Motyw bohatera literackiego

MITOLOGIA
IKAR idealista, marzyciel. Podczas ucieczki z krety, pomimo przestróg ojca (Dedala), poddaje się żądzy poznania. Wzniósł się za wysoko, za blisko słońca, które spowodowało, że wosk(użyty przy sporządzaniu skrzydeł) rozpuścił się, a Ikar spadł do morza. Symbolizuje idealizm, nieodpartą chęć i dążenie do poznania świta i wolności.

PROMETEUSZ poświęcenie dla ludzkości. Wykradł ogień bogom i oddał ludziom, za co spotkała go sroga kara: przykuty do skał Kaukazu codziennie przyglądał się, jak orzeł wyjada mu wciąż odrastającą wątrobę. Symbolizuje poświęcenie jednostki dla ludzkości oraz bunt wobec bóstw.

EDYP człowiek bezsilny wobec przeznaczenia. Władca Teb, który na skutek ponurego zrządzenia losu zabił swojego ojca i ożenił się z e swoją matką, mimo że przez całe życie próbował zapobiec spełnieniu się słów wyroczni. Postać tragiczna: człowiek uwikłany w swoje przeznaczenie i skazany na nie.

ANTYGONA postać tragiczna. Córka Edypa, wybiera działanie w zgodzie z sumieniem, lecz wbrew zarządzeniu władcy: pomimo zakazu, wydanego przez panującego w Tebach jej wuja Kreona, dokonuje pochówku poległego w wojnie brata. Symb. Konflikt(tragiczny) między jednostką a władzą, oraz między sumieniem a prawem.

KREON postać tragiczna. Symb. Wybór pomiędzy autorytetem władcy a religią; powinnością króla a powinnością wuja; prawem a uczuciem.

HEROSI sprzeciw bogom, samotna walka, inteligencja, wrażliwość.
Herakles samotna walka i sprzeciw bogom
Odyseusz sprytny i odważny podróżnik, zwycięzca
Achilles wrażliwy, inteligentny, pod opieką bogów.

BIBLIA
NOE wzorzec dobrego i bogobojnego człowieka.
KAIN I ABEL rodzeństwo "skontrastowane", zawiść i bratobójstwo
HIOB mąż sprawiedliwy, poddany przez Boga straszliwym próbom. Wytrwał w wierze. Symbol: niezachwianej wiary, moralnego zwycięstwa człowieka nad przeciwieństwami losu.

ASCETA święty umartwiający się, wyrzekający się potrzeb cielesnych, cel – zbawienie (utwór hagiograficzny "Legenda o św. Aleksym")

RYCERZ dzielny, honorowy, prawy, lojalny wobec władcy (hrabia Roland "Pieśń o Rolandzie", Lancelot, Galand "Rycerze okrągłego stołu"; Trista "Dzieje Tristana i Izoldy".)

WŁADCA sprawiedliwy, obdarzony autorytetem, pomazaniec boży (król Artur "Rycerze okrągłego stołu"; Karol Wielki "Pieśń o Rolandzie"; Bolesław Krzywousty – kroniki Galla Anonima)

ŚWIĘTY RADOSNY radosny, ubogi, pokorny (św. Franciszek z Asyżu "Kwiatki św. Franciszka z Asyżu")

KOCHANKOWIE:
TRISTAN I IZOLDA miłość nawet pozagrobowa (krzak na ich grobie)
ROMEO I JULIA potęga uczucia bez kompromisów. Najsłynniejsza para kochanków w dziejach literatury. Miłość przedkładają ponad wszystko i wbrew wszystkiemu dążą do jej spełnienia.

ZBRODNIARZ MAKBET żądza władzy, decydujący wpływ na postępowanie ma los.

FAMME FATALE kobieta fatalna, przynosząca zgubę człowiekowi, który ją kocha
Lady Makbet –początkowo jest głównym bodźcem pchającym Makbeta do zbrodni. Jest uosobieniem straszliwej ambicji i żądzy władzy, ale też dowodem na obosieczne działanie zła. Nie wytrzymuje bowiem presji popełnionych zbrodni popada w obłęd i ginie.

SZLACHCIC-ZIEMIANIN ("ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO" M. REJ)
Żyje spokojnie, dopatrując dobytku, rozkoszuje się darami natury. Dba o harmonię, wypełnia obowiązki i rozrywki. Nie jest zbyt uczony, ale ma silnie wpojone zasady moralne. Jest spokojny i szczęśliwy, nie boi się śmierci. Cechuje go gospodarność, zapobiegliwość, umiar, cnotliwe życie według rozumu i w zgodzie z naturą.

DWORZANIN ("DWORZANIN POLSKI" ŁUKASZ GÓRNICKI)
Idealny dworzanin to człowiek rycerski, szanujący swoje szlachectwo, wykształcony i dbały o swoje maniery. Doskonale zna sztukę i muzykę, a także wyśmienicie opanował umiejętność pięknej mowy.

PATRIOTA (Antenor "Odprawa posłów greckich" J. Kochanowski)
Wzorzec ten spełnia człowiek, który stawia dobro ojczyzny ponad swe sprawy osobiste, nie żałujący dla niej trudu, swych dóbr, a często także życia. Jest oddany dla sprawy państwa, kieruje się jego dobrem. Jest szczery, nieprzekupny, odważny, poważny, rozsądny i nieustępliwy.

SARMATA (Pamiętniki Paska, Potocki)
Szlachcic polski, który wyznaje pogląd o pochodzeniu szlachty od starożytnego narodu Sarmatów. Cechuje ich złota wolność, przywiązanie do tradycji, religijność, duma, odwaga, waleczność, strój w stylu wschodnim, poczucie odrębności i wyższości wobec innych klas społecznych, za to wewnątrz absolutna równość szlachty.

PODRÓŻNIK ("Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" Ignacy Krasicki)
Zwykle odbywa podróż w trakcie, której przeniesiony zostaje w inne rzeczywistości, często mające cechy utopii. Wyrusza z postanowieniem odnalezienia prawdy. Wraca zaspokoiwszy swe pragnienia. To, co widzi po drodze, jest zwykle modelowym rozwiązaniem problemów społecznych i filozoficznych, zgodnym z poglądami autora.

SARMATA OŚWIECONY (Podkomorzy "Powrót posła" J. Ursyn Niemcewicz)
Jest bohaterem skonstruowanym w opozycji do "typowego" (barokowego) sarmaty. Szanuje polską tradycję i modę, ale jest jednocześnie otwarty na wiedzę i osiągnięcia kulturalne. W polityce kieruje się rozumem i racją stanu, zapominając o prywacie.

BOH. POZYTYWNY postępowo myśli, ma staranne wykształcenie, jest zwolennikiem reform (Walery i Podkomorzy "Powrót posła")

BOH. NEGATYWNY krytykowany i ośmieszany w bajkach oraz satyrach (mnisi "Monachomachia"; Starosta Gadulski "Powrót posła")

BOH. WERTEROWSKI uczucie go paraliżuje, pozbawia woli działania. Całkowicie poddaje się uczuciom – to dla niego siła, nad którą nie da się zapanować. Popada w rozmaite sprzeczności, paraliżujące jego zdolność działania, nie może więc spełnić swych pragnień i zamierzeń. BÓL ISTNIENIA ("Cierpienia młodego Wertera" J. W. Von Goethe)

BOH. BAJRONICZNY uczucie zmusza go do działania, rzuca w wir wydarzeń. Ulega uczuciom, jest gwałtowny. Idąc za głosem serca, rzuca się w wir wydarzeń. Zamiast analizować swoje przeżycia wewnętrzne, stara się pod ich wpływem działać. Często jest to postać mroczna i pełna tajemnic. BUNT PRZECIW OBYCZAJOM. ("Giaur" – Byron)

BOH. ROMANTYCZNY Wybitna jednostka, samotna, nieszczęśliwa postać. Jest on zbuntowany przeciw światu i porządku, jaki na nim istnieje. Walczy za ojczyznę. (Konrad "Dziady" cz. III A. Mickiewicz)

BOH. TENDENCYJNY Postać bardzo wyrazista, skontrastowana w taki sposób, aby jak najlepiej ilustrować tezę powieści (udowodnić rację autora). (Teofil Różyc i Witold Korczyński "Nad niemnem" E. Orzeszkowej; Zołzikiewicz "Szkice węglem" H. Sienkiewicz)

RASKOLNIKOW próba wyzwolenia się od moralności. "Wybitna jednostka staje się psychicznym słabeuszem". Początkowo zafascynowany jest swą teorią "jednostek wybitnych" (teoria HEGLA), które mają prawo do popełniania zbrodni na ludziach "zwykłych". Gdy już, w myśl swej filozofii, zamordował starą lichwiarkę, dopadają go wątpliwości, umiejętnie podsycane przez sędziego śledczego. W rezultacie przyznaje się i zostaje zesłany na katorgę, podczas której nastąpić ma duchowe odrodzenie. ("zbrodnia i kara" Fiodor Dostojewski).

WOKULSKI pozytywista i romantyk w jednej osobie, nieszczęśliwy adorator. Jest to boh. bardzo złożony, wyjątkowy w otaczającym go społeczeństwie, a jednocześnie nieszczęśliwy. Romantyk i pozytywista w jednej osobie. Za ty, że był romantykiem przemawiają następujące fakty. W młodości uczestnik powstania styczniowego i zesłaniec, obdarzony wyjątkowymi zdolnościami i wolą działania – został milionerem z miłości, chciał bowiem osiągnąć pozycję społeczną równą ukochanej Izabeli. Ta, zaś zadufana w sobie, pogardzała nim jako nowobogackim. On jednak, niczym romantyczny kochanek, idealizuje swą wybrankę. Pod sam koniec powieści przychodzi rozczarowanie i po nieudanej próbie samobójczej Wokulski "zniknie we mgle". Można także określić go jako pozytywistę, ponieważ angażuje się w sprawy społeczne, ma wizję stworzenia potęgi polskiego przemysłu i do jej realizacji wybiera jak najbardziej racjonalne metody; jest również zwolennikiem asymilacji Żydów. Do swych romantycznych celów zmierza w sposób przemyślany i konkretny. IDEALISTA

BOH. POZYTYWISTYCZNY W LITER. POLSKIEJ człowiek, który jest pracowity i skuteczny w działaniu. Jest społecznikiem, zwolennikiem reform, jednostką twórczą i wykształconą.

KOŁTUN wyznawca "dulszczyzny", czyli podwójnej moralności mieszczańskiej. Ma dwie "osobowości" i moralności: jedną na użytek własny, drugą na pokaz. W wykonaniu Pani Dulskiej wygląda to tak: w domu nieznośna, chciwa, w brudnej bieliźnie, despotyczna i żyjąca plotkami; na zewnątrz – troskliwa matka i wzorowa gospodyni. ("Moralność p. Dulskiej" Gabriela Zapolska).

DOKTOR JUDYM młody, zbuntowany pozytywista, poświęcający swe życie dla ludu. Młody, pełen zapału lekarz, pozytywista, który chce, by jego życie miało sens dla społeczeństwa. Z czasem okazuje się, że musi się wyrzec spokoju, zarobków i ukochanej kobiety, by móc osiągnąć swe cele. IDEALISTA. ("Ludzie bezdomni" S. Żeromski)

CEZARY BARYKA młody człowiek zagubiony w rzeczywistości po 1918 r. Cezary jest młodzieńcem, który po odzyskaniu przez Polskę niepodległości stara się odnaleźć w nowej rzeczywistości. Stopniowo zawodzi się jednak na wszystkich propozycjach politycznych i społecznych, jakie napotyka. ("przedwiośnie" – S. Żeromski)

JÓZEF K. podsądny bez aktu oskarżenia i prawa obrony, w procesie, którego nie można wygrać. Boh. procesu, to szary obywatel, znienacka i bez oskarżenia postawiony przed tajemniczy, sądem. Tytułowy proces sądowy interpretowano jako metaforę losu człowieka w państwie totalitarnym, rachunku sumienia, stosunku między człowiekiem a Bogiem, wpływ osądu otoczenia na ludzkie życie, a także jako ponurą wizję stosunków międzyludzkich. BIERNY KONFORMIZM.

JÓZIO 30-letni mężczyzna, "upupiony" jako uczeń gimnazjum. Mężczyzna przeniesiony do szkoły, w której jest traktowany jak nastoletni uczeń. Niby wygląda na 30 lat, ale wszyscy uważają go za chłopca. Skoro zaś wszyscy tak uważają – sam się nim staje i uciec od tego nie może. To jest właśnie przyprawienie "gęby", czyli niewola ludzkiej opinii. Każdy jest określany jakąś nazwą – to zaś nigdy nie wystarcza, by sprawiedliwie scharakteryzować człowieka.

DR. RIEUX człowiek wybierający ludzkość, na przekór kataklizmowi. W czasie epidemii dżumy wybiera aktywność mimo zagrożenia. Postać będąca symbolem Camusowskej "etyki bez Boga" – przeciwstawionej chrześcijaństwu, które, zdaniem autora, przez swój ideał pokory jest kultem słabości i bezradności.