Wyjaśnij sens słów : „Tej Ziemi nie odziedziczyliśmy po rodzicach, lecz wypożyczyliśmy ją od naszych dzieci”. Uzasadnij konieczność prowadzenia racjonalnej gospodarki zasobami naturalnymi.

Zasoby przyrody to wielki bogactwo występujące w naszym środowisku. Są one wykorzystywane przez człowieka od początku jego istnienia. Człowiek ingeruje coraz bardziej w środowisko przyrodnicze, często nie liczy się z jej prawami, narusza naturalną równowagę i wyczerpuje jej zasoby.
Zasoby naturalne możne podzielić na:
a) organiczne:
· gleby,
· lasy,
· roślinność lądowa i wodna o wartościach spożywczych,
· zwierzęta lądowe i wodne o wartościach spożywczych i przemysłowych,
b) nieorganiczne,
c) metaliczne:
· metale ( żelazo, miedź, cynk, ołów, złoto, srebro, platyna, rtęć i inne),
d) niemetaliczne:
· skały (wykorzystywane w budownictwie),
· węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny,
· woda (rzeki i jeziora),
· powietrze.

Należy zdawać sobie sprawę z tego, że większość zasobów naturalnych jest nieodnawialne (węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, rudy metali, wody podziemne). Odnowienie złóż surowców mineralnych jest niemożliwe ze względu na zawrotną długość ich powstawania. Bardzo podobne jest również tempo odnawiania zbiorników wód podziemnych. Do odnawialnych zasobów należą: gazy uzyskiwane z atmosfery, woda oraz znaczna część gleb i świata organicznego (rośliny i zwierzęta). Zasoby te odznaczają się zdolnością regeneracji umożliwiającej zachowanie równowagi całego systemu przyrody.
Problemy naprawy środowiska na Ziemi sprowadzają się przede wszystkim do ochrony zasobów i poszczególnych elementów środowiska przyrodniczego oraz wprowadzenia takich form gospodarki, które nie powodowałyby dalszej jego degradacji. Jeśli większość państw świata przyjmie jako podstawowy warunek dalszego rozwoju tzw. ekorozwój, czyli rozwój społeczno-ekonomiczny zrównoważony z rozwojem ekologicznym, tym coraz większe będą szanse na zaistnienie tzw. ładu przestrzennego, czyli procesu który w oparciu o racjonalne wykorzystanie, ochronę i kształtowanie środowiska człowieka, będzie stwarzał warunki do coraz pełniejszej symbiozy człowieka ze środowiskiem naturalnym, pozostawiając dla przyszłych pokoleń odpowiednie miejsca pracy, zamieszkania i wypoczynku.



Woda - jeden z najważniejszych, niezbędnych do życia zasobów naturalnych

Woda jest podstawowym elementem zachowania równowagi w środowisku przyrodniczym. Zasoby wodne na kuli ziemskiej wynoszą 1,5 mld km3, z tego na oceany przypada 1,4 mld km3, wody podziemne - 60 mln km3,, lodowce - 24mln km3, jeziora – 230 tys. km3, i rzeki 1,2 tys. km3. Na wody lądowe przypada zatem nieco więcej niż 6%. Roczne zużycie gospodarcze wody wynosi ok. 600 km3, głownie na cele energetyczne i przemysłowe. Jest to zaledwie 4% stałego odpływu wody w przyrodzie, a zużycie bezzwrotne wynosi zaledwie 1%. Zatem istnieją znaczne rezerwy zasobów wodnych. Jednak w skali poszczególnych krajów już obecnie występują problemy z pozyskaniem czystej wody w pożądanych ilościach. Trzeba pamiętać o utrzymaniu wody w czystości, a tymczasem niemal wszystkie zanieczyszczenia atmosfery i gleby poprzez spływ powierzchniowy trafiają do jezior, rzek, mórz i oceanów. Zanieczyszczenie wód morskich i oceanicznych spowodowane jest rozwojem transportu morskiego, górnictwa podmorskiego, częstymi awariami tankowców. Także odpady chemiczne i organiczne pochodzące z lądów, spływające rzekami do mórz, są rozprowadzane na dalekie odległości przez prądy i fale morskie. W wyniku zanieczyszczenia wód morskich i oceanicznych następują w nich ubytki tlenu stanowiącego podstawę życia organizmów zwierzęcych i roślinnych, co z kolei prowadzi do wyginięcia wielu gatunków. Do szczególnie zanieczyszczonych akwenów należą: Morze Bałtyckie i Morze Śródziemne. Zanieczyszczenia wód lądowych to przede wszystkim zanieczyszczenia komunalne i przemysłowe oraz rolne. Zanieczyszczenia komunalne to ścieki miejski, wydaliny, fekalia człowieka i zwierząt domowych, odpady z szpitali, łaźni, pralni, zakładów przemysłowych, które nie mających własnych oczyszczalni. Znaczna część zanieczyszczeń wód stanowią związki organiczne, głównie tłuszcze, białka, cukrowce, które ulegają rozkładowi bakteryjnemu. Poprzez produkcję nowych środków czyszczących, piorących zwiększyła się ilość detergentów. Szczególnie niebezpieczne są składniki ścieków komunalnych jak wirusy i chorobotwórcze bakterie. Kwaśne deszcze, które powodują zakwaszenie gleby i wody mogą dalej przechodzić w siarczany. Szczególnie niebezpieczne są metale ciężkie ołów, miedź, rtęć, które działają zabójczo na organizm. Specyficznym zanieczyszczeniem przemysłowym jest zanieczyszczenie termiczne, które polega na spuszczaniem do zbiorników wodnych wód cieplnych lub gorących. Choć wody w jeziorach lub zbiornikach sztucznych powodują zmiany w florze i faunie danego zbiornika. Większość roślin i zwierząt ulega zniszczeniu a na ich miejsce pojawiają się gatunki inne z cieplejszych rejonów Ziemi. Zanieczyszczenia rolne powodowane są stosowaniem różnych środków ochrony roślin, co prowadzi do znacznego przyspieszania zarastanie jezior i zbiorników. Zjawisko nazwano to eutrofizacją jezior i przejawia się w postaci tzw. zakwitów jezior. Choć wody należą do zasobów niewyczerpanych, zanieczyszczenie ich, może spowodować, że staną się nieprzydatne człowiekowi lub wręcz szkodliwe. Wody bardzo zanieczyszczone stracą zdolność samooczyszczania się i wówczas nagromadzone w nich zanieczyszczenia dotrą do mórz i oceanów a to spowoduje skażenia i zaginięcie morskich ryb będących pokarmem ludzi. Nasze Morze Bałtyckie jest niewielkie ok. 420000 km2 głębokie na 55 m. Nie ma szerokich połączeń, wymiana wód następuje ok. co 24 lata. Jest dość silnie zanieczyszczone przez niemal wszystkie państwa nadbałtyckie. W 1973 r. podpisano tzw. Konwencje Gdańską o rybołówstwie i ochronie żywych zasobów Bałtyku i Bełtów. Później 7 państw nadbałtyckich podpisało druga Międzynarodową Konwencję Bałtycką w Helsinkach, która szeroko obejmuje zagadnienia ochrony środowiska Bałtyku. Ochronę wód przed zanieczyszczeniem realizuje się różnymi sposobami. Jedno z nich to oszczędne gospodarowanie wodą i zwiększanie jej zasobów. Budowa oczyszczalni ścieków komunalnych, przemysłowych i wiejskich. Zapotrzebowanie rolnictwa na wodę jest duże np. w 1990 r. wynosiło 1,7 mld m3 w roku 2000 znacznie się zwiększy. Na wsi w związku z budowa wodociągów następuje wzrost zużycia wody. Innym sposobem na ochronę wód to zmniejszanie strat w gospodarce powodowanych wodami zanieczyszczonymi.
Należy zaznaczyć, że przywracanie wodzie jej pierwotnej wartości jest nader kosztowne ze względu na bardzo duże nakłady inwestycyjne związane z budową oczyszczalni i instalacją elektrofiltrów. Występują też poglądy o wyczerpywaniu się wód rzecznych i podziemnych oraz o konieczności poszukiwania nowych źródeł w postaci odsolonych wód morskich i podziemnych, a także pochodzących z lodowców polarnych.

Zwierzęta i rośliny

Często działalność gospodarcza zakłóca rytm rozwoju roślin i zwierząt tworzących w warunkach naturalnych układy biocenotyczne. Biosfera rozwija się w sposób prawidłowy w zależności od następujących czynników:
· podłoża i jego składników mineralnych,
· gleby, jej cech fizycznych i chemicznych oraz wilgotności, i grubości warstwy próchnicy,
· wody i stopnia jej czystości,
· ilości energii słonecznej charakterystycznej dla danej szerokości geograficznej.
Naturalne zespoły roślin i zwierząt dostosowane do wymienionych warunków przyrody nieożywionej biolodzy nazywają ekosystemami. Wymienia się różne rodzaje ekosystemów, np. wodny, leśny i łąkowy. Człowiek ingerując w ekosystemy, zakłóca ich naturalny rozwój np. przez nadmierną eksploatację roślin, polowania na zwierzęta, regulacje rzek, wadliwą meliorację czy nieracjonalne wycinanie lasów. Takie działania powodują zanik wielu gatunków roślin i zwierząt, a w konsekwencji często doprowadzają do degradacji środowiska naturalnego na dużych obszarach.
Z roku na rok zmniejsza się powierzchnia lasów, które przeprowadzają połowę procesów fotosyntezy zachodzących na Ziemi. Wycinanie lasów powoduje zmniejszanie się zasobów tlenu w atmosferze. Las pochłania dwutlenek węgla i wydziela tlen. Ginie wiele gatunków ptaków, ssaków w wyniku działań człowieka. W okresie 1800 roku do 1980 roku łączna liczba ptaków i ssaków wytępiona na Ziemi 204, w tym ptaków 92 gatunki, 112 gatunków ssaków. Większość zwierząt wyginęła dla mięsa i cennego futra ja tur, którego ostatni okaz na świecie został zabity przez kłusownika pod Sochaczewem w 1927 roku. Krowa morska - ssak roślinożerny odkryty w 1741 roku w rejonie wysp Komandorskich oraz rejonie wybrzeży Kamczatki w ciągu 30 lat został całkowicie wytępiony na smaczne mięso. Gatunki te nie mogą się już odnowić. Blisko 400 gatunków ssaków jest zagrożona w swoim istnieniu.
Sposobem na zachowanie fauny i flory dla kolejnych pokoleń jest przede wszystkim racjonalne gospodarowanie jej zasobami oraz również zakładanie obszarów chronionego krajobrazu, pomników i rezerwatów przyrody, parków narodowych. W Polsce powstały już 22 parki narodowe, pełnią one nie tylko funkcję ochrony przyrody, ale stanowią też naturalną bazę do prowadzenia edukacji ekologicznej. Ułatwiają osiągnięcie takich celów edukacji ekologicznej jak: przekonanie ogółu społeczeństwa o potrzebie ochrony środowiska oraz kształtowanie właściwego stosunku człowieka do wszystkich elementów.

Gleba

Kolejnym niewyczerpalnym, ale coraz częściej zanieczyszczanym elementem środowiska naturalnego jest gleba. Przesuszanie gleby dokonuje się nie tylko w wyniku rozwoju górnictwa odkrywkowego i wycinania lasów, ale także na skutek wadliwej melioracji terenów podmokłych przeznaczonych pod zabudowę lub na skutek zamiany na łąki i pastwiska, a także nawodnienia wyrobisk górniczych. Powierzchnia tych ostatnich może być bardzo zbliżona do poziomu zwierciadła wody gruntowej, co sprzyja podsiąkaniu tych wód, a w efekcie tworzeniu się bagien lub rozległych rozlewisk. Z kolei wylesianie obszarów wododziałowych lub wzgórz wywołuje erozję gleb i bardzo szybkie wymywanie warstwy próchnicy, co powoduje przekształcanie tych obszarów w nieużytki rolne. Chemizacja rolnictwa z jednej strony zwiększa wydajność gleby, z drugiej zmienia naturalny skład chemiczny i strukturę fizyczną gleb, a kwaśne deszcze przenoszą do niej metale ciężkie, w tym najgroźniejszy dla wegetacji roślin ołów. Podstawowym zadaniem zmierzającym do zachowania gleb w dobrym stanie jest przeciwdziałanie erozji gleby, zmierzać do utrzymania w niej ścisłych stosunków wodnych jak również zahamować proces przenikania do gleb wszelkich zanieczyszczeń, poprzez np. stosowanie nawozów naturalnych w miejsce pestycydów. W większości krajów systematycznie zmniejsza się powierzchnia żyznych gleb. Całkowita światowa powierzchnia gruntów uprawnych wynosi ok. 1,4 mld ha, zaś łąk i pastwisk ok. 3,4 mld ha. Przy obecnej wydajności ziemi potrzeba ok. 0,4 ha gruntów uprawnych na osobę. Ilość dostępnych gruntów uprawnych maleje wskutek zajmowania coraz większych obszarów pod osadnictwo, przemysł i trasy komunikacyjne. Dlatego alby utrzymać poziom wyżywienia ludności świata konieczne jest podwojenie wydajności ziemi.

Powietrze którym oddychamy

Powietrze zanieczyszczane jest źródłami naturalnymi jak pożary lasów i stepów, wybuchy wulkanów, silne wiatry, bakteriami, pyłkami kwiatów, pyłkami kosmicznych meteorytów oraz ozonem powstającym podczas wyładowań elektrycznych. Przemysł, komunikacja, rolnictwo powodują największe zanieczyszczenia powietrza. W rolnictwie wielkie zanieczyszczenie powodują środki ochrony roślin pestycydy które podczas oprysku przedostają się do powietrza. Naturalne zanieczyszczenia nie stanowią większego zagrożenia. Zanieczyszczenia sztuczne i naturalne występują w postaciach ciała stałego , ciekłego i gazowego. Przykładem tego zanieczyszczenia są popioły , sadza ,pyły mineralne , metaliczne i organiczne powstające przy ścieraniu się różnych ciał np.: asfaltowej nawierzchni dróg , chemiczne środki ochrony roślin , sztuczne nawozy , rdza , tlenek metali oraz pyły radioaktywne . Bardzo dużo pyłów emitują cementownie. Wszystkie te substancje w powietrzu tworzą układy zwane aerozolami lub gazo zolami, w których powietrze jest ośrodkiem rozpraszającym, a ciała stałe lub ciecze substancjami rozpraszanymi. Najbardziej niebezpiecznym zanieczyszczeniem powietrza jest tzw. smog, będący połączeniem mgły lub pary wodnej z dymem. Smog jest bardzo groźny dla człowieka ponieważ powoduje wiele poważnych chorób dróg oddechowych, układu krążenia, oczu, a nawet nowotwory. W 1952 r. W Londynie podczas utrzymującego się przez 4 dni smogu londyńskiego zmarło 4000 ludzi. Smog fotochemiczny zwany typem Los Angeles występuje przy dużym ruch samochodów w miastach strefy gorącej i ciepłej w czasie nasłonecznionych i upalnych dni.
Do gazów zakłócających naturalny skład atmosfery należą przede wszystkim: dwutlenek i tlenek węgla oraz dwutlenek siarki. Powstają one podczas spalania i procesów technologicznych wielu gałęzi przemysłu i transportu. Efektem ich natężenia w atmosferze są zjawiska bardzo groźne dla życia i funkcjonowania naszej planety. Powodują m.in. tzw. efekt cieplarniany, dziurę ozonową, kwaśne deszcze i smog.
Dwutlenek węgla (CO2) w atmosferze z jednej strony przepuszcza promieniowanie słoneczne, ale z drugiej w znacznym stopniu pochłania długofalowe promieniowanie Ziemi, co prowadzi do wzrostu temperatury. Podwojenie zawartości CO2 w atmosferze może spowodować podniesienie średniej temperatury Ziemi o 40C, to znaczy do 18OC. Proces zmian termicznych Ziemi nazwano efektem cieplarnianym, w wyniku którego może nastąpić ocieplanie klimatu oraz topnienie lodowców górskich i lądolodów, co spowoduje podniesienie poziomu wód oceanów nawet o 4 m. Znikłyby wtedy wyspy Oceanii, które wznoszą się do 2 m n.p.m.
Zjawisko występowania kwaśnych deszczy polega na opadaniu na ziemię deszczu z nagromadzonymi w atmosferze dwutlenkami siarki i azotu. W wyniku reakcji tych związków z tlenem i wodą wracają na Ziemię rozcieńczone kwasy: siarkowy i azotowy, czyli kwaśny deszcz, śnieg lub grad. Każdego roku przemysł emituje miliony ton dwutlenku siarki i azotu. Kwaśne trujące chmury wraz z wiatrem przemieszczają się ponad granicami państw, niszczą lasy, uszkadzają chlorofil roślin i komórki liści. Z powodu zakwaszonej atmosfery niszczą się zabytki, m.in. niezwykłe cenne w Wenecji, Atenach i Krakowie. Kwaśne deszcze nie tylko uszkadzają budynki, ale również niszczą kamienie i metale. Pod ich wpływem szybciej zużywają się różnego rodzaju mechanizmy, maszyny i urządzenia, zwłaszcza w telekomunikacji, gdzie są one wykonywane ze stali bardziej wrażliwych od stali węglowej.
W atmosferze ziemskiej obserwuje się niepokojące zjawisko dziury ozonowej, czyli zmniejszanie się ilości ozonu w atmosferze. Aktualnie stwierdzono fakt zmniejszania się ilości ozonu w atmosferze ziemskiej, w której występuje na wys. od 10-50 km., przy największej koncentracji na wys. 23 km. Przyczyny to substancje zwane freonami stosowane od 1931 r. w urządzeniach chłodniczych, przy wyrobie gąbek i innych tworzyw, do produkcji środków czyszczących, odkażających, kosmetyków w postaci dezodorantów. W ten sposób ogromna ilość freonu dostaje się do atmosfery gdzie pod wpływem promieniowania nadfioletowego ulega rozkładowi z wydzieleniem chloru atomowego. Chlor ten z kolei działa katalitycznie w procesie rozpadu ozonu i to z nieprawdopodobną wydajnością, gdyż 1 atom chloru może spowodować rozłożenie 100 000 cząstek ozonu. W 1956 r. Rozpoczęto badanie warstwy ozonowej i 1984 r. stwierdzono, że w porównaniu do 1977 r. grubość warstwy ozonowej zmniejszyła się o 40%. W 1985 r. W Wiedniu podpisano konwencje o ograniczeniu produkcji i emisji freonów. Proces niszczenia ozonu może trwać jeszcze ze 100 lat. Lista niszczycieli powietrza jest bardzo długa. Strefy o największym zagrożeniu dwutlenkiem siarki w Polsce o stężeniu przekraczającym poziom zagrażający zdrowiu ludzi to obszary ; Katowice, Warszawa, Bydgoszcz, Łódź, Kraków, Wrocław, Gdańsk, natomiast obszary zagrażające lasom iglastym to: Rzeszów, Kielce, Szczecin. Najnowszym źródłem zanieczyszczenia powietrza, bardzo groźnym dla organizmów żywych są substancje i pyły radioaktywne, których źródłem są zakłady przeróbki rud uranowych, działalność reaktorów atomowych, zużyte paliwo z elektrowni jądrowych a przede wszystkim wybuchy jądrowe. Obecnie w ochronie powietrza stosuje się ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Jednym sposobem jest zmniejszenie emisji siarki poprzez wzbogacenie węgla kamiennego przed spalaniem, polegające na usuwaniu z niego kamieni pirytowych zawierających siarkę i zwiększenie ilości popiołu. Druga metoda to odsiarczanie paliw za pomocą specjalnych urządzeń filtrujących. Dużą nadzieję na oczyszczenie atmosfery z związków siarki wiąże się z zastosowaniem nowych typu palenisk do kotłów pyłowych. Są to tzw. paleniska fluidalne, które mogą zatrzymać około 80% -90% siarki zawartej w paliwie. Obecnie dąży się do zasilania elektrowni i ciepłowni węglowych gazem ziemnym, który poza dwutlenku węgla daje znikome zanieczyszczenie. Duże ograniczenie zanieczyszczeń bo około 50% da również regulacja gaźników i zapłonu w samochodach, poprzez wprowadzenie tłumików z katalizatorami oraz wycofanie z użytku starych i o złym stanie technicznym pojazdów.

Bogactwa mineralne

Eksploatacja bogactw naturalnych towarzyszy szybko postępujący rozwój przemysłu, urbanizacji. Ta wielka eksploatacja powoduje częściowe lub całkowite zniszczenie terenów eksploatowanych, zanieczyszczeniu środowiska. Największe zanieczyszczenie powodują kopalni odkrywkowe, węgla brunatnego. Odkopując głęboko położone pokłady węgla, zdejmując warstwy geologiczne stanowiące tzw. nakład. Materiał ten gromadzi się na zwałowiskach, tworząc sztuczne wzniesienie, które powoduje zmianę krajobrazu danej okolicy. Eksploatacja zasobami mineralnymi jest dość skomplikowana, ale racjonalną gospodarkę, można by osiągnąć przez ograniczenie wydobycia do niezbędnego minimum, z uwzględnieniem potrzeb przyszłych pokoleń:
· zastosowanie metod pozyskiwania gwarantujących możliwie minimalne zmiany w środowisku,
· zmniejszenie ilości odpadów,
· unikanie długich przewozów,
· oszczędne wykorzystywanie surowców półfabrykatów i produktów końcowych,
· powtórne wykorzystanie zużytych produktów.

W związku z wyczerpalnością zasobów naturalnych występuje konieczność oszczędnego eksploatowania złóż. W wielu kopalniach świata węgiel kamienny ze względu na trudności techniczne pozyskuje się tylko z pokładów poziomych i słabo nachylonych. Pokłady stromo nachylone i cienkie poniżej 1,5 m pozostają w ziemi. Przykładem nieopłacalności w eksploatacji są np. w Zagłębiu 37% w wspólnocie Niepodległych Państw 40% a w Polsce kilka lat temu sięgało 50%.
W latach 70’ XX wieku prognozowano, że w ciągu 30 lat złoża ropy naftowej się wyczerpią. Obecnie nie dość, że złoża się nie wyczerpały, to jeszcze prognozuje się, że wystarczy ich jeszcze na 300 lat. Podobna jest sytuacja w przypadku węgla kamiennego, siarki, rud żelaza i innych surowców. Przyczyn takiego stanu rzeczy można odnaleźć wiele. Po pierwsze wciąż poszukiwane są nowe złoża. Po drugie, dzisiejsza technika pozwala na eksploatację surowców w miejscach, które ze względu na niedostępność, głębokość zalegania, stosunkowo niską zawartość metalu w rudzie lub też inne przyczyny nie były w przeszłości kwalifikowane jako złoża. Po trzecie, tempo zużywania poszczególnych surowców zmienia się: niektóre są wykorzystywane w coraz większych ilościach inne wychodzą z użycia – w efekcie oceny czasu wyczerpania się złóż ulegają ciągłym zmianom.
Pomimo optymizmu w ocenach złóż, które nam pozostały, w pewnym momencie skończą się one na pewno. Odkąd biedniejsze kraje starają się dogonić gospodarczo kraje bogatsze, zużycie metali i minerałów ciągle wzrasta. Czy wystarczy ich dla przyszłych pokoleń jeśli nadal będzie prowadzona „rabunkowa” gospodarka? Wiele badań prowadzonych już od lat 60’ rozwiało wszelkie wątpliwości. Zasoby żelaza i aluminium są jeszcze bardzo obfite, jeśli zaś chodzi o ołów, cynk, cynę, srebro, platynę czy rtęć- nie mamy pewności co do ich niewyczerpalnych zasobów. W wielu przypadkach dany metal można zastąpić innym metalem lub tworzywem sztucznym (lub nietypowym specjalnym materiałem). Nie istnieje jednak np. substytut dla srebra potrzebnego w emulsjach fotograficznych. Nie ma również zamiennika platyny – ważnego katalizatora przemysłowego. Aby odsunąć w czasie chwilę wyczerpania się zasobów mineralnych podejmuje się poszukiwania nowych, oszczędniejszych technologii w przemyśle ( celem może być no. Wyprodukowanie stali z wykorzystaniem coraz mniejszej ilości paliwa), w budownictwie ( budynki o lepszej izolacyjności cieplnej oznaczają mniejsze zużycie surowców energetycznych do ich ogrzania), czy też transporcie ( oszczędniejsze silniki). W energetyce warto zamieniać surowce takie jak ropa naftowa, gaz, węgiel kamienny i brunatny na ekologiczne takie jak energia wody, wiatru, słońca, geotermalna, czy jądrowa.
Dobrym pomysłem na produkcję energii nie zużywając nieodnawialnych zasobów naturalnych jest wykorzystanie biomasy. W Etiopii, Tanzanii i Nepalu jej część przeznaczana jest do celów energetycznych i wynosi np. 90%. W wielu innych krajach rozwijających się drewno, pozostałości zbiorów roślinnych oraz nawóz zwierzęcy stanowią ponad 40%ogólnej masy paliwa. W wielu krajach drewno używane jako paliwo pochodzi głównie z dziko rosnących lasów, gdzie drzewa są wycinane lecz nowych się nie sadzi. Obecnie prowadzone są badania, mające na celu zwiększenie wydajności procesów produkcji i spalania biomasy. Pozostałości zbiorów takie jak słoma- która do tej pory była spalana na miejscu lub gniła na polach- może obecnie stanowić paliwo dla kotłów używanych na farmach i w fabrykach, potrzebujących energii lub paliwa do celów przemysłowych.
Innym alternatywnym źródłem energii może być biogaz, czyli wykorzystanie odpadków do np. ogrzewania domów. W naszych gospodarstwach domowych i przemysłowych wyrzucanie surowca jest poważnym marnotrawieniem, gdyż mógłby się on stać wartościowym paliwem. 100 mln ton odpadków może zastąpić około 15 mln ton węgla opałowego. Kolejnym ekologicznym źródłem energii jest światło słoneczne. Słoneczne ogniwa, które wykorzystują promieniowanie słońca do wytworzenia energii elektrycznej stają się coraz tańsz i bardziej wydajne. „Solar One” w Kaliforni jest największą „siłownią” słoneczną na świecie o maksymalnej mocy 10MW. Ponad 1800 zwierciadeł „śledzi” oddzielnie ruch słońca i odbija jego ciepło do kolektora, znajdującego się w centrum urządzenia. Tradycyjny wiatrak przez wieki wykorzystywał energię wiatru. Jego współczesny odpowiednik może wytwarzać nawet 3 MW energii elektrycznej. Coraz bardziej popularna staje się też energia wodna, wykorzystująca spływ wody w rzekach jak również pływy morskie, oraz energia geotermalna, wykorzystująca ciepło z wnętrza Ziemi.
Nie przewiduje się pojedynczej postaci energii, która mogłaby w przyszłości być jedyną formą zastępującą węgiel i paliwa płynne. Biorąc jednak pod uwage powyzej przedstawione rodzaje energii, panuje opinia, że mogą one sprostać światowym potrzebom wspierając kończące się paliwa kopalne i zyskując akceptację obrońców środowiska naturalnego. Jeśli wykorzystanie takich form paliw bezpiecznych oraz paliw opartych na odpadkach zostanie znacznie udoskonalone, zmniejszy się być może nasz głód energii, nawet jeśli w przyszłości wzrośnie uprzemysłowienie i potrzeby energetyczne gospodarstw domowych naszych potomków.

Recykling- jest nowym, modnym i do tego ekologicznym sposobem wykorzystania surowców wtórnych. W krajach Europy Zachodniej wielokomorowe kontenery na śmieci, z osobnymi przegrodami na papier, stłuczkę szklaną o różnych kolorach, plastik, odpadki organiczne i metale stoja w okolicach supermarketów, na publicznych placach, a konieczność segregacji śmieci jest unormowana ustawowo i obwarowana dotkliwymi karami finansowymi. W Polsce stale podejmuje się próby wprowadzenia w miastach kontenerów do segregacji śmieci, lecz większość z nich kończy się fiaskiem. Jest to przykre, bo segregacja śmieci pozwoliłaby na pozyskanie surowca wtórnego i ponowne wykorzystanie go w procesie produkcji. Oznacza to mniej zużytego surowca, a więc oszczędność w eksploatacji zasobów naturalnych takich jak np. drewno w produkcji papieru. Wyprodukowanie papieru z makulatury to oszczędność finansowa na poziomie 50%, przy czym proces przeróbki jest krótszy i tańczy. Przy produkcji np. puszek aluminiowych z surowca wtórnego zaoszczędza się do 95% energii elektrycznej potrzebnej do produkcji tego metalu. Jednak do tego potrzeba jest duża świadomość ekologiczna ludzi i środki finansowe, których niestety często brakuje.

W eksploatacji zasobów naturalnych coraz częściej stosuję się technologie i techniki oszczędne. W krajach wysoko rozwiniętych wytwarza się towary, które są surowcowo-, energo-, wodo-oszczędne oraz możliwe do powtórnego wykorzystania
w procesie produkcji w postaci surowców wtórnych.

Równowaga systemu przyrody może być zachowana przy spełnieniu następujących warunków:

· umiar w eksploatacji zasobów,
· eliminowanie rabunkowej gospodarki,
· planowanie eksploatacji surowców zgodnie z prawami przyrody i przyjętymi
ogólnospołecznymi zasadami postępowania z zasobami naturalnymi naszej planety,
· kontrolowanie zasad przestrzegania ochrony surowców przez wyspecjalizowane organizacje.

Szybkie tempo rozwoju gospodarczego często stoi w sprzeczności z wymogami ochrony środowiska naturalnego, a także w racjonalną gospodarką surowcową. Próbą pogodzenia tych sprzeczności są idee rozwoju zrównoważonego, zakładające stały rozwój gospodarczy, ale nie kosztem środowiska. Wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju gospodarczego, oznacza wyższe koszty działalności gospodarczej i wolniejsze tempo rozwoju gospodarczego. Stawia to państwa chcące stosować się po tych reguł w trudnej sytuacji, gdyż nie są one w stanie sprostać konkurencji gospodarki rabunkowej i w efekcie zniechęca do podejmowania trudu funkcjonowania na tych zasadach. Państwa biedniejsze uważają za priorytet walkę z nędza, analfabetyzmem i podniesienie poziomu życia swoich obywateli a nie ochronę przyrody i racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi. Trudno odmówić im racjonalności i humanitaryzmu. Tak więc państwa wysoko rozwinięte stają w obliczu konieczność zadbania o środowisko całej Ziemi.
Bibliogaragia:

Encyklopedia Guinnessa,
„Ochrona przyrody i wód” E. Grochowicz i J. Korytkowski,
Geografia społeczno- gospodarcza świata J. Falkowski, W. Maik, H. Rochnowski.