Plazma kwarkowo - gluonowa
Współczesna teoria oddziaływań silnych - chromodynamika kwantowa przewiduje, że przy bardzo wysokiej temperaturze (T > 200 MeV), daleko większej od temperatury wnętrza gorących gwiazd takich jak Słonce i przy dużej gęstości materii i energii (> 2 GeV/fermi sześcienny), również nieporównywalnie większej od gęstości wnętrza gwiazdy, powinien pojawić się nie obserwowany w naturalnych warunkach stan materii jądrowej zwany plazmą kwarkowo - gluonową.
Plazma ta jest mieszanka swobodnych kwarków i glonów. W takim właśnie stanie miałaby istnieć materia Wszechświata w ciągu ułamka sekundy po Wielkim Wybuchu. Ta sama teoria przewiduje, ze plazma kwarkowo - gluonowa powinna powstawać w zderzeniach jąder atomowych o bardzo wielkiej energii.
Eksperymenty przeprowadzane na akceleratorach z wysokoenergetycznymi jądrami mogłyby prowadzić do odtworzenia w laboratorium, w mikroskali, warunków Wielkiego Wybuchu. Od prawie 10 lat prowadzone są w Europejskim Ośrodku Badań Jądrowych CERN koło Genewy eksperymenty z wiązkami jąder atomowych przyspieszanych do energii 200 GeV/nukleon w synchrotronie SPS
Ich głównym celem jest potwierdzenie tej fascynującej hipotezy.
W eksperymentach NA35 i NA49 uczestniczy zespół polski składający się z fizyków, inżynierów i techników z Instytutu Fizyki Jądrowej w Krakowie, Instytutu Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Problemów Jądrowych w Warszawie. Fizycy aktywnie uczestniczyli w fazie pobierania danych i później w ich analizie. W IFJ wykonano cześć urządzeń dla eksperymentu NA49. Naukowcy z IFJ i IPJ pracują obecnie przy eksperymencie ALICE projektując komputerowo fragment detektora.