Barberowie

Berberowie, Berberzy, grupa ludów z chamito-semickiej rodziny językowej, zamieszkujących Afrykę Północną i Saharę, głównie Maroko, Algierię, a także Mali, Niger, Mauretanię, Tunezję, Libię, Burkina Faso, Egipt, w liczbie ok. 7-10 mln osób (1987). Posługują się językami berberskimi. Pochodzenie Berberów nie jest w pełni wyjaśnione, przeważa hipoteza o ich napływie do Afryki Północnej ze wschodu i wchłonięciu ludności miejscowej, od której przejęli zwyczaj (zachowany do dzisiaj, zw. haounet) grzebania zmarłych w drążonych w skałach komorach.

Uważani są za autochtoniczną ludność Afryki Północnej i Sahary, w odróżnieniu od póniejszej fali ludności napływowej okresu fenicko-kartagińskiego i rzymskiego. W starożytności znani jako Libiowie, dzielili się na podgrupy, m.in. Maurów, Getulów, Garamantów, Faryzyjczyków, Numidów. Nazwę Berberowie nadali Arabowie, którzy, przyjmując stosowany od czasów rzymskich podział ludności Afryki Północnej na zromanizowaną i autochtonów-barbarzyńców, utworzyli na określenie tych ostatnich etniczną nazwę Braber (l. poj. Berber). Berberowie opierali się panowaniu rzymskiemu, walczyli z Wandalami, toczyli walki z Bizantyjczykami - zarówno wojska autonomicznych państewek berberskich w Atlasie Saharyjskim, jak i pustynni koczownicy. W Trypolisie lud berberski Luata zniszczył istniejące od czasów kartagińskich kwitnące miasta, m.in. Leptis Magna. W walce z Berberami zginął bizantyjski wódz Solomon.

W czasach rzymskich i bizantyjskich częściowo schrystianizowani. W VII w., po rozpoczęciu podboju Afryki Północnej przez Arabów, Berberowie wystąpili przeciwko nim wraz z Bizantyjczykami. 683 w Numidii wybuchło berberskie powstanie antyarabskie, kierowane przez Kosajlę, chrześc. wodza z plemienia Awrabo, sprzymierzonego z wojskami bizantyjskimi. Powstańcy wyparli Arabów z Maghrebu, opanowali Kairuan (obecnie Tunezja), odzyskany przez Arabów 686. Do 700 stawiała opór wojskom arabskim federacja plemion berberskich Dżerawa, z numidyjskiego masywu górskiego Dżabal al-Auras, której przewodziła królowa Al-Kahina. Ok. 705 Arabowie podporządkowali sobie Berberów z obszarów obecnego Maroka, następnie opanowali dawną Mauretanię. Werbowali ich także do armii muzułmańskiej i wykorzystali do podboju 711/712 ziem hiszpańskich zajętych przez Wizygotów. 740 wybuchło w Maroku powstanie Berberów przeciwko Arabom, inspirowane przez muzułmańskich charydżytów, które zakończyło się rozbiciem armii islamskiej na zachód od Kairuanu.

Według pisarzy arabskich w VIII-X w. Berberowie dzielili się na 3 podstawowe ludy: Masmuda (z terenów ob. Maroka), Zemata (Libia, Tunezja, Algieria) oraz Zenaga (arab. Sanhadża; Libia, wsch. Algieria i Sahara między górami Hoggar a Oceanem Atlantyckim). W obrębie wymienionych ludów występowały liczne plemiona, m.in.Tuaregowie, Lemtuna, Hawwara, Godala, Lowata. Berberskiego pochodzenia były dynastie Gordianów i Sewerów, panujące w II i III w. w starożytnym Rzymie. W X-XII w. na terenie Ifrikiji (ob. Tunezja) panowała berberska dynastia Zirydów, a w XIII-XVI w. dynastia Hafsydów. Na obszarze Maghrebu aż po Libię i w arabskiej części Hiszpanii rządy sprawowali w XI-XII w. berberscy Almorawidzi, w XII-XIII w. w Maroku i arabskiej Hiszpanii - Almohadzi. Berberskiego pochodzenia byli m.in.: pisarz i apologeta chrześcijaństwa Tertulian (II-III w.), ur. w Numidii doktor Kościoła św. Augustyn oraz działający w XVI w. pisarz i uczony Jan Leon Afrykańczyk, autor tłumaczonego na wiele jêzyków europejskich Opisu podróży do Afryki.

Współczesne odłamy Berberów, m.in. Kabylowie, Rifenowie, Szauja, Szilha, Tuaregowie, prowadza w większości życie osiadłe, zajmując się rolnictwem, ogrodnictwem, handlem i rzemiosłem (słyną np. z wyrobu biżuterii, kobierców, przedmiotów ze skóry, broni), lub półosiadłe, łącząc uprawę roli z hodowlą kóz i owiec oraz odbywając regularne wędrówki. Jedynie nieliczne plemiona prowadzą życie w pełni koczownicze.

Przedmuzułmańska religia Berberów opierała się na kulcie byka, barana, węża, ciał niebieskich, gór, drzew i kamieni. Uroczyście obchodzono obrzędy związane z początkiem roku agrarnego, korzystano z porad wyroczni. Od Fenicjan Berberowie przejęli prostytucję sakralną. Obecną religią Berberów jest islam, zmieszany z resztkami dawnych kultów, zw. marabutyzmem. Szczególnie rozwinięty jest kult świętych muzułmańskich, podobny do pierwotnego kultu przodków. Berberowie żyją (z wyjątkiem Tuaregów) w wielkich rodzinach patriarchalnych i rodach patrylinearnych, dużą rolę pełni rada starszych. Podstawową formą małżeństwa jest monogamia, a pozycja kobiety jest bardziej niezależna, niż zezwala Koran. Prawo zwyczajowe, plemienne ma dla Berberów większe znaczenie niż zasady Koranu.