry (Dziumbier, 2043 m n.p.m.), Rudawy Słowackie (Stolica, 1477 m n.p.m.). Niziny występują jedynie na południu, w dolinie Dunaju, oraz na wschodzie przy granicy z Ukrainą.
Klimat umiarkowany, kontynentalny, w górach chłodniejszy z większymi opadami. Średnia temperatura powietrza dla stolicy kraju wynosi: w styczniu 0,7C, w lipcu 19,1C, a suma roczna opadów 649 mm. Większość rzek należy do zlewiska Morza Czarnego, m.in.: Wag z Nitrą, Hron, Ipola, Hornd, Ondava. Naturalną szatę roślinną kraju stanowią lasy iglaste (ok. 60%), głównie świerkowe, oraz liściaste (z przewagą bukowo-dębowych).
Historia
W pierwszych wiekach n.e. ziemie dzisiejszej Słowacji zamieszkiwały plemiona iliryjskie, celtyckie i germańskie, które w VI i VII w. zostały wyparte przez Słowian. We wczesnym średniowieczu pod panowaniem Awarów, w IX w. włączone do Państwa Wielkomorawskiego, od XI w. w granicach Węgier.
W XV-XVI w. pod wpływem czeskich husytów rozwijał się ruch protestancki, stłumiony po włączeniu Słowacji do monarchii Habsburgów (1526). Napływ uciekinierów z zajętych przez Turków Węgier przyczynił się do częściowej madziaryzacji Słowacji, a Preszburg (Bratysława) stał się stolicą Węgier habsburskich.
Pod koniec XVIII w. powstał słowacki ruch odrodzenia narodowego. A. Bernolk stworzył pierwszą gramatykę słowackiego języka literackiego (1787) i założył Słowackie Towarzystwo Naukowe (1793) w Trnavie. Po powstaniu na Węgrzech (1848-1849) władze w Wiedniu poparły nacjonalizm słowacki jako przeciwwagę węgierskich dążeń autonomicznych. Po podpisaniu ugody austriacko-węgierskiej (1867) Słowacja znalazła się w węgierskiej strefie wpływów. Polityka madziaryzacji doprowadziła do masowej emigracji Słowaków, zwłaszcza do USA.
Po zakończeniu I wojny światowej i rozpadzie Austro-Węgier Słowacja w połączeniu z Czechami utworzyła Czechosłowację. Podpisana 30 V 1918 umowa pittsburska zapowiadała federacyjny charakter nowego państwa. Czesi nie dotrzymali ustalonych warunków tworząc rząd silnie scentralizowany, co wzmogło tendencje narodowe Słowacji.
Konferencja monachijska i przekazanie III Rzeszy terenów zamieszkanych przez Niemców sudeckich (październik 1939) osłabiły pozycję Czech, które przystały na federalizację: powołano bratysławski rząd krajowy z księdzem J. Tiso na czele. Kilka miesięcy później Węgry, wykorzystując postanowienia I arbitrażu wiedeńskiego, zajęły południową Słowację z Komarnem i Koszycami oraz znaczną część Rusi Zakarpackiej.
Po zajęciu Pragi przez hitlerowców (marzec 1939) rząd Tiso z inspiracji Niemiec ogłosił niepodległość kraju. Państwo słowackie podpisało układ sojuszniczy z III Rzeszą uznając jej hegemonię polityczną i wojskową. W trakcie wojny, szczególnie po zaangażowaniu sił słowackich w inwazję na Polskę i ZSRR, wzmogły się tendencje antyniemieckie. Pod koniec sierpnia 1944, wobec zbliżania się Armii Czerwonej, wybuchło powstanie kierowane przez czechosłowacki rząd emigracyjny E. Benea, stłumione przez Niemców po 2 miesiącach walk. W początku 1945 Słowacja została zajęta przez wojska radzieckie i walczące wraz z nimi oddziały czechosłowackie.
Słowacja po II wojnie światowej
Po zakończeniu wojny weszła w skład odnowionej Republiki Czechosłowackiej. Konstytucja z 1960 wprowadziła formalnie równouprawnienie obu części kraju (który przyjął nazwę Czechosłowacka Republika Socjalistyczna), do pełnej federalizacji struktur państwowych doszło jednak dopiero w 1969.
Po upadku reżimu komunistycznego, w 1990 proklamowano powstanie Czeskiej i Słowackiej Republiki Federacyjnej, a w kwietniu 1992 utworzono suwerenną Republikę Słowacką. We wrześniu 1992 Rada Narodowa Słowacji przyjęła odrębną konstytucję, która weszła w życie po formalnym rozdzieleniu obu państw (1 I 1993). W lutym 1993 na urząd prezydenta wybrano M. Kovaa.
Od 1993 Słowacja, jest członkiem ONZ i Rady Europy. W lutym 1994 podpisała dokument Partnerstwo dla pokoju. Uchwalono rządowy projekt prywatyzacji, odrzucony wcześniej przez premiera V. Meiara, który został odwołany wraz z gabinetem. Na nowego premiera wybrano J. Moravika. 1994 odbyły się przedterminowe wybory, premierem został ponownie Meiar. 30 X 1998 premiem został M. Dzurinda. 29 V 1999 nowym prezydentem został Rudolf Schuster.
Ustrój polityczny
Wielopartyjna republika z jednoizbowym parlamentem - Radą Narodową ze 150 miejscami (członkowie wybierani na czteroletnią kadencję).


Gospodarka
Słowacja jest najsłabiej uprzemysłowionym regionem byłej Czechosłowacji. Grunty orne zajmują jedynie ok. 1/3 powierzchni kraju, ale rolnictwo jest nadal ważnym działem gospodarki. Uprawia się głównie: pszenicę, buraki cukrowe, jęczmień, ziemniaki. Rozwinięta hodowla owiec, trzody chlewnej, bydła, drobiu. Duże znaczenie ma leśnictwo. Słowacja posiada liczne bogactwa naturalne, ale o niewielkich złożach, do najważniejszych należą: rudy żelaza, miedzi, cynku, ołowiu, magnezu oraz węgiel brunatny (niskiej jakości). Główne ośrodki przemysłowe skupione są w okolicy Koszyc i Bratysławy. Liczne zakłady przemysłu hutniczego, maszynowego, elektrotechnicznego, włókienniczego, spożywczego, drzewnego. Ważnym źródłem energii są elektrownie wodne.
Dochód narodowy 8 500 USD na 1 mieszkańca (1999). Inflacja: 14% (1999). Zadłużenie zagraniczne: 10,6 mld USD (1999). Struktura zatrudnienia: przemysł - 44%, usługi - 42%, rolnictwo - 14%. Handel zagraniczny: eksportuje się głównie półfabrykaty (43%), maszyny (19%), produkty gotowe (14%), importuje się natomiast maszyny (32%), paliwa (30%), chemikalia (10%). Głównymi partnerami handlowymi są: Czechy, Niemcy, Rosja i kraje byłego ZSRR. Obroty z zagranicą – eksport: 10,1 mld USD, import: 11,2 mld USD (1999).