„Tango” jako groteskowa tragikomedia

Biografia Sławomira Mrożka

Urodził się w 1930 roku. Dramatopisarz, autor wielu opowiadań, satyryk, felietonista i rysownik. W swych dramatach przedstawia sytuacje najprostsze, pasujące do schematu zachowania międzyludzkie. Obnaża je w ich komizmie i absurdzie. Do najważniejszych dramatów pisarza, które powstały przed jego emigracją (1963) do Francji a później do Meksyku, należą POLICJA, INDYK, KAROL oraz ZABAWA. Jego najsłynniejszy dramat - TANGO, biologiczna i psychologiczna obserwacja powstawania mechanizmów totalitarnych, który przyniósł autorowi międzynarodową sławę, został wystawiony po raz pierwszy w roku 1965.

Już poza Polską powstał drugi z dramatów Mrożka najczęściej goszczący na scenie - studium dwóch odmiennych form wykluczenia, czyli EMIGRANCI, zderzający idealistyczne schematy myślenia emigranta politycznego ze zdrowym rozsądkiem prostego emigranta zarobkowego. W latach osiemdziesiątych w tekstach takich, jak AMBASADOR czy PORTRET Mrożek kontynuował swe laboratoryjne badania na postaciach, coraz to bardziej skupiając się na ich psychologii i przez nie dopiero pokazując mechanizmy dziejowe i polityczne.

Lata dziewięćdziesiąte w twórczości Mrożka to w zasadzie trzy dramaty: MIŁOŚĆ NA KRYMIE, rzecz o upadku imperium radzieckiego, PIĘKNY WIDOK, obraz wojny bałkańskiej z perspektywy pary Europejczyków spędzających beztrosko urlop nad morzem w jednym z krajów dawnej Jugosławii oraz WIELEBNI, dowcipna analiza hipokryzji religijnej. Wszystkie trzy dramaty dają obraz ostatniej dekady ubiegłego stulecia, wojny, rozpadu wartości, systemu opartego na ludobójstwie. Jednak choć są to tematy ważkie, Mrożek nie przedstawia ich wprost, lecz wykrzywia. Wojna okazuje się utrapieniem dla turystów, chaos kresu totalitaryzmu jest nieodparcie śmieszny, WIELEBNI z satyry na hipokryzję religijną stają się sitcomem w wykrzywionym lustrze. Mrożek bowiem dokonuje rozpoznania rzeczywistości współczesnej przez śmiech.

Opracowanie

"Tango" to dramat Sławomira Mrożka, utrzymany w charakterystycznej dla pisarza konwencji groteskowej, surrealistycznej i realistycznej zarazem, podejmujące problematykę roli i miejsca intelektualisty we współczesnym świecie. Akcja toczy się w rodzinie Stomila, artysty-improduktywa. Bohaterowie żyją na śmietniku historii, nagromadzonym w ich mieszkaniu, w inercji, której nie chcą ani nie umieją przezwyciężyć. Wszystkie stare konwencje i formy zostały już przełamane, nie ma z czym walczyć, bowiem wszystko wolno, wskutek czego nie ma wolności. Próba sztucznego narzucenia rodzinie starych form, zainicjowana przez syna Stomila, Artura, kończy się fiaskiem, forma bowiem powstaje tylko ze skostnienia treści, a żadnej treści ani idei nie ma. Poszukujący wyjścia z tej sytuacji Artur zostaje zabity przez panoszące się w domu indywiduum, Pana Edka, prymitywnego, agresywnego chama, który obejmuje władzę dyktatorską i zmusza całą rodzinę do uległości. W ostatniej scenie na rozkaz Pana Edka stary wuj tańczy z nim tango La Cumparsita, a cała rodzina asystuje temu przedstawieniu. Postaci sztuki i jej problematyka są nawiązaniem do tradycji dramatów S.I. Witkiewicza, zakończenie zaś odwołuje się do "Wesela" Wyspiańskiego, do motywu chocholej muzyki.

W "Tangu" taniec jest zapowiedzią tragedii, jaka może się zdarzyć w dalszym ciągu. Postać Edka sugeruje dyktaturę chama, policyjnego, partyjnego ciemniaka, który musi burzyć to, czego nie potrafi zrozumieć. Natomiast Artur to bohater o romantycznej genealogii, chociaż buntuje się przeciwko konwenansom, jego sprzeciw budzi brak konwenansów. Artur ma określoną ideę, chce budować świat na nowo, musi jednak przegrać w takiej Polsce, jaką ukazuje Mrożek.

"Tango", zdaniem Jarosława Szymkiewicza, jest pamfletem na koszmarny, przerażający i zastygły w głupocie polski komunizm. Człowiek zaś w swym krótkim życiu napotyka na różne presje i nie może sam w pełni się realizować, nie może dowolnie kierować własnym życiem. My zaś musimy uświadomić sobie, że Edzio może mieć różne oblicza w różnych epokach.

Wyjaśnienie tytułu

Jednym z utworów, w którego tytule pojawia się motyw tańca, jest dramat Sławomira Mrożka, pt. „Tango”.Podczas czytania dramatu czytelnik zastanawia się, dlaczego właśnie taki tytuł nadał autor swojemu dziełu. Ze zniecierpliwieniem przekłada kolejne karty książki i w dalszym ciągu nie zauważa niczego, co choć w niewielkim stopniu byłoby powiązane z muzyką lub tańcem. Po zabójstwie przez Artura,dochodzi do wyjaśnienie tytułu utworu – Edek prosi Eugeniusza do tańca. Oboje tańczą tango „La Cumparsita”. Ten oto taniec przeznaczony jest dla dwojga ludzi, gdzie jedno z nich prowadzi. W tym utworze prowadzącym jest Edek – prostak i „debil”, przedstawiciel klasy robotniczej. Jest to aluzja do polskiej władzy. Sławomir Mrożek chciał ukazać społeczeństwu, że nie rządzą ludzie mądrzy, ale ci, którzy posiadają spryt.

Jeszcze jednym elementem, na który należy zwrócić uwagę, jest fakt, iż tango jest tańcem reprezentującym warstwy niższe i zrodziło się na przedmieściach, w Argentynie. Przystaje ono więc do takiej osobowości jak Edek.„Tango” autorstwa Sławomira Mrożka jest utworem, który ma po części nauczyć czytelnika egzystencji we współczesnym świecie. Każdy z nas powinien umieć dostrzegać pewne nieprawidłowości pojawiające się w życiu codziennym człowieka. Mrożek uświadamia, że warunkiem istnienia na tym świecie jest przestrzeganie powszechnie przyjętych norm i zasad, bo im bardziej ich przestrzegamy, tym bardziej jesteśmy wolni. Tak więc niech każdy z nas żyje tak, by nikt nie mógł później zatańczyć nad jego ciałem tanga.

Stanisław Mrożek prezentuje w swoim dramacie groteskową wizję świata, pełną błazenady, wyolbrzymienia, form karykaturalnych Wydarzenia, które prezentuje utwór, składają się na obraz, dzięki któremu "Tango" możemy uznać za tragikomedię. Była sobie rodzina. Najstarsi: Eugeniusz i Eugenia, rodzice: Stomil i Eleonora, ich syn Artur i jego narzeczona Ala (zresztą kuzynka). Rodzina nieco dziwna: dziadkowie udają nastolatków, rodzice protestują przeciw jakimkolwiek konwencjom: stroju, zachowania, moralności - po prostu zachowują się jak "anty-rodzice". W całym tym bałaganie Artur - pragnie uporządkowania świata. Buntuje się przeciwko nowatorskim pomysłom rodziców, nie może znieść ich "młodzieńczości" i braku zasad. Artur pragnie ładu, odwołuje się do tradycji starych form, chce urządzić sobie mieszczański ślub, nosi elegancki garnitur i przestrzega konwenansów. Mamy więc także typowy konflikt pokoleń: syn przeciw rodzicom, tyle, że zupełnie odwrócony, bo rodzice reprezentują "szaleńcze nowości" a syn tradycję i uporządkowanie. Na scenę wkracza Edek - typ prymitywny, z innej klasy społecznej (ni chłop, ni proletariusz), kochanek matki. Artur ze swoim intelektualnym podejściem do życia nie może nic zdziałać. Po śmierci babci orientuje się, że dokona czegokolwiek tylko za pomocą siły. Chce wykorzystać bezmyślnego Edka, lecz okazuje się, że Ala zdradziła go z Edkiem, a więc bohater pragnie zabić rywala. Niestety - Artur ginie, władza przypada tępemu Edkowi, który nad trupem bohatera odtańcowuje zwycięskie tango z Eugeniuszem. A zatem o czym jest właściwie tragikomiczne "Tango" ze swoją groteskową wizją świata?

O rewolucji. Jeśli konflikt rodzinny starzy - młodzi zastąpimy prawidłowością historyczną a rodzinę uznamy za społeczeństwo, ujrzymy walkę o władzę, porewolucyjny chaos (pewnego zwycięstwa - "rewolucji" dokonali już przecież Stomil i Eleonora). "Tango" jest o rewolucji (protest rodziców przeciw konwencjom dziadków i zwycięstwo). Rewolucja pociąga za sobą kontrrewolucję - pragnienie ładu Artura, próbę zamachu stanu przez wprowadzenie dawnych wartości. Zwycięża zaś siła - totalitarny, bezmyślny, Edek. I jest to świetnym zobrazowaniem rewolucji społeczno-politycznych tego świata.

O rewolucji obyczajowo-artystycznej. Na temat rewolucji społecznej nakłada się wymiar obyczajowo-artystyczny. Tam rodzinę zrównaliśmy ze społeczeństwem, tu nazwijmy sztukę - rewolucją. Formy, konwencje upadają - ich przeciwieństwo staje się znów formą do obalenia. Już samo odwrócenie ról w układzie rodzinnym jest parodią sztuki opartej o schemat rodziny i konfliktu pokoleń, jest też parodią awangardy w sztuce, bo awangardę reprezentują tu rodzice Artura. Zwycięża Edek - i jego tępota, a zatem zwycięży też tania, masowa sztuka (symbolem jej jest tu popularne tango).

O kryzysie i upadku wartości - cały proces przemian: najpierw bunt rodziców, potem kontra Artura przeciw rodzicom a wreszcie zwycięstwo Edka - to obraz rewolucji, która doprowadza do upadku wartości duchowych i do zwycięstwa siły prymitywnej, władzy materialnej. Artur poszukuje wartości - idei, która jeszcze się nie zużyła. Nie znajduje jej. Okazuje się zresztą, że i w jego przypadku idea podporządkowania była dużo mniejszą niż zwykła ludzka zazdrość i miłość, która spowodowała chęć zabicia Edka. Finał dramatu i w tym sensie - rozpatrywania kryzysu wartości - jest pesymistyczny - zwyciężyły bezmyślność i siła, kryzys wartości jeszcze się powiększył.