Stanisław Moniuszko

MONIUSZKO Stanisław (1819-72)

kompozytor, twórca pol. opery narodowej; po studiach muz. w Warszawie i Berlinie osiadł w Wilnie jako organista w kościele św. Jana, później zaś jako dyrygent tamtejszego teatru; w tym też czasie rozpoczął pracę nad Śpiewnikiem domowym; 1846 w Warszawie otrzymał od W. Wolskiego libretto Halki i rok później ukończył pierwotną, 2-aktową wersję tej opery, którą 1848 wystawił w Wilnie; do spektaklu w-wskiego nie dopuściła carska cenzura ze względu na społ. akcenty utworu; na początku lat 50. XIX w. dużo podróżował z koncertami, odnosząc głośne sukcesy; 1857 dokonał wielu zmian w pierwotnym kształcie Halki (rozszerzył ją do czterech aktów), przygotowując dzieło do wystawienia w Warszawie (1858). Otoczony sławą, odbył podróż po Europie Zach., nawiązując kontakty z wieloma muzykami, m.in. F. Lisztem, B. Smetaną; kilka lat potem ponownie odwiedził Paryż, poznając G. Rossiniego, D.F. Aubera i Ch. Gounoda, z którym się zaprzyjaźnił; od 1858 dyr. opery w Warszawie (napisał wtedy Flisa, Hrabinę, Verbum nobile); w okresie przedpowstaniowym opowiedział się zdecydowanie po stronie radykałów, dążących do wybuchu powstania; 1865 spektakl premierowy Strasznego dworu wywołał falę manifestacji patriotycznych, stąd też cenzura nakazała zdjęcie opery z afisza; kontynuacją tego nurtu twórczości M. stała się kantata Widma (wg Dziadów A. Mickiewicza), wykonywana wielokrotnie w Warszawie, Lwowie i Krakowie; od 1868 dzieła M. są wystawiane także za granicą; od 1864 M. był wykładowcą w Inst. Muz. Apolinarego Kątskiego (jego uczniem był m.in. Z. Noskowski). M. jest po F. Chopinie najwybitniejszym przedstawicielem stylu narodowego w muzyce, choć stylistyka jego oper wykazuje wyraźny wpływ m.in. D.F. Aubera, V. Belliniego, G. Rossiniego, zaś pieśni pozostają w kręgu oddziaływania utworów wokalnych F. Schuberta. O narodowym charakterze tych dzieł rozstrzygała obecność w nich licznych elementów muzyki ludowej, a także społeczna i patriotyczna ich wymowa. Oprócz oper M. skomponował także kilkanaście operetek, balety, kantaty (w tym kilka do słów A. Mickiewicza), utwory symfoniczne (m.in. uwertura fantastyczna Bajka), dzieła kameralne, tańce orkiestrowe i fortepianowe; zajmowała go także muzyka religijna (6 mszy, cztery Litanie Ostrobramskie, Requiem). Jest także M. autorem blisko 300 popularnych pieśni (m.in. Prząśniczka, Pieśń wieczorna. Znaszli ten kraj, Dziad i baba); pieśniowy charakter mają także arie z jego oper (niemal całkowicie pozbawione są elementów wirtuozowskich i koloratury); wielką popularnością cieszą się także opracowane przez M. i wykorzystane w operach polonezy, mazury, krakowiaki, a także stylizowane tańce góralskie (w Halce).